Heimskringla - 26.03.1941, Page 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 26. MARZ 1941
BARÁTTAN UM
BOSPORUS
Hið þýðingarmikla sund milli
Evrópu og Asíu
Það stendur oft í blöðunum
eitthvað á þessa leið: “Þjóð-
verjar hafa áhuga á að ná sund-
unum,” eða: “Rússar hafa mik-
inn hug á að fá eftirlit með
sundunum.
“Sundin”, sem átt er við, þýð-
ir meðal stjórnmálamanna Bos-
porus og Dardanellasund. Mar-
marahafið tengir saman Svarta
hafið og Miðjarðarhafið, en
skilur á milli Evrópu og þess,
sem við köllum “Hin nálægu
Austurlönd”.
Þessi sund eru því mjög mik-
ils verð sjóleið — það er eina
leiðin út á höfin frá Suður-
Rússlandi og Kákasus.
Xerxes Persakonungur bjó
til brú úr skipum yfir sundin,
en sú brú gliðnaði öll í ofviðri.
Leander og Byron lávarður
syntu yfir Dardanellasund. All-
an daginn fara ferjur og bátar
yfir Bosporus frá Istambul.
Þetta er eina leiðin, sem
hægt er að fara með sjóher inn
í Svartahaf.
Þess vegna hafa þessi sund
altaf haft svo mikla þýðingu
frá upphafi vega.
Á þessum ströndum var Trö-
ju-stríðið háð. Rústir Troju-
borgar, sem orpnar eru moldu
fyrir mörgum öldum, eru á
Asíuströnd beint á móti Galli-
poli.
Strandanýlendur
Fyrsta sjóferðin, sem sögur
fara af gegn um sundin, er ferð
Jasons og Argonauta hans, er
þeir fóru til Svarta hafsins að
leita að gulli Colchis.
Þar til fyrir einni öld síðan
var gullduftið úr fljótunum í
Kákasus sigtað í reifum. Sagan
um gullna reifið var ekki ein-
ungis goðsögn.
Seinna meir stofnuðu Grikk-
ir nýlendur fram með þessum
ströndum.
Þar sem Bosporus og Mar-
marahafið mætast er einhver
bezta höfn í heimi frá náttúr-
unnar hendi. Á ströndunum
við Gullna hornið bygðu þeir
borgina Byzants. Vegna þess,
að borgin lá á þessum kross-
götum, varð hún seinna smám
saman ein af stærstu borgum í
heimi, svo stór, að Grikkir köll-
uðu hana stundum aðeins “Pol-
is” — borgina.
Fyrst var hún kölluð By-
zants, en seinna var hún kend
við Constantin mikla og kölluð
Constantinopel.
Miðalda-Rússarnir kölluðu
hana Tsarigrad, keisaraborg-
ina, en farandmenn og riddarar
kölluðu hana Miklagarð vegna
hins mikla garðs, sem var um-
hverfis hana.
Borgin frœga
En Tyrkir kölluðu hana þá
og nú Istanbi^l. Fleiri nöfn eru
til á þessari borg, því að hún
var um skeið frægasta borg í
heimi.
f þúsund ár var þessi borg
óvinnandi. En þá komu Tyrkir
frá Asíu og komust alla leið til
Vínarborgar.
Rómverska heimsveldið féll
í rústir. Constantinopel varð
höfuðborg tyrkneska heims-
veldisins, og Tyrkir höfðu sund-
in á sínu valdi.
Tyrkneska heimsveldið fór
hrörnandi og þá byrjaði barátt-
an um sundin. Rússland færði
út kvíarnar þangað til það náði
alla leið að Svartahafi. Og þá
kom að því að Rússar fóru að
hafa áhuga á sundunum. Því
að ef þeir gætu náð þeim á sitt
vald gátu óvinir þeirra ekki
komist á skipum inn í Svarta-
haf.
Auk þess var önnur ástæða.
Rússnesku keisararnir kröfðust
þess að fá að vera verndarar
allra grískkaþólskra manna í
Bysants vegna þess, að Ivan
III. hafði kvænst dóttur síðasta
keisara Tyrkjaveldis. Alt frá
dögum Péturs mikla fram að
bolsévikabyltingunni litu Rúss-
ar Constantinopel hýru auga.
