Heimskringla - 26.12.1951, Blaðsíða 1

AT ALL LEADING GROCERS
Super-Quality
“BUTTER-NUT”
BREAD
“Tops in Quality & Taste”
CANADA BREAD -look for tlie
Bright Red Wrapper

* \n íx

AT ALL LEADING GROCERS
Super-Quality
“BUTTER-NUT”
BREAD
“Tops in Quality & Taste”
CANADA BREAD -look for thc
Bright Red Wrapper

LXVI ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 26. DES., 1951
NÚMER 13.
Ræða Finnboga Guðmundssonar, prófessors
á móllökufagnaði í Fyrstu
lútersku kirkjunni, mánu-
dagskvöldið 10. desember.
Herra formaður, herra forseti,
heiðraða samkoma:
Þegar ég fór af íslandi nú
fyrir mánuði, fylgdu mér þaðan
góðir hugir. Allir, sem vissu,
hvert ég var að fara og hverra
erinda, báðu vel fyrir mér og
árnuðu mér heilla í hinu nýja og
ábyrgðarmikla starfi. Sumir
báðu mig fyrir kveðjur til ein-
staklinga, aðrir báðu að heilsa
ykkur öllum. Þessum kveðjum
er mér bæði ljúft og skylt að
koma á framfæri við ykkur. Eru
þá fyrst kveðjur frá forseta
Þjóðræknisfélagsins heima, Sig-
urgeiri biskupi Sigurðssyni, frá
Alexander Jóhannessyni rektor
háskólans, Pálma Hannessyni
rektor menntaskólans og Páli
Kolka lækni. Þessir menn eru
ykkur flestum í fersku minni.
Þeir hafa sótt ykkur heim, hald-
ið hér ræður og treyst böndin
milli ykkar og heimaþjóðarinn-
ar. Slíkar heimsóknir ásamt ferð-
um ykkar til íslands, sem farið
hafa í vöxt hin síðari ár, eru
afar mikilsverðar og eiga, er
fram líða stundir, eftir að verða
tíðari — og reynast ríkari þátt-
ur í samskiptum og samheldni
Islendinga en nokkurn grunar.
En það var ekki aðeins, að
menn yrðu til að biðja mig fyrir
kveðjur, heldur og landið sjálft.
Þegar faðir minn, Guðmundur
Finnbogason, var\ á ferð hér
vestra árið 1916, mælti skáldið
Kristján N. Júlíus við hann að
skilnaði:
Biðja skal þig síðsta sinn:
Svani og bláum fjöllum,
hóli, bala, hálsi og kinn
heilsaðu frá mér öllum.
Ég veit að ég gerist ekki of
djarfur, þótt ég snúi þessum
kveðjum við. Ég veit, að svanirn-
ir og fjöllin heima, hólarnir
og hálsarnir, eiga sér marga vini
hér. Ég hef þegar hitt nokkra
af eldri kynslóðinni, og þeir hafa
eins , og lifnað við, þegar talið
hefur borizt að sveitinni, þaðan
sem þeir komu. Og sumar endur-
minningar ykkar frá bernsku-
stöðvunum eru meðal hins feg-
ursta, sem þig eigið, enda hafa
þær orðið eitthvert bezta yrkis-
efni skálda ykkar og rithöfunda.
Því er það ekkert hégómamál,
þótt ég leyfi mér að flytja ykkur
kveðjur landsins sjálfs, svo ó-
rjúfandi böndum sem þið hin
eldri a. m. k eruð við það tengd.
En það er eðlilegt, að hinir
yngri, sem hafa aldrei til íslands
komið, þekkja það ekki nema af
afspurn og kunna margir ekki
íslenzku, eigi erfitt með að skilja
afstöðu og viðhorf hinna eldri.
Það er svo undarlegt um Island,
að það virðist grípa syni sína og
dætur fastari tökum, standa
þeim skýrara fyrir sjónum en
flest lönd önnur börnum sín-
um.
