Heimskringla - 27.09.1950, Blaðsíða 1

quality-freshness
Sbtter-Nut
BREAD
At Your Neighborhood Grocer’s
For Freshness and Flavor!!
'\ý'y‘l$uUern ui‘c^ CanIada Bread jt your tKocms
LXIV. ARGANGUR
WTNNIPEG, MIÐVIKUDAGLNN, 27. SEPT. 1950
NÚMER 52.
FRETTAYFIRLIT 0G UMSAGNIR
Dr. Alexander Jóhannesson
kominn
í gær kom dr. Alexander Jó
hannesson, forseti háskóla Is-
iands, til Winnipeg. Blaðið hef-
ir ekki getað náð tali af honum,
en hann hefir verið vestra í boði
Bandaríkjastjórnar syðra um
skeið og hefir heimsótt háskóla
þar og flutt fyrirlestra. Hingað
er hann kominn í boði Manitoba-
háskóla. Hann dvelur hér um
viku tíma, en vonandi er, þó tím-
mn sé naumur, að íslendingar
fái að kynnast honum, mannin-
um, sem þeir hafa svo margt fróð-
legt lesið eftir um þau málefni,
er hverjum íslendingi er kærust,
um norræn og íslenzk efni. í
háskólanum flytur hann fyrir-
lestur í dag. Að öðru leyti er nú
auglýst samsæti fyrir hann á
föstudag, sem vel ætti að vera
sótt. Dr. Alexander Jóhannes-
son hefir unnið að velferð há-
skóla íslands frá því fyrsta.
Heimskringla býður Dr. Alex-
ander Jóhannesson velkominn til
Winnipeg.
Afbragðs þjóðræknis-
samkoma
Fyrsta samkoma Páls læknis
Kolka í Winnipeg, var haldin í
Fyrstu lút. kirkju í gærkvöldi.
Var fjöldi áheyrenda, eða nálega
hvert sæti skipað í kirkjunni
niðri. Á samkomunni flutti
læknirinn ágætan fyrirlestur um
íslenzka menningu að fornu og
nýju. Var erindi hans ljóst samið
og vel flutt og mjög vel rómað
a£ áheyrendum. Erum vér vissir*
um, að sú skilgreining hans á
íslenzkri menningu, að hún yrði
að vera sterkara mótuð af forn-
menningu fslendinga, en af er-
lendum áhrifum, sem hún hefði
síðari árin blandast, til þess að
geta heitið íslenzk menning,
þótti góð og lýsa vel efninu, sem
um var að ræða. Myndirnar frá
íslandi voru yfirleitt góðar. En
Páli lækni brá bezt til listar
sinnar með upplestri kvæðis, er
hann hafði sjálfur ort og flutti á
eftir myndasýningunni. •
Samkoma sem þessi hefir mikil
þjóðræknisleg áhrif. Og það er
gott til þess að vita, að þau áhrif
eiga eftir að verða hér útbreitt.
Vestur-fslendingar standa í
þakklætis skuld bæði við Þjóð-
ræknisfélagið fyrir það og gest-
inn að heiman.
Pravda talar við Canada
Rússneska stjórnarmálgagnið
Pravda, skýrði frá því 23. sept.
að hermenn frá Canada væru
komnir í stríðið í Koreu. Segir
blaðið að flugmenn Canada hafi
drepið í krafti særða menn í
stríðinu, er verið hefðu að flýja
frá Seoul, sem Norðurher Koreu
væri að tapa aftur; canadisku
hermennirnir hefðu verið drukn
ir af víni (gin).
Fluglið frá Canada sögðu
fréttir hér, að væri ekki á vígvöll
enn komið í Koreu, en hefir flutt
vörur frá Tacoma, Wash., til
Tokio. Eins og vita mátti er því
frétt Pravda hauga lýgi.
Hlýtur friðarverðlaun
Friðarverðlaun Nobels voru s.l.
íöstudag veitt Dr. Ralph Bunche,
þeim er Sameinuðu þjóðirnar
nefndu til þess að taka við milli-
göngu mála í landinu helga og
koma þar á friði eftir morð Bona-
parte. En hann er fulltrúi Banda-
ríkjanna á þingi Sameinuðu
þjóðanna.
