Heimskringla - 20.07.1949, Blaðsíða 1

3 New loaves by
CANADA
BREAD
1. Tender Crust
2. 16 oz. White Sandwich
3. Honey Crushed Brown
Ask your Grocer for them
^##################################
3 New loaves by
CANÁDA
BREAD
1. Tender Crust
2. 16 oz. White Sandwich
3. Honey Crushed Brown
Ask your Grocer for them
###############################^^i
LXIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 20. JÚLÍ 1949
NÚMER 42.
Merkur Vestur-íslendingur látinn
SVEINN THORVALDSON, M.B.E.
Ár var alda
á íslandi,
sat í Hlíð heima
hugþekkur Sveinn.
Heyrði hávamál
himinsala
um átök, útþrá
og æfintýr.
Þannig byrjaði eitt fremsta
ljúflings og góðskáld okkar hér
vestra, dr. Sveinn Björnsson,
brag er hann orti til Sveins Thor-
valdsonar á 70 ára afmæli hans,
árið 1942. Gæti það vel verið
upphaf á sögu Sveins, er hún
verður að verðugu sögð. Og síð-
ar í sama brag, segir hann:
Og á afmæli
öldungs í dag
getur framtak framgjarns
forystumanns
litið, í litmyndum,
liðna æfi
við hugans hávamál
og hjartaslög.
Við getum enn litið framtak
forystumannsins í litmyndum
liðinnar æfi hans, þó æfintýrinu
sé lokið, eins og l'ífi Vesturfara
er af sumum lýst og mjög rétti-
lega.
Sveinn Thorvaldson er dáinn.
En hann og störf hans lifa í
minningu samtíðarmanna hans
og ef til vill næstu kynslóðar. í
byggð hans munu fá mikilsverð
framfaraspor hafa verið stigin í
hans tíð, er hann var ekki viðrið-
in eða átti meiri eða minni þátt
í, og þetta má jafnt segja um
sérmál vor íslendinga og bygðar
eða sveitarmálin.
★
Andlát Sveins bar að 14. júlí
s. 1. á sjúkrahúsi dóttur hans,
Mrs. T. R. Couch, 209 Mayfair
Ave., Winnipeg. Hann var 77
ára. Hafði hann ekki verið frisk-
ur síðustu tvö árin, en var þó við
starf sitt, þar til að hann flutti
hingað og gaf það frá sér fyrir
sem næst sex mánuðum. Fór
jarðarförin fram s. 1. laugardag
kl. 11 f. h. frá Sambandskirkj-
unni í Winnipeg, en síðar að
deginum í Riverton. Var mjög
fjölment við útfararathöfnina í
báðum kirkjunum. Flutti séra
Philip M. Pétursson ræðuna í
Winnipeg, en séra Eyjólfur J.
Melan í Riverton.
Líkmenn voru: Árni Eggert-
son, K.C.; dr. Steinn Thompson;
Arthur Sigurðson, Árborg; Gísli
Sigmundson, Gimli; S. Sigurð-
son, Riverton og dr. Lárus Sig-
urðson.
Við útförina í Winnipeg söng
frú Rósa Vernon einssöng —
“Hærra minn guð til þín.”
*
Sveinn Thorvaldson M. B. E.
og kaupmaður í Nýja-fslandi
síðan laust eftir aldamót, var
fæddur að Dúki í Sæmundar-
hl'íð í Skagafirði, 3. marz 1872.
Vestur um haf kom hann 1887
með foreldrum sínum, Þorvaldi
Þorvaldssyni og Þuríði Þor-
bergsdóttur, 'hreppstjóra Jóns-
sonar, alkunns gáfumanns, og
yngri systkinum sínum. Var
Sveinn þá 15 ára. Settust foreldr-
ar hans að í Árnes-fbygðinni, en
Sveinn fór samstundis norður á
Winnipegvatn til fiskjar.
Var hann fyrstu árin hér, sem
síðustu árin heima foreldrum
sínum mikil stoð. Mentun hlaut
hann hér fyrst í barnaskóla á
Gimli og síðar í Winnipeg Col-
legiate Institute.
