Heimskringla - 26.01.1944, Page 4

Heimskringla - 26.01.1944, Page 4
4. SíÐA HEIMSKRINGLA WINNIPEG, 26. JANÚAR 1944 l&cmiskrxnglct (StofnuO 1SS6) Kemur út á hverjum miðvikudegi. Eigendur: THE VIKING PRESS LTD. 853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 86 537 Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram. AUar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD. öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist: Manager J. B. SKAPTASON, 853 Sargent Ave., Winnipeg Ritstjóri STEFAN EINARSSON Utanáskrift til ritstjórans: EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg Advertising Manager: P. S. PÁLSSON "Heimskringla" is published by and printed by THE VIKING PRESS LIMITED 853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 86 537 WINNIPEG, 26. JANÚAR 1944 Olíuvinslan í Canol Um kosningalögin Sambandsþingið, sem kemur saman í þessari viku, verður ef- laust síðasta þingið fyrir kosn- ingar. Væri mikil þörf, að það athugaði nú kosninga-lögin. For- sætisráðherra hefir gefið í skyn, að engin breyting verði gerð á sinna, en meirihlutinn varð eftir í Ontario og gerðust þar fyrstu landnemar í Canada — í Card- well-nýlendunni í Moskoka-hér- aði. — Þótt lítinn þrifnað biðu þeir þar. Með innflutningi þessa stóra hóps knúðu þau vandkvæði á hurðir allra hugsandi Islendinga Þing Bandaríkja átti um skeið í deilu um mál þetta. Vegna þess að það áhrærir Canada talsvert, skal hér farið nokkrum orð- um um það. Saga þessa máls er sú, að nokkru eftir að herlið frá Banda- ríkjunum var sezt að í Alaska, þótti stjórninni langt að flytja olíuna til hersins sunnan úr Bandaríkjum. Það var og ljóst, að ógrynni af olíu er í norðrinu, ekki sízt meðfram Mackenzie-fljótinu. Vil- hjálmur Stefánsson, sem norðrinu er allra manna kunnugastur, hélt fram, að þar væri hægt að fá næga olíu handa hernum. Hann bjóst að vísu við, að olíu þessa mætti finna innan landamæra Alaska, einkum norðan til. En tími var lítill til að leita þeirra linda. Hitt var víst, að mikil olía var til í Fort Norman héraði, við stað þann, er Canol er nefndur. Hann er í Mackenzie-héraðinu, all norðanlega. Þó lengra væri að dæla olíu þaðan, til Skagway í Alaska, þótti snúninga minst að reyna þetta, og fá leyfi Canada- stjórnar til vinslunnar. Leyfið var undir eins veitt. En við þennan stað hefir ekki tekist að vinna eins mikla olíu og með þurfti, en það voru 20,000 tunnur á dag; þó mikil væri þarna olían, nam hún því ekki. Var þá farið fram á að leita víðar fyrir sér og hefir sambandsstj órn Canada nú veitt leyfi til olíuvinslu meðfram Mackenzie-fljóti alla leið norðan frá hafi til Great Slave Lake, einar 75 mílur til beggja handa út frá ánni. Um þessi kaup eiga stjónir beggja landanna. Stjórn Banda- ríkjanna veitti 135 miljón dali til þessa fyrirtækis, sem starfrækt verður af henanr hálfu aðeins meðan stríðið stendur yfir. Var spurt um það á Washington þinginu, hvort Canada ætti eftir það útgerð þessa alla, verkstæði og alt saman og var því ekki mótmælt. Virðist þetta atriði einkum hafa komið umræðum af stað og þing- inu þótt stjórnin borga ofmikið fyrir brúsann. En málinu virðist nú hafa lyktað þannig á þingi, að við athafnir