Heimskringla - 07.09.1949, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 7. SEPT. 1949
HEIMSKRINGLA
5. SIÐA
arstörf: Skipaður atvinnu- og
samgöngumálaráðherra 3. júní
1932 og gengdi því embætti til j
1934. Landkjörinn alþingismað-,
ur 1934 — 1937, þingmaður Dala
manna 1937— 1942.
Hér á Akranesi átti hann sæti
í hreppsnefnd um skeið og
gengdi mörgum öðrum opinber-
um störfum.
Sem prestur var séra Þor-
steinn sérstaklega vel látinn,
enda var hann afburðasnjall
ræðumaður og framkvæmdi öll
prestverk með ágætum.
Eitt mest áberandi í fari hans
var skylduræknin.
Hann var fjölfróðari maður en
flestir aðrir og hafði þekkingu
á flestum hlutum, að manni virt-
ist, enda fékkst hann töluvert
við vísindi og mun ýmislegt eiga
eftir að koma í ljós, sem hann
hefur merkilegt gert.
Þeir Akurnesingar sem kynnt-
ust honum nánast, öðluðust mik-
ið af hans vizku, og allir nokkuð.
Af söfnuði sínum var hann sér-
staklega virtur og elskaður. Ak-
urnesingar eiga því nú á baki að
sjá einum ágætasta manni, sem
Akranes hefur byggt, og fráfall
hans vekur söknuð og trega allra
Akurnesinga.
Eftirlifandi konu hans, dætr-
um og öðrum vandamönnum
votta Akurnesingar innilega
samúð sína.
Svbj. Oddsson
HíNIGNUN VÍSINDANNA
í RÚSSLANDI
25 ÁRA GIFTINGAR-
AFMÆLI
Silfurbrúðkaup var þeim hald-
ið heiðurshjónunum Pálma Stef-
ánssyni og frú Kristínu konu
hans, við Allenby skóla 7. ágúst
í tilefni af 25 ára giftingarafmæli
þeirra. Veður var fagurt, og fjöl-
menni saman komið til að fagna
þeim og árna þeim heilla í nútíð
og framtíð. Verðmætar gjafir
voru þeim færðar af börnum
þeirra, og vinum. Séra Rúnólfur
Marteinsson hafði gift þau fyrir
25 árum, og hefðu víst flestir
kosið að hann hafði verið við-
staddur þenna fagnað.
Einar Johnson frá Steep Rock
hafði orð fyrir gestum og afhenti
gjafir frá vinum og vandamönn-
um þaðan, sem var silfur borð-
búnaður. Mintist hann í orðum
þeim sem hann flutti, hversu
mikið og gott þau hafa gert í
bygðinni. Hún sem kensulkona
bæði fyr og nú, og leyst það starf
sitt með mestu prýði og myndar-
skap í hvívetna, og hann sem bú-
höldur og í öllu hinn besti dreng-
ur. Þau eiga 4 myndarleg börn,
2 stúlkur og 2 syni. Elzt er Flor-
ence Valdína (nú Mrs. Baldur
Jónsson), skólakennari hér á
Steep Rock árið sem leið. Næst
er Baldur, búfræðingur, sem er
þar heima; Clara, nú í miðskóla
á Steep Rock; og Jón, sem er
yngstur, og er enn á barnaskóla.
Öll eru þau vel gefin og efnileg.
Næst talaði Mrs. Th. Gíslason
frá Oak Point, sem er systir frú
Stefánsson, bar hún fram kveðjur
og gjafir til þeirra, frá fjarver-
andi systkinum brúðarinnar.
Fleiri tóku til njiáls, Florence
kenslukona bar fram þakklæti og
gjafir frá börnum þeirra í sam-
einingu, og mæltist vel. Að síð-
ustu þökkuðu silfurbrúðhjónin
öllum komuna, og töldu þennan
dag verða sér ógleymanlegan,
með vel völdum orðum á ensku
og íslenzku.
Voru svo bornar fram veiting-
ar af mikilli rausn og skorti þar
ekki íslenzka risnu í neinu. Allir
voru ánægðir og glaðir, yfir að
hafa átt þessa stund, með þess-
um vinum sínum í fagra skógar-
lundinum þeirra við hið fagra
Manitoba-vatn.