Eftir nokkur fyrstu árin hér
fór Sveinn að bera saman afkomu
Nýja-íslands og annara bygða og
fann ekki neina gilda ástæðu
fyrir, að búskapur gæti ekki
blómgvast og blessast þar sem
annarsstaðar, ef rétt væri áhald-
ið. Var fyrsta umbótin, sem hann
réðist í, stofnun smjörgerðarhúss
við íslendingafljót (Riverton).
Segir í sögu Þ. Þ. Þ., að það hafi
verið fyrsta rjómabússtofnun
íslendinga. En framleiðsla í
öðrum efnum var einnig allfrum-
stæð. Greiðar samgöngur skorti
og verzlun var óhagkvæm. Fé
var ekki mikið til hjá bændum,
að leggja í umbætur. Með verzl-
uninni sem Sveinn hóf 1903, var
furðu brátt úr sumum af þessum
vandkvæðum bætt. Búnaðarvélar
sem verzlunin seldi urðu ekki
einungis fáanlegar, heldur einnig
með þeim lánsfresti, er nauðsyn-
legur var. Þetta efldi framleið-
slu og framfarir í ótal greinum.
Ný-fslendingar byrjuðu nú sán-
ingu og uppskeru korns, eins og
aðrar bygðir og aðstaða bænda
varð á borð við það, sem annars
staðar var. Má þetta bæði þakka
bættum verzlunarhag og sam-
göngum og stórum lánum, er
komu með verzluninni, sem vafa-
mál er á að fengist hefðu þá ann-
ars staðar. En þetta breytti Nýja-
fslandi í fþað horf, sem síðan
hefir verið haldið. Það var orðið
akuryrkjuland í þeirri merkingu,
sem aðrar bygðir voru. Búin efld-
ust og stækkuðu með þessum
auknu framfara-skilyrðum, sem
við var að búast.
Sveinn Thorvaldson var um 17
ár sveitarstjóri og hjálpaði það
auðvitað mikið til að koma breyt-
ingunum á. Hvort sem umbæt-
urnar voru í því fólgnar, að fá
járnbraut inn í bygðina, eða að
koma öllu sem bjástrað var við í
peninga, útvega markað fyrir
plögg, sokka og vetlinga og alt
sem hægt var að framleiða á bú-
inu, var mark og mið Sveins með
verzluninni.
Fyrir þetta söfnuðust við-
skiftamenn að austan og vestan,
norðan og sunnan, utan um Svein.
íslendingar eru ekki vanir að
breyta svo, sjái þeir sér annan
meiri hag bíða hjá öðrum. En á
hann hafa þeir eflaust ekki komið
auga. Segja kunnugir oss að
þessar vinsældir haldist enn við
verzlunina, þetta eðlilega hnýtta
samband viðskiftanna. Þó að því
sé stundum fundið af sumum að
Sveinn hafi á þessu orðið ríkur
og eiginlega eigi Ný-íslendingar
þann auð er honum safnaðist
dettur þeim ekki annað í hug en
að verzla við hann áfram. Sann-
leikurinn er, að þeir hafa hagn-
ast á viðskiftunum við hann og
hafa ekki látið á móti sér, að
verzla við hann og munu ekki
gera svo framarlega að engin
breyting verður á stofnuninni
nú að stofnendum báðum látn-
um. Það er í vorum augum,
alt útlit fyrir, að þarna hafi
verið sá viðskiftagrundvöllur
lagður, að verzlun þessi verði
að varandi stofnun, sem nýtt
fyrirbrigði yrði á meðal íslend-
inga, ep þó virðist bóla á.
Það hafa margar nýlendu
verzlanir farið hér af stað, sem
þessi, síðan Islendingar komu
hingað fyrst. En vér munum ekki
eftir að nokkur þeirra hafi vaxið
upp í það, að verða að stofnun, er
frá kynslóð til kynslóðar er lík-
leg að starfa, nema þessi eina.
Vitaskuld kemur þarna til greina
þetta, að hafa stöðugar gætur á
hvert farvegir í viðskiftalífinu
Hggja.
Af þessu hefir auðvitað bygðin
dafnað á sama tíma. Þroskasaga
Sigurðsson Thorvaldsons félags-
ins og sveita Norður-Nýja ís-
lands, haldast greinilega í hend-
ur.
