Heimskringla - 18.05.1949, Blaðsíða 4

Heimskringla - 18.05.1949, Blaðsíða 4
2. SÍÐA HEIMSKRINGLA WINNIPEG, 18. MAÍ 1949 Heimskritt0la (StotnuB lStt) Kemui út á hverjum miðvikudegi. Ei?endur: THE VIKING PRESS LTD. 853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185 Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyriríram. Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD. öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist: Tlie Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg Ritstjóri STEFAN EINARSSON Utanáskrift til ritstjórans: EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg Advertising Manager: P. S. PÁLSSON "Heimskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED and printed by VIKING PRINTERS 853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185 Authorized as Second Class Mail— -Post Office Dept., Ottawa WINNIPEG, 18. MAf 1949 Um lýðræði, stjórnmál og flokka Nú eru kosningar fyrir dyrum og mikið um stjórnmál rætt og alt fyrirgefið, sem um það efni fjallar. Það er að minsta kosti ein afsökun fyrir þessum pistlum. Verður í þessu blaði haldið sig við pólitíska reynslu eða sögu Canada, en síðan vikið að kenningum og stjórnmálaskoðunum yfir- leitt. TRÚ Á FLOKKA Hjá Gallup’s stofnuninni fór nýlega fram eftirtektaverð skoð- anakönnun. Aðalefnið var að komast að því hvað mikið traust almenningur bæri til stjórnmálaflokkanna. En þar var ekki um auðugan garð að gresja. Aðeins 10 af hundraði töldu flokka vínna að velferð lands og þjóðar; aðrir kjósendur í Canada, eða 90 af hundraði álitu eigin hagsmuni koma fyrst til greina. Enginn flokkanna átti því láni að fagna, að finna trúna á sig hjá helmingi kjósenda. í hópi þeirra er liberölum greiða atkvæði, var aðeins 10 af hundraði að finna; á meðal íhaldsmanna 12 og C.C.F. sinna 29 (af hundraði). Skoðanakönnun af einu eða öðru tæi, hefir oft skeikað. í þetta sinn ætlum vér þó, að fáir verði til að véfengja hana stór- kostlega En þá vaknar sú spurning til hvers flokkar séu? Það hefir ávalt sýnt sig, að þeir verða til í hverju lýðfrjálsu framfaralandi. Hvar sem frelsi er að fagna, eru aldrei allir á sömu skoðun. En utan um skoðanirnar myndast flokkar. Þetta er eitt af því, sem heyrir undir lýðræði, sem svo margir þykjast nú ekkert vita um, fremur en kommúnistar, en sem auðþekt er þó á því, að það er í beinni mótsögn við einræði, sem fáir gera sér nú mklar rellur út af heldur, vegna þess hvað nafn Rússa er við það tengt, en sem ( einstaklingsfrelsi er búinn bráður bani af. Að kjósendur láta sig stjórmál lítið skifta, eða hafa ekki fyrir að kynna sér þau, eins og spáatkvæðagreiðslan ber með sér, getur orðið til þess að um þetta tvent verði að velja: Lýðræði eða einræði. HUGMYNDIN FRÁ BRETLANDI Hvernig urðu stjórnmálaflokkar þessa lands til? Canadabúar öðluðust hugmyndina frá Bretum, eins og svo margt annað í siðum og hugsunarhætti. f framkvæmd getur verið að hún hafi verið lausari í vöfum hér, en í Englandi. Þar voru ekki vegalengdir og samgöngur eins erfiðar og hér. verndaði iðnað hér og atvinnu, en bændum fanst minna um. — — Hafa liberalar notað tolla stefnuna fyrir skotspón