Einn aí gestunum
The Junior Ladies Aid of the
First Lutheran church, Victorj
St., will hold its first regularj
meeting of the season on Tues-
day, Sept. 13th, at 2.30 p.m. in:
the church parlors.
Betrand Russel, hinn heims-
frægi brezki heimspekingur og
rithöfundur, ræðir í grein þess-
ari þá skerðingu á hugsana-, á-
lyktana- og rannsóknarfrelsi,
sem vísindamenn á Rússlandi
eiga við að búa og færir rök að
því, að slíkt hljóti að leiða til
hnignunar vísindanna í ríki
kommúnismans. Greinin er þýdd
úr tímaritinu “Reader’s Digest”.
★
Það er engum vafa undirorp-
ið, að rússneskir valdhafar munu
áður en langt um líður, hefja á-
róður í því skyni að þröngva
eðlisfræðingum á valdasvæði
sóvétstjórnarinnar til þess að
viðurkenna, að færustu menn í
þeirri grein í vesturálfu, eins og
til dæmis þeir Einstein og Bohr
'boði óraunhæfa villulærdóma,
sem vísindamenn sóvétlýðveldis-
ins hljóti að afneita.
Þetta er að mínu áliti það, sem
einkum gefur okkur vonir um
sigur í kalda stríðinu, þar eð það
sannar okkur ótvírætt að ekki
geti liðið á löngu áður en Rúss-
ar taka fyrir alvöru að dragastj
aftur úr hvað vísindalegan her-|
búnað snertir.
Það er nefnilega með öllu ó-
hugsandi, að vísindi geti blómg-
ast, þegar að þeim er búið eins
og raun ber vitni að eigi sér stað
í sóvétríkjunum. Frjáls hugsun
á þar nú við ólíkt meiri örðug-,
leika að etja heldur en þá, sem
hömluðu henni á dögum strang-j
trúnaðar og kirkjulegs ofstækis.j
Falli Stalin ekki tónverk ein-
hvers tónskáldsins vel í geð,
verður listamaðurinn að biðjast
auðmjúklega afsökunar og heita
að semja alþýðlegri verk fram-
vegis. Þá setur og Stalin hverj-
um og einum ströng fyrirmæli
um það, hverjar skoðanir hon-
um beri að hafa á grískri heim-
speki eða samtíðarbókmenntum.
Stalin, “mesti vísindamaður og
hugsuður vorra tíma”, þekkir
einn allt og veit allt, og ef þú
ætlar þér þá dul, að viðurkenna
ekki fyrirmæli hans skilyrðis-
laust eða draga þau í efa, átt þú
á hættu að sæta hinni hræðileg-
ustu refsingu.
Það er aðeins rökrétt þróun
mála, að allt einræði snúist
vegna taumlausrar valdagræðgi
fyrr eða síðar upp í brjálærði.
Þeir, sem náttúrufræðilegar
rannsóknir stunda, verða að hafa
þolinmæði og auðmýkt í ríkum
mæli til brunns að bera; þeir
verða að athuga hlutlaust, og
játa árangurinn af athugunum
sínum, enda þótt svo fari, að á-
rangurinn sé andstæður vonum
þeirra og skoðunum eða beinlín-
is hnekki þeim. Slíkt sjónarmið
mega einræðisherrarnir ekki vita.
Þeir bera vald til að láta millj-
ónir manna klappa hverri sérv-
isku þeirra lof í lófa, og hví
skyldu vísindin ekki einnig lúta
valdi þeirra? Vísindamönnunum
ber að haga sér eins og leyniþjón
ustunni, sem rannsakar hug
fólksins, samkvæmt vilja og fyr-
irmælum einræðisherrans.
Slíkt andrúmsloft kyrkir vaxt-
arbrodd allra vísinda, og við
megum vera þess fullvissir, að
vísindalegu starfi í sóvétríkjun-
um fari stórum hnigandi á
næstunni.
Afstaða valdhafanna í sovét-
ríkjunum til vísinda og vísinda-
manna hlýtur því að vera hverj-
um þeim manni fagnáðarefni,
sem gildir það einu, þótt hern-
aðarlegur máttur þeirra ríkja
verði minni en vesturveldanna.
