Heimskringla - 27.05.1953, Blaðsíða 6

6. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 27. MAÍ 1953
HEDIN BRÖNNER:
Norræn fræði í Bandaríkjunum
Höfundur þessarar fróð-
legu greinar er fæddur t
Þrándheimi, en uppalinn í
Bandaríkjunum og hefur
gengt kennarstörfum við
samtals 5 háskóla v. hafs.
Hann dvelst nú hér á landi
og er greinin lausl. þýð-
ing á erindi, sem hann
flutti hér í febr. sl. vetur.
— Ritstj. Samtíðinnar
Á síðasta áratug hefur háskól-
um þeim, er sinna norrænum
fræðum í Bandaríkjunum, fjölg-
að úr 43 í 51, en samtímis hefur
menntaskólum þar, er láta sig
þessi fræði varða fækkað úr 17 í
13. Árið 1940 lögðu 2,160 banda-
rískir stúdentar stund á norræn
fræði, en 1950 var tala þeirra orð
in 2,262. Jafnframt lækkaði tala
norrænunema í menntaskólunum
úr 1,544 1*654.
Þessar tölur byggjast ekki á
tilviljun, heldur eiga þær vafa-
laust rót sína að rekja til þess, að
skömmu fyrir heimsstyrjöldina
fyrri náði innflutningur Norður
landabúa til Bandaríkjanna há-
marki sínu. Það var ekki furða,
þótt móðurmál allra þeirra þús.,
er stofnsettu byggðir og borgir
í nýja heiminum, yrðu náms-
greinar í nokkrum menntaskól-
um. Árið 1940 voru jafnmargir
Norðmenn í Bandaríkjunum og
íbúar Björgvinjar og hér um bil
eins margir Svíar og íbúar Stokk
hólms. Sumt þetta fólk hafði áð-
úr átt þess kost að senda börn sín
í skóla með því nær eingöngu
kennurum og nemendum, sem
voru norrænir eða af norrænu
bergi brotnir. Suma þessa skóla
höfðu innflytjendurnir sjálfir
stofnað og hafði upphaflega ver-
ið kennt þar á norrænu máli.
Með fækkandi innflytjendum
og að loknu landnámi tóku Ev-
rópumenn vestan hafs að bland-
ast. Við það hvarf að nokkru inn
flytjendablærinn af skólahaldi
þeirra. Breyttust þá auðvitað
fyrst skólar, þar sem öll kennsl-
an hafði farið fram á Norður
landamáli, og höfðu þeir allir
tekið upp ensku sem aðalmál fyr
ir síðustu aldamót. Sumir þeirra
höfðu í fyrstu eitthvert Norður-
Iandamál að skyldunámsgrein,
en seinna réð frjálst val því,
hvort menn lærðu það í lægri
skólum, og nú eru Norðurlanda-
málin að hverfa þaðan með öllu.
Þá er eftir að vita, hvað fara
gerir í háskólunum. Við, sem á-
huga höfum á norrænni menn-
ingu, vonum auðvitað, að aukin
þátttaka í norrænum fræðum
meðal stúdenta muni gera mál
og bókmenntir Norðurlandabúa
að ómissandi hornsteinum vest-
rænnar menningar.
Eftir síðustu heimsstyrjöld
veittu sumir okkar, er þá hurf’i
aftur að kennslu í norrænum
fræðum við ameríska háskóla.
því athygli, að nemendum hafði
fjölgað. Lék okkur forvitni á að
vita, hvort þessi áhugi mundi
haldast eða hvort hér væri ein-
ungis um að ræða stundarfyrir-
brigði, til komið vegna stríðsins
og gífurlegrar aðsóknar heim
kominna hermanna að háskólun-
um, en hún jók nemendafjölda
þeirra úr hófi fram.
Þá kom okkur í hug að gera á
4—5 ára fresti athuganir um nor-
rænunám til þess að komast að
niðurstöðum, er unnt væri að
byggja á samsskonar rannsóknir
í framtíðinni. Að áformi þessu
stóð akademiskur alþjóðafélags-
skapur, er nefnist “Félagið til
eflingar norrænum fræðum —
(Society for the Advancement
of Scandinavian Study), og fór
fyrsta rannsóknin fram árið
1947.