Það má þessa athugasemd þar
við gera, að annar maður hafi
verið samtímis Sveini stofnari
verzlunarfélagsins og sem sinn
þátt átti í þessu heillavænlega
þroskastarfi bæði bygðar og fé-
lagsins. Það er alveg satt. En
það lýsti framsýni eigi að síður,
að fá í félag við sig mann eins og
Jóhannes Sigurðsson; þessir
tveir skildu hvor annan svo vel,
að nærri má eins dæmi heita.
*
í stjórnmálum var Sveinn frá
byrjun íhaldsmegin og hefir ver-
ið brugðið um það. En á það ber
að líta, að það var stefna John
Macdonalds, er hann fylgdi þar,
en ekki sumra seinni postulanna
sem svo ant hefir verið að apa
liberala.
fhaldsstefnan var alt önnur fram
að 1896 en hún síðar varð. Þá
var hún umbótastefna, er snerist
um framtíð landsins og eflingu
þjóðarinnar og sem alt annað var
en síðar reyndist með liberal-
stefnuna og hefir reynst alt fram
á þennan dag. Eða er ekkert at-
hugavert við, að íbúatala Banda-
ríkjanna skuli hafa vaxið síðan
1896 um alt að hundrað miljónir
manna, en Canada, sem í mörgum
greinum er sama landið, ekki
nema um 6 miljónir undir liberal
stjórn sem síðan hefir verið hér.
Það er ekki staður eða stund að
ræða þetta hér, en það er þó á-
valt þess vert er tóm gefst til, að
íhugað sé.
Sveinn var ávalt hrifinn af
brezkri menningu. Honum fanst
viðurkenning einstaklings réttar-
ins eitt hið 'fegursta og giftu-
drýgsta fyrir heiminn og mann-
kynið og áleit það evrópiskri
menningu eða menningu hins
vestræna heims að þakka, Bretum
sögulega og Bandaríkjunum í
nútíð. Menning þjóða kemur og
fer. Og það er engin launung á
því nú, að setið verður í náinni
framtíð um að kollvarpa vest-
rænni menningu og innleiða aðra
fullkomnari að því að oss er sagt,
þó á það hafi ekki enn verið kom-
ið auga af nokkrum alsjáandi
manni. Það er að minsta kosti
ekki hægt að benda á neitt, sem
við vestlæga menningu í fram-
förum og öllu því, er til vaxtar
og þroska horfir, má jafna. Það
má skýra það íhald, að vilja varð-
veita þetta, þessa vestlægu menn-
ingu. Þar er þó ekki um draum
eða blinda trú að ræða og það
tekst vel til, ef hinir frjálslynd-’
ari koma stórfenglegri framför-
um í ló í flýti, en vestræn menn-
ing hefir gert.
Þannig var nú þetta, sem menn
ömuðust við, sem íhaldi, í skoð-
unum Sveins Thorvaldsonar. —
Hann var með öllu því íhaldi
sem menn vildu eigna honum
mesti framfaramaður bygðar
sinnar og í pólitískum skilningi
fylgjandi þeirri menningarstefnu
er mestar framfarir hefir skapað.
Vér verðum að játa að vér skilj-
um ekki vel raunir ýmsra íslend-
inga vor á meðal út af þessu.
Allir vísindamenn eru íhalds-
menn í vissum skilningi. Þeir
læra af liðinni tíð, finna á þann
hátt ávalt eitthvað nýtt. Svo er
því varið um sanna athafna og
framfaramenn, yfirleitt flesta er
traustast byggja. Sveinn bygði
aldrei á hávaða eða glamri af
neinu tæi.
*
Á meðan skrafað er um Svein
sem viðskiftamann, á ekki illa
við að saga sú, sem hér fer á eftir
af honum, sé sögð.
Það var fyrsta árið, sem hann
var við verzlun við Fljótið. Hann
hafði um hríð áhyggjur út af
því að farið var að líða að gjald-
daga á vörunum sem heildsalar
höfðu lánað honum. En hann
hafði ekki í banka neitt til að
greiða skuldina með eða í reiðum
peningum. En hann hafði nokk-
uð af loðvöru. Þegar ekki voru
nema 2 dagar til greiðslunnar,
leggur hann af stað í sleða með
gráum hesti fyrir til Winnipeg.