Maður einn, sem verið hefur
hér vestra nálægt 40 ár og vegna
starfs síns átt þess kost að
kynnast flestum þeim þjóðum,
er land þetta byggja, hefur sagt
mér, að reynsla sín sé sú, að
ekkert þjóðarbrot hafi flutt jafn-
mikið af landi sínu, ljóðum og
sögum hingað vestur og íslend-
ingar né sé bundið fastari bönd-
um við fortíð og fyrri heim-
kynni en þeir.
íslendingar þeir, sem vestur
héldu á síðasta fjórðungi 19.
aldar, fóru að heiman fylltir
þjóðlegum metnaði, þótt trú
margra þeirra á landið hefði
beðið nokkurn hnekki í lang-
varandi harðindum. Þeir fóru,
þegar búið var að sá, en treyst-
ust ekki til að bíða uppskerunn-
ar. Gæfunnar skyldi freistað í
nýju landi. En hugur margra
var þó allur heima, og þeir fylgd-
ust betur með afdrifum þeirra,
er heima sátu, en þeir með því,
hvernig ykkur reiddi af í hinum
nýja heimi. Og þannig hefur það
verið til skamms tíma, unz hug-
ur heimlendinga hefir snúizt
nokkuð til aukins skilnings á
þætti ykkar og hlutverki: að Is-
lendingar eða menn af íslenzk-
um. ættum, hvar sem þeir eru
niður komnir, verða að standa
saman með nokkurum hætti og
mega ekki láta fámennið á sig
fá né fjarlægðirnar sundra
kröftunum.
Því veit ég, að viðleitni ykkar
til að varðveita það, sem varð-
veitt verður, og vilji til að miðla
öðrum af því, sem þið teljið bezt
í menningu feðra ykkar, hafa
vakið óskipta athygli heima á
Islandi og reyndar víðar um
lönd.
Ég þarf ekki að segja ykkur,
sem eldri eruð, hvers virði
vegarnestið að heiman hefur ver
ið ykkur. Þið vitið það bezt sjálf.
En við hina yngri vil ég segja
þetta:
Ég veit, að íslenzkan á í vök
að verjast á heimilunum, að það
er erfitt að anda frá sér á ís-
sem þeir, er heima sátu, fengu
hvorki séð né datt í hug, og er
það sjálfsagt mikið athugunar-
efni.
En þegar fram líða stundir,
fækkar þeim, sem muna og
minnast, og þeir, sem við eiga
að taka, eru í hinu enska hafi
líkt og flæðisker, sem yfir kann
áð fljóta fyrr en varir. Hvað
getum við gert?
Nú megið þið ekki ætla, góðir
áheyrendur, að mér sé ókunnugt
um, hvað hér hefur verið gert á
liðnum árum til varðveizlu
tungunnar og margvíslegrar
fræðslu um ísland og íslenzka
menningu. Og ég veit, að þessu
starfi er og verður haldið áfram.
Ég kynntist því fyrst af raun að
Lundum (eða Lundar eins og þið
segið) á föstudaginn var, og
þeirri samkomu mun ég ekki
gleyma.
Ég hef nokkurt hugboð um
skáldskap ykkar, ritstörf og aðra
andlega iðju, um starfsemi Þjóð-
ræknisfélagsins og hinna fjöl-
mörgu deilda þess víða um
byggðir, um The Icelandic
Canadian Club, um skóla þá,
sem þið hafið haldið úti, um
fyrirlestra- og kynnisferðir, um
blöð og tímarit bæði á íslenzku
og ensku um íslenzk efni, er þið
hafið skrifað og prentað allt frá
fyrstu árum ykkar í Vesturheimi
að ógleymdu hinu víðtæka og
ómetanlega starfi kirkjunnar.
I þessu öllu eru fyrirheit um,
FRETTAYFIRLIT OG UMSAGNIR
Þjóðhátíð Latvíu
gengi sínu hélt óskertu yfir
Ef Sovét Rússland væri ekki
ráðandi í Latvíu, hefðu íbúar
þess, nú 18. nóvember, haldið há-
tíðlegan 33 afmælisdag sjálf-
stæðis síns.
