Heimskringla - 05.03.1941, Qupperneq 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 5. MARZ 1941
RÆÐ A
ílutt við setningu 22. ársþings
Þjóðrœknisfélagsins af
Dr. Richard Beck
forseta félagsins.
Framh.
Frœðslumál
Félagið hefir haldið uppi hin-
um venjulega Laugardagsskóla
í íslenzku hér í borg, við all-
mikla aðsókn, en færri hafa þó
notfært sér skólann en ætla
mætti og æskilegt væri. Séra
Rúnólfur Marteinsson, sem ver-
ið hafði skólastjóri Laugar-
dagsskólans árum saman, lét af
kenslu þar á þessu ári, og -vil
eg fyrir hönd félagsins þakka
honum langt og ágætt starf við
skólann. Jafnframt vil eg tjá
þeim konunum, sem annast
hafa kensluna í ár, þakkir fé-
lagsins fyrir prýðilega unnið.
starf, en þær eru: Mrs. Hólm-
friður Daníelsson, Mrs. Einar
P. Jónsson, Mrs. Frank Mag-
nússon og Mrs. S. E. Sigurðs-
son. Hafa þær tvær hinar fyrst-
nefndu veitt skólanum for-
stöðu.
Ásmundur P. Jóhannsson
hefir eins og hans er vandi sýnt
hinn þa&karverðasta áhuga
fyrir starfi skólans; einnig hef-
ir Bergthor E. Johnson stutt að
starfi hans. Deildir félagsins
hafa sumarhverjar haldið uppi
íslenzku-kenslu, sem tugir
barna og unglinga hafa haft
not af, t. d. deildirnar í River-
ton, Árborg og deildin í N. Dak.
Er slík kensla hið ákjósanleg-
asta vigfangsefni fyrir deildir
félagsins og réttlæta þær fylli-
lega með henni tilveru sína, þó
engu öðru væri til að dreifa.
í tilefni af athyglisverðu er-
indi, sem ein af kenslukonun-
um við Laugardagsskólann hér
í Winnipeg, Mrs. Einar P. Jóns-
son, flutti á fundi deildarinnar
“Frón” um íslenzku-kenslu
barna á heimilunum, mæltist
forseti bréflega til samvinnu
við kvenfélögin íslenzku um
það mál. Var bréf hans lesið
og rætt á ársþingi sambands
kvenfélaga beggja hinna ís-
lenzku kirkjufélaga og hlaut
góðar undirtektir. Er áreiðan-
lega stefnt í rétta átt með þeirri
samvinnu viðleitni.
Samvinnumál við ísland
Þó að heimsstyrjöldin og
hennar mörgu fylgjur séu þar
nokkur þrándur í götu, er meðjþannið
ýmsum hætti unnið að auknum
kynnum og samstarfi milli Is-
lendinga austan hafs og vestan.
Gott dæmi þess er þátttaka
félags vors og íslendinga í
landi hér í Islandssýningunni í
New York, sem nýlega var lok-
ið. Ráðstöfun afsteypunnar af
Leifsstyttunni, er sýnd var í
sambandi við sýninguna og
komið var upp með fjársöfnun
meðal íslendinga hérlendis, er
í höndum nefndar þeirrar, sem
þingið fól það mál í fyrra. Gerir
hún grein fyrir starfi sínu, ef
þurfa þykir.
Tveir af stjórnarnefndar-
mönnum, þeir Ásmundur P. Jó-
hannsson og Árni Eggertson og
konur þeirra, dvöldu um skeið
á Islandi á liðnu sumri sem
gestir Eimskipafélags Islands;
fluttu þeir kveðjur félags vors
við ýms tækifæri heima og
höfðu með höndum erindis-
rekstur af hálfu þess. Tveir
aðrir mætir félagsmenn, þeir
Gunnar Björnson í Minneapolis
og Soffonías Thorkelsson,
dvöldu samtímis á Islandi. —
Voru þau Björnson og kona
hans gestir Þjóðræknisfélags-
ins þar og flutti hann aðalræð-
una á Vestmannadeginum. —
Soffonías, er unnið hefir meðal
annars að útgáfu Sögu íslend-
inga í Vesturheimi, dvelur enn
á fslandi.