Dr. Bunche hefir farist verkið
vel og það mun fyrir það, sem
hann hlýtur verðlaunin.
Dr. Bunche er bandarískur
Svertingi, 46 ára gamall og nýtur
mikils trausts, sem val hans til að
miðla málum í Palestínu ber vott
um. Verðlaunin nema 23,000 döl-
um.
Rússar fara fram á frið
Þegar Rússar sáu hvað verða
vildi í Koreu-striðinu, fóru þeir
með Malik sinn í broddi fylking-
ar undir eins og biðjast friðar.
Hlustuðu Sameinuðu þjóðirnar
á hann og báðu hann frekari
skýringa á þingi Sameinuðu
þjóðanna.
Veitti hann þær fúslega. En
svör hans voru svo loðin, að auð-
séð var að þau voru af sama toga
spunnin og friðurinn er hann
bauð Tékkóslóvakíu og innlimaði
hana í Rússland, eða þegar hann
sá, að hlutirnir í Berlín gengu
ekki að óskum og bauðst friðar
við vesturríkin.
Sameinuðu þjóðirnar fundu
enga ástæðu til að taka orð Mal-
iks til greina.
Rússum er nú annara um að
þvo hendur sínar af þessu Koreu-
stríði, en nokkuð annað.
En þeir settu það af stað. Hafi
þar öðruvísi farið en þeir bjugg-
ust við, geta þeir sjálfum sér um
kent.
í raun réttri er nú meira undir
því komið hvað íbúar Norður-
Koreu sjálfir kjósa sér. Þeir
eiga að öllum líkindum kost á að
sameinast þjóðbræðrum sínum í
Suður-Koreu. En kjósi þeir sér
fremur að vera stríðsleppar
Rússa og leggja sig fram um að
halda áfram að hneppa þjóð-
bræður sína í Suður-Koreu undir
rússneska kúgun, eiga þeir ef-
laust einnig kost á því — og eiga
Sameinuðu þjóðirnar yfir sér,
viðbúnari en þær voru í þessu
stríði.
SEOUL UNNIN
Fxá Koreú-stríðinu eru síðustu
Eréttirnar þær, að her MacAr-
thurs hafi tekið höfuðborgina
Seoul, í Suður-Koreu, er norðan
kommúnistar tóku í sínum fyrstu
áhlaupum fyrir þremur mánuð-
um.
Kommúnistar töluðu þá um,
eins og ekkert væri að reka
Bandaríkjaherinn í sjóinn.
Með þjálfað lið og óheyrilega
vel útbúið með rússneskum vopn-
um, en Suður-Koreubúa við öllu
óbuna, var ekki furða þó þeir
töluðu djarft.
Þetta Koreu-stríð átti í huga
kommúnista að vera eitt stóra
PÁLL V. G. KOLKA:
Jón BisK^ap Arason
Nú hlusta fjöllin í Hjaltadal
á hergný frá liðnum öldum,
og vættir margfróðar vekja tal
við varðeld á sumarkvöldum
um höfuðskörung á Hólastól,
einn helztan þeirra, sem land vort ól.
í heilagra kirkju hátíð var,
er hendur hans blessun stráðu,
en andrík ljóð og eggjað svar
um aldirnar til vor náðu.
Frá Róm var skrúðinn, er biskup bar,
en blóð og mergur hans íslenzkt var.
Því vígði hugprúður biskup bál,
sem brann upp af feðra haugum
og brýndi eggjar í blettótt stál,
er blasti við þjóðar augum
sá ægihrammur erlends valds,
er áfjáður seildist til ráða og gjalds.
Frá Hólum reið hann það hryggðarár
í helför með stál í taugum,
en sólin skein á hans silfurhár
og sveipaði geislabaugum.
Sú lokaraun var í lengd og bráð
með lýsigulli í sögur skráð.
Því lýsir Saga, hve Líkaböng
við lát þeirra feðga stundi.
Þá harmaði vættur í hamraþröng
og hnípti hver björk í lundi,
en kúgun ránsmanna kramdi þjóð
og kirkjan rúin og svívirt stóð.