En þar er nú eitthvað öðru að
heilsa en því.
í júní 1940 réðist rússneskur
her á landið. Þúsund á þúsund
cfan af íbúunum, voru drepnir
án dóms og laga, fangelsaðir eða
fluttir í þrælaver. Vishinsky tal
£r þessa dagana um frið og betri 1
skiling á mál heimsins við vestl.
þjóðir. En á þeim tíma, sem hér
stríðsárin.
Eignir Bandaríkjanna
verið honum mjög að skapi og
í hans anda, hversu sem mér
tekst að feta í fótspor hans.
Þá vil ég þakka þeim, er greitt
hafa götu mína, síðan ég kom,
margvíslega hjálp og öllum, sem
ég hef hitt, hið hlýja viðmót.
Forseta háskólans mun ég á
eftir þakka sérstaklega þær við-
tökur, sem hann og þau hjónin
hafa veitt mér, og áhuga hans á
því, að þetta mál megi fá sem
beztan framgang innan háskól-
ans. Ég er honum og ykkur mjög
þakklátur fyrir það svigrúm,
sem þið viljið gefa mér til að
kynnast hér, bæði 'skólanum
sjálfum og mönnum af íslenzk-
um ættum í hinum dreifðu
byggðum þessa lands. Hlakka, *
ég mjög til þeirra kynna allra! raður- var'kkl sk,lm”S a Snjérinn féll mjúkur ofan á ný
.. * , • i-.- 1 málum spurt. Við getum aðeins
saman og veit, að þau eiga eftir „
6 r varað vestlægu þjoðirnar
1 ínn-
stæðum í Canada, nema um 4
biljón dölum, sem að líkindum
gætir nokkurs í sambandi við
þessa gengisjöfnun, sem nú er
orðin hér við þau, en ekkert ann
að land en Sviss á að fagna.
Blaðið N.Y. Times segir hinar
óuppausanlegu auðslindir Can-
ada í námum og iðnaði ávalt vera
aj5 koma betur og gleggra í ljós
þjóðarbúnaðinum.
*
Það var s.l. miðvikudag. —
lenzku, ef maður hefur andað að 1 að okkur megi enn takast að
sér á ensku. En málið má læra, varðveita málið og hið dýrmæt-
og meðan einhverjir tala það — asta úr minningum okkar
og þeir eru furðu margir — eru
þeir lifandi skóli, er sem flestir
verða að ganga í. Við verðum
um
að halda hópinn og tala íslenzku, leyfa
langa hríð, og öllum þessum
aðilum býð ég ráð og dáð, eftir
því sem kraftar mínir frekast
þegar við komum saman. Og þar
hafa hinir eldri miklu hlutverki
að gegna.
Ég legg höfuðáherzlu á málið,
og ég trúi því ekki fyrr en ég
tek á, að hver og einn ykkar
geti ekki lært það sér að gagni
við þau skilyrði, sem hér eru, ef
hann aðeins vill og einsetur sér
það.
En til hvers, munuð þið e. t. v.
spyrja? Og þá vil ég svara þessu:
að það opnar ykkur leið að for-
eldrum ykkar, að foreldrum
þeirra og forfeðrum, gerir það
allt greiðar götur, sem ella eru
lokuð sund.
Ef þið látið ykkur nægja að
þekkja sögu ykkar síðan hún
fluttist hingað vestur og kærið
ykkur kollótt um það, sem á
undan er gengið, og hafnið sálu-
félagi við feður ykkar í þúsund
ár og frændur þá, sem þið eigið
nú heima á Islandi og eru svo
skyldir ykkur, að sjá má ættar-
mótið greinilega, þá eruð þið og
verðið menn að fátækari, þótt
þið e. t. v. áttið ykkur ekki á því
sem skyldi.
Við höldum oft í einfeldni
okkar, að við getum slitið okkur
úr samhengi og sagt: Hérna
byrjum við, og héðan höldum
við áfram, í stað þess að við erum
órofa framhald þess, sem var, og
framtíðin samofin hinu liðna.
