Heimskringla - 01.05.1946, Blaðsíða 3

WINNIFEG, 1. MAÍ 1946
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA
RAUÐA HÆTTAN
Fyrir nokkrum mánuðum síð-
an var okkur sagt að stríðið
mikla væri á enda og nú ætti að
setja upp alþjóðaráð til að
tryggja friðinn í framtíðinni og
gera mannkyninu kleift að sjá
sér farborða að einhverju leyti.
En nú þegar er svo komið að ýms
stórmenni, svo sem Churchill,
Byrnes og Drew, eru farin að
egna til nýrra hamfara, sem yrðu
að sjálfsögðu miklu ægilegri en
nokkru sinni fyr; því nú er atom-
sprengjan komin til og máske
margt annað álíka áhrifaríkt til
dráps og eyðileggingar. Og nú á
óvinurinn að vera Sovétríkin
sjálf og allur sá aragrúi manna
sem þeim er hlyntur meðal ann-
ara þjóða. Og geta þeir, sem
nokkuð skilja, rent grun í hvað
til þess þyrfti.
Aðal átyllan fyrir áróðri þess-
um er sú að Rússar hafi eitt sinn
ákveðið að draga her sinn ein-
hvern sérstakan dag út úr Azer-
baijan, en svo nefnist hérað það
er bolsévikar í öndverðu skiluðu
Persum, með þeim skilyrðum að
öðrum þjóðum yrði ekki gefin
þar nein sérréttindi, er hættuleg
gætu orðið í framtíð fyrir Sovét-
ríkin. En eftir því sem blöðin
segja hafa Bretar, nú fyrir
skemstu, fengið loforð um ásjá
í sambandi við olíuframleiðslu
þar, og mun það vera sá agnnúi
sem mest á leikur. Annað, sem
kemur til mála er það, að héraðs-
búar hafa efnt til slita að ein-
hverju leyti við miðstjórnina,
sem er léns- eða fasista-^stjórn, og
eru Rússar eðlilega vinveittir
þeim í því ráðslagi. Þeir hafa
varnað her miðstjórnarinnar frá
því að brytja niður fólkið í þeim
landspartinum.
Stjórnin í Persíu, eða íran, er
áþekk þeirri, sem var í Póllandi
í stríðsbyrjun og flúði á náðir
vinanna í London, og hygst með
þeirra hjálp að ná sér niðri aftur.
Undir ráðsmensku hennar réðu
fáeinir auðmenn yfir öHu land-
inu, en alþýðan var ömurleg og
alslaus þrælastétt. Og með
þannig ástand fyrir augum er
ekkert líklegra en það, að Rúss-
ar vilji greiða fyrir fólkinu í
sinni frelsisbaráttu, en þó því
aðeins að það ekki leiði til meiri
þjáninga annars staðar. Þeir
þekkja Churchill og skoðana-
vini hans ofan í kjölinn; því þrátt
fyrir framkomu þeirra á stríðs-
árunum, er innrætið nákvæm-
lega það sama og var 1919. Stétt-
arkendin er þar öllu yfirsterkari.
Annað, sem Rússum er brugð-
ið um, er það, að þeir hafi eyði-
lagt og jafnvel flutt af landi burt
vopnaverksmiðjur þær og vopn
sem Japanir höfðu í Mansjúríu,
og líka tefji þar lengur en til
stóð. Hvað sem satt kann að
vera -í því (því ekki er hyggilegt
að treysta á hvað blöðin segja),
finst mér það fremur lítil ástæða
til illinda. Fólkið þar hefði lítið
með þesskonar góz að gera úr því
að stríðið á að vera búið — eða
ætlaði yfirstjórnin kínverska að
nota það etithvað meira í sínar
þarfir? Og ef svo, gegn hverj-
um, úr því Japanir eru úr sög-
unni? Ætli Rússar hafi ekki
rent grun í það flestum betur’
Og svo er nú komið upp eftir
allan vaðalinn að allar ákærurn-
ar hafi verið uppspuni frá rótum.
