Heimskringla - 05.11.1941, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 5. NÓV. 1941
Heimskrittgla
(StofnuB 1886)
Kemur út d hverjum mUSvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist
fjrriríram. Allar borganir sendist:
THE VTKING PRESS LTD.
—-- \-----------------------"
öll viðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 5. NÓV. 1941
BLÓÐ 1 LÆKJUM
Það var 24. október 1940, að Petain
marskálkur og Pierre Laval brugðu sér
tii Tours; þeir átu þar miðdegisverð
saman; léku hnattleik á eftir. Að því
búnu var haldið til þorpsins Montoire-
sur-le-Loir; marskálkurinn og refurinn,
sem eftirmaður hans átti að verða í
Vichy-stjórninni, stigu upp í járnbraut-
arvagn. Þeir voru komnir á fund manns-
ins, sem Frakklandi kom á kaldan klaka
— Adolfs Hitler. Sigurvegarinn heilsaði
gestunum með handabandi og fór með
þá inn í einkavagn sinn. Úti í þessari af-
dkektu friðsælu sveit, frakkneskustu
sveitinni á öllu Frakklandi, var svo byrj-
að að þinga um örlög Frakklands. Þar
voru “samningarnir” undirskrifaðir
þennan dag milli sigurvegaranna og
þeirra sigruðu.
Síðast liðna viku var ár liðið frá fund-
inum í Montoire. Dagsins var ekki
minst með fögnuði; í stað þess ríkti sorg
og kvíði út af hefndinni, sem yfir vofði.
Nazistar höfðu smalað borgurunum sam-
an í hópa og héldu þeim í gísling. 1
hverjum hóp voru 50 manns. Átti að
ráða þeim bana í hefndarskyni fyrir
morð þýzkra hershöfðingja í Frakklandi.
I augum Frakka líktist þetta Bartolome-
usarnóttinni forðum. Petain gamli rauk
í útvarpið og bað Frakka í guðs bænum
að hætta öllum óróa, og bætti við með
klökkva í röddinni “að blóðið flæddi í
lækjum um göturnar.”
Þetta byrjaði fyrir tveim vikum í
Nantes, er þýzki herforinginn Karl F.
Holtz, foringi setuliðs Þjóðverja í bæn-
um var skotinn. Klukkan sjö var kvöld-
klukkunum hringt í borginni og öllum
með því skipað að fara inn í hús sín. —
Daginn eftir skipaði aðal-foringi þýzka
setuliðsins í Frakklandi, Heinrich von
Steulpnagel svo fyrir, að 50 frakkneskir
fangar skyldu teknir af lífi. Hann kall-
aði þetta þó ekki nema forspil hegning-
arinnar, sem Frakka biði fyrir þetta. Ef
morðingjarnir, sem voru tveir, og sem
hann kallaði “bleiður, sem borgað væri
af Bretum og Rússum”, væru ekki
fundnir á miðnætti 23. október-mánaðar,
hótaði hann að skjóta í viðbót 50 Frakka.
Hann bauð og laun hverjum þeim, er til
morðingjanna vísuðu, er námu $300,000;
áttu Frakkar sjálfir að borga féð.
En fáum stundum eftir að Steulpnagel
lýsti þessari grimmu hefnd yfir, var ann-
ar nazista-foringi drepinn. Nafns hans
er ekki getið, en morðið var framið í
Bordeaux, af fjórum drengjum, er allir
komust undan. Þjóðverjar gripu þegar
til 100 annara frakkneskra fanga, er
handteknir höfðu verið fyrir að vera
andstæðir nazistum, skutu helming
þeirra og hótuðu að skjóta hina, ef
morðingjarnir yrðu ekki fundnir fyrir
miðnætti 26. október. Bordeaux-bæ var
einnig skipað að leggja fram tryggingar-
fé, er næmi $200,000, sem ekki yrði end-
urgreitt, ef annað morð yrði framið og
bæjarstjórnin gæti ekki handtekið morð-
ingjana.