við kosn- ingar síðan, en lækkað tolla hafa þeir sjaldan. Þó þeir hafi að tveim kjörtímabilum undanskild- um, verið hér óslitið við völd síð- an 1896, hafa tollarnir ekki horf- ið úr sögunni, og skattútgjöld þjóðarinnar hafa aldrei verið meiri en nú. Þar var auðveldara að koma sam- an og treysta á þann hátt flokks- böndin. Á flokkum eins og við nú skiljum þá fór fyrst að bera í Canada, er tekið var til að berjast fyrir ábyrgðarfull^ stjórn, bæði í sjávarfylkjunum eystri og mið- Canada. Það gerðist þegar þeir Robert Baldwin í Efri Canada og tókst þó þetta, og fyrsti þjóðlegi stjórnmálaflokkurinn, Conserva- tive flokkurinn, sem hér varð til, myndaðist utan um þessa hug- sjón, fylkjasambandið eða Can- ada sem sjálfstæða heild. UM CONSERVATIVE FLOKKINN Áhrifa hans gætti ef til vill HINIR ÓHÁÐU En þó flokkar væru myndaðir var stefna þeirra ekki nærri því eins ákveðin og hún varð síðar. Starfsþarfir og tími breytir verk- um- efnum og umhugsunarefnum. — Og þó tveir flokkar fyrir einn væru nú orðið til að velja um, var helzt eftir því þingmannsefni sózt, hvort sem liberal eða con- servative var, ef hann var um leið óháður. Þetta þótti vissara til þess að stjórnin tæki frekar til greina kröfur kjósenda. Kvað svo mikið að þessu, að árið 1872, var aðeins einn þingmaður, sem hiklaust bauð sig fram undir merkjum ákveðins flokks og ein- skis annars. En þetta, að vera ó- háður, hvarf þó síðar. Flestir er stjórnmál létu sig mikið skifta, kölluðu þá óalandi og óferjandi. Árið 1878, var í fyrsta sinni við- höfð leynileg atkvæðagreiðsla. Með henni virtust hinir óháðu flokkar úr sögunni. Eftir það var hver strákur og stelpa í land- ínu annað hvort ofurlítið con- servative eða liberal. Vesturfylkin heimtuðu fyrst og síðast járnbrautir um landið. Varð Sir John Macdonald ávalt \el við þeirri kröfu og járnbraut- in kom meðan hann hélt stjórn- artaumum. Vesturfylkin sendu honum lengi þingstyrk sinn all- an. Frá Manitoba var ekki þing- maður andstæður honum fyr en 1882 og í British Columbia ekki fyr en 1891. raskist við stjórnarskiftin. í reyndinni hefir það nú samt ekki orðið svo. Báðum flokkun- um í báðum löndunum hefir hætt við í kapphlaupinu -sín á milli um völdin, að taka ekki kröfum þess hluta, er utan-flokka var, til greina. Flokkarnir tveir litu frekar á það, hvernig verzlunar og iðnaðarstarfið gékk, en bún- aðurinn eða hvað hag verka- manna leið. Þarna hlaut því að verða pólitísk bylting fyr eða síðar. Og hún kom að lokum fyrsta alheimsstríðs, er verka- menn og bændur tóku að efla flokka sína og reyna að ná völd- Árið 1919, náði bændaflokkur- inn flestum sætum vesturfylkj- anna og austur fyrir Ontario. Sendi sá flokkur þá 65 menn á þing. En bændahreifingin var laus í vofum, átti aldrei þá for- ingja er góða forsjá höfðu og fórnuðu sér fyrir hana í senn. Samvinnan við verkamenn var og vanrækt af beggja hálfu. Árið 1930 voru aðeins 12 þingmanna eftir af þeim í Ottawa. NÝIR FLOKKAR Um bænda þingmenn getur nú ekki mikið, en í þess stað hafa komið fram tveir flokkar og báð ir í vestur-fylkjunum, sem telja má að fyrir breytingum á þjóð- skipulaginu berjist líkt og bænd- ur