Saga íslendinga í þúsund ár,
frá landnámi Ingólfs að brott-
flutningi feðra ykkar til Vestur-
heims, var orðin svo mikil og
löng og skráð svo merkilegum
og minnisstæðum rúnum, að
Vesturfararnir hlutu að flytja
hana með sér og geyma hana sér
í minni, jafnframt því sem hún t
skýrðist fyrir þeim, er þeir gátu
horft á hana eins og utan frá
og haft önnur lönd og aðrar
þjóðir til samanburðar. Þeir
hafa því séð ýmislegt og sagt,
Nú hafið þið stigið enn eitt
skrefið, til þess að svo megi
verða, með stofnun kennaraemb-
ættis í íslenzkum fræðum við
Manitobaháskóla — og ungur
maður kominn til þess heiman
af íslandi að taka þar til óspilltra
málanna.
Þetta mál á sér langan aðdrag-
anda og óvíst, hvernig farið
lefði, ef ekki hefði notið við
stórhugs og höfðingslundar As-
mundar P. Jóhannssonar og síð-
an forustu og atfylgis Þorbjarnar
læknis Þorlákssonar og hinna
ótrauðu samstarfsmanna hans.
Allir, sem lagt hafa máli þessu
lið, hafa gert það í trú á hinn
góða málstað, og enginn á nú
um það heitari ósk en ég, að vel
megi úr öllu rætast, þótt við
marga erfiðleika verði að etja
°g taflið sé ekki unnið nema til
hálfs. Nú ríður á að halda þeirri
stöðu, sem við höfum, og reyna
síðan að vinna á eftir megni. I
slikum efnum gerist ekkert í
skjótri svipan, heldur hægt og
bítandi.
Enginn ætti að vita betur en
ég, hve ungur ég er og hve feg-
inn ég vildi vera eldri og reynd
ari. En Island er ungra manna
land, og verkefnin kalla að. Ef
ungir menn ráðast ekki í þau,
verða þau e. t. v. ekki unnin.
Ég vil hér nota tækifærið og
þakka öllum þeim, sem hvatt
hafa mig til þessa starfs, fyrst
kennurum mínum heima, er
mæltu með mér, og síðan ykkur
hér, sem tekið hafið mér eins og
gömlum vini í þeirri trú, að
Guðmundur Finnbogason sé hér
kominn og orðinn ungur í ann-
að sinn. Hvatti það mig ekki
sízt þessarar farar, að faðir minn
hafði ferðazt hér á meðal ykkar
og málefni Vestur-íslendinga
voru honum afar hugstæð. Veit
ég því, að starf mitt hér hefði
að verða mér bæði til gagns í
starfi mínu og til mikillar gleði.
Ég hef að undanförnu kynnt
mér eftir föngum kennsluskipan
við háskólann og hvernig ís-
lenzkukennslu mundi bezt verða
háttað þar.
Augljóst er, að byrjað verður
á a. m. k. tveimur námskeiðum,
einu handa algerum byrjendum
og öðru fyrir þá, sem eitthvað
kunna í málinu. Á ég þar auð-
vitað við þá námsmenn af ís-
lenzkum ættum, er skilja mál-
ið og geta e. t. v. talað það og
lesið og bezt væri því að geta
kennt að einhverju leyti á ís-
lenzku.
Um önnur námskeið er erfitt
að segja að svo komnu. Ég veit,
að í vetur a. m. k. er engil-sax-
neska ekki kennd í ensku deild-
inni né heldur fornháþýzka í
hinni þýzku. Þessar fornu tung-
ur eru að sjálfsögðu merkilegar,
er glöggva skal sig á þróun ensk-
unnar og þýzkunnar og því eðli-
legt að leggja alla rækt við þær.
