Heimskringla - 31.12.1941, Síða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 31. DES. 1941
Híitnaferingila
(StofnuB 18S6)
KemuT út á hverjum miövikudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
Verð blaðslns er $3.00 árgangurlnn, borglst
íyrlrfram. Allar borganlr sendlst:
THE VTKING PRESS LTD.
öll vlðskifta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Uitanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” is published
and printted by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 31. DES. 1941
CHURCHILL VESTAN HAFS
Tilkynningin um komu Winston Chur-
chill, forsætisráðherra Breta, til Wash-
ington rétt fyrir jólin, vakti undrun og
athygli. Menn fóru að spyrja og spá
hverju það sætti, að hann sneri baki við
jólagleðinni heima hjá sér, til þess að
koma hingað. Það duldist ekki að mikið
hlaut hér undir að búa.
Síðan Churchill kom til Washington,
hefir hann haft hvern fundinn af öðrum
með Roosevelt forseta. Þó af fundum
þeim fari ekki itarlegar sögur enn, er
hitt vist, að erindi Churchill er í því
fólgið, að mynda eða koma á einni yfir-.
herstjórn hjá öllum þjóðunum, sem á'
móti öxul-þjóðunum berjast. Herráð
þetta á að leggja á ráð og sjá um, að
eins mikið samræmi óg samtök sé í öll-
um áhlaupum, sem gerð eru og unt er,
og að hvar sem orustur eru háðar, sé all-
ur sá stuðningur að baki, eða við hend-
ina, sem kostur er á. Herir hinna mörgu
þjóða eiga með öðrum orðum að berjast
sem einn her væri, eða eins og sagt er,
sem einn maður.
Ef þetta spor hefði verið stigið í byrjurj-
þessa striðs og skammsýni þjóðanna, sem
á móti öxulþjóðunum eru, ekki verið
eins afskapleg og raun bar vitni um, er
alveg óvíst að öxulþjóðunum hefði geng-
ið eins vel fyrstu tvö árin og á daginn
kom. Það eru miklar líkur til að Þýzka-
land hefði aldrei barist utan sinna eigin
landamæra, ef Samtök sem þau, sem nú
er farið fram á, eða lesa má úr fréttunum.
að í huga búi, hefðu í byrjun stríðsins
verið til. En það hefir alt orðið Hitler
til sigurs og heilla. Að þjóðirnar, sem á
móti honum og stefnu hans voru, væru
aldrei samtaka og baukuðu hver út af
fyrir sig við sína vörn, hefir verið vatn á
hans millu og gert honum hægra fyrir
en ella með að leggja þær undir sig. En
margar þjóðir, sem nú standa utan
stríðsins, hugsa eins og þær þá gerðu.
Ef þessi samtök sem Churchill og Roose-
velt eru að koma á, næðu einnig til slíkra
þjóða, væri meira en lítið með því unnið.
Þá væri komið að því, er Björnstjerne
Björnson hélt fram 1906, um þörfina á
að smáþjóðirnar mynduðu samtök með
þeim stærri þjóðum, sem með tilveru-
rétti þeirra og frelsi væru. Mætti þá um
Churchill og Roosevelt segja, að þeir
hefðu með dýrri reynslu tveggja stríða,
loks komist að sömu niðurstöðu og örn-
inn norræni.
Mr. Churchill lagði af stað frá Eng-
landi 12. desember. Um ferð hans vissi
almenningur ekkert. Hann fór með
myrkvaðri járnbrautalest af stað. Tiu
dögum síðar kemur hann til Washing-
ton; hefir að líkindum komið á herskipi
vestur og við lendingu tekið sér flugfar
til höfuðborgarinnar. Það var 22. des.
sem hann kom þangað; hefir hann gist
hjá Roösevelt forseta síðan. í för með
Churchill er Beaverbrook lávarður og
herskari annara hermála sérfræðinga,
ein fregnin sagði um 85 alls.