Þessa síðari 50 gísla átti að drepa í
dögun 24. október, sama daginn og fund-
uíinn í Monitoire var haldinn árinu
áður. Fyrsti snjór hafði fallið og í íbúð
fanganna var kalt. Vichy-stjórnin, sem
opinbera hluttekningu sína hafði sýnt
við fráfall Holtz, bað Þjóðverja þess heitt
og innilega, að hætta við aftöku þess-
ara manna. Darlan forsætisráðherra
flýtti sér frá París til Vichy til skrafs og
ráðagerða og Fernand de Brinon, sendi-
herra Þjóðverja í Vichy, hentist á fund
Ribbentrops, utanrikismálaráðherra Hit-
lers, til að ræða við hann um málið.
Petain var sagður eins æstur og fang-
arnir, sem dauða síns biðu. Það var
jafnvel sagt, að hann hefði boðið sjálfan
sig sem fórn í stað þeirra. Því var enn-
fremur haldið fram, að Petain hefði til-
kynt Þjóðverjum, að hann gæti ekki
borið ábyrgð á, að friður héldist í land-
inu, ef aftökur þessar færu fram. Hvað
sem til kom, var krafan veitt á elleftu
stundu og átti Hitler sjálfur að hafa
ráðið því. En hve lengi aftökunum
verður frestað, er ekki kunnugt um.
I Nantes fór útför Holtz herhöfðingja
fram þennan dag í stað aftöku hinna 50
Frakka. Viðstaddur þar var Walther
von Brauchitsch, yfirmaður alls Þýzka
hersins, sem í Frakklandi var um þetta
leyti, þó enginn viti í hvaða erindum.
Ennfremur voru þar Steulpnagel og
nokkrir frakkneskir stjórnarforingjar.
Daginn eftir var Vichy-ráðuneytið kvatt
saman til að hugsa upp eitthvað er í veg
fyrir þessi manndráp gæti komið.
Saga þessi er svo ekki lengri að sinni.
En þessi hefndar-manndráp, fá alls stað-
ar hinn sama dóm. Mr. Churchill bendir
á þau, sem dæmi af því er koma skal,
verði Hitler ofan á í þessu stríði. Roose-
velt forseti telur þau vott um æði manns
sem viti að hann sé öllu að tapa. í grein
sem Walter Lippman bandaríski rithöf-
undurinn kunni skrifaði um málið um
helgina, ætlar hann manndráp þessi ekki
beinlínis hefnd, heldur framhald af
stefnu Hitlers, þeirri, að grípa hvert
tækifæri sem gefist, til að uppræta hinar
sigruðu þjóðir. Fyrstu þjóðinni sem
hann réðist á, Pólverjum, hefir hann
með ýmsum slíkum ráðum fækkað. Það
er það, sem gera þarf, eftir því sem Hit-
ler farast orð í “Mein Kampf”. Það á
ekki neina samvimiuyað hafa í framtíð-
inni við þessar þjóðir eða reiða sig á að
þær aðhyllist þýzk yfirráð; þær mega
ekki blandast þýzku þjóðinni og að tor-
tima þeim, er eina ráðið til þess að kom-
ast hjá ófriði við þær síðar.
BORG GLÖTUNARINNAR
Það virtist sem stórkostlegur sigur
hefði hlotnast Þjóðverjum, er þeir unnu
borgina Kiev í síðast liðnum mánuði.
Það var í fyrsta skifti sem þeir náðu
borg af Rússum, sem ekki var mikið til
jöfnuð við jörðu. Á skeytamyndum frá
Berlín, var ekki annað að sjá, en að
götur borgarinnar væru óskemdar, og
nazistar gerðu sér miklar vonir um, að
þarna hefðu þeir náð sér í vetrarbústað;
þarna litu hús og alt út fyrir að vera í
bezta lagi. En litlu eftir að þeir komu í
borgina, fór á ýmsu að bera. Virki
borgarinnar sprakk í loft upp. Svo gerðu
fleiri mikilsverðustu stórhýsin. Rússar
höfðu fylt borgina, áður en þeir skyldu
við hana, með sprengjum, er kviknaði
í, ef rafmagnsljós var kveikt, eða eftir
vissan tíma, eða voru í sambandi við
móttökutæki (radio). Sögðust Þjóðverj-
ar hafa kynst ýmislegu er vott bæri um
brellur og svik Rússa, en engu djöful-
legra en þessu.
