Heimskringla - 09.03.1949, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 9. MARZ 1949
Híitnakringk
(StofnuO l»»t)
Kemui út á hverjum miðvikudegt
Ei?endur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
Verð blaOsins er $3.00 árgangurinn, borgist íyriríram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift tll ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla'' is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Ofiice Dept., Ottawa
WINNIPEG, 9. MARZ 1949
Nýtt í sögunni
Ætli að nokkurt mál hafi nokkru sinni vakið meiri athygli, en
yfirlýsing foringja kommúnista flokka allra landa, um að þeir ætli
ekki að veita stjórnum landa sinna lið, ef til stríðs komi milli þeirra
og Rússa. Liðsinni þeirra á alt að lúta að stuðningi við andstæð-
inginn, Rússland.
Með þessari tilkynningu, er þá svo komið, að virða skal að
vettugi lög og stjórn hverrar þjóðar sem er, nema Rússa.
Hafa menn heyrt nokkuð, er við þessa borgaralegu skoðun
jafnist?
Þó kommúnistar séu ekki nema örlítið brot af þjóðinni, sem
þeir búa með, eiga þeir einir að ráða. Vilji annara um hvernig þeir
óski að samlífi borgaranna sé fyrir komið, á engan rétt á sér!
Það er erfitt að hugsa sér nokkurn heilvita mann geta haldið
annari eins skoðun fram og þessu.
Allar frelsishreyfingar sem sagan getur um hafa í því verið
fólgnar, að takmarka vald hinna fáu, en koma því í hendur alþjóðar.
Þetta hefir oftsinnis mistekist, en samt ekki ávalt. Og þeim
hepnuðu dæmum, sem af því eru til, á heimurinn að þakka það frelsi
og framfarir, sem hann hefir komist yfir.
En með yfirlýsingu kommúnista-foringjanna, er stefnt í alveg
öfuga átt við alla frelsisbaráttu sögunnar. Með henni er einræðið
aftur viðurkent, sem ávalt hefir verið öndvert allri vakningu um
frelsi.
Það er erfitt að ætla öllum kommúnistum þennan hugsunarhátt.
Og vér höfum sem aðrir reynt að gera oss þá grein fyrir þessari
yfirlýsingu, að hún ætti skyldara við blint flokksfylgi, en nokkuð
annað. Á því hefir svo oft bólað hjá kommúnistum, að vera óvandir
að meðölum í hinni pólitísku orrahníð sinni, þegar einhver mál
koma upp, sem þeim þykja líkleg til að halla á málstáð þeirra.
Nú vitum vér af engu máli, sem kommúnistum er ver við, en
málið um varnarbandalag vestlægu þjóðanna á Norður-Atlants-
hafinu, sem verið er að mynda.
Þó það virðist nokkuð langt gengið af kommúnistum lýðræðis-
þjóðanna, að lýsa yfir út af því, að þeir virði að engu lög og réttindi
þjóðarinnar, sem þeir búa með og eigi yfir þeirri ósvífni að búa, að
lýsa með köldu geði yfir, að þeir ætli að vera þjóð sinni eins fjand-
samlegir og unt er, ef hún á hendur að verja fyrir annari þjóð, sem
vill uppræta hana, þá samt ætlum vér, að ástæður yfirlýsingarinnar,
séu myndun Atlantshafsbandalagsins og það sé tilraun með henni
gerð að koma því fyrir kattarnef. Að hinu gá þeir ekki, að þegar
ekki er hlífst við að hóta stigamensku og landráðum, getur það
einmitt orðið bandalaginu fyrirhugaða hinn mesti styrkur. Efling
hers Rússa í Finnlandi, lýtur að því sama. En auðvitað sér al-
menningur meðal vestlægu þjóðanna enn betur en áður hve alvar-
legur fjandskapur kommúnista er í garð hans. Að koma að þeim
viðbúnum, gerir veg þeirra ekki greiðari til að brjóta það af Evrópu
undir sig, sem eftir er og Marshall-áætluninni er að þakka, að
nokkuð er.
Enginn markaður fyrir vetrarveiði^
fiskimanna í Manitoba
MARGT FER ÖÐRUVÍSI
EN ÆTLAÐ ER
Vasili Kuznetzov heitir rúss-
neskur maður. Hann var til
skamms tíma yfirmaður allra
verkamannasamtaka Rússlands.
Það getur verið að hann haldi
þeirri stöðu ennþá, en af góðum
og gildum ástæðum er það ólík-
legt. Honum varð nokkuð á, sem
fáum í opinberum stöðum í landi
hans er fyrirgefið.
