Heimskringla - 17.09.1952, Blaðsíða 1

f'-----------------------"S
AT ALL LEADING GROCERS
Supcr-Quality
“BUTTER'NUT”
BREAD
“Tops in Quality & Taste”
CANADA BREAD -look íor the
Bright Red Wrapper
<________________________r*
L
AT ALL LEADING GROCERS
Super-Quality
“BUTTER-NUT”
BREAD
“Tops in Quality & Taste”
CANADA BREAD —look for the
Bright Red Wrapper

LXVI ARGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN 17. SEPT. 1952
NÚMER 51.
-ss MINNINGARRÆÐA ^
flutt í Sambandskirkju í Winnipeg, síðast liðinn sunnudag, við
vígslu prestsherbergis, sem helgað er minningu
Rögnvalds Péturssonar
Kæru vinir:
Hér í kvöld er verið að helga
sérstakt herbergi í kirkjunni
minningu þess manns, sem lengst
og bezt allra manna vann að mál-
um frjálstrúarhreyfingarinnar í
þessari borg, hvort sem var með-
al íslendinga eða enskumælandi.
Auk þess var hann fremstur allra
íslendinga, hvað íslenzk mál-
snerti, hér vestra, en var þó
ekki óþektur meðal hérlendra
manna. Hann hlaut viðurkenn-
ingu bæði frá háskóla og stjórn
á íslandi fyrir það sem hann
vann íslendingum og íslandi til
gagns og heiðurs, og hann hlaut
viðurkenningu frá guðfræðaskól
anum, Meadville Theol. School,
fyrir það sem hann gerði til að
útbreiða frjálsa trú. Hann starf-
aði hér, meðal vor í fjörutíu ár,
og gaf bæði af tíma, kröftum og
efni, fyrir þá stefnu, sem vér
höldum hér enn uppi. Það er
vegna þess, sem hann gerði, og
sem hann var, að nú er verið að
helga minningu hans, þetta her-
bergi sem nú hefir verið afhent
söfnuðinum.
Það var ekki langt eftir að
Dr. Rögnvaldur dó, að lagður
var grundvöllurinn að þeim
minningarsjóð, sem notaður var
til að útbúa þetta herbergi. Þá
voru 100 dollarar lagðir inn til
stjórnarnefndar safnaðarins, sem
byrjun á minningarsjóði.
Stutt eftir bættust aðrir 50
dollarar við. Og svo stóð sjóður-
inn við það um nokkur ár —
þangað til að .kvenfélagskonur
safnaðarins tóku sig til og söfn-
uðu í minningarsjóðinn frá ýms-
um vinum og vandamönnum, upp
hæð sem nóg varð, til að gera
herbergið eins úr garði og þeim
fanst bezt eiga við.
Upphafsmaður sjóðsins var
Bergthor Emil heitinn Johnson,
sem hélt mikið upp á Dr. Rögn-
vald. Og lagði hann í sjóðinn
fyrstu upphæðina. Það tillag
sem bættist seinna við kom frá
Miss Hlaðgerði Kristjánsson,
mágkonu Dr. Rögnvaldar.
Þegar kirkjan var gerð upp
• íyrir hálfu öðru ári síðan, gaf
stjórnarnefnd safnaðarins út
bækling, sem tók það fram, eða
benti á, að þessi sjóður væri til,
og að hún hefði í huga að hann
yrði notaður til að útbúa prests-
herbergi, til minningar um Dr.
Rögnvald, og leitaði samskota i
sjóðinn í viðbót við það sem kom-
ið var. En þá tók kvenfélagið
það að sér að sjá um frágang á
herberginu, með þeim ágæta á-
rangri, sem allir nú munu sjá,
er þeir skoða herbergið. Og
stendur það nú sem minningar-
og viðurkenningarmerki í þess-
ari kirkju um Dr. Rögnvald Pét-
urs^on.
