Heimskringla - 28.04.1943, Blaðsíða 4

4. SíÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 28. APRIL 1943
l^cimskriitgla
(StofnuB mt)
Kemur út á hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PBESS LTD.
153 og S55 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiíta bréf blaðinu aðlútandi sendist:
Manager J. B. SKAPTASON
85* Sargent Ave., Winnípeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Ultanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla" is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 28. APRIL 1943
FJÓRÐA STRÍÐSLÁNIÐ
Sala á verðforéfum fjórða stríðsláns
Canada-stjórnar hófst í byrjun þessarar
viku. Er nú farið fram á sinu meira, en
áður, eða lán, sem nemur $1,100,000,000
og verða 75 miljón dalir af því að koma
frá Manitoba-fylki. Þetta er mikið fé,
en þó háttar nú svo til, að við því verður
almenningur að snúast eins vel og unt
er. Fjárins er meiri þörf en nokkru sinni
fyr; bæði er að á þessu sumri mun stríðs
sóknin verða aukin — það flýtur af sjálfu
sér að svo muni verða — en af því leiðir
aftur, að hálda verður vopnatilbúningn-
um áfram í stærra stil en áður. Her-
mennirnir handan við haf, verða af lík-
um nú að dæma, allir á vígvöll komnir
áður en sumrinu lýkur, og verkefni þess
hluta þjóðarinnar, sem er heima, er að
standa þeim einhuga að baki í öllu því
er þeir fá orkað. Hér býr alvara undir.
Enginn má skerast úr leik. Þegnar þessa
lands verða hver og éinn að ynna lán-
skyldukvöðina af hendi, eftir því, sem
þeir framast geta. I þessu felst að sjálf-
sögðu það, að spara alt sem unt er, neita
sér um margt, sem menn hafa áður not-
ið, en leggja það fé fyrir sem hægt er.
Þetta er hin brýnasta skylda hvers
þegns. Fram á annað lán verður farið
síðar og undir það verður þjóðin einnig
að búa sig. En hún gerir það með engu
öðru móti betur en því, að vera nýtin,
sparsöm og forsjál. Það er einnig vert
að minnast þess, að fórnin, sem þessu er
samfara, er enn ekki önnur fyrir okkur,
sem heima erum, en að lána fé, sem fylli-
lega er trygt og hvergi er tryggara en
hjá stjórninni, þó hinu versta skifti. Að
hafa lánað fé í þessari miklu þörf, getur
því verið hinn vissasti sparnaðarvegur
og trygging þess, að eiga eitthvað að
grípa til, að stríðinu loknu, sem annars
hefði ekki verið í handraða. Slíkur
sparnaður þarf engum að vaxa í augum,
því þó hann kosti einhverja sjálfsafneit-
un, er með hinni frjálsu aðferð við lán-
tökuna ekki farið fram á neitt, sem
nokkrum er um megn. Á það ber einnig
að líta.
HAGUR ISLANDS
Það er eitt, sem ganga má að sem vísu
og það er, að Islendingum vestan hafs
er ekkert kærara, en að fá sem ítarleg-
astar fréttir heiman af ættjörðinni. Síð-
an stríðið hófst, hafa erfiðleikar verið á
þessu, vegna þess að blöð að heiman
hafa ekki borist reglulega. Þau hafa
ekki einungis borist seint, oft ekki nema
á tveggja til fjögra mánaða fresti, heldur
hefir meira og minna af þeim farið for-
görðum. Vegna þess hefir verið erfitt
að gefa nokkúrt heildaryfirlit yfir hag
lands og þjóðar. Úr þessu mun hér eftir
nokkuð verða bætt. Stjórnarráð íslands
hefir samið yfirlit, sem ætla&t er til að
íslendingum erlendis komi í góðar þarfir
í þessu efni. Hefir Thor Thors, sendi-
herra í Washington nýlega sent íslenzku
blöðunum yfirlitið og hafa ritstjórar ís-
lenzku blaðanna hér komið sér saman
um að birta það í heilu lagi. Fyrsta
skýrslan er yfir janúar mánuð og munu
þær eiga að koma út mánaðarlega;
er hún allöng, enda fylgir henni aðdrag-
andi að myndun núverandi stjórnar,
nokkurskonar inngangur og munu þær,
er hér eftir birtast verða styttri. Kostur
skýrslanna er, að þar er hlutlaust frá
sagt, að svo miklu leyti sem hjá verður
komist og viðgengst í stjórnarskýrslum.