Alla þá peninga er hann fann í
fórum sínum tók hann með sér
og loðvöruna. En það var komið
fram á miðjan vetur. Og um leið
og hann leggur af stað dettur á
bylur með hörku frosti. Hann
komst fyrsta daginn til Gimli, en
næsta dag uppgafst hesturinn í
ófærðinni, einhverstaðar í grend
við Selkirk. Hann rekst á bónda-
bæ og biður um skjólshús fyrir
hestinn. Já — velkomið, en hvað
er með sjálfan þig? Það var kom-
ið talsvert fram á kvöldið og úr
hríðinni og hörkunni hafði ekk-
ert dregið. Nei, Sveinn kvaðst
verða að halda áfram til Winni-
peg. Eftir að bóndi hafði horft
undrandi á hann um stund, lagði
Sveinn á stað og með loðvöru-
pokann á bakinu. Segir ekki af
ferð hans annað en það, að þá
sagðist hann hafa átt verst með
að halda ávalt þeirri hendinni
frá að kala, er í snærisspottan
hélt hvað oft sem hann skifti um
hendi. En undir morgun komst
hann til Winnipeg. Eftir að hafa
ornað sér og fengið sér snæðing,
fór hann á fund heildsalans. Um
viðskifti þeirra fór alt vel. En
þegar þeim var lokið, fer heild-
salinn að spyrja Svein hvenær
hann hafi komið í bæinn. Það
hafði þá staðið yfir bylur í þrjá
daga og ófært veður. Sveinn sagð
ist hafa komið í morgun og það
hefði ekki mátt naumara standa,
því skuld sín hefði fallið í gjald-
daga í dag. Heildsalanum varð
orðfátt og hann stóð hugsi, unz
hann segir við Svein, að hann
ætli að biðja hann þess, að muna
að lánstraust hans sé gott um
alla æfi og að hætta sér eins og
hann hafi gert, sé ábyrgðarmeira
fyrir hann en nokkuð annað. Fór
Sveinn af fundi hans ánægður
með þetta, enda fékk hann sínu
komið fram að greiða skuldina á
réttum tíma. Sagan er fyllilega
táknræn eins og þeir vita er
Svein þekkja.
*
Áður en Sveinn hóf verzlun,
var hann fjögur ár barnaskóla-
kennari. Hann var og fylkisþing-
maður í Manitoba 1914. En
stjórnin er hann fylgdi, féll eftir
2 ár og Sveinn náði ekki kosn-
ingu aftur. En löngu seinna
hafði hann þá ánægju, að sitja á
þingi og hlýða á son sinn, G- S.
Thorvaldson, K.C., flytja ræðu
af sama staðnum og hann hafði
sjálfur gert löngu áður á þingi.
Sveinn var tvígiftur. Fyrri
konu sinni Margréti Sólmunds-
dóttur giftist hann 1896. Hún
dó 1919. Voru börn þeirra: Anna
(Mrs. H. Árnason); Albert, lézt
ungur; Sveinþór, látinn; Gunn-
ar Sólmundur, lögfræðingur; Al-
bert Marinó; Thorvaldur Rune-
berg; Þorbjörg Ruby (Mrs.
Couch); Þuríður Uranía (Mrs.
Sigurgeirsson); Guðrún Beatrice
Emily (Mrs. Elmer Anderson);
Guðríður Mabel (Mrs. Alfred
McGowan); Helga María (Mrs.
Ian Kennedy); Þórdís Ólöf
Myrtle (Mrs. Clarence Samis);
Skapti Ólafur, Ólína Eizabeth
(Mrs. M. Best). — Seinni konu
sinni, Kristínu Guðbjörgu Olson,
giftist Sveinn 1921. Eru börn
þeirra: Stefán Friðrik, Kristín
Lára, Þorbergur, Sveinfríður,
Sigríður. Af systkinum Sveins
sem voru átta alls, eru tvö á lífi:
Guðrún (Mrs. Jcíhnson), Dr.
Thorbergur fyrv. háskólakennari
í Saskatoon. Thorvaldur hét og
einn bróðir Sveins er vestur kom
en dó 25 ára gamall; ávann hann
sér bezta orðstír sem námsmaður.
Hann lézt 1904 í Cambridge,
Mass.
★
Sveinn var unitari í trúarskoð-
unum og studdi þá kirkju ís-
lendinga hér vestra með ráði og
dáð. Starf hans í þjóðræknis-
málum var og ómælt. Hann fór
tvisvar heim til íslands, 1913 og
1930. Var hann sæmdur 1938 af
stjórn íslands stórriddarakrossi
Fálkaorðunnar.