stjórnarinnar verður látið sitja, til þessa hafi verið gripið, sem örþrifa-ráðs, í þágu stríðsins og í alt verði ekki horft þegar svo stendur á. Hér í Canada hefir verið hljótt um málið; blöðin hafa varla á það minst, fyr en nú, eftir síðara samninginn um leyfi til olíuleitar um nálega alt Yukon-hérað. Þar þykir hafa verið veitt fullmikið ar bandarískum félögum að gramsa í, en þau hafa starfið með hönd- um fyrir Bandaríkjastjórn. Fari nú samt sem áður svo, að Can- adastjórn taki við olíuútgerðinni að stríðinu loknu og fari þar með vald sitt vel, ætti landinu ekki að verða hnekkir að þessu. Gallinn er bara sá með sambandsstjórnina, að hún sér ekkert mál frá öðru sjónarmiði en flokksmála, jafnvel ekki stríðsreksturinn, og það er það, sem hætt er við að fram komi, í sambandi við þetta mál. Það er mikið tromp þarna á hendi fyrir hana og hvernig hún spilar nú úr, er þess vert, að veita eftirtekt og hana miklu meiri en átt hefir sér stað um þetta mál. kjördæmaskipun. Hún hefir, að útvega þeim samastað í hinni engin átt sér stað síðan eftir nýju álfu, þar sem þeir gætu manntalið 1931 og mun ekki um verið saman í stað þess að dreif- það fengist. En á þeim tíma ast strax eins og mý á mykju- sem síðan er liðinn, hefir þó skán um álfuna og hverfa meðal margt breyzt. Og það væri innlendra manna. Frá þessum vissulega ekki vanþörf á, að bætt ^ áhyggjum leiðtoganna og til- væri nú upp á kosningalögin ] raunum þeirra til að bæta úr þannig, að í veg væri fyrir það ^ þeim með góðu landvali segir komið, að þingmenn hvers eins ( Þ. Þ. Þ. í kaflanum Félagsandinn kjördæmis, væru kosnir með frá Milwaukee. Allvíða leituðu minni hluta atkvæða. Eins og þessir menn fyrir sér: í Wiscon- nú stendur á, kemur það iðu- sin, í Nebraska, og loks fór Jón lega fyrir. Hér er aðeins átt við Ólafsson alla leið til Alaska, og þótt þangað flyttust engir ís- lendingar, þá hefir þó sá fram- “Steinnökkvar” nýjustu skipin 1 blaðinu “Saturday Night”, var s. 1. viku sagt frá því nýjasta í skipasmíði. Tilefnið var, að smíði hefir verið lokið á skipi, sem gert er úr steinsteypu að mestu. Þetta minnir á steinnökkva, sem talað er um til forna, hvort sem nokk uð hafa annað verið, en hugar burður. Um sérstaka steinsteypu og frábrugðna þeirri er maður sér daglega fyrir augum sér við húsagerð, er þó hér að ræða, því hún er sögð léttari og jafnve sveigjanleg að einhverju leyti. En steinsteypa (concrete) er nú samt hin rammgera uppi staða, og innviða til að treysta skipið eða að halda því saman, er engra þörf. En það eykur lestar- rúm þess. Einn af kostum skipsins og ef til vill sá mesti, er ferðhraði þess. Það fer 80 knots (sjómílur) á klukkustund. Samt er þar ekki um neina aukna vélaorku að ræða; hún er sú sama og í jafn- stórum, eða 10,000 smálesta skip- um. Það er lag og gerð skipsins, sem þar kemur til greina. Fyrir- myndin er sagt að sé állinn. — Skipið er langt og sívalt eins og hann og svo slétt og hált utan, að minni mótstöðu veitir, en skip sem til þessa hafa verið smíðuð. Á því er enginn kjölur, en það er þyngst í botninn; það réttir hall- þau kjördæmi, er hafa einn þing- mann, en ekki hlutfallskosning- ar yfirleitt. Forsætisráðherra' tíðardraumurinn orðið einna hefir oft látið á sér heyra, að frægastur í sögu Vesturfaranna. hann sé þessari umbót á kosn-, f næstu tveim köflum er svo ingalögunum samþykkur. 