Heimskringla - 17.06.1942, Qupperneq 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 17. JÚNl 1942
Hcitnskringla
(StofnuB 18S6)
Kemur út á hverjum mtBvlkudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winntpeg
Talsiml: 86 537
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgiat
fyrirfram. Ailar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
öli viðskifta bréf blaðinu aðlútandl sendlst:
Manager J. B. SKAPTASON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstfóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” ls publlshed
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 17. JÚNl 1942
KIRKJUÞING FRJÁLSLYNDRA
Hemskringla vill minna á kirkjuþing
hins Sameinaða Kirkjufélags Islendinga
í NorðurMAmeríku er haldið verður í
Winnipeg, að þessu sinni. Það hefst að
kvöldi föstudagsins 26. júní og stendur
yfir fram á mánudagskvöld.
Þetta er tuttugasta þing frjástrúuðu
íslenzku kirknanna hér vestra. En þær
hafa nú verið að starfi miklu lengur eða
yfir 50 ár. Á kirkjuþingum er litið yfir
heildarstarfið og áætlanir gerðar um
það, hvernig verkum skuli hagað á kom-
andi ári eða árum. Maður getur kallað
það starfsreksturs-hliðina á málunum.
En við það situr ekki. Hugsjónin er þar
eigi síður ráðandi í verki. Þar eru menn
af hvaða trúar-sauðahúsi sem eru,
boðnir velkomnir og ekki einungis það,
heldur einnig til að leggja hvað sem þeim
sýnist til málanna um víðsýni í trúar-
efnum. Þetta starf kirkna þessara er
svo mikilsvert, að vér hikum ekkert við
að telja það hina merkilegustu hreyf-
ingu, sem á meðal þjóðarbrotsins hér
hefir af stokkum hlaupið, og í vissum
skilningi með íslenzkri þjóð. Hún er
verðmæt í hinum eiginlega skilningi, sem
starfið hvílir á, að þvi leyti, sem hún
beinir að vísindalegu viðhorfi trúmála,
iþví sem nú er gert orðið við sögu mann-
kynsins í heild sinni. Biblía þeirrar hug-
sjónar er, sem dr. M. B. Halldórsson vék
að nýlega, lög náttúrunnar umhverfis
oss, frá smæstu eindum til hinna stærstu
sólkerfa ásamt sálarlífi mannsins, eða
viðhorfi hans gagnvart tilverunni. Þeg-
ar hugsjónalif mannanna er ekki i sam-
ræmi við þá þekkingu sem menn hafa
öðlast á lögum þessum, þá stíflast öll
sönn þróun mannsandans og þroskasag-
an verður ekkert annað en misstigin spor
sem of oft hefir sýnt sig. En eins og öll
önnur félagsstarfsemi, á viðleitni hinna
frjálstrúuðu kirkna einnig sín félagslegu
verðmæti, þau, er efla átökin og stæla
og æfa sálar og líkams þróttinn er eykur
manngildi hvers eins á sama tíma og það
hefir sín góðu áhrif í þarfir heildarinnar.
Þessi verðmæti sjást mönnum mjög oft
yfir og ekki sízt ér um kirkjustarfsemi
yfirleitt er að ræða er hugsjónalega þyk-
ir döguð uppi. Jafnvel þó það megi með
sanni um margar kirkjur segja, á félags-
starf þeirra sína kosti. Hitt verður auð-
vitað að játa, að það rýrnar einnig, er í
hugsjónalegu myrkri er setið og róið sér.
Það er ekki kunnugt, er þetta er skrif-
að, hvað sérstaklega fer fram á þessu
þingi. Hitt er vist að þar verða nú sem
fyr fyrirlestrar fluttir og ýmsar skemti-
samkomur haldnar, er gera munu þeim
stundirnar unaðslegar, er þar verða
staddir. Og þar væri óskandi, að sem
flestir Islendingar væru og sætu
þingið sem oftast. Þar verða og gestir
úr mörgum íslenzku bygðanna, sumir
vinamargir og góðkunnir, en of sjaldséð-
ir hér; þá ættu menn að vera svo þjóð-
ræknir að finna að máli.