Heimskringla er stjórnarráði íslands
þakklát fyrir, að hafa byrjað á þessu
starfi og sendiráðinu í Washington fyrir
að senda hana. Það getur fyrst og fremst
hafa vakað fyrir stjórnarráðinu, að
skýrslurnar yrðu aðeins notaðar, sem
hagkvæmar upplýsingar þeim, er ant
láta sér um að birta fregnir af hag lands
og þjóðar, en þær eru svo vel skrifaðar
og læsilegar, að vér efumst ekki um að
Vestur-fslendingum séu þær kærkomnar
í vikublöðunum. Þær eiga skilið að koma
fyrir hverS manns augu og það eru viku-
blöðin islenzku sem öllu öðru fremur
greiða þar veginn.
UPPRISA
Upprisa er hátíðlegt orð og hugmynd-
in fögur sem í því felst. f því endurómar
vakning nýs tófs. Það er sem það segi:
Dauði, hvar er broddur þinn? Á nýaf-
stöðnum páskum hljómaði orðið af vör-
um presta í kirkjum þessa bæjar, sem
annar staðar út um hinn kristna heim.
En hvaða boðskap fluttu orðin þér, lesari
góður? Endurómaði þar söngur lífs og
sigur yfir dauðanum í nokkrum veru-
legum skilningi? Eg hlýddi á ræður yfir
útvarpið/ í þeim öllum var endurtekin
saga kerlinga í Gyðingalandi fyrir nítján
hundruð árum, um hvað upprisa væri, en
sem fáir menn geta í einlægni litið á að
nokkuð hafi við veruleik lifsins að gera.
í fylgsnum huga míns rak hver spurn-
ingin aðra um hvort ekkert væri hægt
að benda nútáðar manni á, í sambandi
við upprisu, sem í meira samræmi væri
við líf hans, og sem merkingu orðsins
gerði skiljanlegri. Mér fanst svo margt
bera vitni um sannleik og fegurð orðsins,
að engum þyrfti að verða nein skota-
skuld úr, að skýra það. Einn prestur
braut bág við stallbræður sina. Það var
prestur Sambandssafnaðar í Winnipeg. í
stað þess að leggja út af hinu sama og
þeir, mintist hann sumarsins, með von-
inni um endurvakning lífs og gróður
jarðar og voninni um að sumarið í sálum
manna, yrði andlegu lífi þeirra eins til
uppbyggingar. Hér var ekki verið að slá
nein vindhögg. Það var á það bent, sem
næst var og sem hver maður hafði séð
og reynt, var daglegur veruleiki í augum
þeirra. Hugtakið i orðinu upprisa, sem
við dultrúar-staðhæfingar einar hefir
stuðst, fékk með því sitt verulega gildi.
HUGLEIÐINGAR Á SUMAR-
DAGINN FYRSTA
Rœða flutt á samkomu I Sambandskirkj-
unni í Winnipeg á sumardaginn
fyrsta 1943 af Önnu Jónasson.
Kæru tilheyrendur:
Eg ætla að segja ykkur frá atviki er eg
heyrði Stefán heitinn Stefánsson skóla-
meistara á Akureyri einu sinni segja frá.