Þegar sovétvaldhafarnir höfðu
lagt á ráðin um það, hvernig
beygja mætti bókmenntirnar,
hljómlistina og heimspekina
undir ok ríkislögreglunnar,- þótti
þeim mál til þess komið að ‘línu-
binda’ vísindin. Þeir byrjuðu á
Hffræðinni og líffræðingunum.
Deila hafði lengi um það staðið,
hvort áunnir eiginleikar gætu
orðið arfgengir. Lemarck, sem
fylgdi stefnu Darwins, áleit að
svo gæti verið.
Darwin neitaði því að vísu
ekki, að áunnir eiginleikar gætu
orðið arfgengir, en lagði samt
meiri trúnað á arfgengi með-
fæddra afbrigðiseiginda. Nátt-
úrufræðingar og líffræðingar
hafa og fram að þessu hallast að
þeirri skoðun. Þeim kemur ekki
til hugar, að hálsbeygingar gír-
affans gæti orðið til þess, að
lengri verði hálsinn á afkvæm-
um hans, fremur en það, að börn
mikils knattspyrnumanns verði
einnig miklir hnattspyrnumenn.1
Að síðustu varð sú skoðun ráð
andi, að áunnir eiginleikar væru
aldrei arfgengir, unz Lysenko
hinn rússneski fullyrti hið gagn-
stæða. Eftir það samþykktu
fjölmargir fundir og þing rúss-
neskra vísindamanna, að úr-
skurður hans á þessu sviði væri
óvéfengjanlegur, og gagnstæðar
skoðanir vestrænna vísinda-
manna ‘borgaraleg villukenning’|
Þegar þing rússneskra læknis-
vísindamanna samþykkti kenn-
ingu Lysenkos 1948, notaði það^
tækifærið til þess að senda Stal-
in ávarp þar sem það þakkaði
fyrst og fremst honum allan á-j
rangur vísindalegra rannsókna í|
landinu. ‘Með frábærri snilli hef-1
ur þú beint þróun vísindanna inn!
á farsæla braut, barátta þín við
hlutdrægar ályktanir og óraun-
hæfar kenningar er leiðarljós
okkar í daglegu starfi og ákvörð-j
unum.”
Svo virðist, sem að minnsta-
kosti sumir þessara manna hafij
ekki hneigst að ofstækiskredd-
j unum áður en þær voru í hefðj
1 teknar. En þeir þóttust sjá fyrirl
hvað verða mundi, og lofuðu bótj
og betrun. “Við heitum þér því.j
ástsæli foringi, að snúa einsj
* fljótt og okkur er unt frá allri
villu”.
Allsherjarþing landbúnaðar-j
vísindamanna, sem háð var í
júní 1948, gekk enn lengra í;
blekkingunum, og hyllti J. V.j
Stalin sem “mesta vísindamann
vorra tíma.”
Eg álít, að ekki sé hægt aðj
fordæma rússneska vísindamennj
fyrir villu sína. Játi þeir henni
ekki, eru þeir fyrst og fremst
sviptir öllum menntaheiðri og
trúnaðarstöðum, sem þeir kunna
að hafa áunnið sér. Og þó er að-
eins hálfsögð sagan, því að,
þrjózkist þeir þá enn við, bíða
þeirra pyntingar og fangabúðir,:
auk þess sem ástvinir þeirra og
börn eiga hið sama yfir höfði j
sér.
Það virðist liggja í augum
uppi að orsökin til þess, að arf- j
gengiskenning Lysenkos er úr-
skurðuð óvéfengjanleg í Rúss-
landi, sé einkum sú, að hún gef-j
ur vonir um hraðari framför áj
sviði landbúnaðar en ella hefði
mátt við búast.
íbúar Rússlands og Kanada
eiga úr sama vanda að ráða hvað
akuryrkju snertir. Sem sé, að
verða sér úti um þau afbrigði af
korni, sem ræktanleg séu í köld-
ustu hlutum þeirra landa. Erfða-
fræðingar vestrænna þjóða álíta
að korn geti náð þeim eiginleika
fyrir vísindalega kynblöndun
hæfustu afbrigða. Lysenko full-
vissar hins vegar landa sína um
það, að hann geti látið kornteg-
undirnar hlíta boði sínu og banni
eins og þeir sjálfir hlíta boði og
banni valdhafanna.