Það var árið 1898, að til Norð-
ur Dakota og síðar til Winnipeg,
kom maður sunnanað frá Chi-
cago, Skrifari Western Unitar-
ian Conf., sem varð seinna for-
seti Unitara prestaskólans í
Meadville, Penn., Dr. Franklin
D. Southwood, í leit að ungum
mönnum meðal íslendinga, sem
mundu vilja læra til prests. Með-
al annars hafði hann tal af Rögn-
valdi Péturssyni, sem var þá
ungur maður, 21 árs að aldri, og
samdi við hann að hann skyldi
koma til Meadville prestaskólans
það haust. Það varð, og var hann
með því fyrsti íslendingurinn
sem inHritaðist á Unitara presta-
Dr. Rögnvaldur Pétursson
skóla í þessari heimsálfu. Ekki
var hann þó fyrsti íslendingur-
inn, sem tók Unitaranafnið, því
Magnús Eiríksson í Kaupmanna
höfn var búinn að því löngu áð-
ur. Og aðrir á íslandi, þó að þeir
tækju ekki Unitaranafnið, voru
samt frjálsir í skoðun og fram-
komu, eins og t.d. Magnús
Stephensen, Björn Gunnlaugs-
son, og fleiri. Og svo var Bjöm
Pétursson hér f þessari heims-
álfu búinn að stofna hina fyrstu
íslenzku Unitarakirkju hér í
Winnipeg, 7 árum áður, árið
1891. Og eftirmaður hans var sr.
Magnús J. Skaptason, sem hafði
einnig gerst Unitari.
En það var árið 1898 sem Rögn-
valdur sál. fór til Meadville til
að stunda þar nám. Og var hann
fyrsti íslendingurinn að innrit-
ast þar, en ekki sá síðasti, því
sjálfsagt um ellefu eða tólf ís-
lendingar hafa stundað nám við
Meadville síðan, og verið þar við
nám um lengri eða skemri tíma,
og þar á meðal má telja Jóhann
P. Sólmundsson, Guðmund Árna-
son, Albert E. Kristjánsson,
Friðrik A. Friðriksson og fleiri,
sem flestir kannast við og þekkja
til.
Rögnvaldur útskrifaðist árið
1902, frá Meadville, þá stundaði
hann nám eitt ár við Harvard há-
skóla í Cambridge, Mass., og
var síðan ráðinn til safnaðarins
hér í Winnipeg um haustið, 1903.
Hann var prestur í Winnipeg
til 1909, er séra Guðmundur
Árnason tók við söfnuðinum, og
svo aftur, frá 1915 til 1922. En
frá árinu 1912 til 1928 var hann
útbreiðslustjóri meðal Islend-
inga fyrir Unitara félagið, og
aftur frá 1935 til dauðadags.
Af þessu sézt, að frá því að
hann innritaðist í prestaskólann,
og þangað til að hann dó, var
hann í 42 ár, riðinn við starfsemi
í þágu frjálstrúarhreyfingarinn-
ar. Og var sá tími, atburðaríkt
tímabil í sögu hreyfingarinnar
hér á þessum slóðum. Margar
voru mótbárurnar, og margt gert
til að gera starf hans og afstöðu
erfiða. En hann stóð eins og
klettur og lét aldrei bifast, með
þeim árangri að frjálstrúarhreyf
ingin er hér í Winnipeg, enn við
góðu lífi, þó að söfnuðirnir út
um bygðir eigi við ýmsa erfið-
leika að stríða, mest vegfta prest-
leysis og annara ástæða sem eg
fer ekki hér að telja upp við
þessa athöfn.
En ekki voru það aðeins ís-
lenzki söfnuðirnir sem hann átti
þátt í að stofna, en hann veitti
einnig aðstoð og hjálp enska
Únitara söfnuðinum, er hann var
stofnsettur árið 1904. Þá var
hann ekki búinn að vera prestur
nema eitt ár, og nýkominn í nýju
kirkjunna á hornið á Sargent
Ave. og Sherbrook St. Og enn
tilheyrir einn maður þessum
söfnuði, úr þeim enska söfnuði
sem þá var stofnsettur, og sem
var einn stofnenda hans, og kona
hans, sem var líka á stofnfund-
inum, er nýdáin fyrir aðeins
nokkrum vikum. En þau hjón
voru Mr. og Mrs. A. W. Puttee,
og man Mr. Puttee vel eftir
þeim tíma og hefur margar fróð-
legar sögur að segja frá þeirri
tíð.
Þeir eru ekki margir eftir sem
í söfnuðinum stóðu á þeim ár-
um. En þar var tengiliður á milli
safnaðanna hins enska og ís-
lenzka, frá því fyrsta, því þessi
sami maður, löngu fyrir þann
tíma, sem ungur maður nýkom-
inn frá Englandi, og sem þar
hafði tilheyrt Únitarakirkju,
sótti messu til séra Björns Pét-
urssonar, árin 1891 og 2 og 3, þó
að hann skildi ekki eitt einasta
orð. En hann vissi að það var
Únitara söfnuður, og þar vildi
hann vera. Og í Únitara söfnuð-
inum hér í Winnipeg hefur hann
altaf verið síðan.
