Heimskringla - 10.08.1949, Síða 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 10. ÁGÚST 1949
T)il Sólandó
Kvæði flutt á íslendingadeginum á Gimli, 1. ágúst 1949.
I.
Á heimsþingi safnast menn saman
og sitja þar umhverfis borð. —
Ef minst er á stríðlausa stefnu,
þeir stöðva hvert hálftalað orð.
Og samt átti samkunda þessi
að semja og líftryggja frið;
og hermanna hópana alla
að hefja’ upp í starfandi lið.
Það dygð er að standa gegn stríðum,
því stríð eru skipulögð morð: —
Og feldu það fulltrúum þínum
að finna þeim hugsunum orð.
Ef einhverjum framhleypni finst það;
um forustu heimildir spyr,
þá sýndu honum söguna þína;
þar sést: Þú varst leiðandi fyr.
Með þingbundna þjóðstjórn í framkvæmd,
sem þektist ei neinstaðar fyr,
þú sigldir á undan þeim öllum: —
Nú enginn um heimildir spyr.
Og nú áttu nýfenginn sigur: —
mót nágranna þínum: með sátt
þú vanst hann — í vopnlausu stríði,
og vegur þinn stendur því hátt.
Já, feldu það fulltrúum þínum,
að flytja með andlegri glóð
þá tillögu’ að margfalda mótið:
Svo mæti hver einasta þjóð.
Og skora með einurð á allan
þann aljarðar fulltrúa lýð: —
Með bróðurhug, ástúð og eining
að útlægja'morðvopn og stríð.
Ef felurðu fulltrúum þínum
með fullkominn tillögurétt,
að flytja það mál allra mála,
þér mark hefir framtíðin sett.
Því aldrei á þvílíku þingi
var þess konar málefni flutt.--
Þó ógrynni atkvæða neiti,
af einhverjum verður það stutt.
II.
Þeim fækkar í landnema flokknum
— í förina draumbróðir slæst. —
Þeir hverfa nú hver eftir annan: —
og hver ætli kveðji’ okkur næst?
Það vitum við ekki. — En Island —
hvers einasta frónborins manns,
um leið og hann lífinu skilar,
er ljósið í draumunum hans.
Hann sér það um leið og hann sofnar:
hann sér það er endurfætt:
er blómum og skógi klætt.
Það brosir í vorsólar bjarma:
Og fossinn, hann syngur sem fyrri
með fagra og sterka raust.
Nú vinnur hann samtímis söngnum,
og sinnir því hvíldarlaust.
Hann dreifir nú blessun og birtu
um bústað hvers einasta manns.
Og horfið er stritið og stríðið —
það stöðvaði krafturinn hans.
Og mýrlendið alt breytt í engi,
í akur hvert móabarð,
og hrísið í hreina skóga
og hraunið í aldingarð.
III.
Það fjölgar í væringja flokknum,
háhn flýgur um gjörvalla jörð. —
Samt man hann þig, Fjallkonan fagra:
Um frægð þina heldur ’hann vörð.
Hann rís upp í heilagri reiði,
ef rógburðar sár er þér veitt.
Hann tignar þig mann fram af manni,
þó málið hans kannske sé breytt.
Þó væringjar dreifi sér víða,
þá verður ei frummyndin gleymd
úr sígildu sögunni þinni
í sál hans — en þar er hún geymd.
Og landneminn klökknandi kveður —
hans kynslóð er ærlega þreytt.
En væringinn hugrakkur heilsar:
þvi honum er framtíðin veitt.
Sig. Júl. Jóhannesson
Erlendur Guðmundsson
FRÆÐIMAÐUR
frá Mörk, i Fremri-Laxárdal i Húnavatnssýslu
Erlendur Guðmundsson
Hann var fæddur 6. nóvember
1863, að Ásum í Svínavatnshreppi
i Húnavatnssýslu, sonur Guð-
mundar bónda Jónssonar og konu
hans Steinunnar Erlendsdóttir
frá Sveinsstöðum í Þingi. For-
eldrar hans bjuggu fyrst á Torfa-
læk á Ásum en síðar á Ásum í
Svínavatnshreppi, en síðast á
Stóru-Mörk í Fremri-Laxárdal;
við þann bæ kendi Erlendur sig
jafnan, þar dvaldi hann unglings-
ár sín til þroskaaldurs, var hann
yngstur af 6 systkinum.