Þetta atvik skeði einmitt á sumardaginn
fyrsta. Tíð hafði verið slæm þau sumar-
málin svo snjór var yfir öllu og kalsa-
veður. Var barið að dyrum hjá Stefáni
og úti fyrir stendur lítil stúlka um 5 ára
gömul. Stefán þekti stúlkuna, en hún
var dóttir kunningja hans, sem bjó í
öðrum hluta bæjarins. Stefán leiðir litlu
stúlkuna inn í hlýjuna og spyr hana,
hvernig standi á því að hún sé þangað
komin, þessa líka óraleið og í svo slæmu
veðri. Litla stúlkan er ákaflega rauna-
mædd á svipinn, en biður Stefán um að
koma með sér út í sumarið. Hann skilur
ekki hvað hún átti við í fyrstu, en eftir
nokkrar spurningar kemst hann að því
hvað litla stúlkan hafði í huga. Jú —
hún mundi að í sumar sem leið hafði hún
heimsótt Stefán með foreldrum sínum
og sérstaklega mundi hún eftir öllum
blómunum og trjánum í garðinum hans
þar sem hún lék sér þennan sólbjarta
sumardag. Og nú vissi hún að það var
sumardagurinn fyrsti. Heima hjá henni
var engin garður, aðeins snjór og kalt,
ekkert sumar. En sumarið hlyti að vera
komið í fallega garðinn hans Stefáns —
og hvort hann vilji nú ekki gera svo vel
og koma með sér út í sumarið.
Eg segi ykkur þessa sögu, vegna þess
að mér finst hún svo glögt dæmi um
áhrif orðsins Sumardagurinn fyrsti. Litla
stúlkan hafði þráð sumarið og öll blómin
og hinn fyrsti sumardagur hlaut að færa
henni það og úr því hún ekki hafði það
heima hjá sér þá fór hún að leita þess og
það hlaut að vera þar sem hún mundi
sumarið fegurst, en það var í garðinum
hans Stefáns.
Frá alda öðli hefir Sumardagurinn
fyrsti verið aðalhátíóisdagur Islendinga
og það að maklegu. Því þar er hann
tímamót myrkursins og Ijóssins. Eftir
langa og svarta skammdegið er hann
hinn glæsilegi fyrirboði sumarsins, ljóss-
ins og alls lífs. Og allar þær vonir sem
tengdar eru við Sumardaginn fyrsta,
vonirnar um að sumarið bregðist ekki. —
þessi aðalbjargræðistími þjóðarinnar.
Vonir bóndans um góða sprettu svo
hann geti fylt skemmur sinar og hlöður,
geti glaður og öruggur horft fram á
annan langan vetur; vonir sjómannsins
um góðan afla, vonir þeirra sem eru
sjúkir og sárir um bata, því heima er
það svo ríkt í hugum manna að sumarið
bæti alt, og vonir þeirra sem í bæjunum
búa, að geta hrist af sér bæjarrykið og
leitað til náttúrunnar, íslenzku dalanna
og fjallanna, allar þessar vonir eru
tengdar sumardeginum fyrsta. Elf til vill
verða vonibrigðin sár, sumarið stutt og
kalt, heylítið, fisklítið og enginn bati, en
það er önnur saga, enginn getur svift
mennina vonanna sem tengdar eru sum-
ardeginum fyrsta. En þessu sem eg er
að reyna að lýsa hefir þjóðskáldið okkar
Matthías lýst í svo yndisfögrum orðum
að nú er best að láta hann tala:
Fyrsti sumardagur 1891
Kom heitur til míns hjarta blœrinn blíði,
Kom blessaður í dásemd þinnar prýði.
Kom lífsins engill nýr og náðarfagur,
1 nafni drottins, fyrsti sumardagur.
Vorgyðja Ijúf í ljóssins hlýju sölum,
Þú lífs vors líf í þessum skuggadölum.
Öll skepnan stynur enn við harðar hríðir
Og hljóðar eftir lausnarstund um síðir.