Sagan af þessu var nýlega sögð
í Washington Post. Vasili hafði
ráðist í útbreiðslu starf, bauð á
fund til sín í Moskva sjö Norð-
mönnum á síðast liðnu hausti til
þess, að þeir sæu með eigin aug-
um hag verkalýðs Rússlands. —
Gestirnir voru allir úr verka-
mannasamtökum Noregs. Fimm
af þeim voru meira að segja kom-
múnistar, að meira eða minna
leyti. Leit Vasili því svo á, að
þeir mundu segja söguna góða
af hag alþýðu Rússlands er heim
til Noregs kæmi og það mundi
vel séð af landsins föður.
• Nokkru eftir að gestirnir komu
heim, sögðu þeir frá ferðinni. En
þá brugðust Vasili vonir. Gest-
irnir héldu sig við þann norræna
hugsunarhátt, að segja verði
hverja sögu, sem hún gengur.
Þeir fóru góðum orðum um hvað-
eina, sem þeim leist vel á. En
ef eitthvað varð á vegi þeirra,
sem þeim geðjaðist miður að og
stóðst ekki samanburð við það er
þeir þektu bæði í Noregi og ann-
ars staðar, voru þeir ekkert að
hilma yfir það.
f skýrslu þeirra þessu til sönn-
unar stendur meðal annars þetta:
“Algengustu vinnulaun hrökkva
tæplega til þess að kaupa jafnvel
nauðsynlegustu hluti sér til lífs-
viðurfialds. Fjölskyldur geta
yfirleitt ekki framfleytt sér á
kaupi eiginmannsins svo konur
verða einnig að vinna, þrengja
sér inn á vinnumarkaðinn — og
á þann hátt, er alls ekki gerist
hjá oss. Margar konur vinna sem
sé við vegalagningu, sem ófag-
lærðir menn, hafnargerð og
hverja strit- og skítvinnu, sem er.
Er satt bezt sagt ekki á þetta að
lítast!
Húsn'æðisskortur er hræðileg-
ur á Rússlandi. Alls staðar eru
yfir full gömul, illa við haldin
hús, ekki aðeins þar sem stríðs-
skemdir áttu sér stað, heldur víð-
ast hvar . .
“Yfirleitt á verkamannastétt
Rússlands við knappan kost að
búa,” segir í skýrslunni, “eða um
40% rýrari eða lægri, en verka-
lýður Noregs á að venjast.”
Á fleira mætti benda, því
Það hafa ekki allar sögur af
vetrarfiskveiði í Manitoba verið
góðar, en á þeim 65 árum, sem
hún hefir nú verið stunduð, hafa
fiskimenn aldrei séð það svart-
ara en nú.
Þeir hafa átt í baráttu við ill
veður, fiskileysi, netatap og alls
konar eignatjón. En það hefir
aldrei svo illa farið, að þeir hafi
ekki getað bætt sér þetta að ein-
hverju leyti upp.
Nú þegar vetrarveiðin er kom-
in til bygða og á járnbrautar-
stöðvar, er enginn markaður fyr-
ir hana. Öll frystihús eru full
upp í rjáfur af óseldum fiski.
Kössum fullum áf fiski er nú
staflað upp við húsveggi útgerð-
armanna í öllum bæjum meðfram
Winnipegvatni eins og í River-
ton, Hnausum, Árnesi, Gimli,
Mikley. En markaður finst eng-
inn fyrir veiðina, eða freðinn
fisk.
Hvað hefir komið fyrir? Það
eitt, að markaðurinn er ofhlað-
inn. Fiskbirgðirnar eru orðnar
meiri, en eftirspurnin er.
Fiskikaupmenn gefa engan
gaum að því, hvað fiskurinn er
boðinn fyrir. Hann er þeim
einskis verður!
Við í Winnipeg sem greiðum
frá 27 til 67 cents fyrir pund af
ýmsum fiski öðrum, því fisk úr
Manitobavötnum er ekki að fá
hér, getum ekki annað en hlegið
að því, að fiskur sé talinn einskis
virði!
Veiði var sögð góð á s. 1.
hausti, en þá er fiskurinn sendur
í ís til markaðar en ekki freðinn.
Sú veiði virðist hafa uppfylt
þörfina eða eftirspurnina að
miklu leyti. Þess skal getið að
tala þeirra er leyfi keyptu til
veiða á vetrinum, nam 3,219 i
Manitoba. Af þeim seldi einn
þriðji fiskinn ferskan, en um
2,000 gerðu ráð fyrir að selja
hann freðinn. Og það eru nú
mennirnir, sem líklegir eru til að
tapa allri veiðinni.