Og loks kváðu Rússar vera
farnir að forvitnast um eitt og
annað sem er að gerast í um-
heiminum, jafnvel í Canada. —
Meðal annars er gefið í skyn að
þeir hafi viljað fá að vita eitt-
hvað um “radar” (sem þeir þó
hafa sjálfir notað svo árum skift-
ir) og fleira.
Allar njósnir á laun mega lík-
lega með réttu teljast til hins ó-
heiðarlega; en með því að allar
meiriháttar þjóðir hafa viðhaft
þá aðferð frá ómunatíð, er hver
um sig jafnsek annari — eða
vilja hinar þjóðirnar láta fólkið
nú ímynda sér að þær séu hættar
þeim óknyttum? Eg spyr. Og
eg spyr að nokkru leyti vegna
þess, að nýútgefin skýrsla hjá
Bretum getur um að hundrað og
fimtán miljón dollurum hafi
verið varið til þesskonar starfs
árið sem'leið.
En þetta minnir á frétt, sem
barst okkur fólkinu í síðustu
Heimskr. Þar segir að S. G.
Thorvaldson hafi vakið máls á
því í Manitoba þinginu að bezt
væri að brennimerkja alla kom-
múnista í Canada með því að
taka þrykkmyndir af fingurgóm-
um þeirra. Eg er ekkert á móti
því, en vildi bæta við að öðrum
pólitískum flokkum væri gert
jafnt undir höfði, og sérstaklega
fasistunum, hversu margir lög-
menn sem við það skráðust.
Annað, sem kemur í huga
minn, er það, að Islendingar séu
lengi búnir að kvarta sáran yfir
útlendum her í landi sínu, og
það með nokkurri sanngirni af
því að lofað var í upphafi að
taka hann burt strax í stríðslok.
Svo hefir frézt að Bretar hafi
enn mikinn her á Grikklandi, þó
alþýðan kvarti og fjöldi stjórn-
ar-aðilja hafi sagt af sér í mót-
mælaskyni. Og enn eru Bretar í
Indónesíu að búa í haginn fyrir
Hollendinga, með aðstoð ráðs-
mannanna í Ottawa. Og fleiri
hliðstæð dæmi mætti tilnefna.
Með alt þetta fyrir augum er
ekki fremur undarlegt að höfuð -
sökin skuli öll verá hjá Rússum?
Eg veit ekki um allar ástæður
þessum málum viðvíkjandi, og
satt að segja hefi eg oft verið
smeikur um að Rússar væru að
misstíga sig og lenda í ógöngur;
en hingað til hefir ávalt sannast,
öðrum eigi síður en mér, að þeir
hafa valið réttu stefnuna og að
því skapi greitt fyrir í heims-
málunum. Og eg þykist viss um
að eins verði í þessu tilfelli. Þeg-
ar aftur rofar til sjá smáþjóðirn-
ar, sem skilmast er um, betur en
fyr hvor hliðin er sannari vinur í
neyð. Og Hoover, sendur af örk-
inni í annað sinn til að ginna
þær í fylkingar fasistanna með
mat og fögrum loforðum, mun
veitast kaupin erfiðari en áður,
því þá var hin nýja hugsjón að-
eins barn í reifum, og óskilgetið
í tilbót. En nú er það vaxið til
manns, sem ekki þarf lengur að
afsaka sinn tilverurétt né hörfa
af leið við fyrsta mótblástur. Hin
vestrænu veldi dá kraft og
hreysti mest allra hluta og sann-
færast af því einu að hugfallast.
Þess vegna aðeins virðist nú
minni hætta þess að til heims-
stríðs geti leitt enn á ný.
Fyrir hundrað árum síðan
sagði Karl Marx að kapitalism-
inn myndi taka sína eigin gröf,
og er hann vissulega að því nú.
Hann ætlar auðvitað öðrum í
hana, og er hún því ónauðsyn-
lega stór og djúp. Nazistarnir
ætluðu sér hið sama, og varð
let 'Ui £en4 1/eu £wplei
of this Clean, Family Newspaper
' rrrrcTSTTAN SriFNrF. Monito
o,
$ ,cj
Monitor
Free from political
y ^ - The Christian Science
^ Free from crime and sensational news
bias . . . Free from "special interest” control .. . Free to tell you
the truth about worid events. Its own world-wide staff of corre-
spondents bring you on-the-spot news and its meaning to you
and your family. Each issue filled with unique self-help features
to clip and keep.