Á fundunum sem Churchill hefir dag-
lega setið með Roosevelt forseta í Wash-
ington, hefir verið unnið að undirbúningi
samstarfsins, sem þeir eru að skipu-
leggja, í hernaðarrekstrinum. Verður
svo uppkastið kynt öllum þeim þjóðum
sem í stríðinu eru, Rússum, Kínverjum,
stjórnendum hollenzku nýlendanna o. s.
frv., og þá ætlast til að samþykt verði,
með þeim breytingum auðvitað, er bráð
nauðsynlegar geta verið hinu eða þessu
landinu.
1 skyndifregnum af komu Chur-
chill, var það helzta í áformum hans
talið þetta:
1. stofnun yfirherráðs. Á það að
stjórna rekstri stríðsins alls staðar í
senn og ákveða hvað hver þjóð skal
leggja til af herliði, vopnum og vistum,
hvar og hvenær sem þörfin kallar.
2. Stofnun framleiðsluráðs. Það á að
sjá um framleiðslu á öllu er að stríðinu
lýtur og að birgðirnar séu þar, sem
þeirra er mest þörfin, sjá um lán og
flutning gulls, til þess að geta hagað
framleiðslunni sem bezt.
1 ákvæðum þessum er tekið fram, að
engin þjóðin geti gert sérstakan samning
við neina óvinaþjóðina, eða án vitundar
allra bandalags þjóðanna.
Bandarísk rit gátu þess til, að afleið-
ing af þessu gæti orðið sú, að Lt.-Gen.
Douglas MacArthur, yfirmaður banda-
ríska hersins á Philipseyjum, yrði gerð-
ur að yfirmanni bandaríska, brezka,$hol-
lenska og kínverska hersins eystra. —
Þetta er auðvitað ágizkun, en hún gefur
samt í skyn, hvað í vændum sé með hug-
mynd Roosevelts og Churchills.
Mr. Churchill hélt ræðu í Washington
um þetta efni, sem hér hefir verið minst
á. Og hans er í byrjun þessarar viku
von til Ottawa.
Að s*ameina öflin, sem á móti öxul-
þjóðunum berjast, er það sem aðallega er
um að ræða. En jafnvel það eitt, getur
reynst óvinunum skæðasta vopnið.
JÓLAAVARP BISKUPS ÍSLANDS
Á þessum jólum var Vestur-íslending-
um flutt ávarp frá biskupi íslands. Á-
varpið barst hingað á hljómplötu og var
fyrst flutt í íslenzku kirkjunum í Winni-
peg á jóladaginn. Seinna var því út-
varpað, svo nú munu flestir Islendingar
hafa á það hlýtt; hikum vér ekki við að
segja, að þeim hafi verið mikil ánægja að
því.
Þetta mun vera annað ávarpið, er oss
hefir þannig borist að heiman. Hið fyrra
var frá Sveini Björnssyni, ríkistjóra Is-
lands og var flutt á Islendingadeginum
á þessu ári á Gimli. Eru mikil hátíða-
brigði áð þessu. Kveðjur heiman af ætt-
jörðinni, eru ávalt mjög kærkomnar.
Að við áttum nú kost á að heyra rödd
biskupsins á jólunum og ríkisstjórans á
síðasta íslendingadegi, er vísinda-fram-
förunum að þakka. Og það er bæði
beinlípis og óbeinlínis mikilsvert atriði.
Það er ekki aðeins, að hin beinu þjóð-
ernisáhrif séu mikil af þessu, heldur fær-
ir það oss einnig mjög ákveðið heim
sanninn um það, að á sama tíma og við
teljum okkur trú um, að öll bönd séu að
slitna við heimalandið, er sannleikurinn
sá, að þau eru, fyrir framfarir vísind-
anna, að styrkjast og treystast. Mögu-
leikarnir á að halda við kynningu milli
Islendinga austan hafs og vestan, eru nú
meiri og betri en nokkru sinni fyr. Ef
vér færum oss þá möguleika í nyt, sem
vera ætti, gæti það orðið þjóðernismáli
voru hér hinn mesti styrkur.
Hr. Sigurgeir Sigurðssyni, biskupi ís-
lands, skal þökkuð kveðjan.