1 stað sagt frá innflutningi árin 1874 þess að marka atkvæðaseðilinn og 1875. Fluttist bæði árin margt með X, yrðu tölur notaðar; það af Norðlendingum og Austfirð- er öll breytingin, sem um er að (ingum vestur. Lentu þeir fyrst ræða, en hún kemur einmitt í f Kinmount í Ontario, en sumum veg fyrir þau leiðindi þing- ] var fengið land í Marklandi í manna, að hafa ekki meiri hluta Kova Scotia, þar sem þeir ílent- kjósenda sér að baki, þegar þeir ust um nokkur ár. láta til sín taka á þingi og jafn-j f Kinmount var aftur á móti vel Þó þeir séu þar ekki nema ekki nema tjaldag m einnar til sýnis. Þingið mundi og vaxa j nætur Qg er ekki ag vita hvernig í áliti við að þmgmenn þess|farið hefgi fyrir íslendingum hefðu meirihluta kjósenda hvers þar ef ekki hefði þar hm þá val mennið John Taylor, sem, eins kjördæmis sér að baki. Næsta þing ætti ekki að slá og annar Móses, leiddi þá til hins umbótum á kosningalögunum,; fyrirheitna lands á bökkum Win- sem þessum, á frest. BÓKAFREGN Þorsteinn Þ. Þorsteins- son: Saga Islendinga í Vesturheimi, II. bindi, Winnipeg 1943. Þjóð- ræknisfélag íslendinga í Vesturheimi. Þegar hið fyrsta bindi þessar- merku sögu kom út fundu margir að því, og ekki að ástæðu- lausu, að höfundur dveldi í því um of við forsögu Vestur-flutn- inganna og orsakir þeirra eink- um hallæris-sögu Islands. En höfundur mun hafa litið svo á, og það með réttu, að ein af aðal- ástæðunum, eða a. m. k. sú, sem vesturfararnir mikluðu mest í hug sér er þeir voru að vega or- sakirnar til ráðabreytni hafi ein- mitt verið þekking þeirra á harð- indum á Islandi. Þetta er auðvitað rétt, en hitt er smekkmál, hve miklu rúmi eigi að verja til að útmála harð- indin. í þessu öðru bindi sögunnar er lítið um slíkt. Hér gerir höf- skip og þau er nú þekkjast7af undur §rein fyrir útflutningun- þessari nýju gerð. Hann hefir! um ' réttri tímaröð- Byrjar hann mikið átt við húsagerð af öllu tæi á Utáförum, sem fyrstir allra úr steinsteypu, og er talinn flest-1 urðu til að fara til hins fyrir ann. Því mun trauðla hvolfa. Þetta nýja skip, sem talað er, um sem álinn, er 10,000 smálest-1 ir að stærð, en rúmar miklu meira en vanaleg skip af sömu stærð. Uppgötvarinn, sem heit- ir H. B. Hayes og er bandarískur, segir auðvelt að gera eins stór, um fróðari um hvað gera megi með steinsteypu. Fyrsta skipið sem nú er ný- smíðað, kostað $80,000. Er það ekki mikið yfir einn þriðja af kostnaði jafnstórra skipa, svo sem “Liberty’s”, er Henry J. Kaiser er nú að smíða í stórum stíl, en lestar-rúm þess er alt að helmingi stærra. Það er skoðun Claude L. Fish- er, sem um vísindalegar upp- götvanir skrifar í blöð bæði í Canada og Bandaríkjunum, að þarna sé það, sem koma muni í skipagerð, eftir stríðið. Eins stór skip af þessari gerð og þau stærstu er nú þekkjast, telur hann geta farið á 40 klukku- stundum yfir Atlanzhafið. Slík- an ferðhraða segir hann gera nú- tíðarskipum samkepnina erfiða. Upp úr sjó er sagt að ekki sé meira en einn f jórði skrokksins á jessu nýja skipi. Það er því kafari að