Sænskur prófessor, Gösta
Franzen, og sá, er þetta ritar,
báðir um þær mundir kennarar
við Chicago-háskóla, sömdu
spurningakerfi, sem sent var
fjölda háskóla, menntaskóla og
gagnfræðaskóla. Eftir svörum
þeim, er bárust, gerðum við skrár
um námsstofnanir í norrænum
fræðum, mismunandi námsefni
þeirra, prófessora og kennara og
nemendafjölda á hverju nám-
skeiði. Niðurstöður rannsóknar-
innar voru birtar í ársfjórðungs-
riti fyrr nefnds félags, er nefnist
Norræn fræði — (Scandinavian
Studies) árið 1947, og var þar til
samanburðar vitnað í áþekka
rannsókn, sem Esther Chilstrom
Meixner hafði gert 1940.
Rannsókn okkar var endurtek-
in árið 1951, og var þá unnt að
fara að mynda sér öruggar skoð-
anir um fækkun eða fjölgun.
Niðurstöðurnar í heild hafa orð-
ið til hvatningar, og leikur eng-
inn vafi á, að meiri áhugi er nú
fyrir norrænum fræðum í háskól
um vestra en nokkuru sinni fyrr.
Flestir íslenzku innflytjend-
urnir lögðu leið sína til Kanada,
en stofnuðu tiltölulega fáar og
smáar byggðir í Bandaríkjunum.
Það kæmi því ekki á óvart, þótt
miklu minni stund væri lögð þar
á nútíma-íslenzku en önnur Norð
urlandamál. Háskólaárið 1950—
51 var heldur enginn nemandi
skráður í nútíma-íslenzku, en a.
m.k. 2 háskólar, Washington-há~
skóli (í Seattle) og Háskóli N.
Dak., höfðu hana á kennsluskrá
sinni. En þess má geta, að ame-
rískir háskólar hafa einatt á
kennsluskrá námsefni, sem ekki
er venja að kenna nema annað
eða þriðja hvert ár. Ekki veit eg
hvort nokkur nútíma-íslenzka
hefur verið kennd vestra á þessu
háskólaári.
En sé hlutur nútíma-íslenzku í
bandarískum háskólum smár,
samanborið við önnur norræn
mál, er forn-íslenzka þar þeim
VARÐVEITIÐ EFNAHAG MAN1T0BA
Staðreyndirnar... Framtíðin
SKATTAR ENN LÆGSTIR!
Manitoba greiðir lægri skatt en nokk-
urt fylki í Canada. Stjórnin gerir ráð
fyrir að fylkið haldi þessum heiðri.
Skattar verða áfram lægri en í nokkru
öðru fylki.
Auk þess verður hinum farsæla skatta
samningi við Sambandsstjórnina hald-
ið áfram og heilu skuld Canada er þar
með borgið þar til 1963.
AKURYRKJAN—STARFIÐ í HENNAR ÞAGU AUKIÐ!
Manitoba er fremst i Canada í efna-
fræðilegri upprætingu illgresis, í
bættum kúastofni, í baráttunni við
sýki í dýrum og fuglum; stjórn yðar
hugsar sér að efla umbætur í þessu
efni.
Nú er verið að koma á tryggingu á
uppskeru í samvinnu við Federal P.
F. A. A. hugmyndina. Fleiri akur-
yrkjufulltrúar verða útvegaðir. 4-H
Club starfi verður meiri gaumur gef-
inn.
YEGIR—STÖÐUGT BÆTTIR!
Síðan 1946 hefir stjórn yðar lagt fram
84 miljónir dala til vegabóta—13 milj-
ónum meira, en tekjur af gasolíu og
aksturleyfum námu til samans. Árið
1956 verður Trans Canada Highway
fullgerður yfir Manitoba!
Vegabæturnar halda áfram á Provin-
cial Trunk Highway. Sveitir fá aukna
aðstoð til vegagerðar brúasmíði og
framræslu. Winnipeg Highway Safty
Program, verður komið á í öðrum bæj-
um, þorpum og héruðum.
/
HYDRO—TIL 90% AF FYLKISBÚUM!
The Manitoba Power Commission hef
ir leitt orku til 250,000 Manitoba-búa
síðan 1946. Árið 1954 verður raforka
komin til 90% af íbúunum. Orkan
verður aukin eftir óskum á lægsta
verði sem hægt er.
SVEITUM OG BÆJUM VEITT STÖÐUG HJÁLP!
Stjórnin yðar hefir veitt til sveitanna
nærri 14 miljón dali á þessu ári.
sem er helmingi meira en skatttekjur
fylkisins á komandi ári. Til að sjá
hvað frekar er hægt að gera, verður
nefnd kosin. Öll hjálp er veitt án þess
að vald sveita sé að nokkru takmark-
að.