í þessu blaði verða auglýsingar birtar
fram að kirkjuþingi um það er fram fer,
sem athygli manna skal vakin á að lesa,
svo þeir viti hvers þeir megi eiga von
þann eða hinn daginn. Þingið ættu
menn að sækja, sjálfum sér til fróðleiks
og skemtunar eigi síður en til styrktar
einu merkilegasta félagsmáli vor íslend-
inga.
Berskan gefur hugboð um manninn
eins og morguninn um daginn.
MIKILVÆGUR SAMNINGUR
Það mun mörgum virðast sem nýju
samningarnir milli Rússa Breta og
Bandaríkjamanna séu heldur síðbornir
til þess, að geta heitið mikilvægir fyrir
þetta stríð. En svo er ekki. Stríðs-
samningar þeir sem áður voru milli þess-
ara landa frá 1941, þurftu endurnýjunar
við á þessu ári. Auk þess eru nú horfur
stríðsins þær, að óhjákvæmilegt er að
Bretaher og Bandaríkja komi meira til
skjalanna á meginlandi Evrópu, en þeir
hafa í seinni tíð gert. Það er svo lengi
búið að ganga, að Hitler þurfi ekki að
eiga við nema eina þóð i einu, að ósak-
næmt væri þó breyting yrði á því. Og
það er nú einmit stóra atriði þessa nýja
samnings, að Bretar og Bandaríkjamenn
lofa á árinu 1942 sókn á meginlandi Ev-
rópu að vestan á Þýzkaland. Margt
annað, eins og ný loforð þessara þriggja
þjóða um aðstoð á allan hátt í stríðinu,
ætti að efla vonina og traustið á sigur á
meðal þeirra innbyrðis og annara sam-
herja þeirra.
En annað mikivægt atriði samningsins
er það, að hann er gerður til 20 ára og
áhrærir því skipulagningu alla eftir
stríðið. Um hana vitum við ekki, nema
eitt stórvægilegt atriði, en það er i því
fólgið, að engin sigurþjóðanna krefst
neinna landa, en hugsa sér að endurreisa
hinar yfirunnu þjóðir eftir því sem föng
eru á. Verður þá ekki sagt að fyrir engu
sé að vinna.
LIDICE-HRYÐJUVERKIÐ
Glæpirnir og hryðuverkin sem Hitler
hefir framið í þessu stríði virðast ekki
eiga sér nein takmörk. En eitt versta
verk hans af því tæi, mun þó verða talið
það, er hann framdi síðast liðinn mið-
vikudag í þorpinu Lidice í Tékkósló-
vakíd. 1 þorpinu bjuggu 1200 manns.
Það er skamt frá höfuðborginni Prag.
Að boði Hitlers var hver einasti karl-
maður í þorpinu tekin og skotinn. Að
því búnu lét hann reka konur og börn
burtu úr þorpinu, lagði eld i það og ger-
eyddi.
1 þýzka útvarpinu í Prag, var um leið
og frá þessu var skýrt, sagt, að ástæðan
fyrir því væri sú, að grunur hefði leikið
á því að í þorpinu væru þeir tveir menn
faldir, er myrtu Reynhard Heydrich,
fyrir tveim vikum. Heydrich var yfir-
maður, eða eins og útvarpið nefndi það,
verndari Bæheims og Moravia. Hann
var á ferð eftir bugðóttum fjallvegi, er
hann var særður sári, er síðar varð hon-
um að bana.
Daginn eftir voru 25 aðrir líflátnir i
Prag og 6 í Brunn, af þessari sömu á-
stæðu. Það varð að gera sagði Prag-
stjórnin vegna óvissunnar um að morð-
ingjarnir hafi verið á meðal þeirra er í
Lidice voru drepnir. En alls hafa nokk-
uð á fjórða hundrað verið líflátnir út af
þessu á 14 dögum í Tékkóslóvakíu.