Þýzkt óhugasvœði.
Rússar seildust í suðurátt og
þá langaði mjög til að geta haft
eftirlit með sjóleiðinni um
sundin inn í Miðjarðarhafið.
Um líkt leyti seildust Þjóðverj-
ar í suðausturátt, og þeir vildu
fá umráð yfir landleiðinni yfir
sundið til Asíu.
Aðaláhugamál Þjóðverja i
þessu tilliti var að byggja járn-
braut frá Berlín til Bagdad, og
auðvitað ætluðu þeir sjálfum
sér að ráða yfir þessari járn-
braut. Þetta olli árekstri milli
Þjóðverja annarsvegar og
Rússa og Breta hins vegar.
Rússar máttu ekki til þess
hugsa, að Þjóðverjar fengju
yfirráð yfir sundunum. Og
Bretar, sem þurftu að gæta
hagsmuna í Indlandi gátu ekki
þolað yfirráð hvorki Rússa né
Þjóðverja.
Markmið Breta
Hvað eftir annað hefir verið
rætt um yfirráðin yfir sundun-
um.
Um þessar mundir er þetta
vandamál mjög aðkallandi. —
Þriðja ríkið, sem er miklu
sterkara en Þýzkaland hefir
nokkru sinni áður verið, seild-
ist nú með áfergju til þessa
staðar, sem það hefir lengi
þráð.
Þjóðverjar hafa vaðið yfir
Rúmaníu. Og þeir geta hven-
ær sem er vaðið yfir Búlgaríu.
Stefna Breta er mjög blátt
áfram. Þeir vilja með öllum
ráðum hjálpa Tyrkjum til að
halda borginni við sundin, til
þess að verja Þjóðverjum veg-
inn til Asíu. En um Rússland
vita menn ekki með vissu. Þó
er það áreiðanlegt, að land-
vinningastefna þeirra hefir
ekki kafnað í blóði byltingar-
innar.
Sovétstjórnin hefir hvað eft-
ir annað látið í ljós, að hana
langaði til þess að hafa yfirráð
I yfir sundunum. Og víst er um
| það, að hún mun ekki kæra sig
um það, að Þjóðverjar fái þar
! mikil völd.
Báðum ógnað
í Evrópu eiga Rússar tvær
leiðir út á heimshöfin. Þjóð-
verjar hafa yfirráðin yfir sund-
inu að Baltisku löndunum. Ef
þeir næðu líka yfirráðunum
yfir sundunum, sem liggja að
Svartahafi, hefðu þeir öll við-
skifti Rússa við Vesturlönd í
hendi sér.
Sókn Þjóðverja til sundanna
hlýtur að skjóta Bretum skelk
í bringu. En hvað mætti þá
segja um Rússa?
Hvað munu Rússar gera, ef
Þjóðverjar sækja í áttina til
Bosporus?
Munu þeir hjálpa Tyrkjum
til að komast að einhverju
samkomulagi við Hitler um
það, að fá sjálfir einhverja
hlutdeild í yfirráðunum yfir
sundunum, í þeirri von, að Hitl-
er standi við orð sín gagnvart
þeim.
Þetta er gátan viðvíkjandi
sundunum, sem stjórnmála-
menn eru að reyna að ráða um
þessar mundir. En hún er ó-
ráðin ennþá.—Alþbl. 20. jan.
“VIKINGSARFI MEÐ
VÍKINGSLUND”
HJALPIÐ DRENGJUNUM
SEM BERJAST FYRIR YÐUR
Til þess að halda við hughreysti hermanna — til þess að hjálpa
drengjum vorum að vinna striðið — til að hjálpa til að búa þá undir
lífið að stríðinu loknu — hafa sex stofnanir samenast um að útvega fé
til þess að afla hermönnunum þœginda og gera ýmislegt fyrir þá í
Canadian War Services Fund
Stofnanirnar sem þátt eiga í þessu. eru:
CANADIAN LEGION :: SALVATION ARMY
:: KNIGHTS OF COLUMBUS ::
Y. M. C. A. :: Y. W. C. A. :: I. O. D. E.
6 BEIÐNIR í 1
Þessar sameiginlegu beiðnir, undir leiðsögn góðra
viðskiftamanna, með samþykkt stjórnar, sparar
kostnað og er trygging fyrir að notum komi hver
dollar, sem lagður er til.