Þjóðræknisfélaginu hér vestra var
send hljómplatan af Árna G. Eylands,
forseta Þjóðræknisfélags Islands, er vin-
áttu hefir Vestur-íslendingum oft áður
sýnt.
Oss er að öðru leyti ekki kunnugt um
eftir hvaða boðleiðum hljómplatan hefir
farið, en á skrifi Lögbergs og bréfi Þjóð-
ræknisfélagsins um það, er svo að sjá,
sem ræðismaður Islendinga í Washing-
ton og konsúll íslendinga og Dana í
Winnipeg hafi mikinn þátt átt í fram-
kvæmdum þessa máls. Vér héldum nú
að Þjóðræknisfélögin hér og heima gætu
sklfst á hljómplötum, án atbeina ann-
ara. Það virðist að minsta kosti vera
meira starfið, sem samfara er því, að
vera konsúll, ef slíkt lítilræði þarf til
hans kasta að koma. En eins og vér
sögðum, skiljum vér þetta ef til vill ekki
og skulum því ekki dóm á það leggja,
hvort hér er um alvöru eða trúðurleik
að ræða.
Ávarp biskups er birt á öðrum stað í
þessu blaði.
Dómari einn í Kansas, Shreck að nafni,
tekur á hljómplötu allar giftingar, sem
hann framkvæmir. Hann gefur hjón-
unum hljómplöturnar, svo þau geti síðar
meir íhugað heitið, sem þau gáfu hvort
öðru við giftinguna.—World Digest.
* * *
Framtíðin mun segja um Hitler, að
hann hafi fyrirlitið mannkynið, en ekki
tekist að niðurlægja það eins og hann
vildi.—Anthony Eden.
ÚTVARPSRÆÐA
(Ræðu þá er hér fer á eftir, flutti Björn
Björnsson, prófessor frá Minneapolis á
samkomu 16. nóv., sem Þjóðræknisfélag
íslendinga í Reykjavík stóð fyrir. Ræð-
unni var útvarpað. Samkoman var helg-
uð Vestur-íslendingum. Séra Jakob
Jónsson las upp sýnishorn af bókmentum
Vestur-lslendinga, og öll musik notuð í
útvarpinu, var eftir vestur-islenzk tón-
skáld. Ræðuna hefir Þórhallur Ásgeirs-
son, sem nám stundar á háskólanum í
Minneapolis, sent Heimskringlu og kann
hún honum beztu þakkir fyrir. Er bréfið
sem henni fylgdi, prentað á öðrum stað
í blaðinu.—Ritstj. Hkr.)
Kæru áheyrendur:
Eins og þið öll munuð verða óþægilega
vör við, er eg hvorki vanur ræðumaður
né fær í tungunni sem innfæddur Is-
lendingur. Það að eg er ekki inn-
fæddur Islendingur er vissulega ekki
mér að kenna, og það að eg er óvan-
ur ræðuhöldum, er ekki heldur alger-
lega mín sök. — 1 fjölskyldu eins og
minni, þar sem flestir æfa ræðumensku,
verður náttúrlega einhver að þegja, og
það hefir oftast lent á mér.
Af þessum ástæðum verð eg að biðja
hlustendur að sýna mér þolinmæði á
meðan eg flyt þetta erindi, og afsaka hið
vestur íslenzka málfar mitt. Eg veit að
það hlýtur að valda ykkur öllum sárrar
kvalar að heyra hið fagra móðurmál
ykkar svona illa talað. En eins og marg-
ir aðrir Vestur-Islendingar bæti eg upp
að nokkru þennan ágalla minn, með ást
á tungunni, landinu og þjóðinni.
Eg vil fyrst og fremst láta í Ijósi á-
nægju \mína yfir því að vera kominn til
Islands. Síðan eg var smábarn hefi eg
heyrt íslenzku og verið sagðar sögur af
íslandi og íslendingum. Eg hefi verið
gagntekinn af hrifningu yfir dáðum ætt-
feðra okkar, víkinganna, vérið kent að
elska tungú þeirra og bókmentir, svo að
mér hefir fundist eg tilheyra þessari.