The Chrlstian Science Publlshlnr Seciety
One, N’orway Street, Boston 15, Mass.
Name..
Street.
□ Please send sarnþle copies
of Tfoe Cbristian Science
Monitor.
City..
PB-3
.Zone........State.
| Please send a one-montb |
l
.1
rv . . . .
I I trial subscription. I
close $1
full-mikið ágengt, en Göring
kvað nú álíta það ekki hafa borg-
að sig. Churchill er þrárri í
sinni trú; enda hefir hann Bevin
með öll sín pund á bak við sig og
treystir líka á hana Ameríku,
sem handhægan risa með lítið í
kollinum síðan Roosevelt var
svo heppinn að falla frá. En
skilningsdaufir risar eru oft tví-
handa járn, og sérstaklega sé
matarlystin öllum hvötum æðri.
Græðgi sú er einmitt það, sem
nú er að hefna sín svo mjög.
Hefðu herrarnir látið plægja nið-
ur ofurlítið minna af baðmull og
hveiti og drekt færri svínum,
kindum og kúm til þess að halda
fyrirvinnum sínum við fátækt
og undirgefni, þá hefði Hoover
haft eitthvað handa milli til
kaupskaparins. Nú hafa herr-
arnir tæplega nógan mat og föt
fyrir sig sjálfa, hvað þá þrælana,
og hinn heimski lýður í Evrópu
neitar að selja frumburðarrétt
sinn fyrir bréfsnepla og prent-
svertu, hversu mikið gull sem
hann veit dysjað í Kentucky. —
af Ara Jónssyni biskups, árið
1542. Fylgdist Þorbjörn vel með
því er gerðist, þó lítt væri hann
viðriðin deilumál. Mun honum
hafa þótt ílt og óverðskuldað, að
slíkur maður sem Skúli væri
skotspónn annara sökum fátækt-
ar. Lánaði Þorbjörn Skúla, vafa-
lítið óumbeðinn svo ríflega fjár-
hæð, að hann gat losað sig úr
jkröggunum og losnaði við það
angur, að hafa skuldheimtumenn
að staðaldri á hælum sér.
Sómamaður þessi, Þorbjörn í
Skildingarnesi er ættfaðir
margra hinna “gömlu góðu”
Reykvíkinga, því að Guðrún
dóttir hans giftist Guðmundi
|Vigfússyni tukthúsráðsmanni og
i sýslumanni í Gullbringu- og
Kjósarsýslu. — Og þarf þá ekki
framar vitnanna við.
Eigi æðraðist Skúli né örvænti
þó móti blési. En þungt hefir
honum fallið alt þetta. Má sjá
! það af því, að hann skyldi í einu
i bréfi sínu, vitna í og telja rétt
að virða orð sem Lafrentz amt-
maður hafði látið falla einhverju
Sem sýnishom af verslunar-á-
standinu, má greina frá því, að
árið 1768, hafði verslunarfélagið,
keypt kornbyrgðir, sem senda
átti til Islands. Skoðunarmenn
stjórnarinnar, komust að þeirri
niðurstöðu, að um 2 þús., tunnur
af mjölvöru þessari,' væri ónýt
vara, og 200 tunnur að auki svo
illa malaðar, að þeir lögðu blátt
bann við því að varan væri flutt
til Islands. Skeytti félagið því þó
ekki, og sendi mjölið samt. Er
kaupskipin komu hingað til
landsins, skoðuðu sýslumenn
varninginn, og leist að vonum
ekki á blikuna; hafði mjölið
versnað á leiðinni, og var úldið,
miglað og maðkað, og töldu þeir
með réttu, þennan óþverra
hættulegan heilsu og lífi manna.