En þó þarna virðist nú mikið hafa
verið aðgert, á alls ekki við það að sitja.
Þjóðverjar hafa í hótunum við íbúa allra
hinna yfirunnu landa, að verra en þetta
skuli af því leiða, ef þeir snerti hár á
höfði nokkurs Þjóðverja.
1 skeytum frá Berne í Svisslandi var
búist við að þessari nýju hótun væri sér-
staklega beint að Prag, París, Amster-
dam, Póllandi og Júgóslavíu.
Telst nú svo til, að Þjóðverjar hafi í
hefndarskyni, sem hér um ræðir, alls
látið svifta 500,000 manna lífi. Telja
Pólverjar sér 90,000 af þeim, en Júgó-
slavar 350,000!
Sagan getur margra blóðþyrstra þorp-
ara. En verður ekki leit á, að nokkur
þeirra hafi beii)línis í hefndarskyni látið
drepa hálfa miljón friðsamra borgara, er
stríðinu hafa ekki komið nærri, eins og
Hitler hefir gert?
VANRÆKSLA MIKILVÆGS
MÁLEFNIS
Atburðir hinna síðustu ára hafa fært
hverjum manni heim sanninn um það. að
friður í heiminum verður ekki trygður
án alþjóða samstarfs og félagsstofnunar
af sama tæi sem Þjóðabandalagið var.
Ekki aðejns stjórnendur þjóðanna sem
voru meðlimir Þjóðabandalagsins, held-
ur einnig einstaklingar þeirra þjóða,
urðu með vanrækslu sinni og hirðuleysi,
valdir að hinum hryggilegu afdrifum
þess. Svo þung gjöld vanrækslu sinnar
bera þessar þjóðir nú á tímum, að með
sanngirni ætti að mega vænta almenns
áhuga i framtiðinni á þeim málefnum
sem bandalagið helgaði starf sitt.
Stuðningsfélög Þjóðabandalagsins á
Bretlandi, Canada og öðrum löndum
sem bandalaginu tilheyrðu, reyndu að fá
almennan stuðning til að tryggja frið í
heiminum á þann hátt. Á Bretlandi varð
stuðningsfélagið öflugt og hafði all-mikil
áhrif á ríkisstjórnina. En hér í landi
var stuðningsfélaginu, og þeim megin-
atriðum sem Þjóðabandalagið barðist
fyrir, sýnt alment áhugaleysi og sorg-
legur skortur á stuðningi. Það er því
nær ótrúlegt, að jafnvel nú, hefir stuðn-
ingsfélag vort aðeins 2,510 meðlimi —
fáum hundruðum fleiri en síðastliðið ár,
samkvæmt skýrslum frá ársfundi þess,
sem haldinn var í Ottawa 30. maí síðast-
liðinn.
Þegar litið er á hið feykilega tjón sem
íyrra heimsstriðið olli, og á þá hættu
sem stafar af samkepnis-stefnunni, með
hennar sívaxandi henbúnaði, virðist það
undrunarvert að þjóðirnar skuli ekki
hafa séð þve brýn nauðsyn er á verndar-
stofnun slíkri sem Þjóðabandalagið átti
að vera. Það var sökum andúðar upp-
lýstra manna, í hinum ýmsu löndum, að
stjórnir þeirra drógu sig út úr bandalag-
inu, með þeirri röngu ímyndun, að eigin
afl og úrræði væri betri trygging. Óvíða
í Canada voru sterkari greinar af stuðn-
ingsfélagi Þjóðabandalagsins en í Win-
nipeg; og þó var stuðningurinn veikur
hér. Ekki var þörf fyrir stórt húsrúm
til fundahalda; og aldrei var þar full-
skipað. Vantraustið á nytsemd Þjóða-
bandalagsins var ein af þeim orsökum
sem urðu því að falli. Menn sáu að þjóð-
irnar rufu sína samninga; og í stað þess
að geta trygt friðinn varð bandalagið
aðeins valdalaust ráðgjafarþing. En það
sem mönnum alment sást yfir var, að
sú stefna var hættuleg; og hún leiddi til
slysa að síðustu. Ef þeir hefðu áttað sig
á því í tíma, að þjóðir heimsins hlytu að
taka höndum saman til verndar friðin-
um, og neytt sínar stjórnir til að taka þá
stefnu, hefði mátt komast hjá þeim skelf-
ingum sem nú dynja yfir heiminn.