En samanborið við íslenzku eru
þær fátækar að bókmenntum,
þjóðháttalýsingum, fornum lífs-
skoðunum og anda. Því dettur
mér í hug, en á eftir að ráðgast
um það betur, hvort námsmönn-
um, er læsu ensku og þýzku,
væri ekki hollt að lesa forn-
íslenzku eitthvert skeið og þeim
með því bætt að nokkru það,
sem þeir fara á mis við, meðan
engin kennsla er í engil-sax-
nesku og fornháþýzku. Allt þetta
er nú í athugun.
Að sjálfsögðu er viturlegt að
sækja ekki fram á of víðum
velli 1 fyrstu lotunni, heldur
keppa að því að ná sem flestum
í byrjendanámskeiðin og reyna
að kenna þeim svo, að þá fýsi
að halda áfram.
Á miklu ríður, að vel takist í
upphafi, og þar hlýtur að koma
til kasta ykkar, sem af íslenzkum
ættum eruð. Því skora ég á ykk-
ur, sem hyggið á háskólanám
eða eruð þegar byrjuð, að sækja
þessa íslenzkutíma, ef þið getið
frekast komið því við. Ef þið
komið og áhugi vaknar, munu
námsmenn af öðrum þjóðernum
koma í kjölfarið og kennslan
vonandi bera þann árangur, sem
til er ætlazt.
En kennslan í háskólanum
kemur þó ekki að gagni, nema
henni fylgi lifandi áhugi og
löngun til að nota sér hana sem
bezt með viðræðum á íslenzku,
lestri og jafnvel skrifum.
Leiðir til að örva áhugann eru
margar, og ég get aðeins drepið
á eina, sem sé þá að koma saman
kvöld og kvöld og lesa úr ís-
lenzkum ritum, en ræða síðan
efni þeirra og anda. Ég hef tekið
þátt í slíku heima, er við fáeinir
bekkjarbræður höfum komið
saman eitt kvöld í viku og lesið
fornar sögur upphátt til skiptis
okkur til óblandinnar ánægju.
byrgða gröf síðasta
Phoenix B. C.
íbúans
við
Rússum. JÞað er vort að gera „
, ^ Hann het William Henry Bam
það, sem í stað fnðarms, sem . J .
, , , r ~ bury þessi íbui hæstliggjandi
okkur var lofað, buum nu við;, 7 0 , . 6J. .
, , , , ,, i borgar í Canada, sem einu sinm
hið rammasta þrælahald, sem x , . , _ _
, , , r. , , .... * t- var talsverður namubær með 5
þekst hefir a þessari jorð. Fnð- . . , , , . , ,
. , I kirkjum, 17 drykkjukram, tveim
urinn sem við njotum ma með1
sanni kallast kirkjugarðsfriður.
_ _ , . , . I og 3500 manns.
Við, Latviumenn, sem frelsis
njótum í hinum vestlæga heimi,
i ur járnbrautastöðvum, 3 skólum
Phoenix spratt upp sem fífill
í túni 1899 og blómvaðist
Að veita hið braðasta at- £n laSðist 1919 aftur 1 auðn> að
öðru leyti en því að þar bjuggu
tveir menn. Var annar þeirra
belgiskur grafari, er lifði til árs
ins 1942, en eftir það bjó Bam-
bury þar einn.
Hann kom til B. C. um alda-
bkorum á Sameinuðu þjóðirnar:
1)
hyggli glæpum þeim, sem Lat-
víuþjóðin er beitt af Rússum —
og
2) Að þær hefjist handa og
komi undir eins í veg fyrir, að
því þjóðamorði, sem þar fer
fram, verði afstýrt. [mótin fra Portsmouth á Eng-
Það er verkefni Sameinuðu ■ landi, 33 ára gamall og var tré-
þjóðanna að sjá um að réttindi smiður að iðn. Hann brá sér ör-
smáþjóða sé hin sömu og stærri sjaldan til næsta bæjar, Green-
þjóða. En alþjóðalög, sem þeirra'wood — aðallega til að fá sér í
eru lítilsverð, ef þau eru ekki staupinu.
haldin. ! Granby Consolidated Mining
Oswalds Akmentis & Smelting Company tók h. u. b.
ritari Latvian Press Society í J4 miljón smálestir af kopar úr
Ameríku, í Boston.—Lausl. þýtt fjöllunum í Phoenix. Fjöllin eru
25 mílur fyrir norðan landamæri
ÚR ÖLLUM ÁTTUM
Þeir sem til Bandaríkjanna
ferðast, hvort sem er að gamni
sínu, eða í viðskiftaerindum,
geta nú haft eins mikið með sér
af peningum og þá lystir.