gerðu. Eru það C.C.F. flokk- urinn og Social Credit eða þjóð- eyrisflokkurinn, eins og hann er nefndur á islenzku. Báðir boða þessir flokkar breytingu á stjórn skipulagi og eru orðnir það vold ugir hér, að þjóðlegir mega heita, þar sem þeir hafa náð stjórn í einu fylki landsins hvor, þó utan þeirra séu fámennir, einkum þjóðeyrisflokkurinn. — C. C. F. flokkurinn er víðar fjöl- mennur, sérstaklega í bæjum í Manitoba, Ontario og British Columbia, enda hefir hann verka- menn sér að baki; sameining hans og bænda, er ekki víðtæk nema í einu fylki og er þó ekki hægt að segja, að þar sé um stéttasamvinnu að ræða. En þó yngri flokkunum sé brugðið um það að vera stétta- flokkar aðeins og því óþjóðlegir, verja þeir sig með því, að sjálfir gömlu flokkarnir séu stétta- flokkar, þeir þjóni nú aðeins verzlunar- og iðnaðarstéttum og svonefnda “Endurbótaflokk’ komu hér Louis Hyppolyte Lafontaine í orðið í ríkum mæli 1854. Eftir að Neðri-Canada leiddu hesta sína' sambandsstjórnarlögin voru lög- saman 1848 og stofnuðu hér hinn gilt, virtist sem allar stéttir tækju höndum saman utan um flokkinn. Smábændurnir í Que- bec gerðu það eigi síður en r............... verkamenn bæjanna, viðskifta- fyrsta sporið. Hugmyndinni var jöfrar og rómversk-kaþólskir að vísu ekki til hlítar mörkuð Quebecingar, sem Orangemenn í gata, en hún gaf mönnum verk-| Ontario. Verkleg iðja var efst „r_: o—i- á baugi, lagning járnbrauta, efl- ing viðskifta og iðnaðar, en um landslögin var minna hugsað af fjöldanum. Það var að vísu til og á ábyrgðarfullri stjórn. f þágu pólitísks sjálf- stæðis, stigu þessir menn hér efni. Samt leystist þessi endur bótaflokkur smátt og smátt upp. Og 1854 lét hann í minni pokann fyrir nýjum samvinnuflokki, er hér reis upp og tók upp nafnið:’ stjórnarandstæðingaflokkur, en Liberal-Conservative flokkur. — hans gætti lítið þar til Laurier Undir margra ára stjórn John A. kom ti] sögunnar. Þó flokkur Macdonald, varð úr þessu stjórn- Alexanders Mackenzie næði málaflokkur, er um 40 ár hafðii k°sningu 1874, tapaði hann við mikil áhrif á þjóðlíf Canada efj næstu k°sningar. Liberal-flokk- ekki til þessa. En hér var fult af | urinn var framan grunaður um smáflokum á árunum milli 1850, andlegan skyldleika við bylt- og 1860, þó enginn yrði nógU; ingaflokka Evrópu, sem þá bar voldugur til að taka einn við i Þar svo mikið á- Sigur Macken- stjórn og sumir væru aðeinsj zie stafaði af fjárbruðli stjórn- kunnir í fylkinu sem foringinn arinnar til járnbrauta lagningar, var úr, eins og Alexander Galt; svo að hneyksli var talið en ekki og fleiri. Upp úr því öngþveiti urðu til stjórnarlög Norður-Ame- ríku, sem svo voru nefnd og Sir John A. Macdonald átti mestan þátt í að til urðu. Var það meira en lítið verk, að gera sameining- ar hugmyndnia kunna þjóðinni. En með hinum mikla foringja neinna stjórnmála breytinga Mackenzie hafði ekkert slíkt á prjónunum. Þegar verksvið stjórnarinnar víkkaði og viðskifti og innan- iandsiðnaður var hafin, tók í- haldsflokkurinn upp tollverndar- stefnuna, sém að sjálfsögðu LÍKIR FLOKKAR Af hverju voru aðal stjórnar- flokkar Canada svo líkir? Þeg- ar stjórnmálin voru laus við