Fyrir hönd félagsins sendi
forseti Háskóla íslands sam-
fagnaðarkveðjur í tilefni af
vígslu hins nýja og glæsilega
háskólahúss í júni s. 1.; barst
félaginu einkar hlýlegt þakkar-
bréf frá rektir Háskólans, dr.
Alexander Jóhannssyni. Félag-
ið sendi einnig með simskeyti
svohljóðandi nýárskveðju til
Ríkisútvarpsins í Reykjavík:
Þjóðræknisfélagið sendir Is-
lendingum hugheilar nýárs-
kveðjur.” Var kveðju þessari
víðvarpað til íslenzku þjóðar-
innar.
ÞAÐ LÆKKAR
SKATTA!
GRÓÐI CITY HYDRO 1940
*4*7,5763s
var hinn mesti í sögu kerfisins. Sú góða útkoma
er góð frétt fyrir skattskylda Winnipegbúa. þvl
s377,00000
af þessum gróða. hafa verið greiddir í bœjar-
sjóð. Með því hefir fjárhagur bœjarins verið
bœttur og hœgt að komast hjá auknum skött-
um. Þetta sannar betur en nokkuð annað yðar
eigin hag af að nota City Hydro orku á heimili
yðar og I viðskiftahúsinu.
City
Hydr
ER YÐAR — NOTIÐ ÞA
Þess var getið í síðustu árs-
skýrslu forseta, að Þjóðræknis-
félag til samvinnu við oss hefði
verið stofnað á Islandi 1. des.
1939. 1 nýútkomnu bréfi frá
stjórnarnefnd félagsins er
skýrt frá markmiði
þess: “Félagið var stofnað í
þeim tilgangi, að efla menning-
arsamband íslendinga austan
og vestan hafs, að annast mót-
töku Vestur-lslendinga, sem
heimsækja okkur, að stuðla að
Amerikuferðum okkar heima-
manna til viðkynningar og fyr-
irlestrahalds, að gangast fyrir
árlegum Vestmannadegi og
yfirleitt að efla bræðralagið
með hverju því móti, sem auð-
ið er.”
Hefir Vestmannadagur verið
haldinn tvö síðastliðin ár undir
umsjón félagsins; einnig voru
þau Gunnar *Björnson og kona
hans gestir þess á liðnu sumri,
eins og fyr getur. Fleira vinn-
ur félagið oss til þarfa. Það
hefir átt þátt í að afla kaup-
enda fyrir Sögu Vestur-lslend-
inga. Er þess minst hér með
verðugu þakklæti. önnur sam-
vinnumál hefir félagið einnig
með höndum. Niðurlagsorð
bréfsins eru svo tímabær og
svo beint til vor töluð, að eg tek
þau upp í heild sinni:
“Aldrei hefir verið ríkari þörf
á samstarfi allra íslendinga en
nú. Við fundum það átakan-
lega 1. des 1939, þegar félag
okkar var stofnað, að hin and-
lega menning smáþjóðanna er
í hættu. Þann dag var ráðist á
Finna ,þá Norðurlandaþjóðina,
sem fékk sjálfstæði sitt um líkt
leyti og við Islendingar. Við
höfum skilið það betur með
hverjum degi síðan, að örlög
ýðræðisþjóðanna eru okkar ör-
lög.
Við sendum ykkur bróður-
kveðjur og óskum, að íslenzkt
þjóðerni og íslenzk þjóðrækni
megi eflast að sama skapi og
hætturnar hafa aukist.”
I stjórn félagsins voru, er
bréfið var ritað, Jónéis Jónsson
alþingismaður, formaður, Ás
geir Ásgeirsson bankastjóri og
Valtýr Stefánsson ritstjóri. Nú-
verandi formaður er Árni G
Eylands.
En að baki þeim stendur stór
og vaxandi hópur áhugasamra
manna og kvenna um aukna
samvinnu við oss.
1 íslenzku vikublöðunum hér
hefir verið skýrt frá manna-
skiftum þeim, sem nýlega urðu
í aðalræðismannsstöðinni ís-
lenzku hér vestan hafs. Vil-
hjálmur Þór framkvæmdar-
stjóri hvarf heim til Islands, en
við starfinu tók Thor Thors al-
þingismaður. Vitum vér, að
vér megum vænta sömu sam-
vinnu um þjóðræknismál vor af
hálfu hins síðarnefnda og vér
áttum að fagna frá hinum fyr-
nefnda.