Eg sé þig sjálfa, dísin dýrðarfríða,
Frá dyrum lífsins skín þin engilblíða,
Eg sé þitt hús við sólar skýjarofin,
Eg sé þinn ársal rósaguðvef ofinn.
Þú kom&t frá lífsins háa helgidómi,
En hollvin áttu í hverju minsta blómi
1 hverju foldarfræi byggir andi
Sem fæddur var á ódauðleikans landi.
Þú kemur, — fjallið klöknar, tárin renna;
Sjá klakatindinn roðna, glúpna, brenna,
Kom, drottni lík, í makt og miklu veldi
Með merkið sveipað guðdóms tign og.
eldi.
Kom, liknardiís, og tín upp alt hið týnda
Hið tvista, gleymda, hrakta, spilta,
pínda.
Nærkona kom og legg nú lausnarhendur
Við lífsns mæður, fjöll og höf og strend-
ur.
Kom til að lífga, fjörga, gleðja, fæða
Og frelsa, leysa, hugga, sefa, græða,
í brosi þinu brotnar dauðans vigur,
í btóðu þinni kyssir trúna sigur.
Kom, vek mér lif úr þessum þurru grein-
um
Og þýddu korn úr jökulrunnum steinum,
Og eitt er enn, hin djúpa dulargáta,
Lát Dauðann tala, Helju sjálfa gráta.
Það kantu ei. En kann eg rétt að biðja.
Eg krjúpa vil að fótum þínum gyðja
Um eilífð vari æska þín og kraftur.
Þótt aldrei mína rós þú vekir aftur.
Eg fagna þó, eg þekki hvað er merkast
Og þykist sjá hvað drjúgast er og
sterkast,
Og það sem vinnur, það er ást og blíða.
Haf þökk míns hjarta sumargyðjan fríða.
Þótt að litla stúlkan sem eg sagði ykk-
ur frá hér að framan hafi verið óheppin
með sumardaginn fyrsta, þá megum við
ekki hugsa okkur hann altaf svo slæm-
an. Man eg eftir ótal mörgum yndisleg-
um dögum. T. d. man eg eftir dansleik
sem haldinn var siðasta vetrardag í
Mentaskólanum i Reykjavík fyrir nokkr-
um árum síðan. Dansleiknum skyldi
lokið kl. 3, en þegar dansfólkið kom út
í bjarta vornóttina, var hún svo yndisleg
að ómögulegt var að fara að sofa, var þá
það ráð tekið að fara út í Hljómskála-
garð, sem er fyrir sunnan Tjörnina, með
hljómsveitina með sér. Og þar var dans-
að inn sólaruppkomuna á Sumardaginn
fyrsta. Dansað á döggvotu, nýju, ið-
grænu grasinu, og haldið svo heim,
syngjandi og með ánægjubros á vör í
glampandi sólskini um 'kl. 9 á Sumar-
dagsmorguninn fyrsta.
Einnig man eg eftir öðrum fyrsta sum-
ardegi, en þá fór eg ásamt nokkrum
kunningjum minum upp í Skíðaskálann í
Hveradölum. Var þar nýfallinn snjór í
fjöllum og hugðum við okkur gott til
skíðanna. Brennandi sólskin var þann
dag og skíðafötin okkar voru
stuttbuxur og þunnar treyjurJ
Allir með bera fætur og hand-1
leggi, en engum þótti kalt. Lék-'
um við okkur þar í snjónum og
sólskininu allan daginn. Fór-j
um svo heim um kvöldið, öll.
meira og minna sólbrend;
minnir mig að ein vinkona min
hafi legið í viku á eftir í .sól-
bruna, en okkur þótti dagurinn
borga sig samt, þótt smáskein-
ur væru á nefi og víðar, í
nokkra daga á eftir. Svo eins
og þið heyrið snjóar ekki altaf
á sumardaginn fyrsta.