þjóð og verið' stoltur af verkum hennar.
I daglegu tali minnast Vestur-íslending-
ar sjaldan á ísland með nafni, heldur
tala þeir allir um “heima.” Einnig eg
hefi sagt “heima á Islandi” og þegar eg
er kominn hingað finst mér eg vera að
sumu leiti kominn heim, því að svo góð-
ar viðtökur hefi eg fengið hér, og fólkið
hefir snortið mig djúpt með gestrisni
sinni. Fyrir þetta er eg innilega þakk-
látur.
Við Vestur-íslendingar erum hreyknir
af að«vera íslenzkir að uppruna, þó að
margir okkar séum ekki fæddir á Islandi.
Við erum stoltir af dáðum íslenzku þjóð-
arinnar, brautryðjenda starfi hennar sem
lýðræðisþjóð, hinum óviðjafnanlegu bók-
mentaafrekum hennar, og hinni fögru
og táknrænu tungu sem hefir varðveitt
í meir en þúsund ár dýrustu hugsanir
friðelskandi þjóðar. Okkur þykir vænt
um bcifementir þjóðarinnar, þótt tunga
hennar líði í munni óæfðra manna sem
min.
Þjóðrækni Vestur-íslendinga liggur
djúpt. Hennar verður ekki aðeins vart
hjá hinum gömlu innflytjendum, heldur
líka hjá þriðju og fjórðu kynslóðinni. I
þessu sambandi dettur mér í hug fjögra
ára bróðursonur minn. Hann hafði
verið að hlusta á eldra fólkið, sem var
að ræða um ættir manna og uppruna.
Alt í einu greip hann fram í og spurði:
“Við komum frá Islandi, gerum við það
ekki, mamma?”
Já, við Vestur-íslendingar komum frá
íslandi, og við höfum hugsað okkur að
gleyma því ekki strax. Vitaskuld eru
sumir okkar aðeins íslendingar að nafn-
inu til, en ást okkar á Islandi er of djúpt
rist til að deyja út með öllu, þrátt fyrir
hina miklu erfiðleika að viðhalda upp-
runalegu þjóðerni meðal stórrar og fjöl-
mennrar þjóðar. Þið Islendingar á Is-
landi verðið nú að berjast við suma þá
erfiðleika sem hafa löngum verið hlut-
skifti íslendinga í Vesturheimi. Hinn
fámenni hópur Vestur-Islendinga sem
hefir orðið að lifa innan um margfalt
fjölmennari þjóðir af flestum þjóðernum
jarðar, hefir barist við að halda þjóð-
erni sínu og tungu feðra sinna. Eg meina
ekki með þessu að Vestur-íslendingar
hafi ekki altaf verið góðir amerískir
borgarar./ Lífsskoðanir þessara tveggja
þjóða, Ameríkumanna og íslendinga, eru
þær sömu, og með því að vera góðir fs-
lendingar hefir þetta fólk um leið verið
góðir Ameríkumenn.
I fyrsta sinni í sögu Islands hefir ein-
angrun þess og íbúa þess verið rofin.
Aldir algerðrar einangrunar eru nú úr
sögunni, og Island er alt í einu
orðið land sem er áberandi í
viðburðarás veraldarinnar. Ef
til vill er íslenzku þjóðinni ekki
um að verða áberandi á þennan
hátt, en því verður nú ekki
breytt, og hún verður að horf-
ast í augu við þá staðreynd.
Hvað felst nú í þessu ástandi?
Hlutlaus athugun gerir varla
ráð fyrir jafn alvarlegum af-
leiðingum og sumir óttast.
Er ástæða til að óttast að
herir þeir sem nú dvelja á Is-
landi þurfi að breyta íslenzku
þjóðlífi? Eru menningarverð-
mæti þjóðarinnar, tunga henn-
ar og hún sjálf í hættu stödd
vegna nærveru þessara her-
manna?