Ef hlýnar í veðri, er sagt að
ekki þurfi nema 2—3 daga að
eyðileggja um 20,000 pund af
fiski sem margir hafa nú undir
húsveggnum hjá sér — og ekkert
er hægt að gera við nema aka út
á haug.
Af ferskum ísvörðum fiski,
væri ef til vill hægt að selja eitt-
hvað. En yfirleitt mun offram-
leiðslu um þetta kent.
En hvar standa þeir menn, er
eftir framleiðslu magni eiga að
líta, að leyfa alla þessa vetrar-
veiði, án þess að hafa nokkra
söluvon um hana?
Af þessum 2000 manns, sem
lagt hafa alt eða mikið af sínu
fram til útgerðarinnar, verða ef-
laust margir, sem uppi standa
eignalausir eftir vertíðina, ef
fylkisstjórnin greiðir ekki göt-
una, tekur fiskinn til geymslu,
þóknast fiskimönnum eitthvað
fyrir hann í svip, svo að þeir geti
að minsta kosti klofið að veita
sér brýnustu nauðsynjar, og selja
svo fiskinn, þegar birgðir mínka
á markaðinum. Með því eina
móti er hægt að koma í veg fyrir
þær hræðilegu afleiðingar fyrir
þá, sem skaðinn léki verst. Það
væri heldur ekki víst, að stjórn-
in tapaði á þessu. Tapið yrði þá
ekki annað en það, að stjórnin
styrkti fiskimennina eins og hún
gerir aðra. Fiskimenn sem stétt,
hafa aldrei neinnar aðstoðar not-
ið frá stjórninni, sem margar
aðrar stéttir hafa gert.
f víðtækum skilningi skoðað,
skýrslna er löng, en við þetta
skal sitja.
Skýrsla þessi hefir nú fyrst
verið birt í Bandaríkjunum en
muri áður hafa komið út í Noregi
og ef til vill víðar. Á Rússlandi
er sagt, að hún hafi ekki sézt á
prenti.
er það þjóðfélaginu ekki neitt
til hróss, að störf og framleiðsla
skuli vera háð því lögmáli að
vera okurdýr annað árið, en ein-
skisverð hitt. Að það þurfi að
eyðileggja vörur hvort sem fisk-
ur er, smjör, kjöt, hveiti, kaffi
eða sykur, til þess að hlýða lög-
máli viðskifta í þjóðfélaginu, er
hverju siðuðu þjóðfélagi til há-
borinnar skammar.
Allan fiskinn nú á bökkum
Winnipegvatns, Manitoba-vatns,
Dauphin-vatns og Winnipegosis-
vatns, væru líklegast engin vand-
ræði fyrir fiskimannin að verða
af með fyrir sjö cents pundið,
sem hann væri glaður að fá fyrir
það, ef Winnipeg-búar og ann-
ara bæja mættu sem einstakling-
ar bregða sér þangað sem fiskur-
inn er og kaupa hann. En viti
menn! Það má ekki! Það er
glæpur, á borð við vínsmygl og
því um líkt. Svona þröngar eru
götur framleiðslunnar eða at-
hafna vorra í landi frelsisins og
ótæmandi auðæfa!
Veiði fiskimanna var góð. En
það var ekki hún, sem offylti
markaðinn. Sambandsstjórnin á
þar ekki óskylt mál. Hún tók
upp á því á síðasta hausti að
gera menn út til veiða á Bjarn-
arvötnunum í Norðvesturhéruð-
unum. Þar var fiskinum mokað
upp, því þar hefir ekki mikið
verið veitt áður. Það er þessi
veiði, sem strikið gerði í reikn-
inginn á fiskimarkaðinum. Hún
spilti fyrir sölu fiskjar á
Manitoba-vötnunum, auk þess
sem það ætti ekki að vera keppi-
kefli stjórnarinnar, að eyða þessi
vötn fiski, áður en héruðin verða
sjálfstjórnarfylki.
Nefnd kom norðan úr Nýja
fslandi og Mikley til að benda
fylkisstjórninni á hvernig komið
væri með Steina Kardal, forseta
fiskifél. Manitoba í broddi fylk-
ingar. Bar dr. Thompson, þ.m.
Gimli-kjörd. málið upp við fylkis
stjórnina. Um árangur af því er
ekki vitað, þegar þetta er skrifað.