hina óháðu, hefðu þeir átt að geta orðið ólíkari. En til þess kom ekki og hefir í raun og veru aldrei komið í strangasta skiln- ingi. íhaldsstefna Sir John A. Macdonalds var þjóðleg. W. S. Fielding, Clifford Sifton og Laurier gagnrýndu gerðir haldi þeim vel við og þessar Macdonalds stjórnarinnar, en stéttir haldi þeim svo aftur við á hugsjónir flokksins gátu þeir velgengni sinni. Segja flestir að ekki borið fyrir borð. Andstæð-, eldri flokkarnir séu ekki líkt því ingaflokkurinn sem þessir menn eins þjóðlegir nú og fyrir einum hugsuðu sér að byggja upp og* 40 árum og má það eflaust til varð liberal-flokkurinn, átti til-| sanns vegar færa. En það þykjast veru sína einu fylki mest að raunar eldri flokkarnir vera þó þakka, Quebec-fylkinu, sem á- þeir hyggi ekki á neinar stjórn- valt hefir aðrar pólitískar leiðir arfars eða stjórnarskrár breyt- þrætt, en hin fylkin. Það var að-; ingar. Spurning þeirra er, allega um stefnur Frakka og hvort að nýju flokkarnir séu að Englendinga, sem flokkaskift-; hvarfla frá grundvallarstefnum ingin var um eftir að Frakkarj þeim er ráðið hafa í Canada. Ef mögnuðust, en ekki um það sem til vill eru stefnur þeirra að líkj- landið í heild sinni .þarfnaðist1 ast meira því, sem fram fer á með. Ber ljósastan vott um þetta,1 Englandi en hér hefir gert, þar hvað lítið virðist gera til eða lít- sem verkamanna eða jafnaðar- il breyting á verða, hvor flokk- manna flokkur er tekin við af urinn er við völd. Það eru ekkij liberölum. nema smámunir einir, ef nokkuð er, sem flokkana ber á milli um MARGRA FLOKKA STJÓRN í stjórnarskrá Canada. Það er Eiga eftir að myndast hér í ekki um aðalatriði hennar neitt Canada fleiri flokkar en nú hafa rifist sem heitið getur. Báðir verið taldir? Auk þeirra fjögra flokkarnir vildu í byrjun, fyrir má að minsta kosti nefna Labor- allar stéttir eitthvað gera, og Progressive (kommúnista) og vilja, ef til vill, enn. Það er þeim nokkra fleiri á meðal frönskumæl sameiginlegt, og verður eins andi manna. Ætlar Canada að lengi og stjórnir breyta eftir brytjast upp í fjölda smáflokka, anda og stefnu stjórnarskrá &em ekki vilja eða geta unnið landsins. VOTTUR STYRKS OG VEIKLEIKA Margir álíta að það sé heil- mikill kostur að flokkarnir eru svona líkir; það sé þjóðfélags- skipuninni mikill styrkur. Þeir benda á, að þannig sé það í Bandaríkjunum og að hvort sem demókratar eða republicar koxn- ist þar til valda, sé engin hætta á, að grundvöllur í efnalegum eða stjórnskipulegum skilningi Manitoba. saman? Það er lafhægt, að gera stjórnarfarið hér ómögulegt með því. Þeirri hugmynd hefir skotið hér upp, að liberalar og C.C.F. sameinist ,eins og liberal og bændaflokkurnn gerði fyrir 15 árum. En það er ekki eins trú- legt og hitt að eldri flokkarnir sameinist og C.C.F. verði and- stæðinga flokkur þeirra í Ottawa, eins og nú á sér stað í stjórn British Columbia-fylkis — og í Stjórn fjögra eða fimm flokka, er ekki litin hér hýru auga. En eins og nú stefnir, er ekkert lík- legra en að næsti kapítuli í stjórnarsögu Canada verði í þessu fólginn. GRUNDVÖLLURINN VfKKAR Það er ef til vill sönnun þess, að grundvöllur flokkanna sé þó að víkka og