Ef eg á að vera hreinskilinn,
þá trúi eg því ekki. Vitaskuld
er þetta ástand erfitt, en hvaða
þjóð í heiminum á ekki í erfið-
leikum eins og nú er ástatt?
Erfiðleikar þeir, sem Islending-
ar eiga nú við að stríða, eru
ekki óyfirstíganlegir.
Dvöl herjanna hér, sem von-
andi verður ekki mjög löng,
getur varla skoðast hættuleg
þjóðlífinu. Eg læt mér ekki
koma til hugar að Islendingum
og móðurmáli þeirra sé hætta
búin nú eða í framtíðinni. Á-
stand það sem nú ríkir er próf-
steinn á íslendinga. Það ætti
að verða hvatning hverjum
sönnum Islendingi til að berj-
ast fyrir og viðhalda dýrustu
verðmætust íslenzkrar menn-
ingar og íslenzks þjóðlífs.
Er íslenzkunni hætta búin?
Ef til viH, að einhverju leiti —
en er það aðeins einangrunin
sem hefir haldið móðurmáli
voru óspjölluðu? Eg held ekki.
Tungan hefir varðveist óbreytt
í aldaraðir vegna þess að til
voru menn og konur sem elsk-
uðu þessa tungu og vildu halda
henni við. Hefir þessi ást dáið
út með núlifandi kynslóð Is-
lendinga? Eru þá engir enn
sem berjast vilja fyrir viðhaldi
tungunnar? Vissulega eru þeir
margir. Þjóðræknin, sem hef-
ir verið hluti af hverjum Is-
lendingi öldum saman, er eins
sterk og nokkru sinni fyr. Nær-
vera nokkurra hermanna, jafn-
vel nokkur þúsund hermanna,
drepur ekki anda sem lifað hef-
ir öldum saman. ísland mun
rísa upp úr núverandi ástandi
ríkara og sterkara en nokkru
sinni fyr.
Þröngar ástæður, jafnvel fá-
tækt, hefir löngum verið hlut-
skifti íslenzku þjóðarinnar. —
Baráttan við höfuðskepnurnar
og erfið lífsbarátta, bæði til
lands og sjávar, hefir sett sinn
svip á Islendinga. Hún hefir
gert þá að harðgerðum kyn-
stofni, sem hefír lært að standa
á sínum eigin fótum.
Lífsbarátta íslendinga er
ekki lengur jafn erfið og hún
áður var.
Lífið er margbrotnara nú,
en ekki eins erfitt og það var
fyrir fáum tugum ára. Viss
tegund velmegunar ríkir nú á
Islandi. Þetta skyndilega að-
streymi ódýrra peninga, og
dýrtíð sú og hóglífi, sem siglir
í kjölfar þeirra, verður ef til
vill skammlíft, og ef til vill
fylgja því síðar erfiðir timar.
Því verður ekki neitað að
velmegun sú sem nú ríkir hefir
í för með sér mörg vandamál
og viðhorf, sem eru ný fyrir ís-
lenzku þjóðina. Sú spurning
hlýtur nú að vakna hvort Is-
lendingar séu færir um að þola
velmegun eftir aldir fátæktar
og erfiðlieka. Þessi spurning
er þó, hvað mig snertir, óþörf.
Velmegun getur ekki skemt
þjóð sem öldum saman hefir
vanist erfiðum lífskjörum. —
Hugrekki forfeðra vorra, Vík-
inganna, og hin þolinmóða
þrautseigja feðra vorra, bænd-
anna, mun ekki gufa upp á fá-
um árum falskrar velmegunar.
Þegar eðlilegir tímar koma á
ný, sem við öll vonum að verði
bráðlega, þá munu íslendingar
taka upp sitt fyrra líf, og nú-
verandi ástand mun aðeins
verða sem leiður draumur.