Og þegar hann og aðrir ensku-
mælandi Únitarar mynduðu
meðal sín, söfnuð, héldu þeir
fyrstu fundi sína í íslenzku Ún-
itara kirkjunni. Og hélt Rögn-
valdur því sambandinu, sem þá
skapaðist, til þess síðasta þó að
aðal verksvið hans væri meðal ís-
lendinga. En hann tók það eins
nærri sér þegar enskumælandi
söfnuðurinn var að því kominn
að leggjast niður, eins og ef að
einn safnaða hans væri að hverfa.
Það var hann sem aðal þátt átti
í því að lífga hann við aftur, árið
1929, og að eg kæmi hingað að
skólagöngu minni lokinni,
seinna um sumarið það sama ár
og tæki þann söfnuð til þjón-
ustu. Það var fyrir tilstilli hans
að eg fór seinna til íslands er
íslenzki söfnuðurinn misti prest
sinn, til að stunda þar nám í ís-
lenzku, og það var fyrir ummæli
hans, að söfnuðirnir hinn enski
og íslenzki komu saman hér í
þessa kirkju, og að lokum mynd
uðu einn sameiginlegan söfnuð.
Og mér finst það alt benda
til þess, að þrátt fyrir hve góð-
ur og sannfærður íslendingur
hann var, sem allir, sem þektu
hann vita og viðurkenna, þá
hafði hann jafnmikinn, eða jafn
vel meiri áhuga fyrir trúarstefn-
unni, og alt vildi hann leggja í
sölurnar heldur en að sjá hana
bíða nokkurt tjón eða falla.
Eg hefi lesið nokkrar ræður
eftir hann í bókinni sem gefin
var út fyrir skömmu, 1950, og
sem er nefnd, “Fögur er Földin .
Þar, á einum stað, segir hann,
þessu til sönnunar, að trúarstefn
una virti hann hæst allra mála.
“Trúmálin eru aðal málin í
mannfélaginu, því þau hafa í
hendi sér þroska og menningar-
skilyrðin öll, og enginn félag-
skapur er göfgari og æðri en
kirkjan, þrátt fyrir alt. Eg þekjki
engan, (segir hann) sem mér
finst vera henni æðri eða meiri.
Allar hinar tilraunirnar til sam-
einingar mönnum, eru sem gras,
er skjótt hverfur.”
Og aftur segir hann, í sömu
iæðunni, “Það er ekki vanhugs-
un að skipa trúmálunum fremst,
né er það vottur um einangrun
eða íhlutunarleysi í þjóðlífinu.
Þau eru aðal efnið, kjarninn í
öllu lífi og starfi mannanna . . •
Eg er sannfærður um, að ef sá
tími kæmi, að þau yrðu það ekki
þá leiddi það til afturfarar, það
væri stórt tap.”
Hlann var víðsýnn, skilnings-
góður, á lífinu og á mönnunum.
En hann var svo víðtækur í hugs-
un, stórhuga, í hugsun og í orði,
að stundum áttu menn erfit með
að fylgja honum eftir. Hugur
þeirra náði ekki eins langt og
hugur hans, og þess vegna var
skilningur sumra á því, sem
hann flutti, oft miklu minni eða
takmarkaðari en það, sem hann
í raun og veru meinti. Þeir voru
eins og spörvar sem reyna að
fylgja örn í flugi, en ná aldrei
þeim hæðum, né því frelsi eða
víðsýni sem háflugið eitt getur
veitt. Og þess vegna enn er sum-
ir lesa ræður hans, finna þeir
miklu minna í orðum hans, en
hann hafði í huga, og vildi að
menn gætu skilið. En það er
vegna vöntunar á þekkingu, á
skilningi, á andlegum þroska
hjá þeim og þess vegna tap fyrir
þá, alveg eins og spörvinn fær
aldrei að þekkja dásemdir há-
sala loftsins, hátt yfir fjalla-
tindi, yfir fjöll og bæji, sem
örnin þekkir er hann líður hátt
á lofti, í víðáttu himinsins, þar
sem er frelsi og fegurð himin-
geimsins, en enginn hávær
glaumur eða þrengsli eða lítil-
menska.