lýðræði að eflast, að nú eru þeir farnir að halda f jöl- menna fundi af öllum flokks- mönnum sínum í landinu — iandsfundi. Liberalar byrjuðu það 1919. Á þeim fundum eru stefnuskrár samdar og flokks- foringjar kosnir. íhaldsmenn hafa einnig haldið slíka lands- fundi 1927, 1938, 1942 og 1948. Þessu fyrirkomulagi hefir ver- ið fært það til gildis að það gefi fleiri einstaklingum tækifæri til að taka þátt í sköpun stefnu flokkanna. Samt hafa aðrir hald- ið fram, að stefnuskrá flokka væri aldrei nógu rúm til þess, að binda alla flokksmenn sína við hana. Þeir feegja stefnuskrárnar oftast of snöggsoðnar til þess. Þarna er þá að því komið, að víkka verksvið flokkanna en með því ætti þeim að fækka. Verði flokkarnir við því og leggi niður það þröngsýni, sem þeir virðast oftast gæddr, gæti svo farið, að aftur yrðu hér tveir flokkar. En sannleikurinn er sá með stjórn- málaflokka sem raunar aðrar stofnanir og félög, að þau eiga bágt með að veita einstaklingn- um það frelsi, sem hann oft gerir kröfu til. Það er líklega hvort- tveggja, að einstaklingurinn eigi oft erfitt með að skilja mál frá samfélagslegu sjónarmiði og sam- félagið eða flokkarnir að skilja mikilvægi einstaklings skoðan- anna. Af þeim völdum hafa oft hvað góð mál sem eru, eins og t. d. málefni templara og mörg önnur, orðið fyrir misskilningi og ekkert tillit tekið til tilgangs- ins. Framh. Um bækur eftir Stefán Einarsson Tvær bækur eftir Richard Beck. Almanak Ólafs S. Thor- geirssinar fyrir árið 1949. 55 ár. Winnipeg, Ritstjóri R. Beck. f þessum árgangi almanaksins á ristjórinn, auk yfirlits yfir helztu viðburði vestan hafs og skrá yfir mannalát grein um Magnús Markússon skáld, sem andaðist nálega níræður 27. nóv. síðastliðinn. Skrifar Beck mjög hlýlega um þenna látna skáld- bróður sinn. Önnur æfiágrip í árganginum eru: Páll Jónsson landnámsmað- ur að Kjarna í Geysis-byggð, Nýja íslandi, hundrað ára eftir séra Sigurð Ólafsson; Oddný Magnússdóttir Bjarnason, ljós- móðir, eftir séra Sigurð S. Christóphersson; nokkur minn- ingarorð um Ólaf Guðmundsson Nordal í Selkirk eftir séra Sig- urð Ólafsson, og séra Sigurður Ólafsson eftir G. T. Oleson. Þá eru hér dagbókarblöð Sveins Árnasonar frá 1889: Frá Vopnafirði til Winnipeg, grein um Kolbeinsey eftir Berg Jóns- son Hornfjörð í Árborg, og loks: í þreskngu, sönn saga frá land- námsárunum, eftir Eyjólf S. Guðmundsson, býsna skemmtileg smásaga. Loks eru tvö kvæði eft- ir Árna G. Eylands um plóg og framræslu, efni sem enn er alger- lega óþvælt í íslenzkri ljóðagerð. Yfirleitt má segja, að almanak- ið sé sjálfu sér líkt, og góður gestur sem ávalt. Vert er líka að minnast þess að almanakið er nú hálfsextugt að aldri, og vonandi að það eigi enn eftir að koma út í mörg ár, helzt ekki minna en svo að það fylli öldina sem nú er farin að síga á seinni hlutann á. Eiga útgefendur og ritstjórii bæði fyrr og síðar þakkir skildar J fyrir það þjóðræknisverk að halda almanakinu gangandi. Samferða almanakinu varð annað kver eftir Richard Beck: Guttormur J. Guttormsson, — Skáld, (Winnipeg, 1949), Kver þetta, sem líta má á sem afmælis- rit til skáldsins á sjötugsafmæli hans, er að mestu