Eg hefi ótakmarkað traust á
íslendingum og framtíð Is-
lands. Eg hefi séð þann hluta
Islendinga sem í Ameríku búa,
berjast góðri baráttu til við-
halds þjóðerni sínu, enda hefir
þeim orðið talsvert ágengt. —
Þjóðrækni sem aðeins hugsar
um landvinninga er bölvun
heimsins eins og nú er ástatt
;— en þjóðrækni Islendinga er
ekki þannig. Hér eru engir
draumar um “Herrenvolk” sem
ráða vill heiminum. Þjóðrækni
okkar felst eingöngu í því að
vilja varðveita þau verðmæti
sem eru greinilega íslenzk:
tunguna, bókmentirnar og lífs-
venjurnar, sem okkur eru svo
kærar. Við þurfum ekki að
biðja neinn afsökunar á slíkri
þjóðrækni. Við óskum aðeins
eftir friði og sjálfstæði. Þó að
þessi þjóð sé smá og lítilsigld í
augum heimsins, þá býr hún þó
yfir þeim krafti sem verndað
getur hana í yfirstandandi erf-
iðleikum. Þessi kraftur er
virðing sú sem þjóðin ber fyr-
ir uppruna sínum og erfðavenj-
um.
Varðveitið þennan kraft, og
þá er ekkert að óttast í þröng-
býli of lítillar veraldar!
Yfirstandandi tímar eru
þannig að pólitiskur skoðana-
munur og flokksást verða að
hverfa fyrir þeirri ást sem er
þýðingarmeiri, en það er ástin
til þjóðarinnar og landsins. Ef
við vinnum nú í fullri ein-
ingu og af velviljuðum skiln-
ingi, þá er ekkert að óttast frá
umheiminum.
Sem bandarískur þegn þykir
mér vænt um að geta fullvissað
íslenzku þjóðina um, að Banda-
ríkin hafa herlið hér aðeins í
góðum tilgangi hvað Islandi
viðkemur. Ameríkumenn eru
sendir hingað til að vernda
land og þjóð frá óvinum frelsis-
ins. Bandaríkjamenn vilja að-
éins lýðveldi, og þessvegna
geta íslendingar reitt sig á að
þeir munu aldrei þrengja kost-
um íslenzka lýðveldisins.
Eg get ekki látið þetta tæki-
færi ganga mér svo úr greipum,
að eg stríði ykkur, islenzku Is-
lendingar, ekki svolítið á því
sem við Vestur-íslendingar
verðum að telja sem hluta af
okkar daglega lífi. Til dæmis,
eru margir hér hneykslaðir á
að ein herdeildin skuli hafa ís-
bjarnarmerki, og á þeirri van-
þekkingu sem liggur þar til
grundvallar. Þetta mundum
við sem erum vestur-íslenzkir
ekki kippa okkur upp við.
Fyrir nokkrum árum var, til
dæmis, faðir minn að halda
fyrirlestur í litlum bæ í Minne-
sota. Þegar hann var að tala
komu tveir eða þrír ungir menn
l inn í fordyrið. Dyravörðurinn
| bauð þeim að koma inn. “Nei,
jtakk”’ sagði einn þeirra, “við
jlítum hér aðeins inn til að sjá
Eskimóann sem er að halda
ræðuna.”
Ennþá eru margir sem hafa
álika hugmyndir um ísland og
jlslendinga og þessir ungu menn
höfðu, en sem betur fer fækkar
j slíkum mönnum óðfluga. /
Að síðustu hefir veröldin
J uppgötvað Island. Veðrátta
jlandsins, þjóðin sem byggir
það, og menning hennar, eru
að verða kunn öllum heimin-
um. fsland verður að vera við
því búið að leika sitt hlutverk í
þessum heimi. Engan Kínamúr
er hægt að byggja umhverfis
ísland til þess að viðhalda
hinni sérstæðu einangrun
landsins
Hvort sem það er æskilegt
eða ekki, þá eru Islendingar
komnir í hringiðu heimsvið-
burðanna. Það getur verið að
þetta sé ekki öfundsvert hlut-
skifti, en það er hlutskifti sem
horfast verður í augu við með
hugprýði og þeim ásetning, að
fórna ekki þeim hlutum sem
eru dýrmætasti arfur vor.