Árið 1935 var hann og sæmd-
ur af Bretakonungi titlinum
M.B.E. fyrir störf hans í þágu
þjóðfélags síns hér.
Svo trölltryggur var Sveinn
vinum sínum, að vér ætlum þess
engin dæmi, að hann af fyrra
bragði sliti vináttu við nokkurn
þeirra.
Um þessar mundir eru búðir
hans á þessum stöðum: Riverton
og Árborg í Nýja íslandi og Rice
Lake, fyrir austan Winnipeg-
vatn. Hefir og félagið starfrækt
sögunarmylnur fyr og síðar.
Með því, sem hér hefir verið
minst á, er ekki nema á fátt eitt
drepið, er vel væri þess vert að
skrifað væri um. Sveinn hefir
með atorku og dugnaði rutt sér
þá braut til velmegunar, þar sem
fáum mundi hafa hepnast slíkt.
En kostir hans eru í fleiru fólgn-
ir. Hann var höfðingi í lund og
þeir eru fáir, er umgengist hafa
hann lengi, er ekki munu af raun
geta um rausn og hjálpsemi hans
borið. Og starf hans alt í þágu
félaga og ýmsra fyrirtækja, er
hann vann að endurgjaldslaust
og studdi fjárhagslega, verður
seint metið sem vert er.
Frá stofnun Viking Press fé-
lagsins 1913, sem Hkr. gefur út,
hefir hann verið hluthafi og oft-
ast forseti.
Vér ætlum ekki fjarri, að
vinahópurinn, sem nú kveður
Svein Thorvaldson, hugsi líkt og
Jónas Hallgrímsson, er hann
kvaddi einn vin sinn með þessum
orðum:
Menjar skulu merkis —
mannsins frábæra
lifa og blómgast
í landi voru.
Dáðar og dugnaðar,
dygðar hverskonar
frægðar og frama
fyrirmynd hann var.
AÐALSTEINN KRISTJ-
ÁNSSON LÁTINN
Skeyti hefir borist frá Los
Angeles hingað norður um að
Aðalsteinn Kristjánsson væri dá-
inn. Hann lézt 15. júlí. Hinn
látni var ættaður frá Flögu í
Hörgárdal, kom vestur um haf
1901, hóf byggingarstarf í Win-
nipeg og farnaðist vel. Var hann
hér og þó ekki stöðugt fram að
1914, en hefir búið í Bandaríkj-
unum síðan. Hér eignaðist hann
fjölda vina, enda maður skýr og
skemtilegur. Hann hefir sem
kunnugt er skrifað tvær bækur,
Austur í blámóðu fjalla og Svip-
leiftur samtíðarmanna. Lýsa báð-
ar bækurnar að þar heldur skýr
maður á penna og auk þess
þrungnar, eða önnur þeirra að
minsta kosti, af ættjarðarást og
báðar allra þakka verðar.
Lík Aðalsteins er á leiðinni
hingað norður og verður hér
jarðsett. Fer jarðarförin fram
frá útfararstofu A. S. Bardals,
föstudaginn 22. júlí, kl. 2 e. h.
Eftirlifandi skyldmenni hins
látna eru einn bróðir, Friðrik
Kristjánsson, byggingarmeistari
í Winnpeg og Hjörtur Hjaltalín
hálf-bróðr, i Norður Dakota.
Þátttaka Islendinga
var óhjákvæmileg
Þökk og heiður sé íslenzkum
einstaklingum og íslenzkum fé-
lögum sem þátttöku í kostnaði
og undirbúning á skrautvagnin-
um sem sýndur var samkvæmt
ósk í sambandi við sjötíu pg
fimm ára afmæli Winnipeg-borg-
ar 6. júní s. 1. Fyrir ágæta sam-
vinnu og aðstoð hugvitsmanns-
ins Gissurar Elíassonar tókst að
gera hann úr garði svo, að hann
varð öllum íslendingum til stór-
sóma og hlaut æðstu viðurkenn-
ingu dómnefndarinnar sem um
skrúðvagnana er sýndir voru
þann dag dæmdu.
J. J. Bildfell, forseti
skrúðvagnsnefndarinnar
Ingibjörg Jónsson, ritari