öll höft sem áður voru á að
fá Bandaríkja-peninga hér, voru
afnuminn af Ottawa stjórninni
s.l. viku. Þeirra þykir ekki þörf
lengur.
Er því enginn munur Canada
og Bandaríkja-dollarsins. Sviss
var eina landið, sem peninga-
Fyrir slíkum fúndum meðal
hinna yngri manna, er skilja ís-
lenzku, vil ég mjög gjarna beita
mér, og ég ætla ekki að óreyndu
að halda, að þeir muni ekki fást
til þess.
Hina, sem kunna ekki málið,
verðum við að fá sem flesta til
að læra það, en fræða þá að
öðrum kosti á ensku um íslenzk
málefni.
Ýmislegt úr bókmenntum okk-
ar, bæði fornum og nýjum, hefur
verið þýtt og margt verið vel
skrifað á ensku um land okkar,
þjóð og menningu. I þessi rit
verðum við að ná og kynna þau
sem flestum.
Ykkur kann nú að þykja ég
mæla af mikilli bjartsýni, en
fyrir verkinu fer vonin, og
merkið verður að setja hátt.
Ég þakka ykkur öllum kom-
una hingað. Hún sýnir hug ykkar
til þessa máls og gefur mér og
okkur öllum styrk og þor til að
halda nú þar fram, sem við er-
um komin, í þeirri trú, að okkur
megi enn um langan aldur tak-
ast að varðveita og flytja með
okkur það, sem við teljum bezt
og dýrmætast í menningararfi
feðra okkar og mæðra.
Bandaríkjanna og 300 mílur
austur af Vancouver.
Phoenix var 4300 fet yfir sjáv
armál og hin hæsta borg í Can-
ada. Einu sinni var skíðakóngur
Canada Phoenix-borgari.
Þegar koparnámurnar þrutu
1919, lagðist borgin í eyði. fbúð-
arhús öll hafa þar eyðilagst;
Hús Bambury er það eina, sem
stendur. Það var bygt af fyrsta
lækni bæjarins.
*
Nú eru aðeins 10 dagar þar til
timinn er talinn sem mæta
átti til að semja vopnahlé eða
frið í Koreu.
Þessa stundina eru stríðsaðil-
ar að reyna að koma sér saman
að leggja fram skrá yfir
um
fanga, en á þessu eru svo miklar
torfærur, að það sýnist með öllu
óframkvæmanlegt.
Það virðist fátt augljósara en
að það verði ekkert af vopnahlé
eða friði.
Flugher hefir verið hrúgað
inn í Norður Koreu, svo mjög,.
að Sameinuðu þjóðirnar telja
sjálfsagt að rannsaka þetta og
fá að vita hvað undir búi.
Hernaðarfr æ ð i n g a r halda
fram að tvent hljóti að vaka fyr-
ir með þessu. Annað er, að koma
upp flugvörnum í Norður-Koreu
svo sterkum, að ekki borgi sig
fyrir Sameinuðu þjóðirnar að
heyja þar flughernað. Hitt gæti
verið að gera her Sameinuðu
þjóðanna dvölina svo dýra, að
þær yrðu fegnar að samþykkja
að hverfa burtu úr S. Koreu.
Ef sérfræðingarnir geta rétt
til, er sjáanlega ekki um mikla
iippgjöf að ræða af hálfu Kom-
munista. Enda segja þeir að-
stöðu sína í Koreu hafa mikið
batnað á síðustu mánuðunum.