Þann 27. október 1892 kvæntist
hann Ingibjörgu Kristmunds-
dóttir Þoihergssonar hreppstjóra
frá Vakursstöðum í Hallárdal og
konu hans Elínar Pétursdóttir úr
Óslandshlíð. Þau Erlendur og
Ingibjörg fluttu á næsta ári að
Sæunnarstöðum í Hallárdal og
bjuggu þar í 4 ár. Þá brugðu þau
búi, fór hún 1898 með 2 börn
þeirra til Canada og settist að á
Gimli, en Erelndur maður henn-
ar kom ári síðar. Þau áttu heima
á Gimli til ársins 1905, þá keyptu
þau 20 ekrur af landi 2 mílur
norður frá Gimli, þar sem nú er
Canadian Sunday School Mission
Camp. Árið 1912 fluttu þau til
Lóni Beach, bygðu sér þar heim-
ili go nefndu það Birkilund. Þar
bjuggu þau til ársins 1942, en
síðla það ár dó Ingibjörg kona
Erlendar.
Þau eignuðust 3 börn:
Steinunn Brynhildur, Seattle,
Wash. Hún giftist Þorbimi
Jónssyni, trésmíðameistara,
Borgfirðingi að ætt; — fæddur
3. marz, 1877, að Geldingaá. Síð-
ari ungþroska ár sín dvaldi hann
í Deildartungu hjá frændfólki
sínu. Hann nam trésmíði í
Reykjavík, fékk 300 kr. verðlaun
fyrir frábæra afstöðu í námi. Fór
til Danmerkur 1897, var þar við
smíðanám, var um hríð í Ham-
borg, gekk þar á kvöldskóla, og
nam Architectural Drawing. Var
í Sviss 1909, og gekk þar á Wood-
working Technical School. Kom
vestur um haf 1915, dvaldi í New
York, Winnipeg, og Minneapolis.
Kom til Seattle 1918, andaðist
þar 27. apríl 1947, fullra 70 ára
að aldri. Þorbirni og Brynhildi
varð 3 mannvænlegra barna auð-
ið, eru þau með móður sinni í
Seattle.
Elin Kristín Áróra, varð kenn-
ari í alþýðuskólum, hún giftist
enskum manni, Alfred Peppler
að nafni, árið 1918. Þau dóu bæði
á jólamorgun það sama ár, úr
spönsku veikinni.
Ragnar Haraldur, Vancouver,
B. C., er starfsmaður hjá Mar-
shall Wells Co., kvæntur konu af
hollenskum ættum, þau eiga 2
börn.
Eftir lát konu sinnar dvaldi
Erlendur um hríð hjá börnum
sínum. Síðar, átti hann um nokk-
ur ár dvöl á heimili Sigurjóns
bónda Jóhannssonar á Sóleyjar-
landi við Gimli. — Þá gerðist
hann vistmaður á Elliheimilinu
Betel, og dvaldi þar á annað ár,
og þar andaðist hann 1. júní s. 1.
án nokkurrar rúmlegu, þótt veil
væri heilsa hans hinstu æfiárin.
Nærri full 50 ár hafði Erlend-
ur dvalið á Gimli og í næsta um-
hverfi. Þar var æfibarátta hans
háð, barátta hins nýkomna frum-
byg&ja 1 nýju landi. Hér inti
hann af hendi skyldur lífsins eft-
ir beztu getu, sem heiðarlegur
og sannur maður, er ávann sér
traust og virðingu samtíðar-
manna sinna fyrir orðheldni og
áreiðanlegleik. Eiga margir sam-
ferðamenn ljúfar minningar um
hann, ástvini hans og heimili
þeirra.
Frá barnæsku mátti um Er-
lend segja að hann lifði í öðrum
heimi en samferðamenn hans. —
Upplag hans, skarpar og gagn-
rýnandi gáfur, samfara óslökkv-
andi fróðleiksþrá og þolinmóðri
leitun að sannana gögnum í
hverju máli er hann hafði áhuga
fyrir gerðu hann að sérstæðum
manni. Alt er hann las gagn-
rýndi hann af óvenjulegri ná-
kvæmni, engu síður en samtíðar-
menn sína. Ævilangt leitaði hann
að nýrri fræðslu, gróf sig djúpt
inn í þau viðfangsefni er honum
voru hugstæð, var þolinmóður og
nákvæmur að viða að sér efni til
athugunar og merðferðar. Þess
utan átti hann staðbundið og far
sælt minni. Alt þetta átti sinn
þátt í því að gera hann að óvenju-
legum manni, og munu margir
samferðamenn hans til þess finna
að fáa honum líka höfum við fyr-
irhitt á æfileið okkar. Enda tel
eg hann ótvírætt verið hafa einn
hinn einstæðasta mann í hópi ó-
skólagenginna manna íslenzkra,
er vestur um haf hafa flutzt, síð-
an að landnám vort hófst hér í
álfu.