En dreyri hins blessaða biskups varð
sem bætandi dögg á nóttu,
og frelsisarð í þann föðurgarð
hans frændur og niðjar sóttu.
Af dauða hans kirkja Drottins er
því djásni auðug, er ljóma ber.
Hver þjóð, sem lætur sitt frelsi falt
án fórnar, mun hneppt í dróma.
Hinn aldni biskup þá blóðskuld galt,
sem bjargaði lands vors sóma.
Það heimtar oft tár og hjartablóð
að halda skyldur við land og þjóð.
Er hjaðnar daganna hjal og þys
er hljóðbær og vökul þögnin.
Hér verða nútíma verk sem fys,
að verund bjargfastri sögnin,
er hvíslar vættur í Hjaltadal
og hjarta íslendings geyma skal.
—Ort við vígslu Minnisvarða J. A. á þessum sumri á hólum.
Kirkjublaðið
Mikil flóðhætta á Gimli
Af blöðunum í Winnipeg að
dæma s. 1. mánudag, er mikil
flóðhætta yfirvofandi á Gimli.
Hættan stafar frá Winnipeg-
vatni. Á haustin, eða í október-
mánuði, er vanalega von mikilla
norðan storma. Hækkar þá oft
svo mikið í suður-vatninu, að
yfir bakka flóir. Hefir komið
fyrir, að bygðir meðfram suð-
vestur ströndinni hafa þá flætt,
og lagst í eyði. Má þar til nefna
ísafoldar-bygðina norður af Riv-
erton.
Nú áður en norðanstorma er
von, er talsvert hærra í Winni-
peg-vatni en verið hefir. Stafar
það að líkindum af hinum miklu
flóðum í Rauðánni á s. 1. sumri.
Er það aðallega af því að flóð er
nú óttast, er af norðri fer að
hvessa. Segir borgarstjórinn á
Gimli, Barney Egilson, að
Þriggja daga norðanstormur geti
orsakað svo mikið flóð, að hvert
hús í Gimli-Jbæ verði að flytja.
Síðla á þessu sumri hafa kom-
ið norðanstormar, er hækkun
hafa orsakað við ströndina alla
leið frá Hnausum suður til Pon-
ema. Við Canadian Sunday
School Mission tvær mílur norð-
ur af Gimli, hefir hækkað svo
mikið, að flytja varð skólann og
öll hús út stað.
Var og þá mikið unnið að því
að byggja flóðgarða á Gimli. En
þeir garðar hafa ekki verið
steyptir sem skyldi. Var sam-
bandsstjórnin beðin að leggja
hönd á plóg með því að koma
þeim fyrir. Er sambandsstjórn-
in hefir þagað eins og steinn
eins og hennar er venja og hefir
ekki hrært hönd né fót.
PÁLMI HANNESSON
lætur vel yfir dvölinni
vestra
Pálmi Hannesson rektor
Menntaskólans í Reykjavík
sagði í blaðaviðtali í Bandaríkj-
unum, að sér fyndist ameríkar
kvikmyndir ekki gefa rétta hug-
mynd um Bandaríkjamenn. “Frá
evrópisku sjónarmiði”, bætti
hann við til skýringar, “finnst
mér fólk hér langt um eðlilegra
og mannlegra en kvikmyndirnar
gefa til kynna. Sagði Pálmi, að
fólk væri bæði glaðlegt og hjálp-
samt.
sporið í áttina til heimsyfirráða
þeirra.
Það getur kanske orðið það, en
varla í bráðina.
En jafnvel ennþá verra err að
tapa Seoul, er hitt, að kommún-
ísta herinn í Suður-Koreu, er krí-
aður þar inni.
Heldur her Sameinuðu þjóð-
anna áfram að taka Koreu fyrir
norðan 38 gráðu? Þegar Mac-
Arthur var spurður um það,
sagði hann það komið undi,r því,
hvað Sameinuðu þjóðirnar vildu
í því efni.
Þeirri spurningu verður ekki
enn svarað.