í tilkynningu sinni til þings-
ins, sem þegar er að vikið segir
Lysenko á þessa leið frá árangri
rannsókna sinna og tilrauna: —
“Með afskiftum mínum geta
mennirnir þvingað hverja teg-
und plantna og dýra til þess að
taka stökkbreytingum, og það
sem meira er um vert, — menn-
irnir geta ráðið þeim stökkbreyt-
ingum og hagað þeim eftir geð-
þótta sínum”. Blaðið ‘Pravda”
ræddi um þá viðletini sovétþjóð-
anna að breyta náttúrunni “sam-
kvæmt áætlun”.,
Munurinn á fullyrðingu Lys-
énkos og skoðunum vestrænna
vísindamanna á þessu sviði er
aðeins stigbundinn. Allir vita að
fyrir mannlega viðleitni má
breyta bæði plöntum og dýrum,
en Lysenko fullyrðir, að fram-
kvæma megi slíkar breytingar á
miklu skemmri tíma en vestræn-
ir líffræðingar telja mögulegt.
Reynist hann hafa rétt fyrir
sér, hlýtur rússnesk akuryrkja
og landbúnaður að taka hraðri
framför, og þá getur ekki liðið
á löngu, unz Rússar framleiða
korn í stórum stíl til útflutnings
og sölu á heimsmarkaðinum.
Reynist fullyrðing hans hins
vegar röng, eins og allir vestræn-
ir líffræðingar telja, hlýtur
þetta að fara á aðra lund. Svo
virðist, sem sovétvaldhöfunum
hafi veitzt svo auðvelt að þvinga
þegnana og undiroka, að þeir
hafi nú ákveðið að fara eins að
hvað náttúruna snertir. En það
mun reynast örðugt að hneppá
náttúruna í fangabúðir og þrælk
un, og við megum búast við því,
að hún láti hið rússneska vald-
boð sem vind um eyru þjóta.
Sovétvaldhafarnir hyggjast nú
stíga enn stærra skref. Þeir
hyggjast nú breyta eðlisfræði-
legum kenningum eftir geðþótta
sínum. Síðan kjarnorkan fannst
hefur eðlisfræðin verið mjög of-
arlega á baugi, og sovétvaldhöf-
unum er það sár þyrnir í augum,
að borgaralegir vísindamenn
skyldu vinna þennan mikla sig-
ur.
Kommúnismi og þjóðernisof-
stæki eru samtvinnaðir og snar-
ir þættir í skapgerð sovétvald-
hafanna. Á stundum verður ekki
úr því skorið, hvort þeir leggja
fæð á vísindamanninn og kenn-
ingu hans vegna þess, að hann
er þegn auðvaldsríkis, eða aðeins
fyrir þá sök að hann er ekki
rússneskur. Rússneskir vísinda-
menn berjast eins og berserkir
við það að sanna, að allir þeir
sigrar, sem mestir hafa verið
unnir á sviði vísindanna, eigi
rætur sínar að rekja til rúss-
neskra vísindamanna, sem auð-
valdsríkin hafi neitað að viður-
kenna. Samt sem áður verður
þeirri staðreynd ekki haggað að
svo stöddu, að Bandaríkjamenn,
en ekki Rússar, gerðu fyrstu
kjarnorkusprengjuna.
En það, sem ofstækissinnana
rússnesku tekur sárast í því sam-
bandi er það, að kjarnorkufræð-
íngarnir hafa raskað undirstöð-
um efnishyggjunnar gömlu.
Kjarninn er margbrotin sam-
stæða af elektrónum, neutrónum
og positrónum, sem vara aðeins
andartak, en um leið og þær líða
undir lok, myndast aðrar eins
einhversstaðar í kerfinu. Engri
af þessum frumeindum verður
fundinn afmarkaður staður í því
kerfi.