AFREKIN—BENDA Á RÉTTU LEIÐINA
Manitoba er efnalega vel stætt. Með viturlegum ráðum, hug-
rekki og reynslu stjórnar yðar, hefir miklu verið til leiðar
komið. Sú staðreynd greiðir leiðina til meiri átaka í framtíð- *
inni. . . . miðað að auknum hagsmunum fyrir alla—og hinu. . .
AÐ VARÐVEITA EFNAHAG MANITOBA
Greiðið atkvæði liberal-progressive — og endurkjósið 8. júní
CAMPBELL Govt
mun meira í hávegum höfð. Hana
geta menn valið sér að prófgrein
við a.m.k. 19 háskóla af þeim 51,
er kennir norræn fræði. Ástæðan
er auðsæ: Forn-íslenzka er lyk-
ill að hljóðfræði allra germ-
anskra mála, og bókmenntaauð-
legð hennar veitir ómetanlegan
stuðning við rannsóknir á merk-
ing og uppruna orða.
Stúdentar, sem lesa forn-ís
lenzku, líta ekki á hana sem
dautt mál eins og latínu, gríszku
eða sanskrít. Þeim er ljóst, að ís-
lenzka hefur sáralítið breytzt,
síðan sögurnar og eddurnar voru
skráðar. Prófessorar þeirra
hamra sxfellt á því, að isl. nútíma
maður geti lesið fornrit þjóðar
sinnar viðstöðulaust á frummál-
inu. Lögð er áherzla á, að hinnir
fornu ísl. textar séu lesnir sem
lifandi bókmenntir.
í mörgum norrænum háskóla-
deildum vestan hafs er lögð á-
herzla á að uppræta heitið forn-
norska, sem almennt hefur verið
viðhaft um málið á ísl. fornrit-
unum. Allir vita, að nokkur mun
ur var á íslenzku og norsku þeg-
ar á dögum Snorra Sturlusonar.
í þeim 19 skólum, þar sem forn
íslenzka er kennd, er málið nefnt
því nafni í 12, en aðeins 7 nefna
það forn-norsku.
Hér að framan hefur verið vik
ið að ástundun manna á ísl. máli
fornu og nýju. En ekki má
gleyma bókmenntunum. Órðugt
er að segja um, hve margir náms-
menn kynnast ísl. bókmenntum
af yfirlitserindum, sem oft eru
flutt um norrænar bókmenntir í
heild í skólum þeim, sem áður
er getið. Eru þá lesnir textar,
sem þýddir hafa verið á ensku.
Vitanlega er þá farið yfir ísl.
fornbókmenntir að meira eða
minna leyti til þess að veita heild
arsýn yfir þá stofna, sem nútíma-
bókmenntir hinna Norðurlanda-
þjóðanna eru sprottar af. Þátt-
takendur í norrænu bókmennta-
sögunámi eru yfir 900 og finnst
mér ekki of djarft til getið, að
yfir 600 þeirra leggi að einhverju
leyti stund á ísl. bókmenntir.
Rannsóknir okkar hafa leitt í
ljós þá kynlegu staðreynd, að
miklu meiri þátttaka er í norsku
námi en sænsku námi, enda þótt
Norðmenn séu allt að því helm-
ingi færri en Svíar í Bandaríkj-
unum. Árið 1950 voru 1039 nem-
endur skráðir við norskunám, —
835 við sænskunám. Fæstir lásu
dönsku eða 59, en 67 forn-ísl.
Áhugi manna fyrir norrænu-
námi í Bandaríkjunum er auðvit
að mjög undir árvekni og dugn-
aði kennaranna kominn. Árið
1950 voru kennarar norrænna
fræða vestan hafs samtals 101.
Af þeim voru 43 fæddir á Norð-
urlöndum, 48 vestra, en ekki var
vitað um uppruna 10 þeirra. Eini
Íslendingurinn í þessum hópi
var Richard Beck, próf við há-
skólann í Grand Forks, N. D.,
kunnur maður hér á landi. Enda
þótt Stefán próf Einarsson
kenni ekki norræn fræði, er skylt
að minnast hans í þessu sam
bandi vegna hinnar ágætu mál-
fræði hans um ísl. nútímamál ■
1. útg. kom 1945 — og vegna þess
að hann er einn af ritstjórum
tímaritsins Norræn fræði. Hall-
dór Hermannsson, hinn merki
aldni ísl. lærdómsmaður, sem
lengi var forstöðumaður heims-
fræga ísl. Fiske-bókasafnsins við
Cornell háskólann, hefur nú lát-
ið af embætti.