Enda játuðu kaupmenn sjálfir,
að þeir vildu ekki einu sinni gefa
skepnum sínum þennan ó'pverra
en samt reyndu þeir að neyða
þessu upp á fólk, við fullu verði.
Enginn vafi leikur á því, að
hér var um “ásetningssynd” að
ræða, hjá kaupmönnum, því að í

U HAGBORG n fuel co. H
★
Dial 21 331 No ^.1) 21 331

Hafnarfjarðarkaupmann. Ekki kynokaði Guðmundur sér samt
við, að gerast málaflutningsmað-
ur verslunarfélagsins síðar. En
ef menn fengu keypta nothæfa
spítu, urðu þeir þá einnig um
leið að kaupa svo og svo mikið af
fúaröftum. Vefnaðarvaran sem
fékkst, var að mestu leyti fram-
leidd í vefsmiðjum “Innrétting-
anna”, og lagði Ari forstjóri hina
mestu áherslu á, að framleiðslan
þar væri sem óvönduðust og
óhentugust. En ef viðskiptamenn
kvörtuðu undan vörunni, stóð
ekki á svari hjá Ara: “þetta er ís-
lenzkur iðnaður! Þarna sjáið
þið”. Var þannig flest á sömu
bókina lært.
Honum finst það létt á svanginn
og sýnu verra en kaupskapur
Esau. —P. B.
150 ÁRA MINNING
SKÚLA FóGETA
Eftir S. K. Steindórs
Úr Lesb. Mbl.
------ Framh.
Til að byrja með voru verslun-
arhættir félagsins þolanlegir, en
hinsvegar var skeytingarleysið
um velferð “Inréttinganna” bein
samningssvik. Því að félagið
hafði skuldbundið sig til að halda
við rekstri þeirra og sjá um að
ekkert gengi úr sér. Versnaði alt
stórlega, er hingað var sendur
sem kaupmaður í Hólminum og
umsjónarmaður “Innrétting-
anna”, óþokka menni hið mesta,
Ari nokkur Guðmundsson; var
hann Islendingur þó skömm sé
frá að segja, því að framkoma
hans öll var hin líðilegasta.
Þannig má geta þess, að eitt sinn
er Skúli hafði vetursetu í Kaup-
mannahöfn, að þá sagði Ari upp
öllu því fólki sem vann við verk-
smiðjurnar; rak konur heim, en
karlmenn sendi hann til sjó-
róðra, — og hirti sjálfur hlut
þeirra. — Varð Skúli æfur við,
er hann spurði þessar aðfarir, og
mikið málastapp hlaust af þessu
öllu saman.
Um síðir tókst verzlunarfélag-
inu að bola Skúla algjörlega frá
stjórn “Innréttinganna”. Geta
menn farið nærri um hvernig
þeim muni hafa vegnað undir
forsjá Ara Guðmundssonar.
Var Skúli að vonum sár og
gramur, er svo var komið. “Inn-
réttingarnar” voru óskabarn
hans. Með þeim ætlaði hann að
lyfta þjóðinni á hærra þroska-
stig, endurvekja trú hennar á
sjálfa sig og skapa henni bjart-
ari og betri framtíð; leiða hana
til meiri farsældar og menning-
ar. — Hafði hann örlátlega fórn-
að orku sinni og fjármunum, til
að ná því marki. Enda var nú svo
komið, að hann var kominn í
hinar mestu fjárkröggur. Varð
nú þessi gjafmildi og góðviljaði
öðlingsmaður, sem jafnan hafði
reynt að leysa hvers manns
vanda, og greitt hafði götu
margra til fremdar og upphefðar
að sæta margskonar ákúrum frá
mönnum, sem áttu lítilræði eitt
hjá honum. Aðrir báru hann
þeim sökum, að hann hefði bakað
þeim stórtjón og óhöpp. — Var
Finnur biskup einn meðal
þeirra.
Hlaupið undir bagga.
Um þessar mundir bjó í Skild-
inganesi við Reykjavík Þorbjörn
Bjarnason, er kallaður var hinn
“auðgi”. Höfðu þeir forfeður
hans búið þar í nokkra ættliði.