nokkru leyti, en hefir eigi að síður rúm sem önnur skip fyrir sali er útsýni veita : ’erðamanninum. heitna lands 1855. Er sú saga fróðleg og einkennileg, kveðst höf. mundi hafa getað gert hana betur úr garði með lengri fyrir vara, og meiri rannsóknum i borð við þær, sem hann gerði um Brasilíu-farana í “Æfintýrinu” En þá sögu segir hann hér stytta í næsta kafla, og eru þessir tvennir útflutningar einskonar forsaga vestur-flutninganna. Þá er komið að hinum eigin legu Ameriku-ferðum, sem hef j- ast 1870, og tellur Þ. Þ. Þ. árin 1870—75 Fornöld Vestmanna og lýsir henni einni í því sem eftir er bókarinnar. Byrjar þessi saga með vesturför nokkurra manna á árunum 1870—72, er setjast að í Milwaukee, Wisconsin og á Washington-eyjunni í Michigan- vatni. Eru í þessum flutningi leiðtogarnir Páll stúdent Þor- láksson og Sigtryggur Jónasson. Því næst rennur upp hið sögu- lega ár 1873 þegar fyrsti stór- hópurinn tekur sig upp af Norð- urlandi og fer vestur um haf. Af þessum hópi fór minni hlutinn alla leið til Wisconsin á vit landa nipegvatnsins þar sem þeir stofn- uðu hina merkustu nýlendu sína. Nýja ísland. Skilur söguhöfundurinn við þá nýstigna á strönd þessa nýja lands—“en fyrsti vetrardagur var að morgni.” Var þessi aðkoma táknræn um hörmungar þær er þeirra biðu þar einkum hinn fvrsta vetur í óbygð, vetrarhörk- um og farsóttum. Mun sú saga \ erða sögð í næsta bindi. Höf. getur þess, að hann hefði ætlað þessu bindi sögu Islend- inga í Minnesota, því hún byrjar litlu fyrr þetta ár (1875) en vest- urförum til Winnipeg, en að hann hafi slegið þessari Minne- sota sögu á frest sökurh skorts á heimildum. Þar sem þessi saga er fyrst og fremst Landnáma Islendinga í Vesturheimi þá hefir höfundur- inn að dæmi okkar gömlu Land- námu, gert sér far um að skrá alla þá menn er að heiman komu af Islandi með upplýsingum um hvaðan þeir komu, ætt þeirra og nokkuð um börn þeirra og af- komendur, þá sem merkastir hafa orðið. Er þetta alt mikill fróðleikur, og má búast við að villur geti slæðst inn á stöku stað, sem ekki mun á annara færi en kunnugra að leiðrétta. Skal fátt eitt nefnt hér af þvi tagi. Á bls. 41. er nefndur Bóas Arnbjörnsson, ættaður úr Skrið- dal á Austurlandi (Norður-Múla sýslu).” Skriðdalur er í Suður- Múlasýslu og mátti sjá það korti. Á bls. 313 er nefndur “Brynj- ólfur Gunnlaugsson frá Flögu í Breiðdal . . . og Vilborg Gunn- laugsdóttir (líklega systir Brynj- ólfs).” Er sú tilgáta rétt. Brynj- ólfur og Vilborg voru systkini föður þess sem þetta ritar. Á bls. 316 er nefnd “ung kona, Elinborg Erlendsdóttir frá Streitu á Berufjarðarströnd.” Þetta á að vera Streiti í Breiðdal, og munar þó mjóu, því Streiti er næsti bær við Beruf jarðarströnd. Mál söguritarans og frágangur á bókinni er yfirleitt í bezta lagi. Sjaldan kennir þess mjög aö Vestur-lslendingur heldur a penna. Nefna má þó orðið nið- urborgun, sem heima á Islandi er kölluð afborgun. Annað atriði, sem líklega er af vestræn- um (enskum) rit-toga spunnið er tilhneiging til að slíta sundur samtegnd orð. Vera má þó, aðj hvorugt sé að skrifa á reikning j höfundar — ef það kemur aðeins ] fyrir í tilvitnunum, en eftir þvi hef eg ekki tekið nógu vel. | Prent og pappír