Þegar Þjóðverjar höfðu verið fimm
daga í borginni sögðu þeir elda hafa
kviknað svo mikilfenglega, að byggingar
á 20 heilum spildum (blocks) í miðbæn-
um brunnu til agna. Þúsundum sprengja
hafði verið komið fyrir á ólíklegustu
stöðum, í söfnum, kirkjum, leikhúsum og
stjórnarbyggingum. Segir Þjóðverji einn
svo frá, að þeir hafi ekki þorað að
hreyfa sig í borginni, ekki kveikja ljós
opna hurð, færa hlut til, þá hefði á hinu
versta verið von. Tíma-sprengjurnar
gerðu að vísu ekki vært í borginni. í
Lenin-safninu (Museum) einu, fundum
við 3% smálest af dínamíti.
Eins kvað Odessa vera og raunar hver
borg sem Rússar búast við að tapa. Að
Smolensk einni undanskildri, er sagt
a5 svo sé við þær skilið, að ekkert skýli
séu fyrir veturinn. Verði Þjóðverjar því
á þessum slóðum sem þeir nú eru, í vetur,
er getið til að aðsetursstaðurinn verði
Smolensk, sem eftir sprengjur Þjóðverja,
er að vísu víða í flagi, en sem ekki er
rússneskjum sprengjum stráð.
í Kiev töpuðu Þjóðverjar eflaust fjölda
manna. En frá því segja þeir ekki.
Aftur halda þeir fram í fréttum sínum
að 50 fyrirliðar bæði úr sjó og landher
hafi farist við Odessa af svipuðum á-
stæðum, en þeir voru flestir Rúmenar;
aðeins tveir þýzkir.
Ekkert er dýrara en að vaða svo djúpt
í vanþekkingu, að hvergi sér út yfir.
Bogi Th. Melsted (í Frey 1905)
* * *
Maður á aldrei að leggja óvirðing á
þjóð sína, það er sama og að óvirða
sjálfan sig. Jón Sigurðsson
CANADA OG STRÍÐIÐ
Bandaríkin og Canada Framh.
Eftir að Canada fór í stríðið, varð að
kaupa svo margt til þess í Bandarikjun-
um, að það hlaut að orsaka mikinn við-
skiftahalla. Á þessu fjárhagsári (frá 1.
apríl 1941 til 31. marz 1942) er gert ráð
fyrir að vörukaupin af hálfu Canada
nemi $953,000,000, en sala vöru héðan
ekki nema $475,000,000. Viðskiftahall-
inn verður því um $478,000,000, sem er
æði mikið. Hernaðar vörur, sem keypt-
ar hafa verið í Bandaríkjunum, nema
nærri því jafnmiklu og tekjuhallinn.
En til þess að draga nokkuð úr þess-
um viðskiftamun og til þess að gera
Canada mögulegt, að kaupa alt sem unt
er af hernaðarvöru syðra, felur Hyde
Park yfirlýsingin í sér ákvæði, sem í
því er fólgið, að Bandaríkin kaupi af
Canada hernaðarvörur til strandvarnar
Bandaríkjanna, svo að nemi $200,000,000
til $300,000,000 á ári. Auk jpess er
nokkru af vörum frá Bandaríkjunum,
sem lánaðar eru Bretum (á leiguláns-
skilmálunum) sendar til Canada, svo
það í raun réttri dregst frá tekjuhallan-
um. Þetta stafar af því, að hér eru vör-
urnar gerðar fyrir Breta, sem Bandarík-
in lána þeim efnið í. Canada tekur
sjálft ekkert á leigu-lánsskilmálunum frá
Bandaríkjunum. Það greiðir að fullu
fyrir sín kaup þar enn sem komið er.