endurprentun á grein Becks um skáldið í Síkrni 1946. í þessu kveri er þó ein merkileg leiðrétting varðandi fæðingardag skáldsins. Hann mun hafa haldið sjálfur, að hann væri fæddur 15. des. 1878, og svo hef eg prenta látið í bókmennta- sögu minni hinni ensku. Aðrir hafa prentað 5. desember. En Beck hefur nú náð í kirkjubók sr. Jóns Bjarnasonar, frá þeim árum, sem hér um ræðir og í henni stendur, að Guttormur sé fæddur 21. nóvember og munu fræðimenn framvegis verða að beyja sig fyrir þessum lærdómi kirkjubókarinnar. Greinin er annars, eins og allt sem Beck skrifar um samtíðar- menn sína, stutt og kjarngóð — (24 blaðsíður) og rituð af hlý- leik þeim sem Beck er eiginleg- ur. Greinin rekur fyrst ytri sögu skáldsins, raunasöguna frá Nýja- íslandi, þá hina innri sögu þroska hans eftir föngum, en vörður á þeirri leið eru upplýs- ingar þær er Guttormur hefur gefið Kirkconnell um lestur sinn og bókasöfnun þar í Ártúni á hjara veraldar. Þá tekur Beck kvæðin til meðferðar og dregur fram það sem einkennir Gutt- orm sem skáld og segir víða kost á skáldinu, en varla nokkurntíma löst. Mun Beck hafa sömu trú og Guðmundur heitinn Finn- bogason, að mönnum og þjóðum eigi að lýsa eftir því sem þær gera bezt, en láta hitt liggja í þagnargildi. Guðmundi Finn- bogasyni* þótti það einsætt að lýsa íslendingum helduteftir af- rekum þeirra í fornöld eins og þau birtast í beztu ritum þeirra, Eddum og sögum, heldur en að meta þá eftir framleiðslu þeirra á svartagauls-kveðskap 17. og 18. aldar. Er freistandi að láta sér það mat vel líka. Guttormur J. Guttorms- son, Kvæðasafn. Arnór Sigurjónsson gaf út. — Iðunnarútgáfan Reykja- vik 1947. 385 bls. Úr því að eg hef skrifað um Afmælisrit Becks til Guttorms má eg ekki láta hjá líða að minn- ast á annað rit sem kalla má að Guttormur sjálfur hafi sent lönd- um sínum í afmælisgjöf á sjöt- ugsaldri, en það er safn af öllum kvæðum hans sem út hatfa kom- ið. Þessi bók er prýðilega úr garði gerð af Iðunnar-útgáfunni, sem prentað hefur margar aðrar góðar bækur, og af Arnóri Sig- urjónssyni, sem búið hefur kvæð- in til prentunar og skrifað mjög fallegan inngang við kvæðin. f inngangi þessum er nokkurn fróðleik að finna, helzt um heim- komu skáldsins 1938, sem Beck. hefur drepið lauslega á, en ann- ars er inngangurinn að draga mynd Guttorms til kynningar Austur-fslendingum, sýna hvern ig hann hetfur vaxið úr menning- arjarðvegi Vestur- fslendinga, upp úr heiftrækni, langrækni, trúrækni og þjóðrækni þeirra, þessum last-kostum, sem Káinn kunni svo vel að nefna, og án hverra Vestur-fslendingar væru nú 'soðnir í mauk í þjóðapottin- um vestræna. Hinsvegar hetfur þessi last-kosta-akur Vestur-ís- lendinganna borið slíka ávexti, sem hvorki Vestur- né Austur-f s- lendingar vildu nú án vera, og má þar til telja skáldskap þeirra á íslenzku máli, kveðinn f þrá og trássi við ofurveldi enskunnar. Margur vesturfarinn mun hafa hugsað sér að hverfa atftur með fullar hendur fjár til þess að hlúa að gamla landinu sínu. Slík- ír draumar gátu brugðist til beggja vona, því ekki mun það hafa verið óalgengt, að landnem-

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.