Það verður aldrei of vel brýnt fyrir
þjóðunum, að þær verða áldrei óhultar
fyrir stríði né fjárkreppum og þeim
þrengingum sem þeim eru samfara, nema
þær bindist samtökum sér til varnar; og
að þær taki upp meira samstarf á allan
hátt.
Stuðningsfélög Þjóðabandalagsins ættu
skilið, að þeim væri meiri gaumur gefin,
og meiri aðstoð veitt; því þau eru sístarf-
andi að útbreiðslu þekkingar og að-
hlynningu sinna deilda á ýmsum stöðum.
Því fleiri sem gerast meðlimir félagsins
og greiða því sín smáu meðlimagjöld,
því meiri fræðslu getur félagið látið i té.
Hver maður sem gefur gætur að yfir-
standandi stríði og tildögrunum til þess,
að hinu sorglega liftjóni og hinni feyki-
legu fjáreyðslu, hlýtur að sjá að heimur-
inn, með þessu fyrirkomulagi, er ekki
hæfur til íbúðar fyrir mannkynið. Og
almenn hluttaka í aðgerðum sem miða
til varnar gegn slíku böli, ættu að vera
hvers manns áhugamál.
Stuðningsfélag Bandalagsins ætti að
vera eitt af öflugustu og starfsömustu
félögum í landinu. Það ætti að hafa
hundruð þúsunda af meðlimum og deild í
hverjum bæ og hverju þorpi — nokkrar
deildir í hverri stórborg. Ekkert mál-
efni er mikilvægara fyrir nokkurn ein-
stakling meðal vorrar þjóðar, hvert sem
hann er verzlunarmaður, verkamaður,
bóndi, eða hvað sem hann er, en að
hrinda vorum gamla heimi í rétt horf, og
sjá um að hann haldi því.
Þetta málefni er engum óviðkomandi.
Það er hlutverk þjóðanna sjálfra að afla
starfsemi til stuðnings Þjóðabandalag-
inu, eða öðru félagi sem hafi sama mark-
mið. Enginn skyldi hugsa að sín aðstoð
sé óþörf. Hugmyndin um samstarf þjóð-
anna mun mæta sterkum mótþróa frá
þeim mönnum sem óttast hvarfið frá
einkaréttindum hverrar þjóðar, á fjár-
málasviðinu. Samstarf og sameiginlegt
öryggi verður aðal-atriði málsins; og það
krefst aðstoðar hvers manns, sem af
sárri raun umliðinna ára hefir getað skil-
ið, að kjör mannlífsins í framtíðinni eru
undir því komin að sú stefna verði tekin.
—Úr Winnipeg Free Press. B.
Um fegurð hefir verið sagt:
Fegurð er vald; sverð hennar er bros.
—Reade
Fegurðin lætur á sjá, en dygðin varir.
—Goethe
Fegurð er blóm sem deyr um leið og
það byrjar að springa út.—Shakespeare
Fegurðin endist jafnlangt almanakinu
—eitt ár. T. Adams
SPRENGIEFNI MORGUN-
DAGSINS
Eftir Pearl S. Buck
Afleiðingar af áróðursstarf-
semi Japana í Asíu eru þegar
að koma í ljós; það er ekki ein-
göngu af því að þau vinnu-
brögð séu kænlega útreiknuð
og framkvæmd, heldur af hinu,
að ibúarnir vita af gamalli og
nýrri reynslu í kynningu við
Englendinga og Ameríkubúa
að Japanar fara ekki að öllu
leyti með ósatt mál.