Var Þorbirni höfðingskapur í
blóð borinn, enda var hann kyn-
borinn maður kominn í beinan
karllegg af Þorleifi Pálssyni á
Skarði, er tók við lögmannstign
sinni endur fyrir löngu: — “All-
staðar er ýtt á þann vagninn sem
hallast, en þó hvergi eins og á Is-
landi”.
I
Þeir sem fögnuðu mest yfir
þessum aðförum og héldu að
Skúli væri loksins alveg úr sög-
unni fóru alveg viltir vega. —
Hann var hin sterka eik, er þoldi J
þá storma, sem myndi hafa brot-
ið. reyrinn. — Það gerðu þeir
sér ekki ljóst. Einnig var Skúli
ennþá landfógeti og átti marga
áhrifaríka vini, bæði hér á landi,
en þó einkum í Kaupmannahöfn.
Þar naut Skúli trausts margra
hinna beztu manna í íslenzku
stjórnardeildinni, er sannfærðir
voru um ráðvendni hans, ósér-
plægni og ættjarðarást. Þótt j
Skúli væri tekinn að reskjast,
átti hann enn drjúgan varasjóð
af atorku, þreki og stórræðahug.
Enda fengu óvinir hans brátt að
kenna á því að hann var ekki
dauður úr öllum æðum.
Enda þótt Finnur biskup
reyndist Skúla miður en skildi,
var öðru máli að gegna um
Hannes biskup son hans. Er
áhrifamikið að sjá hve vinátta
þeirra var bjargföst og innileg.
Einhverju sinni átti Skúli von á
Hannesi biskupi í orlofsferð til
Viðeyjar. En hann kom ekki á
tilsettum tíma, varð Skúli, þessi
sívinnandi eljumaður, svo órór
og eirðarlaus, að hann gekk um
gólf og gat ekkert aðhafst vegna
eftirvæntingar. Fer Hannes bisk-
up, hinum mestu viðurkenn-
ingarorðum um Skúla, en lætur
þess þó getið: “Að honum sé ekki
lagið að fara lagloga með lítið”.
Enda voru þeir Skálholtsfeðgar
fé glöggir menn, sem kunnugt er.
Barátta Skúla við “Almenna
Verslunarfélagið”.
Brátt hófst önnur höfðuðor-
usta Skúla, vegna verslunarmál-
efna Islands. Enda skorti eigi, að
“Almena verslunarfélagið” gæfi
nægan höggstað á sér, bæði með
vörusvikum og niðurníðslu “Inn-
réttinganna”, sem félagið hafði
þó skuldbundið sig til að skila af
sér, í ekki lakara standi, en það
tók við þeim í, að 20 árum liðn-
um, er einka leyfistími þess var
útrunninn. Þá var einnig hin
ósæmilega framkoma sumra
kaupmanna, við landsfólkið. Er
Ara Guðmundssyni kaupmanni
í “Hólminum”, þýðingarmesta j
J verslunarstað landsins; lýst á þá
leið, að hann hafi verið, hroka
fullur, uppstökkur og ófyrirleit-
inn, og hafi litið á íslendinga
með stökustu fyrirlitningu. —
Óþjáll þótti hann í viðskiftum,
og lék menn einátt hart og beitti
hinu nær ótakmarkaða valdi sínu
á níðingslegasta hátt.
Varð verslunin landsmönnum,
því brátt hin örðugasta. Yrði of
(langt mál og einhliða, að rekja
iþann raunaferil, nokkuð að ráði,
en samhengisins vegna, er þó
ekki unt að ganga alveg fram hjá
iþeim málum.
all-mörgum mjöltunnunum var
þannig gengið frá, að óskemt
mjöi vai til beggja enda, eu
mestur hluti innihaldsins, var
maðkahrúga og mygluskán. —
Stóð Skúli fyrir því stórmæli, að
mestum hluta af þessum óþverra
var fleygt í sjóinn.