Hyde Park yfirlýsingin er hin mikils-
verðasta fyrir samvinnu Canada og
Bandarikjanna í hernaðarvernd þessarar
álfu. Sameiginleg nefnd beggja land-
anna situr á rökstólum og íhugar hvað
gera þurfi. Canadiskur og bandarískur
her hefir haft bækistöðvar í Newfound-
land, hvor við annars hlið. Canadiskur
her var og um tíma á Islandi, sem kunn-
ugt er. I Grænlandi, sem nú er undir
vernd Bandaríkjanna, eru Canada heim-
ilar herstöðvar, sem Bandaríkin kunna
að gera þar.
Þegar Bandaríkin létu Breta fá 50
tundurspillana gömlu, var sex af þeim
bætt við flota Canada.
Canada hefir sent Bretlandi furðu
mikið af vopnum: byssum af mörgum
tegundum, sprengjum, smærri skotfær-
um, vissum málmum, loftförum, her-
skipum (corvettes) minesweepers, smá-
bátum og vögnum. En héðan hefir og
mikið verið sent af matvöru: hveiti,
svínakjöti, eggjum, osti og dósamat;
ennfremur mikið af byggingaviði. Frá
1. sept. 1941 til 31. maí 1942, hefir Can-
ada nú lofast til að senda Bretum 30
miljón tylftir af eggjum. Á fjárhagsár-
inu frá 1. apríl 1941 til 31. marz 1942, er
metið að allar þessar vörur nemi IV2
biljón dollara ($1,500,000,000).
Yfir 600 börn hafa flutt til Canada frá
Englandi og verða þau hér þar til stríð-
inu lýkur. Það var gert ráð fyrir að
flytja hingað um 100,000 börn, en frá
því var þó horfið.
Þetta er nú ekki nema nokkurt sýnis-
horn af því, sem Canada hefir hafst að
og hefir fyrir stafni áhrærandi stríðið.
En áhrifin af því öllu eru samt mikil á
þjóðlífið hér.
Eitt af þeim áhrifum er, að um at-
vinnuleysi er nú ekki að ræða í Canada.
Það munu flestir vinnufærir menn nú
hafa eitthvað fyrir stafni. Fyrir atvinnu-
leysi er því hægt að byggja. Það skrítna
er, að upplýst mannkyn skuli ekki geta
það með öðru móti en stríði. Eftir því
sem iðnaðarreksturinn eflist, verður
meira að segja þörf fyrir miklu meira
vinnuafl. Um það leyti sem alt það, sem
nú er gert ráð fyrir, er í ló komið, þarf
eflaust um 40% fleiri starfsmenn við
verksmiðjuiðnaðinn, en nú. Þar sem
þeir sem nú vinna að verksmiðjufram-
leiðslu, eru fullur helmingur allra sem
að iðnaði vinna, er auðsætt, að fjölgi
þeim um 40%, verða fáir eða engir eftir
starfandi í landinu að nokkru öðru en
hernaðarvöru-framlieðslu. Þó mikið hafi
nú verið framleitt, af almennum vörum
til bús og heimilisþarfa, mun skjótt
verða skortur á slíkum vörum, ef öll
slík framleiðsla legst í kalda kol. Mr.
Usley, fjármálaráðherra Canada hefir
bent á að gæta verði þessa, og er það
hverju orði sannara.
Aðrar beinar afleiðingar af stríðinu,
mætti margar telja. En þessar eru ef
til vill þær sem mest ber á:
—að skattar hafa hækkað þrefalt i
Canada.
—að nauðsynjar hafa hækkað 11% í
verði.
—að nýjar tegundir bíla eða radíóa
verða ekki smíðaðar meðan á stríð-
inu stendur.
—að framleiðsla á áhöldum úr stáli,
áli (aluminum), sínki, nikkel og úr
öðrum efnum sem með hefir staða hennar aukið og
þurfa til vopnagerðar,! eflt þessar meðfæddu vöggu-
mínka. gjafir, en hvað sem því líður,
—að framleiðsla silkivöru þá er það víst að öll þau ár,
mínki og silkisokkar fari
úr móð.