Þeir segja að hatur hvítra
manna á vissum þjóðflokkum
með ákveðnum litarháttum sé
nú enn meira og illvígara en
nokkru sinni fyr. Daglegt út-
varp frá Tokyo heimtar hinn
hvíta mann rekinn út úr Asíu
fyrir fult og alt, það minnir á
arðrán og illa meðferð hvítra
manna á innfæddum hermönn-
um, og staðgreinir misþyrm-
ingar Ameríkumanna á Filipps-
eyjabúum og Englendinga á
Indverjum.
Þýzkaland gerir sitt til að ala
á og auka þennan haturseld á
Malayaskaganum og öðrum ná-
grannalöndum; það staðhæfir
að áhugamál og hagsmunir
allra Asíu búa séu hin sömu
og Japana, en ekki Englend-
inga og Bandarikjamanna. —
Þjóðverjar segja á þúsund vegu
upp aftur og aftur, að blakkir,
gulir og brúnir menn geti
einskis réttlætis eða jafnaðar
vænst af hvítum mönnum,
vegna drambs þeirra og þjóð-
ernis hroka.
Okkur er hollast og heppileg-
ast að viðurkenna hættuna sem
felst i þessari áróðursstarfsemi
Japana. Sannleikurinn er sá
að hvítu mennirnir í Asíu hafa
oft og mörgum sinnum breytt
illa og fávíslega við hinn litaða
bróður sinn þar. Það er ekki
aðeins heimskulegt, heldur í
fylsta máta hættulegt eins og
nú er málum komið að viður-
kenna ekki þann sannleika að
einmitt í þessum hlutum er
eldsneytið og íkveikjan falin
fyrir komandi daga.
Hver af okkur getur neitað
þessum sannindum sem hefir
séð hvítann lögreglumann
berja staklausan kínverskan
verkamann í Shanghai eða
hvítan sjómann sparka í Jap-
ana í Kobe og enskan skip-
stjóra húðstrýkja indverskan
kaupanaut. Hver sá sem hefir
verið sjónarvottur að slíkum
Austurlandasýningum sem
þessum, og þar á ofan verið
heyrnarvottur að hinu algenga
fyrirlitningartali hvítra manna
í garð þeirra innfæddu, getur
aldrei gleymt hinu voðalega
hatri í lituðu andlitunum og
eldinum í dökku tindrandi aug-
unum.
Hver okkar er svo skamm-
sýnn og heimskur að sjá ekki
hvað þarna er ritað á vegginn
með eldlegu letri. Hin hættu-
legasta erkiheimska hvíta
mannsins er sá hleypidómur er
heimilar ómenninu að fyrirlíta
konunginn ef hörundslitur hans
er dökkur. Ef þessi fáviska
væri aðeins bundin við hina
lágu og smáu í okkar hópi,
væri lagfæringin auðveld; en
hér er ekki því láni að fagna,
meðal okkar eru jafnvel fjölda
margir góðir menn og gegnir
svona blindir.
Við getum ekki látið þennan
áróður Japana eins og vind um
eyrun þjóta. . Þessir hlutir eru
geymdir í minni og meðvitund
margra þjóðhollra banda-
manna okkar á líkan hátt og
Asíu búa sjálfra. Það geymist
einnig óþægilega í minni hör-
undsdökku Bandaríkjaborgar-
anna sem geta ekki neitað
þessum ásökunum Japana, en
eru þrátt fyrir það trúir sínu
fósturlandi. Þeir skilja vel að
þó Nazisminn hafi ekkert að
bjóða annað en dauðan í als-
konar myndum, þá hafa Bret-
land og Bandaríkin gefið þeim
of lítið á liðnum tíma, og engin
loforð fyrir framtíðina. Þeir
standa samt við hlið okkar
gegn Hitler, með fullum skiln-
ingi á öllum málavöxtum. Þeir
eru ekki vissir um að stríðið sé
á enda þó Nazisminn sé brotinn
á bak aftur og Japanar reknir
til baka til eyjanna í Kyrra-
hafinu; þeir vita að þeirra eigið
frelSisstríð getur ef tii viLl
haldið áfram gegn hinum hvítu
bandamönnum þeirra.