Eins og gefur að skilja átti
Erlendur lengi æfi sinnar mjög
tvo takmarkaðan tíma til líklegra
athuguna og ritstarfa. En tóm-
stundir sínar, einkum á vetrum,
mun hann ávalt hafa notað til
þeirrar iðju er næst stóð huga
hans. Árum saman viðaði hann
að sér, samdi drög að ritgerðum
og lauk við sum þau efni er lengi
höfðu í huga hans dvalið.
Um mörg síðustu æfiárin vann
hann stöðugt að því að hrein-
skrifa og ljúka við sér hugstæð
viðfangsefni. Á þessum árum
gekk hann að verki með árvekni
og áhuga þess manns, sem veit
að: “Ævitíminn eyðist, unnið
skyldi langt um meir”. — Eftir
því sem eg bezt til veit, vann
hann þannig að hinzta æfidegi
fram. Mátti segja að hann dæi
með pennann í hendi sér. — Við-
fangsefnin sóttu stöðugt að hon-
um og létu hann ekki í friði.
Því miður hefi eg ekki með
höndum skrá yfir ritverk hans,
hefi enda aldrei séð hana. En af
Þetta NYJA Ger
VINNUR HRATT! - HELDUR FERSKLEIKA
Þarfnast engrar kælingar
Nú getið þér bakað i flýti án fersks gers. Takið pakka af Fleisch-
mann’s Royal Fast Rising Dry Yeast af búrhillunni og notið það
á sama hátt og köku aí fersku geri. Þér fáið sömu fljótu
hefinguna. Þér fáið bezta árangur í öllum yðar bakningum.
Fáið yður mánaðar forða af þessu ágæta, nýja geri. Notið það í
næsta bakstur af brauðum og brauðsnúðum. Þér verðið hrifin.
Þér munuð aldrei kviða oftar viðvíkjandi því að halda ferska
gerinu frá skemdum. Þér munuð ávalt nota Fleischmann’s Royal
Fast Rising Dry Yeast. Pantið það frá kaupmanninum yðar, í dag.
1 pakki jafngildir 1 köku af Fresh Yeast!
Öll ritverk Erlendar bera vott
um sérkennilegt gáfnafar hans,
skarpar athuganir um samtíð
hans, menn og málefni, ná-
kvæmni í meðferð efnis, rithátt-
ur ram íslenzkur, málið vandað
og kjarnmikið og stundum fornt,
ep lítt snert af nýjustu áhrifum
sem nútíðar ritmál íslenzkt með
sér ber. Viðhorfið jafnan sér-
stætt og gagnrýnandi hvert sem
efnið er, og hver sem í hlut á, en
ávalt ítarlegt og nákvæmt, hisp-
urslaust en stundum kankvísis-
kent.
Erlendur var meinskygn mað-
ill og lifandi þeim er á eftir
komu. Þeir rituðu af innri hvöt
en ekki neinni embættisskyldu
um samtíð sína, lögðu menn og
málefni undir smásjá sinnar eig-
in athugunar, juku við ýmsa hálf-
gleymda fræðslu og gerðu hana
aðgengilega og lifandi og áttu
sinn stóra þátt í mentun þjóðar-
innar í ýmsum efnum. Þannig
hygg eS Erlend Guðmundsson
hafa verið knúðan af innri þörf
og ást á fræðslu til þess að rita;
það var hans innri köllun er lét
hann ekki í friði vera. Viðhorf
hans vory sérstæð og vekjandi
ur að upplagi og gáfnafari og! og vörpuðu kastljósi glöggra at-
þessvegna fundvís á það sem að hugana á kosti og ágalla samtíð-
áfátt var í fari manna og fram-! arinnar.
komu. Eigi að síður hygg eg, að I f huga mínum er Erlendur ó-
hann gerði sér far um að vera ijúfanlega tengdur minningunni
jafnan réttlátur í dómum sínum. | um Gísla Konráðsson alþýðu-
Eg hefi með höndum greinargerð sagnaritarann íslenzka á síðustu
frá hans hendi, þar sem að hann hl(h
víkur að viðhorfi sínu og afstöðu
til íslenzkra félagsmála vestan
hafs.