Síðustu ár hefir sumardag-
urinn fyrsti verið helgaður
börnunum. Skemtanir eru
haldnar og merki seld á göt-
unum, og rennur ágóði þeirra
til barnaheimila. En þessi
barnaheimili eru fyrir þau bæj-
arbörn, sem ekki hafa tækifæri
til að dvelja í sveit sumarmán-
uðina. Eru þessi heimili al-
staðar að rísa upp og er svo
komið að nú eru bæirnir svo
að heita barnlausir um sumar-
mánuðina. Dvelja börnin á
þessum nýju barnaheimilum
gegn vægu gjaldi.
Aðbúnaður barnanna er all-
ur hinn bezti sem völ er á. Holt
og gott fæði og æft hjúkrunar-
fólk og kennarar til að annast
um börnin og öll möguleg leik-
föng eru þar handa þeim. Sum
heimilanna eru einnig fyrir
ungbörn og mæður þeirra. —
Einnig hafa verið sett á stofn
dagheimili fyrir börn, eru þau
heimili í sjálfum bæjunum, og
eru starfrækt alt árið um
kring. Er farið með börnin
þangað á morgnana og þau svo
sótt að kveldinu.
Eiga öll þessi barnaheimili
ákaflega miklum vinsældum
að fagna og sumardagurinn
fyrsti á sinn mikla þátt í að
gera þetta kleift.
En nú langar mig til að segja
ykkur frá hvernig eg man eftir
sumardeginum fyrsta í Reykja-
vík. Þar, sem annarstaðar er
hann ákaflega mikið tilhlökk-
unarefni ungra og gamalla,
það er ba'kað og fægt,
flestir reyna að fá sér eitthvað
nýtt fyrir þann dag, nýjan kjól,
nýjan hatt eða eitthvað þess-
háttar. Svo rennur hinn mikli
dagur upp. Við setjum upp
nýja hattinn og göngum niður
í bæ, og það er eins og bærinn
hafi allur íklæðst nýjum ham.
Alstaðar blakta fánar á stöng,
allar götur fullar af fólki og
fólkið sjálft er ekki eins og það
var í gær, það eru ekki nýju
hattarnir eða nýju fötin sem
gera breytinguna, heldur er
það eins og það sé glaðlegra,
það er sporléttara og ber höf-
uðið hærra. Einstaka náungi
sem hefir ef til vill kvatt vetur-
inn of hjartanlega í gær er dá-
lítið fölur í framan, en hann
harkar af sér — því nú eiga all-
ir að vera glaðir. Það er sól-
skin og sumardagurinn fyrsti.
Litlar hvítklæddar stúlkur
ganga um og selja merki
barnadagsins og víst er um
það að merkin ganga út hjá
þeim. Og alstaðar kveður við:
Gleðilegt sumar. Gleðilegt sum-
ar. Ungir og gamlir eru strax
farnir að ráðgera hvernig varið
skuli sumarleyfinu. Einn ætlar
að stunda laxveiðar. Annar
ætlar á hesti sínum upp í ó-
bygðir og liggja þar í tjaldi, sá
þriðji ætlar að vera á gistihús-
inu á Laugarvatni og vera þar
í gufuböðum og ráfa um skóg-
inn. Þetta kveður alstaðar við
á sumardaginn fyrsta. Það er
sannarlega sumar yfir bænum
þennan dag. Um kvöldið er
svo farið á einhverja af skemt-
unum dagsins. Þar er sitt af
hverju til skemtunar, söngur,
hljóðfærasláttur og ræðuhöld,
eða ef til vill göngum víð upp i
Öskjuhlíð eða út á Seltjarnar-
nes með hugan fullan af dá-
samlegum fyrirætlunum um
sumarið. Fyrirætlunum um að
fara snemma á fætur og ganga
góða morgungöngu áður en
farið er í vinnu, ákvörðun um
að fá sér blett einhversstaðar
og rækta þar ósköpin öll af
grænmeti, og svo auðvitað fyr-
irætlanir um hvert skuli halda
í sumarleyfinu. En sumar-
ferðalög hafa aukist afar mikið
meðal bæjarbúa á seinni árum.