Erindum Pálma er ekki lokið
og sagði hann, að sig langaði til
að sjá meira af Bandaríkjunum
frá jarðfræðilegu sjónarmiði, t.d.
staði eins og Grand Canyon (hin
sem það gat til þess, að láta hana
bera langt af öðrum skipum, eins
og Vilhjálmur keisari átti að
vera fremri öðrum þjóðhöfðingj-
um. —Tíminn
Eru Rússar betlarar?
Kommunistar tala mikið um
“betl’”, “mútur” og “ölmusur”,
í sambandi við Marshallaðstoð-
ina og aðra beina og óbeina að-
stoð, sem Bandaríkin hafa látið
öðrum þjóðum í té. En það ein-
kennilega er, að það er í augum
kommúnista ekki sama, hver þigg
ur slíka aðstoð. Þegar Rússar
þiggja ^meríska aðstoð í stríðinu
og eftir stríðið er það gott og
blessað og raunar sjálfsagt. Þeg-
ar aðrar þjóðir þiggja sams konar
styrk við endurreisn eftir styrj-
öldina eru það mútur, betl og öl-
musur.
Sannleikurinn, sem kommún-
istar fela vandlega fyrir heyr-
endum sínum, er sá, að engin
þjóð hefur þegið eins mikla að-
stoð frá Ameríku og Rússar. Ef
tekið er saman allt það, sem þeir
hafa tekið við, er það næstum því
eins mikið og öll Marshallhjálp-
in til allra þátttökuríkja hennar
öll fjögur árin, sem hún á að
standa.
Amerísk tímarit setja stundum
lenzku kyni. Lét Pálmi þess get-iuPP reiking þann, sem Rússar
ið, að því vegnaði vel og væri|hafa ekki greitt og greiða senni-
margt af hinu yngra fólki við'ega aldrei Bandaríkjunum. Þar
háskólanám. j eru fyrst eignir í Eystrasaltss-
Pálmi tjáði hrifningu sína yfir J iöndunum, Pollandi og víðar,
Mellon safinu og bókasafni sem Rússar hafa gert upptækar
Bandaríkjaþings en þar eru um °S nema 100 milj. dollurum. Þá
8 miljón binda og mun það vera kemur láns- og leiguhjálpin á
stærsta bókasafn veraldar. í safn stríðsárunum, sem nemur hvorki
inu eru til gömul íslenzk hand-
rit og var þar frumeintak af Gut-
enberg biblíunni.
Pálmi dvelur í boði stjórnar
Bandaríkjanna og mun hanrt
koma heim í byrjun október.
—Tíminn 6. september
yggi mundi skapast og því minni
yrði hættan á nýju stríði þar.
Enda þótt Vestur-Evrópuþjóð-
irnar hafi enn ekki fengið ná-
lægt því eins mikla aðstoð vest-
an um haf og Rússar einir hafa
þegið, er árangurinn þegar nægi-
lega mikill til að sanna þá skoð-
un, sem lá á bak við frumkvæði
Marshalls.—Alþbl.
FYRIRLESTRAR OG
FERÐAAÆTLUN
PÁLS KOLKA LÆKNIS
Mikil listasnekkja
meira né minna en tíu þús. millj
dollurum, að ónefndum þeim
mannslífum frá ýmsum þjóðum,
sem týndust við að flytja þessa
hjálp til rússneskra hafna. Þá er
j aðstoð við sovetríkin eftir styrj-
öldina, sem nemur 220 milljón
dollurum. Rússar eiga því glæsi-
legt met í því að þiggja amer
íska aðstoð og eru því mestu
Lystisnekkja Vilhjálms Þýzka-1 mútuþegar, betlarar og ölmusu-
landskeisara, “Liguria” hefir ný- menn þessa hnattar
lega skipt um eigendur. Hún var Engin þjóð er ánægð með það,
stóru gljúfur, sem Colorado áin j smíðuð 1914, en Bretar hernámu!að þurfa á að halda slíkri aðstoð
hefir grafið) og eldfjallahérööinj hana igi7. síðar var hún seld til frá annari, jafnvel ekki við við-
Ástralíu og höfð í siglingum reisnarstarf eftir mikla styrjöld.