Hann telur sig þar áhorfanda,
og með öllu óháðan að vera. —
Þessvegna lýsir hann mönnum og
málefnum eins og þau koma hon-
um fyrir sjónir.
Eins og kunnugt er hefir Er-
lendur skrifað mikið í blöðin hér
vestra, ritgerðir frá hans hendi
hafa og birst í þjóðræknisritinu.
En handritasafn hans er stórt, og
Til hárrar elli stundaði Gísli
ritstörf sín, knúður af innri þörf.
Ellihrumur, þrotinn að heilsu,
með krepta fingur svo að nauð-
uglega mátti hann á penna halda,
ritaði hann fram í andlátið. Þessi
sami áhugi knúði Erlend áfram
og bauð byrgin þrotnandi heilsu
og þverrandi kröftum, og var lif-
andi vottur þess að:
“Inni’ í sálum ekki frýs,
ef að bál þar loga.”
sæmir sér bezt að til íslands verði
28 ára kynningu við Erlend veit sent, og birtist þar á prenti — er
eg um sum viðfangsefni hans, er tímar líða, mun það og verið hafa & nu er hann horfinn burt af
hann hefir ritað um, og las hann; áætlun hans að flest af ritum; þessu tilverusviði þessi athuguli
sum þeirra í áheyrn minni. Ýms! hans birtist ekki í tíð núlifandi, °& Sa aðl slendingur, sem ekki
þeirra eiga upptök sín í sögu ís- manna. En þegar ritverk hansl batt bagga sína með sömu hand-
lands og bókmentum þess, í sögn-! koma á prent, er eg þess fullvissj brogðum og samtiðarmenn hans,
um, þóðarháttum, rímum, (um að þau eignast sérstakt sæti í en for sinar elSln lelðlr
rímur hefir hann ritað langa og sögulegum fróðleik, svo glögg og
yfirgripsmikla ritgerð. Þá hefiri ítarleg sem þau eru.
hann og ritað afar itarlega um' Að mínum skilningi á Erlend- sJalfstæður maður er hirtl lrtt
búskaparháttu á íslandi, alt frá ur sæti á bekk með íslenzkum um annara doma-en mat Það mest
miðri síðastliðinni öld, til þess sagnariturum og fræðurum úr að vera sinni elSln hugsun trur;
tíma að hann flutti frá íslandi! hópi alþýðumanna er að fornuj Helðvirður maður, er i engu vrldi
á síðasta ári aldarinnar. Þar er,1 og nýju grófu upp ýmsan fróð-
m. a. ítarleg saga búskapar og leik, sem fyrir meðhöndlun og
starfa á æskuheimilinu hans á1 meðferð þeirra var þýðingarmik- S. Ólafsson
oft
all fjarri fjöldans vegum, og var
stundum misskilinn sökum þess;
vamm sitt vita.
Vertu sæll!
Mörk. Daglegt starfslíf til sveita
er þar rakið með stakri nákvæmni
enda í smáatriðum, en nákvæmn-
in var áberandi einkenni hans.
Þá hefir hann og ritað alUítar-
lega um nýbyggjara lífið hér
vestra, einkum um Gimli um-
hverfi þar sem hann var kunnug-
astur. Um sérstök atriði og
straumhvörf í sögu Vestur-ís-
lendinga hefir hann eftir sig skil-
ið ítarlegar ritgerðir. Einnig
hefir hann og skirfað all mikið
um einstaka menn, presta og
ýmsa aðra leiðandi menn, svo að
nokkuð sé til nefnt.
You will find yourself one of the best informed pertons in
your communify when you reod The Christion Science Monitor
regularly. You will find fresh, new viewpoints, o fuller, richer
understonding of world affoirs . . . truthful, accurote, unbiased
news. Write for somple copies todoy, or send for o one-month
triol subscription to this internotionol doily newspoper ....
^ The Christian Science Publishing Society
One, Norwoy Street, Boston 15, Moss.
NAME.
I
I
I
j STREET.........................
• CITY....*..............STATE. .
□
Monitor including copy ot I
Weekly Mogozine Section. 0 .
Pleose send somple copies §
of The Christion Science I
Pleose send o one-month }
triol subscription to The j
□
Christion Science Monitor,
for which I enclose $. |