Þetta sannast af orðum úr ann-
ari ræðu, sem eg vil lesa kafla
úr, en hver maður getur aðeins
lagt þann skilning í orðin sem
hann hefur hæfileika og gáfu til.
Betur getur hann ekki. Þar er
sagt:
“Inn í sögu mannkynsins flétt-
ist saga sannleikans, eftir því,
sem vér skiljum sannleikann. —
Það er saga hinnar uppvaxandi
þekkingar. Heimurinn slær ekki
undan fávizku mannanna, hann
leiðréttir hana. Með óþreytandi
endurtekningum sýnir hann,
hvar menn fara vilt um orsakir
og afleiðingar, unz þeir glöggva
það. Af þessu hefur mönnunum
lærzt, að undir lífið verða þeir
að bera allar sínar tilgátur og
hugboð til staðfestingar. Upp
af þessu eru sprottin vísindi nú-
tímans.
“Eftir því sem þekkingin á
þessu efni hefur vaxið, hefur
þeim fjölgað, er, (að yfirveguðu
máli) hafa lagt sín andlegu mál
og hugboð undir hinn sama próf-
stein. AUar vorar hugmyndir, —
allar vorar arfsagnir verða að
berast undir dóíh lífsins, leita
staðfestingar í því eða hverfa
að öðrum kosti. Á þennan hátt
er sannleikurinn að sigra, segj-
um vér. Hann er að koma meir
og meir í ljós.”
Eftir því, sem eg man Rögn-
vald bezt, og eftir því, sem eg
nú les ræður hans, þessar fáu af
ótalmörgum sem hann flutti,
finn eg stranglega til þess, að
aldrei þekktist neitt lítilmann-
legt við hann, aldrei nein lítil-
menska, eða þröngleiki, eða ein-
sngrunarandi. Hann þoldi ekki
smásálarskap, og vildi ekkert
með hann hafa að gera. Það var
fjærri allri hugsun hans og fram-
komu að geta liðið þesskonar
hugsunarhátt. Og hér vildi eg
koma með enn önnur orð eftir
hann, sem mér finst sýna þetta
mjög glögglega. Hann segir í
þessum kafla:
“Félagsmálum vorum er í
mörgu ábótavant, en þó er félags
andanum meira ábótavant, eink-
um í því, að láta smámunina oft
.... varna því, að vér le^gjum
kraftana fram sameiginlega. —
Minnist þess, að eins og mennirn
ir eru margir, svo hljóta viljarn-
ir að vera margir og koma í ljós.
Enginn einn á öllum heiminum
að ráða, heldur allir með sam-
komulagi og í sameiningu. Það
er sá grundvöllur, sem lýðstjórn-
ar-hugsjónin byggir á. Minn-
umst þess, að hin sömu örlög
bíða allra vor. Vér erum saman-
hnýtt í örlagaeining sem þjóð-
arbrot. Vér frelsumst öll, náum
hugsjónatakmarkinu, sem vér
höfum sett oss, eða förumst öll
á eyðimörkinni. Og hugsjónin,
takmarkið er, fyrst að lifa sem
ákveðin eining með öðrum í 'hin-
um stærra heimi, og svo að lifa
í frjálsri kirkju, í frjálsu samfé-
lagi, þar sem hver og einn, smá-
stígur eða stórstígur fær fetað,
eftir því sem hann hefur orku
til, í sporin hans, er fór um
fcring og gjörði gott í þeim eina
tilgangi að “hefja land og lýð
og lækna mein á sinni tíð.”
Þessi orð eru tekin úr ræðu
sem nefnd er “Sameign æfinnar”,
og ex aðal þráður hennar sá, að
allir eigum vér þátt saman, í líf-
inu, og að menn gjöri rangt að
reyna, í hvaða tilgangi sem er,
að inniloka sig frá heildinni, eða
að einangra sig, eða að láta sem
heildin hefði minni þýðingu en
sérstakir partar hennar, sem viss-
ir einstaklingar innan heildar-
innar vilja skoða sem þýðingar-
meiri, og e. t. v. þýðingarmest.
í þessu sama sambandi ættu
menn að lesa hina framúrskar-
andi góðu ræðu sem flutt var í til
efni af ,100 ára afmæli Únitara-
félagsins í Bandaríkjunum 1925.