Þetta er eina alþjóðar fjársöfnunin á
þessu ári fyrir menn í herbúningi
Mennirnir í hernum geta notið þæginda
af þessu starfi að safna fé á þennan
frjálsa hátt. Yðar tillags er mjög þarfn-
ast til þess, að starf þetta haldi áfram.
Sýnið að þér séuð með drengjunum okk-
ar 100% í stríði þeirra fyrir frelsi fyrir
oss alla, með því að gefa örlátlega til
þessa mikilvæga málefnis.'
AÐ GEFA HVEITI. ER
GOTT SEM GULL
Farið með það í kornlyftuna og
segið þeim sem þar tekur á móti
því, að skrifa á miðan, að það sé
til Canadian War Services Fund.
Honum er falið að taka á móti
þessu. Þetta hveiti verður ekki
tekið af “quota” yðar.
Drengirnir reiða sig á aðstoð fólksins heima fyrir
Gefið alt sem þér getið
Við íslendingar höfum marg-
sinnis verið mintir á það, á
seinni árum, að við eigum ætt-
ir að telja til víkinganna fornu;
I og að okkur sæmi að minnast
þess að við séum víkingsarfar
j og að við ættum að hafa vík-
ingslund. Hverjir voru þá aðal-
i kostir þessarar marglofuðu
vikingslundar? Framtakssemi,
hreysti, þolgæði; óneitanlega
| sýndu þeir þessa kosti. En sá
höfuðgalli var á því, að þeir
beittu þeim mest öðrum mönn-
um til meins og tjóns. Ef þeir
höfðu afla til réðust þeir á aðra
menn, heima í sínu eigin landi,
til að ræna þá eignum þeirra
og réttindum. Einn af þeim
skæðustu að því starfi var Har-
aldur hárfagri. Hann herjaði á
alla smákonunga Noregs, drap
marga þeirra og rak aðra frá
ríkjum sínum. Aðrir ofbeldis
menn, sem höfðu minni afla,
urðu að láta sér nægja að ræna
hina smærri og troða á rétti
þeirra, eins og t. d. Þórólfur
Kveldúlfsson. Enn aðrir, sem
ekki þóttust koma bolmagni
við innanlands, leituðu til ann-
ara land, fóru í víking, sem
kallað var. Þeir herjuðu um
allar strandir Eystrasaltsins;
var það kallað að herja í Aust-
urvegi. Aðrir tóku stefnu í
suður og vestur, herjuðu í Vest-
urveg. Gerðu þeir mikinn usla
á vesturströnd Evrópu og
brezku eyjunum. Þessir víking-
ar komu einatt að íbúum land-
anna óviðbúnum, eins og þjófur
á nóttu og létu greipar sópa
um eignir þeirra; nefndu þeir
það “að gera strandhögg”. —
Drápu þeir hvern mann sem
reyndi að verja sig; og sýndu
einatt hina villidýrslegustu
grimd. Sögurnar geta þess
meðal annars, að þeir hafi
“hent börn á spjótsoddum” sér
til skemtunar. Þeir tóku menn
og konur til fanga og seldu í
þrældóm fyrir ærið fé. Þeir
voru skelfing og plága allra
friðsamra þjóða. Kristnu þjóð-
irnar höfðu því gilda ástæðu til
að biðja Drottinn að vernda sig
fyrir ofsa þeirra, eins og sálm-
urinn segir:
“A furore Normanorum
i libera nos o, Domine”
Þannig var starfsemi og
lundarfar þessara forfeðra okk-
ar, sem við nú erum hvattir til
að taka okkur til fyrirmyndar.
Það virðist vera sama eðlis sem
sú hugsun er nú stjórnar at-
höfnum nazista og fasista;
rangsleitnin, ofbeldið og rán-
girnin hin sama. Slík hugar-
stefna var einnig ríkust í þeim
víkingaörfum á íslandi á 13.
öldinni, sem köstuðu landinu á
vald Noregskonungs.