V. L. Lvov hefur nú hafið á-
róðurinn gegn andefnishyggju-
kenningum á sviði eðlisfræðinn-
ar, og ef marka má það, sem áður
hefur verið leikið, má telja full-
víst, að ekki verði sá áróður
stundaður af minni ákefð held-
ur en sá líffræðilegi. Fyrir löngu
síðan lét Lenin sálugi sér um
munn fara orð, sem gefa Lvov
tilefni til að lofsyngja hann sem
snilling og sjáanda, hvað mál
þetta snertir. En leitt er það fyr-
ir efnisdýrkendurna, að prófess-
or Niels Bohr skuli hafa hrist ó-
þyrmilega stoðirnar undir trú
þeirra, er hann uppgötvaði eðlis-
lögmál kjarnans, enda sendir
Lvov honum og þeim, er fylgja
honum að málum, óspart tóninn;
kallar þá upphafsmenn og fylgj-
endur hinnar borgaralegu Kaup-
mannahafnarkenningar í eðlis-
fræði, þar eð Niels Bohr bjó í
Kaupannahöfn, unz þýzku naz-
istarnir flæmdu hann brott það-
an. Þá, sem nefndri kenningu
fylgja> kallar Lvov “fjandmenn
efnishyggjunnar að stefnu til,
og því eru kenningar þeirra á
röngum rökum reistar.”
Þeim árangri, sem kjarnorku-
fræðingar Vesturlanda hafa náð,
segir Lvov að þeir hafi náð þrátt
fyrir kenningar sínar, en ekki
vegna þeirra. “Aðeins vísinda-
menn sovétríkjanna, sem hafa
“BÆNDADAGUR”
Jón Þorbergsson, óðalsbóndi á
Laxamýri, hefir ritað í blöðin
um “Bændadag”.
Mér þykir vænt um að hann
hefir rofið þögnina um þetta mál
þó að eg sé honum ekki sammála
um daginn.
Fyrir meir en 10 árum síðan
hreyfði eg þessu máli á fundi
framsóknarmanna í Reykjavík
og stakk þá upp á Jónsmessunni
sem “degi bændnanna”. Um
þetta efni var ritað í “Tímann”
og upp af því spruttu svo vor-
hátíðir í ýmsum héruðum, sem
þó hafa aldrei verið bundnar við
sérstakan dag..
Aftan úr örofi alda hafa jólin
og Jónsmessan verið miklar há-
tíðir norrænna þjóða. Báðar eru
þessar hátíðir bundnar við sólina
og trú á hennar mátt. Jólin, þeg-
ar sólin tekur daginn upp á við
til lengri og hlýrri tíma — en
Jónsmessan, þegar magn sólar-
innar er sem mest og land og haf
er þrungið lífi og gnægðum.
Jólin — jólablót — miðsvetí-
arblót, voru hátíð stórra fyrir-
ætlana. Þá var ‘stigið á stokk”
og strengd heit til dáðríkra at-
hafna, — hernaðarafreka, land-
vinninga, fjárs og framaöflunar
o. m. fl. Eða heitið var á guðina
um gróðurmagn jarðar og af-
hinn mikla sannleika dialekt- ^akstur bústofns og veiða____________“til
islrar pfnicVtTrrrcrin oA loíAorlíAeí áre fri^or”____a i__i_i_
iskar efnishyggju að leiðarljósi,
geta bjargað kenningunni um
eðlislögmál efnisins úr því svaði
sem villuráfandi eðlisfræðingar
annarra landa hafa hrundið henni
í.”
ars og friðar” með hækkandi sól
og í höndfarandi bjargræðistíma.
Svo var það Jónsmessan sjálf,
þessi hápunktur lífsins hvert ár.
Allt hafði verið gert til að láta
áheit á guði og sjálfa sig rætast.
Þessa yfirlýsingu mætti orða. Sólin stóð kyrr um stund (sól-
á þennan hátt: “Rússneskir eðl-; stöður) og allt var hlaðið krafti
isfræðingar, gætið að ykkur í hennar, svo jafnvel döggin hafði
tíma!
Vísindamenn njóta enn fylsta
frelsis með vestrænum þjóðum,
og að sama skapi og kenningar
þeirra ná þar meiri raunhæfum
áhrifum og starf þeirra ber mik-
ilsverðari árangur, herðir stjórn-
málaofstækið fjöturinn að starf-
semi þeirra í sovétlýðveldunum.