Þá er þess að minnast, að nú
dvelur hér vestra, við fram-
haldsnám og ritstörf á Colum-
bia-háskólanum í New York,
Steingrímur kennari Arason,
einn af allra ágætustu formæl-
endum vorum á íslandi. Var
þess getið í ársskýrslunni
fyrra, að komist hefði til tals,
að hann kæmi vestur hingað til
barnakenslu og fyrirlestra-
halds á vegum Þjóðræknisfé-
lagsins; en styrjöldin varð þar
þröskuldur á vegi. Mun stjórn-
arnefndin, hinsvegar, ef þess er
kostur, reyna að notfæra sér
komu Steingríms á einhvern
hátt; eigi skulu þó neinar fals-
vonir gefnar hvað það snertir.
Allmargt námsfólk af Islandi
stundar einnig nám við háskóla
vestan hafs á þessu ári. Er oss
það sérstakt ánægjuefni, að
tveir efnismenn úr hópi þessa
námsfólks flytja ræður á sam-
'"ium í sambandi við Þjóð-
'•”;sbingið, þeir Þórhallur
■’^eirsson, er framhaldsnám
' við ríkisháskólann í
■r!->rir,S(-)ta, og Dr. Friðgeir Óla-
'"r ásamt konu sinni dvelur
í Winnipeg við sérnám í lækn-
isfræði. Auk þeirra eru hér við
nám á Manitoba-háskóla þau
Ragnhildur Þorsteinsson, Bragi
Freymóðsson og Jóhannes
Bjarnason, styrkþegi Canada-
sjóðs.
Síðast en ekki sízt er oss ís-
lendingum á þessum slóðum
það mikið tilhlökkunarefni, að
hér lætur nú til sín heyra bráð-
lega hin víðkunna íslenzka
söngkona, ungfrú María Mark-
an, sem getið hefir sér frægð-
arorð víða um lönd. Annast
stjórnarnefnd Þjóðræknisfé-
lagsins undirbúning söngsam-
komu hennar, með aðstoð G. L.
Jóhannson ræðismanns, sem
verið hefir nefndinni hjálplegur
á ýmsan hátt.
Saga íslendinga í Vesturheimi
Skýrt var ítarlega frá til-
drögum þessa máls og fram-
gangi þess á síðasta þingi. Síð-
an hefir svo langt þokast í átt-
ina, að út er komið fyrsta bindi
sögunnar. Hefir það þegar
vakið mikla athygli beggja
megin hafsins, en hlotið all-
misjafna dóma. Munu þó flestir
viðurkenna, að merkilegt spor
hafi stigið verið, er hafist var
handa um útgáfu sögu Islend-
inga í landi hér. Mál þetta hef-
ir einnig fengið stuðning hinna
ágætustu manna heima á ís-
landi, eins og að framan var
vikið að. Ætti það út af fyrir
sig að vera hvatning fyrir oss
um að halda verkinu áfram og
vanda til þess sem allra mest;
annað tel eg oss til vansæmdar.
Ræði eg það mál svo eigi frek-
ar að sinna, því að nefnd sú, er
það hefir með höndum, mun
leggja fram skýrslu um gerðir
sínar.
Aðrar nefndir, sem gera
munu grein fyrir starfi sínu,
eru: minjasafns-nefndin, nefnd
sú, er safna skal þjóðrœknis-
legum fróðleik (sögnum, söngv-
um og kvæðum), rithöfundar-
sjóðs-nefndin og nefnd sú, er
endurskoða skyldi 21. grein fé-
lagslaganna.
"1
John S. Brooks Limited
DUNVILLE, Ontario, Canada
MANUFACTURERS OF GILL NETTING
Okkar net eru búin til úr beztu tegund af hör tvinna
og “Sea Island Cotton”
Þér megið treysta bœði vörugœðum og verði
Allar pantanir fljótt og ábyggilega afgreiddar.