En það er ólíklegt, að atvinnu-
vegur þessi sem íslendingar
bygðu hér upp og hafa manna
mest stundað og aðra hefir skort
karlmensku til, eigi nú eftir að
leggjast niður. En sú verður
vissulega reyndin, ef fiskimenn
fá ekkert fyrir veiðina. Hér er
um stóran atvinnuveg og frum-
framleiðslu að ræða.
*
Ætli ekki sé farið að Hða að
því, að það verði fleiri markaðir
offyltir en fiskimaðurinn. Það er
þegar farið að minnast á offyltan
vinnumarkað. Maður leit inn á
skrifstofu Heimskringlu, sem
heima á austan Winnipeg-vatns.
Sagði hann að menn úr þýzkum
fangaverum sætu þar orðið að
atvinnu, en þeir hafa verið fluttir
hingað frá Þýzkalandi. Cana-
disku hermennirnir báru hærra
hlut við þá í stríðinu. En þeir
verða að láta í minni pokann fyr-
ir þeim á vinnumarkaðinum
heima fyrir. Hvað er þarna að
koma fyrir?
FRAMSÝNI
Stjórninni í Ottawa er oft
brugðið um óframsýni. Stund-
um getur verið að hún reynist ó-
forsjál, en ekki ávalt. Þegar hún
sendi T. C. Davis, sem sendiherra
fyrir tveim árum til Nanking, lét
hún hann taka með sér hús bygð
á hjólum, sem flytja má auðveld-
lega úr einum stað í annan. Eins
og nú er komið, er ekki hægt að
kalla þetta óforsjálni.
Rakari, sem talaði helst til mik-
ið við viðskiftavini sína, spurði
þann sem sat í stólnum hjá hon-
um:
— Hvernig á eg að klippa
yður? f
— Steinþegjandi, var svarið.
Háskólafréttir um kenslustól í ísienzku
Vikublöðin hafa þegar birt
hinnar fögru ritstjórnargreinar
úr Winnipeg Free Press og
Winnipeg Evening Tribune; nú
sigla hér í kjölfar þeirra hin
lofsverðu ummæli blaðsins —
Winnipeg Citizen, en ritstjóri
þess er B. T. Richardson einn af
lærisveinum Dr. Johns W.
Dafoe, er á sinni tíð var talinn
merkasti blaðamaður brezka
heimsveldisins.
Nám í íslenzku
Hið mikla framlag íslenzka
mannfélagsins 1 Manitoba til
Canadísks þjóðlífs, nær hámarki
sínu með stofnun íslenzkrar
fræðsludeildar við Manitobahá-
skólann, er veita mun Canad-
ískri fræðimensku aðgang að
auðugum athugana og mentalind-
um. Háskölastóllin er gjöf frá
Canadísku fólki af íslenzkum
uppruna, er sett hefir sér það
markmið að safna $200,000
starfrækslu hans til fulltingis.
Þessi upphæð samsvarar eins
dollars tillagi frá hverju einasta
íslenzku mannsbarni í veröld-
inni.
Upphæð sú, sem þegar hefir
safnast, nemur $135,000, og má
víst telja, að markmiðinu verði
innan skamms náð.
f tiltölulega náinni framtíð,
mun háskólinn koma á fót
kenslustól í íslenzkum fræðum,
PÚNKTAR OG STRIK
Eitii Þór frá Bergi
Nú er tími fyrir deildina ‘Frón’
að hef jast handa. Hún er búin að
starfrækja Bókasafnið í svo
mörg ár að öllu leyti, að það er
enginn efi að hún á það í orðs-
ins fylsta skilningi. Nú ætti hún
að leggja beiðni til stjórnar-
nefndar Þjóðræknisfélagsins að
fá það til algerðar eignar og um-
ráða. Slíkt fyrirtæki gæfi deild-
inni byr undir báða vængi í starf-
inu.
•
Nú er svo komið að deildin
Frón í Winnipeg hefir hérum-
bil minst atkvæðamagn á þingum
af öllum deildum Þjóðræknisfé-
iagsins. Svo fáir af meðlimum
hennar hafa tækifæri að sitja
þingfundi og nota atkvæði sín,
að það liggur í aiígum uppi að
deildin ætti að erindreka að fara
með atkvæði sín eins og aðrar
deildir. Þetta er bending til
stjórnarnefndar “Fróns” að
draga upp frumvarp til Þjóð-
ræknisfélags nefndar að breyta
grundvallar lögunum á næsta
þingi.
•
Nokkurs konar endurvakning
fyrir íslenzkum málum er á döf-
inni í sambandi við stofnun ís-
Jenzku deildar við háskólann.