er líka mjög áferðarfallegt. Yfirleitt er bókin hin þakkar- verðasta og ber ekki einungis að i þakka höfundi heldur einnig nefnd þeirri er Sig. Júl. Jó- hannesson nefnir í öðrum for- mála bókarinnar fyrir ósér- plægni þá að leggja fram fé til samningu og útgáfu verksins. Er oskandi að framlög nefndarinnar og starf höfundarins megi eigi verða fyrir gýg unnið, heldur lánist þeim að leiða verkið til lykta á þann hátt sem höfundur hefir ætlað. Og einkum væri þess óskandi að þeir þurfi eigi að skera útgáfuna svo við nögl að þeir sleppi nafnaskrá þeirri sem höfundurinn hefir lofað í síðasta bindinu; því án hennar er aðeins hálft gagn að svona verkum. Stefán Einarsson (Johns Hopkins U.) BRÉF TIL HEIMSKRIN GLU ÆFIMINNIN G Helgi Marteinsson, til heimilis að East Kildonan, Man., lézt í sjúkrahúsi (sanitorium) í St. Boniface, Man., 15. jan. s. 1. Helgi sál. var í heiminn bor- inn að Álftagerði við Mývatn 7. sept. árið 1866. Foreldrar hans voru þau Marteinn Guðlaugsson og Sigríður Guðmundsdóttir, bú- andi hjón í Álftagerði. Börn þeirra Marteins og Sigríðar, en systkini Helgá, voru átta að tölu: Sigríður, Jón, Finna, Re- bekka, öll dáin á íslandi, Kristín og Ingibjörg, báðar á lífi heima á Fróni er síðast fréttist. Rósa, kona Jónasar Dalmans, átti heimili á Gimli og í Winnipeg. Þau hjón eru nú bæði dáin. Pálína, Mrs. Johnson, er enn á lífi og býr sem ekkja að Church- bridge, Ssak. Helgi sál. mun hafa komið ungur til Ameríku. Árið 1895 gekk hann að eiga Gróu Magnús- dóttur Jónssonar skálds frá Bægisá í Eyjafjarðarsýslu. Gróa var ekkja en fyrri maður hennar hét Ögmundur en dóttir þeirra Gróu og Ögmundar hét Ögmund- ína. Þeim Helga og Gróu varð tveggja barna auðið; sonur þeirra .Viggo lézt barn að aldri, árs gamall en dóttir þeirra Fjóla er í heimahúsum í East Kildon- an. Auk dóttur sinnar Fjólu ólu þu upp dóttur-son Gróu, en son Ögmundínu, William John Mar- teinson að nafni. Hann gekk í herinn þegar í stríðsbyrjun og gengdi herþjónustu unz hann var frá henni leystur 16. júní s. 1. Meðan hann var í hernum var hann við æfingar í eyjunni Jamaica og á Englandi. Hann er kvæntur og á þrjú börn. Helgi sál. var einnig sjálfboði í fyrra heimsstríðinu, í 223. her- deildinni. Hann gekk í herinn árið 1916 og var skipaður til her- þjónustu í Canada en fór aldrei úr landi. Hann var í hernum til stríðsloka. Helgi var heilsutæpur hin síð- ustu árin og tvo síðustu mánuði lá hann rúmfastur í St. Boniface Sanitorium. Hann var jarðsunginn frá lík- fararstofu Bradals þann 18. jan. s. 1. af séra H. E. Johnson. Helgi sál. var greindur og bók- hneigður, sem margir Mývetn- ingar. Hann hafði það líka til að kasta fram stöku og komu sumar þeirra á prent í Heims- kringlu. Smiður var hann að atvinnu og mun stundum hafa gengið til vinnu sinnar með veikum kröft- um á hinum efri árum. Nú er hann horfinn til hvíldar í föð- urfaðmi þeirrar forsjónar, sem gaf honum hagmælskuna í “bölva bætur — eins og Egill komst að orði — til að kveða úr sér hrollin í hretviðrunum.” H. E. J. R.R. 1, White Rock, B. C., 15. janúar, 1944 Kæri ritstjóri: Nú er árið 1944 byrjað, hvað sem það færir heiminum. Von- andi verður á þessu ári svarað einhverju af því, sem þjóðum og