Captain M. R. Janes, Leland Hotel, Winnipeg
Umboðsmaður fyrir Manitoba, Saskatchewan og Alberta
Útgáfumál
nmarit félagsins er full-
prentað og verður venju sam-
kvæmt útbýtt á þinginu. Vara-
forseti Gísli Jónsson er ritstjór-
inn ,og má fyllilega vænta þess,
að ritið verði í höndum hans
bæði vandað og fjölbreytt að
innihaldi. Er ritstjórnarstarf
þetta mikilsvægur þáttur í
starfsemi félagsins og að sama
skapi þakkarvert. Fyrir ein-
róma áskorun stjórnarnefndar
tókst Ásmundur P. Jóhannson
á hendur að safna auglýsingum
fyrir Tímaritið; hefir hann
gengið að því verki með al-
kunnum dugnaði sínum og orð-
ið ágætlega ágengt.
Síðasta þing fól stjórnar-
nefndinni að gefa út barnablað-
ið Baldursbrá, en þegar til kom,
urðu kaupendur blaðsins svo
fáir, að nefndin sá sér ekki fært
að halda áfram útgáfunni
bráðina, og var nefndarmönn-
um mjög óljúft að taka þá á-
kvörðun. Hins vegar eru mikl-
ar birgðir eldri árganga ritsins
fyrir hendi. Gefst mönnum
tækifæri til að ræða það mál,
er útgáfumálin koma á dag-
skrá.
Jóns Bjarnasonar skóli
Eins og fólk vort veit, hætti
Jóns Bjarnasonar. skóli kenslu
á síðastliðnu ári. Var þá
skólahús hans til sölu við mjög
sanngjörnu verði. Þótti stjórn-
arnefnd Þjóðræknisfélagsins
miður fara, ef hús þessarar
einu íslenzku mentastofnunar
vestan hafs lenti í höndum ann-
ara þjóða manna. Réðst nefnd-
in því í að kaupa skólahúsið
fyrir félagsins hönd, með það
fyrir augum, að húsið gæti að
einhverju leyti orðið skjól
starfsemi félagsins og að svo
mætti um hnútana búa, að það
yrði félaginu nokkur tekjulind.
Vinnur nefnd sú, er stjórnar-
nenfdin fól húsmál þetta, að úr-
lausn þess og mun greiðlega á
sínum tíma svara fyrirspurn-
um um það á þinginu. Um fjár-
hag félagsins í heild sinni næg-
ir að vísa til upplýsinga í prent-
uðum skýrslum þeirra féhirðis
Árna Eggertson, fjármálaritara
Guðmanns Levy og skjalavarð-
ar Ólafs Pétursson.
▲
Þrátt fyrir erfiðleika yfir-
standandi tíðar, mun því mega
segja, að félagið hafi haldið vel
í horfinu á árinu. Skýrslur
fjármálaritara munu sýna, að
félagatalið hefir aukist, bæði í
aðalfélaginu og í ýmsum deild-
anna. En í útbreiðslumálinu •
er þörf stöðugrar árvekni, ef fé-
lagið á eigi að ganga saman.
Enn standa of margir Islend-
ingar utan þess, þó að skiln-
ingur á starfi þess fari vaxandi.
Einkum skyldi alt kapp lagt á
það, að ná til yngra fólksins
Jafnhliða skal þess þó þakk-
samlega minst, að deild Yngri
íslendinga í Winnipeg starfar
með miklu f jöri og eykur stöð-
ugt við sig félögum. Hitt má
aldrei gleymast, að framtíð fé-
lagsskapar vors til langframa
hvílir á herðum yngri kynslóð-
arinnar.
Þjóðræknismálið er mál allra
Islendinga í landi hér, og sú
hugsjón, sem vér megum aldrei
missa sjónar á, er að sameina
sem allra flesta Islendinga um
það mál. Það verður ekki gert
með því að ganga uppgjafar-
stefnunni (defeatism) á hönd
og halda líkræður yfir sjálfum
sér. Virk framtíðartrú er það
eina, sem flytur nokkurn mál-
stað fram til sigurs. Þá trú hefi
eg reynt að boða og mun halda
áfram að boða framvegis í þjóð-
ræknismálum vorum.
I djarfmæltu kvæði sínu
“Frelsi” er hann orti í tilefni af
20 ára afmæli fullveldis íslands
fyrir tveim árum síðan, komst
Jón skáld Magnússon svo að
orði:
þurfi vora þjóðræknislegu lík-
kistu. En það er undir oss
sjálfum komið, áhuga vorum,
fórnfýsi, trúmensku við góðan
málstað og sjálfa oss.