—að ekki er hægt að taka
sér ferð á hendur um
Bandaríkin, nema nauðsyn
krefjist.
—að bannað er að hafa út-
lenda peninga í fórum sin-
um.
—að ekki er hægt að senda
peninga út úr landinu.
—að Canadamenn hafa ver-
ið beðnir að éta minna af
vissum vörum, svo hægt
sé að senda meira til Eng-
lands.
—að gasolíu er ekki hægt að
kaupa á sunnudögum.
Skal nú hér ljúka sögu þess-
ari um það helzta, sem Canada
er að hafast að i þessu stríði
og njóti nú hver, sem eirð hefir
haft til að lesa þessa skýrslu-
útdrætti sem bezt.
MINNING
Jórunn Hinriksson Líndal
Eftir K. M. H.
Það allra fyrsta, sem hún
mundi eftir, voru öll þau ósköp,
sem faðir hennar las úr Islend-
ingasögunum á vetrarkvöldin
þegar hann hafði lokið gegn-
ingum og útiverkum, þar sem
hann bjó í Saskatchewan, og
fylt eldiviðar kassann til þess
að geta haldið úti kuldanum
þegar harðfennið þakti landið
eins langt og augað eygði.
Svo kom að því að hún fór að
telja tímana — mánuðina, vik-
urnar, dagana til sjötta afmæl-
isdagsins síns; því þegar hún
væri sex ára mætti hún fara
að ganga á skóla. Það var illa
til fallið að þessi afmælisdagur
skyldi verða að vera í febrúar-
mánuði, þó mamma hennar á-
liti að það væri nógur tíminn
fyrir hana þó hún byrjaði ekki
á skólagöngunni fyr en næsta
vor.
En það voru svo mikil og
auðsæ vonbrigði fyrir þetta á-
hugaríka barn að faðir hennar
kendi í brjósti um hana, og
næsta mánudagsmorgun eftir
afmælisdaginn lagði litla stúlk-
an af stað og byrjaði nám si,tt
á alþýðuskóla bygðarinnar. —
Hún stundaði námið af kappi
og las sjöunda og áttunda bekk
á einu ári.
Að því loknu kvaddi hún
Churchbridge og fór til York-
ton. Þar stundaði hún mið-
skólanám. Foreldrum hennar
þótti nóg um að láta hana
byrja á miðskóla svona unga
— aðeins tólf ára. En Jórunn
Hinriksson hafði nú lært og
skilið svo mikið að ótal margt
fleira var að læra á lífsleiðinni
en það, sem skólarnir kendu.
Og hún hefir altaf fundið ný og
ný viðfangsefni á lífsleiðinni*
hvar sem hún fór.
Að enduðu miðskólanámi hóf
hún háskólanám og svo lög-
fræðisnám. öll þrjú árin á
lagaskólanum var hún efst i
bekk og hlaut þau verðlaun,
sem um var kept.
Á meðan hún stundaði laga-
námið giftist hún Walter Lín-
dal, sem sjálfur var lögmaður
og kominn heim úr stríðinu frá
Frakklandi bilaður á heilsu:
“Þegar við byrjuðum lög-
fræðisstörf saman,” sagði Mr.
Líndal, “höfðum við eina litla
stofu uppi á elleftu hæð, og
leigðum þriðja manni part af
hertni með skrifborði. Þetta
kostaði okkur svo að segja
ekki neitt; enda var það hent-
ugast því við vorum allslaus.
En það var skemtilegt.”
Líndal og Líndal höfðu aðra
skrifstofu að Lundar og fóru
þangað einu sinni í hverri vikú,
sína vikuna hvort.
Ef til vill hefir Mrs. Líndal
átt yfir rökföstum hugsunum
að ráða og verið hneigð til þess-
konar athafna þegar hún hóf
lögfræðisstörfin. Ef til vill
sem hún vann í þjónustu fylkis
síns og lands síns voru hugsan-
ir hennar sjálfstæðar og skýr-
ar eins og kristallur, og henni
var gefin sú mikilvæga gáfa að
eiga fullan vilja til þess að
hlusta og rökræða.