Sökum heilbrigðrar skynsemi
ef ekki fyrir aðrar enn brýnni
ástæður — ættum við líka að
leitast við að skilja þann hræði-
lega sannleika að stríðið er
ekki nauðsynlega endað með
falli Nazismans; við verðum að
horfast í augu við afstöðu og
kröfur hinna lituðu banda-
manna okkar. Það er ekkert
óráðshjal að fullyrða að þeir
gætu orðið hræðilegir and-
stæðingar. Ef við ekki nú þeg-
ar í stað leggjum fram órækar
og óhrekjandi sannanir fyrir
einlægni okkar í þeirra mál-
um fyrir komandi tíma, má svo
fara að skamt verði stórra
högga milli.
Hvort sem Bretar átta sig al-
gerlega á þessum málum eða
ekki, þá verðum við Banda-
ríkjaborgarar að skilja og við-
urkenna að meginregla heims-
veldis og nýlendu kenninganna
er nú gersamlega útilokuð; til-
vera þeirrar stefnu er dauða-
dæmd. Við verðum að auglýsa
öllum heiminum að lýðveldis-
hugsjónin sé jafnt fyrir allar
þjóðir, með sameiginlegum
réttindum og ábyrgð. Við get-
um ekki slegið slikum ákvörð-
unum á frest með því að segja:
“Látum okkur vinna stríðið
fyrst.” Við getum jafnvel ekki
unnið þetta stríð ef við ekki
sannfærum okkar lituðu banda
menn um að við berjumst við
hlið þeirra eins og jafningjar
og bræður, en ekki nein sér-
stök yfirstétt. Hin dásamlega
þolinmæði lituðu þjóðanna er á
enda, þeir hafa ásett sér að öðl-
ast fult frelsi og jafnrétti og
ákveðið að hrinda af sér yfir-
ráðum hvítra manna með
þeirra arðráni og hleypidóm-
um; ekkert afl getur brotið
þennan ásetning þeirra á bak
aftur.
Vissulega getum við hagnýtt
okkur þennan viljakraft þeirra
ef við höfum framsýni til þess;
ekkert gæti stælt og styrkt þá
fyrir okkar málstað eins og
full vissa fyrir því að hinir
hvitu leiðtogar í raun og veru
ætluðu sér að framkvæma alt
sem þeir segja um jöfnuð og
bræðralag. Indverjar vona að
Englendingar gefi þeim fult
frelsi ef þeir á annað borð fást
til að lofa því.
Þeir sem að nokkru þekkja
Austurlandabúa og vita hve
heitt þeir þrá fult og óskorað
frelsi, er vel kunnugt að þeir
eru fúsir að berjast til síðasta
manns fyrir jafnrétti og
bræðralagi í framtíðinni. En
séu þeir ekki fyrir óhrekjandi
staðreyndir sannfærðir um ein-
lægan yilja og ásetning Eng-
lendinga og Ameríkumanna í
þessum efnum, gæti svo farið
að margir hugsandi menn
kæmu úr þeirra hóp, létu í ljós
sínar leyndustu hugsanir með
eftirfarandi oi’ðum: “Væri ekki
heppilegast eftir öllum kring-
umstæðum að leita samkomu-
lags — ekki við Hitler, sem
ofan á alt annað er hvítur mað-
ur af allra verstu tegund —
heldur við (Japani, og styrkja
þá til að leysa okkur úr áþján
hvítra manna.
Hverjum meðalgáfuðum
Asíubúa er ljóst, að auðveldara
mundi verða í framtíðinni að
hrinda af sér oki Japana einu
saman, en slita gamlar og grón-
ar viðjar hvítu sigurvegaranna
frá umliðnum tímum.
Fremur lítið hughreystandi í
þeirra garð voru niðurlagsorð