Þá hugsun hefir Jón Magnús-
son klætt í minnistæðan bún-
ing í kvæði sínu “Vorar samt,”
er endurprentað hefir verið hér
vestra:
“Við því búinn vertu sjálfur:
vorið fer um lönd og álfur.
Klakans þunga bráðnar blý.
Þó að myrkvist himinn hálfur,
hann mun bjartur verða á ný,
ef þú sjálfur eldinn geymir,
engri þinni skyldu gleymir.
Alt er komið undir því.
I anda þeirrar framtíðartrú-
ar og þeirrar eggjunar til dáða
býð eg yður hjartanlega vel-
komin á 22. þing Þjóðræknisfé-
lagsins. Megi það verða oss
sem ánægjulegast, því að skrif-
að stendur, “vér, Islands börn,
vér erum vart of kát”; en um
annað fram, megi þingstörfin
fara oss svo úr hendi, að sæmd-
arauki sé að, gagn og gróði oss
og þjóðstofni vorum.
HÉR ER ENGINN
ÍSLENDINGUR
Smásaga eftir
Jódísi Sigurðsson
“Reynslan sára veri okkur vígi.
Vandinn fram til nýrra dáða
knýi.
íinni fylking tengist sál við sál.
—Litla þjóð, sem átt í vök að
verjast,
vertu ei við sjálfa þig að berj-
ast.
Stattu saman heil um heilög
mál.”
Þó að þessi sameiningar-boð-
skapur hins snjalla skálds sé
sérstaklega stílaður til heima-
þjóðar vorrar á örlagaríkum
tímamótum hennar, á sú lög-
eggjan, sem í þessum ljóðlínum
felst, einnig erindi til vor Is-
lendinga í landi hér. 1 félags-
málum vorum eigum vér um
margt í vök að verjast, við
ramman reip að draga; sæmir
oss því, að forðast sem mest alt
það, er vekur óþarfa sundrung,
og standa saman heilir um
heilög mál,” eins og skáldið
orðar það. Og hiklaust myndi
hann telja varðveizlu vorra
andlegu erfða í flokki þeirra
mála. Takist oss að skipa oss
sem fastast um þau mál, minn-
ugir þess, að “manndómsskyld-
an þung á öllum er,” mun þess
enn langt að bíða, að smíða
Árni og Halldór mættust af
hendingu norðarlega á aðal-
götu Winnipeg-borgar.
Þeir höfðu ekki séðst í tíu ár.
Fyrir tuttugu árum síðan,
höfðu þeir unnið saman í Win-
nipeg, — og voru þá góðir
kunningjar.
Margt breytist á tuttugu ár-
um.
Halldór hafði gifst og gerst
bóndi. Hann var útitekinn,
sællegur méð svartar, þykkar
augabrýr og svart hár.
Árni hafði ekki gifst, en
lengst af dvalið í bænum. Hann
var fölur og toginleitur í and-
liti, gráhærður og tekinn til
augnanna.
Það varð fagnaðarfundur
með gömlu kunningjunum, og
þegar þeir höfðu spurt hvorn
annan helstu frétta, bauð Árni
Halldóri inn í kaffisöluhús upp
á kaffi.
Halldór, sem ekki var vanur
hörðum gangstéttum bæjanna,
og var bæði sárfættur og
göngumóður, þáði boðið þakk-
samlega.
Þeir gengu inn í snoturt
kaffisöluhús, og settust við lít-
ið tveggja manna borð.
“Hér getum við spjallað ís-
lenzku, fullum hálsi,” sagði
Árni og rendi augunum yfir þá,
sem inni voru.
“Hér er enginn íslendingur.”
“Ertu viss um það?” sagði
Haldór. “Eru ekki íslendingar
alstaðar hér í Winnipeg?”
“ónei,” sagði Árni, “við erum
norður úr allri íslenzkri bygð
hér.”
“Einmitt það. Hann er þó
fslendingslegur Ijóshærði mað-
urinn á hægri hlið okkar,”
opo-Aí Halldór.
“iMV»i, hann er ekki íslending-
”r er Svji ” sagði Árni.
“W,n er skolli lagleg stúlkan
sem situr við næsta borð á móti
nkknr. en hún er Gyðingur.”