Ekki geðjaðist stjórnarherr-
unum vel að þessu framferði
verslunarfélagsins, og var höfð-
að sakamál gegn því. Hlaut fé-
lagið þó eftir atvikum, mjög væg
an dóm, var því gert að greiða
4400 ríkisdali, í skaðabætur, fyr-
ir sviksemina, en með þessari
smáræðis sektarupphæð var
stofnaður svo kallaður “jarða-
bótasjóður”.
Og skyldu verðlaun veitt úr
sjóðnum, fyriróvenju-mikinn
dugnað í búnaðarframkvæmd-
um. Kom félagið sér með athæfi
þessu, út úr húsi hjá konungi og
stjórn. Var þess heldur ekki
langt að bíða, að það yrði svift
verslunarréttindum sínum hér á
landi.
Um annan þann varning, sem
félagið lét flytja hingað til lands
þótti mjög líkt ástatt um. Jafnvel
brennivínið var svo svikið, að
menn gátu vart notið þeirrar,
“ógæfu gleði” eins og Eggert
Ólafsson orðaði það, að verða
ölvaðir. Járnið var óhæft til að
smíða úr því og trjáviðurinn var
svo gallaður, að algengt var að
sjávarbændur, urðu að leggja
upp bátum sínum, ef árar brotn-
uðu, því að ekki fékst nothæfur
viður í aðrar í staðinn. Sama máli
gengdi um amboð til heyskapar-
vinnu. Er til skýsla um það efni,
frá Guðmundi Runólfssyni á
Setbergi, sýslumanni í Gull-
bringu- og Kjósarsýslu og sýnir
viðskipti bónda nokkurs við
Ef einhver misbrestur varð á
um árferði, var æfinlega meira
og minni mannfellir af hungur-
ökum.Voru þeir þó að sjálfsögðu
miklu fleiri, sem dóu af margs-
konar afleiðingum skortsins.
Kom það einkum fram í óeðli-
lega miklum bama dauða,
enda fór landsfólkinu sífækk-
andi á þessu tímabili. Virtist
ekki þurfa mikillar spádóms-
gáfu við, til að álykta, að þjóðin
myndi hafa gjörfallið og tor-
tímst, á hörmungatímum Skaft-
áreldanna og aldarmótaharðind-
anna nokkru síðar; ef Skúli
fógeti hefði ekki, með hinni
löngu og örðugu en markvissu
baráttu sinni, verið búinn að
koma því til leiðar, að verslunar-
áþjáninni var aflétt, og bæri-
legri skipun þá komin á þau mál.
Að sjálfsögðu, var fleiri mönn-
um en Skúla einum ljóst, að
verzlunarástand það er hér ríkti,
var óþolandi, þó eigi hefðu þeir
þrek og fórnarlund, til að ráðast
til atlögu gegn ófagnaðinum. —
Þótt jafnan verði að dæma með
ýtrustu varfæmi um viðhorf
löngu liðinna tíma, mun mörg-
um nútímamönnum virðast, sem
allt of fáir, hafi haft dug og
drengskap til að veita Skúla
vígsgengi; er hann stóð sjálfur
ótrauður og öruggur í fylking-
arbrjósti, sem “lífvörður” þjóð-
arinnar, og lét holskeflumar
brotna á sér.
Framh.
Sigurður S. Anderson, 800
Lipton St., hefir tekið að sér inn-
köllun fyrir Hkr. í Winnipeg.
Áskrifendur em beðnir að minn-
ast þessa og frá þeirra hálfu gera
honum starfið sem greiðast. —
Símanúmer hans er 28 168.
JIIUIIIIIIIIDIIIIIIIIIIIOIIIIIIIUIIUIIIIIIIIIIIOIIIIUIItliail
ERTU að
BYGGIA
NÝTT HUS?
Verið vissir um að húsið sé réttilega vírlagt
fyrir öll rafáhöld er þér ætlið að nota.
Munið líka, að City Hydro’s ábyggilega,
ódýra rafmagns þjónusta er fáanleg hvar
sem er í Winnipeg-borg. Fyrir fullkomnar
upplýsingar símið 848 124.
CITY HYDRO
ÞAÐ ER YKKAR — NOTIÐ ÞAÐ
................-.