Þeir menn, sem vinna að efl-
ing norrænna fræða í Bandaríkj-
unum ,eru sífellt í lífrænu menn
ingarsambandi við Norðurlönd.
Þeir fagna þátttöku norrænna
námsmanna og prófessora í skóla
starfirxu og norrænu samkomun-
um, og þeir verja sumarleyfum
sínum og fjármunum til þess að
heimsækja Norðurlönd og fylgj-
ast sem bezt með í fræðum sín-
um. Ekki hafði eg dvalizt mán-
uð á íslandi, er vinur minn,Wal-
ter próf Johnson, sem kennir
ísl. bókmenntir við háskólann í
Washington, skrifaði mér og bað
mig að útvega sér nokkrar mynd
ir af Þjóðleikhúsinu hér. Nem-
endur hans fýsti að fræðast ger
um þessa menningarstofnun, sem
svo fámennri þjóð hafði með ein-
hug, viljafestu og fórnfýsi auðn-
azt að reisa. Þegar eg las bréf
hans, flaug mér í hug, hve kyn-
legt væri, að þegn stærsta banda-
ríkisins vestan hafs skyldi seil-
ast til menningaráhrifa frá fá-
mennasta lýðveldi veraldarinnar.
Minningarorð
MRS. KRISTJÁN G. KRISTJ-
. ANSON
17. október 1855—20. maí 1953
Svanfríður Jónsdóttir Kristj-
ansson var fædd þann 17 októb-
er árið \855 á Ytra-Brekkum í
Langanesi. Foreldrar hennar
voru Jón Benjamínson og Guö-
rún Hallgrímsdóttir. Þegar Svan
fríður var á unga aldri keypti
faðir hennar Syðralón og þar var
Svanfríður uppalin. Svanfríður
var með þeim allra myndarleg-
ustu stúlkum sem þá voru í
sveitinni, og mér er óhætt að
segja þótt lengra væri leitað.
Hún giftist Kristjáni G.
Kristjánssyni 7. júní 1877. Sama
árið fluttu þau að Hlíð (næsta
bæ við Ytralón) og byrjuðu þar
að búa. Það var styrt árferði á
íslandi þá og dönsk verzlunar-
enokun svo þau réðu það því af
að fara til Ameríku eftir eins
árs dvöl í Hlíð.
Þau komu til Riverton í Nýja
íslandi í ágúst og þar fæddist
þeim dóttir, þegar þau höfðu
verið þar viku.
Um vorið 1879 tóku þau sig
upp með missiris gamla dóttir
og ásamt tveimur öðrum fjöl-
skyldum fóru fótgangandi suð-
ur til Pembina. Þessi hópur
hafði einn uxa fyrir flutnings-

The Vote That Counts for Winnipeg Centre
ELECT
Alderman of Our City
for 10 Years
WINNIPEG CENTRE
LIBERAL CANDIDATE
MARK YOUR BALLOT
ST. JOHN, JACK
Jack St. John — Druggist
Vote St. John 1, and 2 and 3 for Murphy and Graham—
in order of your choice
Authorized by the Jack St. John Electjon Committee. — phone 74-4531
■—■—
SK0ÐIÐ HINN NÝJA HILLMAN
HJA SÖLUMÖNNUM YÐAR
NO ÞEGAR!
THE 1953 HILLMAN MINX CONVERTIBLE
sem gerir þetta þægilegustu, glæsilegustu, enn t>ó sparsömustu bifreið-
Hið breiða, bekk-lagða framsæti er einungís einn a£ mörgum kostum,
ina i sinni röð. Yður mun einnig lika verðiðt
THE 1953 HILLMAN MINX SEDAN
21 ár og 21 biljón mílur, hafa fullkomnað þessa bifreið
fyrir yður. Hör cru hinar mjúku línur hinnar stóru bif-
reiðar, og sparnaður hinnar litlu bifreiðar og sérstaklega
auðveld í höndlun.
HILLMAN
ROOTES MOTORS (CANADA) LIMITED • VANCOUVER • TORONTO • MONTREAL • HALIFAX
HILLMAN, HUMBER, SUNBEAM-TALBOT, C0MMER, KARRIER, ROVER AND LAND-ROVER PRODUCTS