Það er í letur fært að hún
hafði aflað sér fjölda vina og
tengt sér þá svo sterkum bönd-
um að ekkert mátti slíta. Það
er og í letur fært að þegar hún
átti sæti í atvinnuleysisnefnd-
inni og eins þegar hún var full-
trúi sambandsstjórnarinnar í
nefnd þeirri, sem sá um kenslu
ungu kynslóðarinnar, bæði
fyrir fylkin og Sambandið, þá
kölluðu skyldurnar hana oft til
Ottawa. Og í höfuðstað lands-
ins man fólkið eftir henni: það
man eftir þessari fögru, tignar-
legu og tilkomumiklu konu;
þessari konu frá Vestur-Can-
ada, hversu vel hún bar sig og
hversu prúð hún var í allri
framkomu, það man eftir þess-
ari konu með yndislegu sæbláu
augun, með bjarta víkingshárið
og þýðu skæru röddina. Hún
var kunnug í Ottawa þar sem
fjöldi fólks kemur í þeim til-
gangi einum að leita eigin
hagsmuna — kunnug meðal
þeirra sem þar voru aðeins í
þjónustu skyni. Hugur hennar
snerist um það hverju hún
mætti til vegar koma landinu
og þjóðinni til hagnaðar, land-
inu, sem hún hafði lært að
elska þegar öldur tilfinning-
anna höfðu hrifið hana við
heyrn og lestur fornra sagna.
Ef hún lifir í minnum manna
í stórhýsum við skrautgötur
canadisku þjóðarinnar þá lifir
hún ekki síður í hreysum fá-
tæklegra þorpa eða meðfram
vegleysum afskektra sveita-
bygða, þar sem hún átti stærst-
an og sterkastan þáttinn að
stofna fræðslu og kenna hinum
hjálparþurfa þá list að hjálpa
sér sjálfum.
Mrs. Líndal hlaut einkenni-
lega uppskeru verka sinna þeg-
ar hún lá lágt, en hugrökk og
skoðanaskír, takandi tillit til
annara þótt hún vissi það að
dauðinn beið við dyrnar. Já,
einkennileg uppskera, og þar á
meðal dýrgripur sem mikils
virði var hinum rómversku
kaþólsku systrum, er sendu
hann — sendu hann til þess
að vinkona þeirra mætti halda
á honum í sínum lútersku
höndum.
Að kenna ungu kynslóðinni,
að vinna fyrir stríðið — að
berjast með heilanum og hugsa
um bætt fyrirkbmulag eftir
stríðið — alt þetta var starf
hennar síðustu ár æfinnar.
En hún gerði fleira en vinna i
nefndum, þó hún oft ynni við
það fram á miðnætti. Og hún
gerði fleira en að skrifa og
svara bréfum, þó hún gerði það
bæði fljótt og samvizkusam-
lega. Hún tók einnig þátt í
leikfimi t. d. knattleikum og
skaraði þar fram úr öðrum. —
Hún vann heiðursmerki í spil-
um ásamt Mr. Líndal. Auk
þess tók hún þátt í sundlist,
garðrækt, saumaskap, mat-
reiðslu o. fl.
Hún átti tvær litlar dætur
til þess að líta eftir; hún lék
við þær og þær fylgdu henni út
og inn og brutu um það heilann
hvaða skemtanir mömmu
kynnu nú að detta í hug næst.
Æfisól hennar er nú hnigin
til viðar einmitt þegar hún
skein hæst á lofti. Skuggarnir
hvíla þungt á vinum hennar,
heimili hennar og ástvinum.
Þeir hvíla einnig yfir borginni
hennar og landinu hennar.
En minningin um hana skap-
ar hugrekki og sterka trygð.
“Þín minning lifir ástrík enn
sem andi ljúfur blær;
þó dauðinn taki annað alt,
hann aldrei henni nær.”
Sig. Júl. Jóhannesson
þýddi úr Free Press