Eg geri ekki ráð fyrir að hugs-
anafrelsi vísindamanna verði of
hátt metið, — án þess er fram-
för og þróun á sviði vísinda ó-
hugsanleg. — Alþbl. 31. júlí
lækninga mátt. Þá var stundin
til að klífa há fjöll og finna óska
steininn, þetta eftirlæti allra
alda. Þá byrjuðu menn að taka
laun verka sinna og fyrirhyggju
— tími afla og uppskeru fór í
hönd. —Freyr
Forseti heiörar
dr. Björn Þóröarson
1. ágúst sæmdi forseti íslands
1 fyrrverandi forsætisráðherra, dr.
juris Björn Þórðarson stórkrossi
Fálkaorðunnar. Eins og kunn-
ugt er var dr. Björn forsætisráð-
herra er lýðveldið var stofnað,
auk þess gengdi hann samvisku-
samlega einu umfangsmesta og
Kveöjur til forseta
Meðal orðsendinga, sem for-
seta íslands bárust í tilefni af vandamesta dómaraembætti á ís-
embættistöku hans voru hlýjar landi um langt árabil, svo og
kveðjur fra Truman Bandaríkja-j ýmsum trúnaðarstörfum. Var
forseta, ennfremur frá Berut meðal annars sáttasemjari ríkis-
Pólandsforseta svo og árnaðar- íns í rúm 16 ár. Ennfremur hefir
óskir frá áhöfn Súðarinnar og ís-
lenzkum sjómönnum við Græn-
landsstrendur, frá Bandalagi ísl.
skáta og frá íslendingadags-
nefndinni í Blaine, Washington-
ríki. —Mbl. 4. ágúst
hann innt af hendi merkileg rit-
störf. —Mbl. 5. ágúst
Kaupið Heimskringlu
Lesið Heimskringlu
Borgið Heimskringlu
EVENING SCHOOLS PROGRAMME
1949-50
CONDUCTEO BY THE SCHOOL DISTRICT OF WINNIPEC No. '1
REGISTRATION DATES (7:30 to 9:30 p.m.)
DANIEL McINTYRE KELVIN ST. JOHN’S ISAAC NEWTON STRATHCONA
Auto Merhanics, Commercial and Elementary English. Wood, Electricity, Welding and Element ary English. Elementary English. Sept. 12 & 14th Elementary School and C.ommercial Subjects. Sept. löth Home Economics. Sept. 29th Handicrafts, etc. Sept. 15th
Sept. 15th Sept. 12th Drafting, Radio, Machine Shop and Commercial Subjects. Sept. 14th Technical and Commercial Subjects. Sept. 14th EARL GREY Shop Classes. Sept. 16th Clothing. Sept. 30th
Academic Courses. . Sept. 22nd Parent Education Gor. Bell Sept. 9th
Home Economics and Public Speaking. Sept. 27th Home Economics and Public Speaking. Sept. 26th Home Economics. Sept. 28th Red Cross Centre Nursing. Sept. 20th 9 a.m.—5 p.m. 7:50—9:30 p.in. LORD SELKIRK Shop Classes. Sept. 15th Clothing. Sept. 29th
COMMENCING DATES (Consult the bulletin for the day) 7:30 p.m
Elementary English. Sept. 15th Elementary English. Elementary English. Elementary and Handicrafts, etc.
Sept. llth Sept. 14th Commercial Subjects. Sept. 19th
Auto mechanics and Technical and Technical and Sept. 20th Home Economics.
Commercial. Commercial. Commercial. Oct. 3rd EARL GREY ANI)
Sept. 19lh Sept. 19th Sept. 19th Parent Education LORD SELKIRK
Home Economics and Home Economcs and Home Economics. Oct. 3rd Scpt. 13th—Tuesday onlv Shop Classes. Sept. 19th
Academlc. Public Speaking. 8:00-10:00 p.m.
Oct. 3rd Oct. 3rd \ NURSING Sept. 27th—8:00 p.m. Clothing. Oct. 3rd