Það var ekki neitt sérlegt af-
reksverk fyrir vel vopnaða her-
menn, að bera sigurorð af hópi
verjulausra manna. En það
krafði þreks og þróttar að
stríða við hafið og storminn
þegar hann var í mætti sínum.
Ýmsir aðrir en víkingar neydd-
ust þó til að heyja þá orustu.
Fjöldi “kaupdrengja-kneíra”
fór þá um höfin. Þeir menn
ráku verzlun við ýmsar þjóðir,
með friðsamlegum viðskiftum
og urðu þeir einatt fyrir barð-
inu á víkingunum, vörðust á-
rásum þeirra unz þeir biðu
bana, eða neyddust til að láta
varning sinn í þeirra hendur og
ganga snauðir á land upp. —
Þessir menn sýndu einatt eins
mikla hreysti og dug eins og
víkingarnir; jafnvel þó sagan
sé ekki eins margorð um þá
sem hina.
Fornsögurnar sýna okkur
einnig dæmi annara manna,
sem voru gerólíkir víkingunum
að starfi og hugsunarhætti. —
Þeir áttu framtakssemi og dug,
eins og forfeður þeirra; en þeir
beittu þessum kostum ávalt til
góðs. Þeir gerðu sitt ítrasta
til að glæða mannúð og sam-
lyndi; og lögðu sig fram til að
jafna ágreining manna á frið-
samlegan hátt. Og það er sann-
arlega ekki minni sómi, að geta
rakið ætt sína til þeirra en vík-
inganna. Sem dæmi mætti
nefna: Hall af Síðu, Ingimund
gamla, Áskel goða og fleiri. —
Ættum við ekki fremur að taka
slíka menn okkur til fyrir-
myndar en hina viltu og
grimmu víkinga?
B. Th.
Aths. Hkr.: Hkr. er ekki að
öllu leyti sammála ofanskráðri
grein, þó hú sé hér með ánægju
birt. Kemur þar fyrst til, að
lýsingin á grimd Víkinga er
ýkt, enda eru þær til vor komn-
ar frá kristnum þjóðum, er á
móti heiðninni unnu. Pynding-
ar kristinna manna á miðöld-
unum gengu langt fram úr
jafnvel því ljótasta, sem um
víkingana er sagt. Víkingar
voru dugnaðarmenn og svo her-
skáir, að með vopnum var erfitt
að yfirstíga þá. En með því að
smeygja inn skoðunum um að
þeir væru grimmir sem dýr og
ættu ekkert mannlegt við sig,
tókst að smala í kvíarnar á
móti þeim. Við nazista er og
ósambærilegt að líkja þeim,
vegna þess að hernaður og
framganga þeirra tíma var þá
undir karlmensku komin, sem
hún er ekki nú. Foringjarnir
höfðu sig sjálfir þá í frammi,
sem nú standa langt að baki
liði sínu og búa meira að segja
í ró og næði heima hjá sér með
stórann lífvörð um sig. íslenzk
þjóð, sem erfingl víkinganna,
er fyrst stofnsetti lög og rétt á
lýðræðisgrundvelli, er ekki lík
því að vera heiðna þjóðin, sem
kristnir menn lýsa sem grimm-
um dýrum. En þetta er efni
sem lengi má skrifa um, þó at-
hugasemd þessi sé ekki lengri
gerð.
Ný tegund
STRÁBERJA
BARON SOLEMACHER. Þessi óvið-
jafnanlega tegund, framleiðir stærri
ber úr hvaða sæði sem er. Blómgast
átta vikur frá sáningu. Ræktun auð-
veld. Greinar (runners) beinar og
liggja ekki við jörðu, framleiða þvi
stór og mikil ber. Hafa ilm viltra
berja. Ásjáleg pottjurt og fín í
garði. Sáið nú. Pantið beint eftir
þessari auglýsingu. (Pakkinn 25c)
(2 pakkar 45c) Póstgjald borgað.
FRÍ—Vor stóra útsœðisbók fyrir 1941
Betri en nokkru sinni fyr
DOMINION SEED HOUSE
Georgetown. Ontario
JóNANNA GUÐRÚN
JÓNSDÓTTIR
(Halldórsson)
1851—1940
Læknirinn: Þetta meðal er
dýrt en þér verðið líka heil-
brigður eftir eina viku, ef þér
takið það inn.