Er svo að segja um hverja helgi
að sumrinu, óslitin röð af bif-
reiðum, hjólhestum og alskon-
ar farartækjum um alla vegi
sem frá Reykjavík liggja. Er
þetta fólk sem ætlar að dvelja
um helgina á Þingvöllum, eða
fara eitthvað austur yfir fjall
eins og það er kallað. Eins er
fjöiment mjög hvern laug-
ardag um borð í skipinu Lax-
foss, sem fer áætlunarferðir
upp í Borgarnes. Má svo segja
að allir sem vetlingi geta vald-
ið reyni að komast eitthvað á
gras um helgar. En eins og
allir vita er sumarið okkar
stutt og þá auðvitað um að
gera að nota hvern sólskins-
dag eins vel og hœgt er. Lang-
ar mig til að segja ykkur frá
einni slikri helgi.
Eg og tvær vinkonur minar
ráðgerðum að fara að Hreða-
vatni og vera þar í tjaldi. Og
mikill var undirbúníngurinn,
Það voru skrifaðir langir listar
um alt sem okkur fanst með
þurfa, og öllu svo skipulega
raðað niður, ein átti að hugsa
um þetta, önnur hitt o. s. frv.
Á föstudagskvöldið var svo
öllu pakkað í bakpokana, það
sem ekki komst fyrir í þeim
var kyrfilega reyrt við þá.
Á laugardagsmorguninn
Þyngdist heldur á okkur brún-
in, því úti var alt grátt og rign-
ingaúði, en við vonuðum hið
bezta. O, hann rifur þetta úr
sér úr hádeginu, sögðum við
og fórum svo til vinnu, en oft
var litið út um gluggann þann
morguninn, og það fór sem við
sögðum. Um hádegi létti til
og komið var glaða sólskin.
Svo kl. 2 mættumst við niður
við Laxfoss, og þar var heldur
en ekki margt um manninn, en
lúðrasveit Reykjavikur var
með í þetta skifti og ætlaði að
spila fyrir Borgnesinga. Létti
Laxfoss síðan akkerum og við
héldum af stað, en svo þröngt
var á dekkinu að varla var
hægt að snúa sér við.
Lúðrasveitin hafði komið sér
fyrir aftur á dekkinu og byrj-
aði að spila. Fljótlega tóku
allir undir með henni og var
sungið við raust alla leiðina í
Borgarnes, en þar skildust leið-
ir. Við stallsysturnar gengum
sem leið liggur að Hreðavatni
með bakpokana okkar og alla
pynklana. Ekki vorum við
samt mjög langt komnar, þeg-
ar vörubíll úr Borgarnesi, sem
var á sömu leið, stansaði og
bauð okkur að sitja aftan á
vörupallinum, þáðum við það
með þökkum, því heitt var í
veðri og langt að ganga.
Vorum við svo brátt komnar
á leiðarenda og þá var strax
farið að tjalda og svo að fá
sér bita, gómsætan harðfisk
o. fl. Ein okkar hafði ein-
hvernvegin komist yfir ávaxta-
dós, en slíkt er nú ófáanlegt á
voru landi. Ætluðum við á-
vextina í eftirmat, en auðvitað
gleymdist dósahnífurinn, en
'eftir töluvert þras og fyrir-
bænir gátum við skorið hana
með naglaþjöl og ekki var hún
lengi að tæmast.
Eftir máltíðina gengum við
um skóginn, heilsuðum upp á
kunningjana í næstu tjöldum,
fórum svo að vatninu og synt-
um þar góða stund og héldum
svo heim í tjald. Ein hafði
guitar meðferðis og spilaði hún
og við sungum. Brátt var kom-
inn heill hópur af ungu fólki
úr næstu tjöldum og sátum við
þarna fram eftir' kvöldinu í
skógarkjarrinu og spiluðum og
sungum. Loksins gáturn við