milli Sidney og Singapore. Nú , En réttsýnir menn um allan hinn
befir félag í Panama keypt hana frjálsa heim hafa séð það og skil-
og ætlar að láta hana vera í ferð- fö, að það er mannkyninu vissu-
fornfu háskóla, Columbia, Har-Ium milli New York og ítalíu. lega fyrir beztu, að hinar auð-
vard,,íYale og Princeton. Það sýnir bezt, að snekkjan er urrri þjóðir aðstoði þær, sem búa
Pálmi kom til N. York 1. ág- ekkert smásmíði, að hún hefir vig erfiðleika eftir styrjöldina.
úst, en var hálfan mánuð í Kan- rúm fyrir 900 farþega. I Alþjóðleg stjórn, sem skipulagt
1 Washington fylki.
Þegar skólarnir hefjast í sept-
ember mun Pálmi fara í kynnis-
för til háskólanna Cornell, Kali-
Hayland, fimtudaginn 28. sept.
Geyr" • Árborg, föstudaginn
29. september
Riverton, mánudaginn 2. okt.
Selkirk, þriðjudaginn 3. okt.
Glenboro, fimtudaginn 5. okt.
Morden (Brown), föstudaginn 6.
október
Mountain, N. D., mánudaginn 9.
október
Fyrirlestrar í Vatnabygðunum
og á Kyrrhafsströndinni auglýst-
ir síðar.
FRÉTTIR FRÁ ISLANDI
ada áður en hann fór til Wash-
ington. Hann var viðstaddur há-
tíðahöld íslendinga að Gimli í
Kanada. Einnig heimsótti hann
fslendinga í N. Dakota en þar
búa nokkur þúsund manna af ís-
Innréttingu skipsins hefir enn gæti slíka auðjöfnun, er ekki
verið lítið breytt, heldur öllu ennþá til, og þetta er því á valdi
haldið sem mest í sínu upphaf-' hverrar og einnar þjóðar.
iega horfi. Á sinni tíð var “Li-| Hugmynd Marshalls var sú, að
guria” líka mesta luxusskip ver- því fyr^ sem viðreisn Evrópu-
aldar. Þýzkt hugvit gerði allt,1 þjóðanna tækist, því meira ör-
Tvær fisktegundidr nýfundnar
á tslandsmiöum
í nýútkomnu hefti af Náttúru-
fræðingnum skýrir Árni Frið-
riksson fiskfiræðingur frá því,
að tvær fisktegundir séu ný-
fundnar hér vð land. Þessar nýju
tegundir nefnast rauðserkur og
búrfiskur. Áður var vitað um
145 fisktegundir hér.
Teljast báðir þessir fiskar til
farserkjaættarinnar, sem ekki
hefir fyr átt neinn fulltrúa hér
við land. Það var togarinn Skúli
Magnússon er veiddi rauðserk-
inn. Fékk hann í vörpuna kring-
um 15. marz s. 1. á um 180 faðma
dýpi í sunanverðu Jökuldjúpi.
Fiskurinn var óvenju stór eða
um 62 cm langur, en venjuleg
stærð mun vera 50 cm fullvaxinn.
Heimkynni rauðserksins er djúp-
sævi við strendur Evrópu fyrir
neðan 200 m. dýpi.
Hin tegundin, búrfiskurinn,
fanst um mánaðamótin nóv.—des.
í vetur á 185 faðma dýpi, um 35
sjómílur undan landi,- í Öræfa-
grunni. Var það þýzkur togari
er fékk fimm fiska af þessari
tegund í vörpuna. Lengd þeirra
var frá 54 upp í 68 cm.
Að lokum lætur Árni þess get-
ið að það sé að verða algengara
að fiskar úr Atlantshafsdjúpinu
fáist á vanalegum fiskileitum og
telur þrjár skýringar hugsanleg-
ar: í fyrsta lagi árferðið, í öðru
lagi nýtízku skip við veiðarnar
og í þriðja lagi að veiðarnar’séu
nú stundaðar af meira kappi en
oftast áður.—Þjóðv. 13. ág.