Sjúklngurinn: Eg er ekki í
sjúkrasamlagi, svo að eg vil
heldur fá ódýrara meðal, þó að
eg verði ekki heilbrigður fyr
en eftir þrjár vikur!
* * *
Kenslukonan: Geturðu nefnt
mér einhverja samtengingu,
Gréta litla?
Gréta: Trúlofun!
Hún var fædd á Vémundar-
stöðum í Ólafsfirði þann 7. des.
ember 1851. Faðir hennar var
Jón Dagsson hreppstjóri á
Karlsstöðum í Ólafsfirði,
Bjarnasonar bónda á Karlsstöð-
um, Sigfússonar bónda á
Skeggjabrekku, Bjarnasonar
hreppststjóra í Brekkukoti í
Hjaltadal, Arngrímssonar; og
móðir hennar var Anna Stef-
ánsdóttir bónda á Þúfnavöllum
í Hörgárdal, Jónssonar.—Syst-
ur Jónönnu voru: Margrét Þór-
unn (dáin 1929), gift Guðjóni
Thomas gullsmið í Winnipeg,
og Guðfinna Stefanía (dáin
1930), gift Guðvarði Guð-
mundssyni bónda á Ósbrekku í
Ólafsfirði.
Jónanna ólst upp hjá foreldr-
um sínum, en hún mun snemma
hafa farið sem vinnukona til
hjónanna Ásgríms Pálssonar og
Þorbjargar Jónatansdóttur á
Þóroddsstöðum í Ólafsfirði. Og
síðar var hún vinnukona hjá
Steini Jónssyni og konu hans,
Ólöfu Steinsdóttur, í Vík í Héð-
insfirði. Þar kyntist hún fyrri
manni sinum, Jóhannesi Jó-
hannessyni. Þau giftust árið
1872. Jóhannes druknaði af há-
karla-skipi vorið 1875. Hann
var mætur maður, ættaður úr
Sæmundarhlíð í Skagafirði, og
var að einhverju leyti alinn upp
hjá séra Magnúsi Thorlacíus.
Þau Jóhannes og Jónanna
bjuggu á Hornbrekku í Ólafs-
firði. Dætur þeirra eru Stefanía
Margrét, gift Birni Guðmunds-
syni á Siglufirði, og Jóhannes-
Ina. gift George W. Barrett,
nú í Vancouver, B. C.
Seinni maður Jónönnu var
Páll Halldórsson. Jónssonar. —
Þau giftust árið 1881, og var
Páll þá búinn að vera fyrir bú-
inu hjá henni í hálft annað ár.
Páll var fæddur á Brattavöllum
á Árskógsströnd í Eyjafjarðar-
sýslu þann 12. október 1856. —
Börn þeirra Páls og Jónönnu
eru þessi: Jóhannes Páll. lækn-
ir, nú í Borden í Saskatchewan,
kvæntur Sigríði dóttur Sigfús-
ar Péturssonar, sem var einn
af fyrstu landnemum í Fljóts-
bygð í Nýja-lslandi; Ásbjörn,
búsettur í Arras í British Col-
umbia, kvæntur Bergrós Sig-
fúsdóttur, systur Sigríðar konu
Jóhannesar læknis; Sigríður,
búsett í Riverton í Manitoba,*
ekkja Guðmundar sonar Jóns
Björnssonar og Margrétar Guð-
mundsdóttur, sem bjuggu á
Grund í Fljótsbygð; Jón,
kvæntur Unu Friðnýju dóttur
Jónasar Þorsteinssonar og Lil ju
Friðfinnsdóttur, sem lengi
bjuggu í Djúpadal í Geysisbygð
í Nýja-lslandi, og býr Jón á
Geysir í Geysisbygð; Skúli
Bergvin. dó 4 ára á Reykjum í
Skagafirði; og Halldór. dó árs-
gamall nýkominn til Ameríku.
Þau Páll £>g Jónanna bjuggu
fyrst í ^jö ár á Hornbrekku í
Ólafsfirði, en fluttust svo að
Reykjum á Reykjaströnd í
Skagafirði, og þar bjuggu þau
í sex ár. En sumarið 1894 flutt-