Þar, í þeirri ræðu, sannast enn
betur, hve sjóndeildarhringur
Dr. Rögnvaldar var víður, og
næstum því takmarkalaus, hve
frjáls í anda hann var, hve skiln-
ingsgóður á öllu, sem frelsi á-
hrærði, og hve hann hikaði
aldrei við að yfirstíga öll tak-
mörk, að virða að vettugi öll
höft, eða bönd, og hafði ekkert
nema fyrirlitningu á öllum sem
þau takmörk vildu setja, hvort
sem voru trú, eða mannfélags-
mál, stjórnarmál eða alheims, og
alþjóðamál. Hann leitaði hik-
laust að sannleikanum, hvar sem
hann var að finna. Hann var ís-
lendingur í húð og hár, og mikill
íslands vinur. En hann vissi, og
viðurkendi að ekki höfðu fslend-
ingar einir aðgang að öllu, sem
satt og fullkomið er, og sá aldrei
ástæðu fyrir að leita ekki líka
til annara þjóða manna og eiga
samfélag og samneyti við þá, hve-
nær sem tækifæri gafst, eða þörf
gerðist.
Hann ræddi um þetta beinlín-
is og óbeinlínis í ræðu einni, sem
birtist í bókinni, “Fögur er Fold-
in”, og þó að hann tæki það ekki
fram í svo mörgum orðum er
meining hans augljós hverjum
sem vill eða getur skilið.
Eg vil leyfa mér hér að taka
enn annan kafla, dálítið lengri
en hina, og með því enda þessi
fáu minningraorð, sem eru alt
of fá, og skilja margt eftir ósagt,
sem hefði átt að vera sagt, og
fara hvergi nógu langt til þess að
gera honum þau skil sem hann
verðskuldar, honum og minn-
ingu hans.
í þessum kafla, segir hann,
Frægðarleysið og frægðarljóm-
inn, sem fylgir hverjum um sig
ofan í gröfina, stafar ekki frá
lífinu sjálfu, heldur frá því,
hversu þeir hafa sýnt þrek til
að reyna á sig fyrst í stað, og
ekki eigi endilega fyrst í stað,
heldur og fram til hins síðasta,
undir náttmálin.
“Út í þetta, (segir hann) ætla
eg ekki lengra að fara, en bæta
því einu við, að frægð og nyt-
semi og þroski haldast í hendur;
án eins er annað ekkert, og það
er ekki alt á eina lund eða í eina
átt, heldur í óteljandi áttir, og
þangað eru ekki fótmál ákveðin
að tölu né ákveðin staður, sem
aðeins fáeinir komast fyrir á.
Vér vitum ekki, en einhvern veg-
inn finst oss það, að bjartara sé
yfir orðunum, heiðara og
hreinna loft í kringum þann,
andinn heilbrigðari, drengilegri
og sannari, sem hrópar við yztu
og síðustu ófæruna, er hann hef-
ur mist fótanna; “Berið mig í
sollinn”, út til mannlífsins, út á
alfarveginn, þar, sem menn
keppa og deila, hryggjast og
gleðjast, þar sem ungir eru að
leikjum, börn á hlaupum með
glaðværum klið, hinir allir við
erfiðið og vinnu sína, þar sem
vélahljóðið gnýr og háreysti lífs-
ins dynur, heldur en hins, sem
bíður: “Byrg oss, fel oss, loka
augum vorum og hlustum, fyrir
því, sem er að gjörast”. Vér höf-
um aldrei fyllzt aðdáun á þeim
kappanum í æfintýrunum, er
steypist í jörð niður, þegar í
þrekraunina er komið, en hins-
vegar fagnað því þegaj hann hef-
ur verið úr sögunni, ódæminu
einu verið færra. En hinum, sem
ávalt hafa veriðtil búnir að grípa
hjálm og skjöld og brýnjast fram
í bleika elli, höfum vér öll fagn-
að og fundið að það var vís von
af honum að koma jafnan góðum
málstað til liðs, manninum, sem
þótt hann finni, að á daginn sé
liðið ,að stundirnar séu að verða
fáar, þorir að leggja á tæpasta
vaðið, vér elskum hann, öll, —
fáum því ekki varizt. Ungmenn-
ið, sem þorir að tefla djarft fyr-
ir það, sem er meira vert en lík-
aminn og lífið, “ægir ekki allra
djöfla upphlaup að sjá”, hatar
þann sem kúgar, er ekki krækir
alla hlykki á almanna leið, og
þorir síðast að sigla á svarta haf-
ið án þess, “að skyggnast eftir
strönd undir liðinn daginn”, —
Frh. á 3. bls.
Borð og hluti af Minningarstofunni.