einstaklingum lá þyngst á hjarta árið sem leið. Eg hef lengi haft það fyrir reglu að skrifa blaðinu fáar lín- ur í byrjun hvers árs, og þá um leið að borga áskriftargjald mitt, því eg býst altaf við að Heims- kringla þurfi á sínu að halda. Það er nú vonandi að margir hafi það að dæmi H. G. í Sel- kirk, sem svo varð glaður við að lesa grein P. B., Hin hliðin, að hann borgaði tvo árganga í einu. Mættu fleiri fara að dæmi hans, og þá yrði fjárhag blaðanna borgið; og þá myndi nafn P. B. ljóma í huga þeirra sem standa að Heimskringlu. Á árinu hafa margar góðar greinar birst í blaðinu, en fjöl- breytt getur það ekki talist, sem varla er von, þar sem varla er uokkuð skrifað, nema af þeim sömu. Fréttir úr bygðunum alt of sjaldgæfar; all oft hefir það líka verið býsna fátæklega búið, en einna stuttklæddust var Kringla búin um jólin, sem eg hefi séð hana, og eg held það sé í fyrsta skifti sem ritstjórinn, hver svo sem hann hefir verið, hefir ekki fylgt því blaði úr hlaði með fáeinum orðum til lesenda. 1) Aftur hafa blöðin eftir nýárið bætt talsvert upp. Eg veit nú reyndar að eg er líkur sumum öðrum, sem finna að, en gera ekki neitt sjálfir; svo fellur sum- um vel það sem öðrum fellur alls ekki. Fyrir skömmu var fundið að því í aðsendri grein, að of mikið væri birt af ræðum prestanna; Eg fyrir mitt leyti vildi að það kæmi meira af því, en minna af sögumygli. Ræður þeirra H. E. J. og P. M. P. fjalla altaf um heilbrigt efni, sem allir ættu að hafa gott af að lesa, hverrar trúar sem eru. Við ís- lendingar erum svo dreifðir hér í landi, að við ættum að vera þakklát fyrir allar heilbrigðar hugsanir á okkar máli ef við unn- um því að nokkru. Ræða sú sem síðast var prentuð, eftir séra Philip M. Pétursson, var að mínu viti, með því bezta sem í blaðinu hefir lengi komið. Væri óskandi að sögu blaðsíðan væri oft fylt með slíku, því sögurnar sem nú eru birtar í báðum blöðunum, virðast af sama efni og Þ. E. sagði, að Danskurinn hefði altaf nóg af handa blöðum heima um og fyrir aldamótin, og sem sýnist hafa mótað smekk sumra sögu- skáldanna heima í seinni tíð. Það verða ekki miklar fréttir, sem eg hefi að skrifa í þetta sinn. Tíðarfarið hefir mátt heita gott; sumarið, eftir miðjan júlí, þurt — og haustið ágætt, eins það sem af er vetri, nokkuð ringt og oft þokur en stilt veður og lítil frost, og aldrei kalt svo talist geti. Uppskera varð í góðu lagi og nýting ágæt. Verð hátt á öllu 1) Núverandi ritstjóri hefir þau 18 ár, sem hann hefir verið við blaðið, skrifað dálítipn leið- ara um hver jól og gerði það um síðustu jól einnig. Hér rang- minnir því bréfhöfund. En hann rangminnir ennfremur, að aðrir ritstjórar hafi ávalt á jól- um fylgt blaðinu úr hlaði með jólagrein! Það skal þó játað, að Hkr. dróg hvorki eftir sér þessa alment dýrkuðu hempu yfirlæt- is og hræsnis né skautaði sér með heilagleikans skuplu á síðustu jólum. Fyrst bar það til að blað- ið var í vanalegri stærð og les- mál í því lítið þessvegna, en svo var hitt, að henni hraus hugur við að skrifa langt mál um ávexti kærleika og bræðralags, með u)jpskeruna af því fyrir augum á vígvöllum heimsins.

x

Heimskringla

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.