Þá væri ekki úr vegi að hefja á
ný samkepni milli deilda, í fram-
sögn og lestri fyrir unglinga inn-
an tvítugs aldur. Þetta reyndist
ágætlega fyrir nokkrum árum.
Jafnvel æskilegt á íslendinga-
deginum að hafa slíka samkepni.
Hálfum klukkutíma af skemti-
skránni hefir oft verið ver varið.
•
Fyrst eg er að minnast á sam-
kepni þá er hér bending til ís-
lenzku blaðanna. Þar sem virðist
vera skortur á góðum bygðar-
fréttum, en það er sem lesendur
vantar meira af, hvernig væri að
blöðin auglýstu verðlaun, segj-
um góða íslenzka bók til hvers
sem sendi inn beztar bygðarfrétt-
ir yfir árið. Ekki fréttabréf
heldur sundurliðaðar fréttir af
ýmsu sem er að gerast í bygðum
og bæjum þar sem fslendingar
búa, bæði meðal einstaklinga og
félaga. Það væri fróðlegt að
vita hvern árangur slík samkepni
hefði.
•
Og ekki skulum við gleyma að
fara að læra strax að kveða að og
reyna að stauta svolítið í málinu,
er auka mun mjög á veg Winni-
pegborgar sem miðstöð menta.
Háskólinn hefir þegar eignast
6000 bindi íslenzkra bóka, og
liggur þar til grundvallar hið
mikla Ólsonsafn, er hann fékk að
gjöf 1936. Þess mun og minst,
að árið 1939 afgreiddi Alþingi
íslendinga lagafrumvarp þess
efnis, að eintak af hverri bók,
sem gefin væri út á íslandi, yrði
sent Manitobaháskólanum að
gjöf. íslendingasögurnar eru
hluti af menningarerfðum
mannkynsins.
Mikilvægi þess að eiga kost á
lærdómi í íslenzkum fræðum
skilst bezt í ljósi þeirrar stað-
reyndar, að íslenzkan er eina sí-
gilda tungan, sem nú er við líði í
heiminum; gömlu málin griíska
og latína, eru gengin veg allrar
veraldar, og geymast aðeins í
bókum, auk takmarkaðrar not-
kunar í vissum tilfellum. Vita-
skuld er íslenzkan ekki aðeins
forn- og miðalda tunga; hún er
engu síður lífræn tunga nútíma
bókmenta.
ísland er vagga þingbundins,
lýðræðis, og nám íslenzkra fræða
mun styrkja og varðveita þær
hugsjónir, er verið hafa stoðir
mannkynsins á hinni löngu þró-
unarbraut þess út úr rökkri lið-
inna alda.
—WINNIPEG CITIZEN
svo við séum tilbúin að setjast á
skólabekk í háskólanum þegar
farið verður að kenna þar íslenzk
fræði.
STAKAR STEMMUR
Eins og nú horfir
Auðvald hylt af óráðslýð
aðeins gilt sig metur,
ætlar trylt í alheimsstríð,
enginn stilt það getur.
Þó er tárum þyngra að sjá
það með fári taka
þjóð í sárum, þroska frá
þúsund ár til baka.
i
Andvaka
Margoft grætur mannleg þrá,
megnum sætir kvíða.
Langar nætur löngum á,
— leggja rætur víða.
Misskift
Einn í sól og suðri hlýr
safnar fjólum þýðum.
Út við pólinn annar býr
íss í gólu hríðum.
Kveðja
Hríð þó fangi heimsins ból,
heljar gangi veginn:
daga langa sjáðu sól
sumars vanga megin.
Athugasemd
Þó sem öðling þér sé lýst,
það er marklaust slaður.
Þú ert — útsagt eitt er víst
enginn djentlimaður.
Forspá
Hreina list, sem hæfir rétt*
heimsins framtíð metur.
List sem hefir blakkan blett
blessast ekki getur.
/. S. frá Kaldbak
* Sbr. miðar rétt.
— Eg vildi óska að eg ætti svo
mikla peninga, að eg gæti keypt
mér annan bíl.
— Hvað ætlarðu að gera við
annan bíl?
— Ekkert. Það var ekki bíll,
sem eg óskaði mér, heldur pen-
ingarnir.
★
Frú Jónsson kemur í heimsókn
til Sveinsson. Lítil telpa, dóttir
frú Sveinsson, opnar dyrnar.
Frú Jónsson: Er mamma þín
heima?
Telpan: Já, hún á hálfgert von
á þér. Áðan sagði hún við vinnu-
konuna, að Mkast til myndi
fjandinn reka þig hingað í dag.