Heimskringla - 29.07.1953, Blaðsíða 6

6. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. JÚLÍ 1953
,13. kafli
HEFND
Andras reyndi af öllum kröftum að baela
niður hugsanir sínar, — vildi ekki láta hugann
reika eitt augablik jafnvel, til þessara hræði-
legu, síðustu augnablika, skelfilegustu augna-
blikanna sem hann hafði ef til vill lifað. Það
var enn sólskin og sterkjuhiti, en sólin var
byrjuð að síga í vestrinu, og hann sveið í sárið
á enninu, sem var eins og nýtt fanga-brennimark
brennimark svívirðingarinnar. Hann forðaðist
að fara eftir aðalveginum eða nálægt ökrunum
hann var hræddur við að hitta félaga sína, verka
mennina, sem myndu bíða kvíðafullir eftir efnd
um loforða hans; hann þorði ekki að segja þeim
að hann hefði brugðist því skilyrðislausa trausti
sem þeir báru til hans, að hann hefði látið metn-
að sinn, og eillítig gleym-mér-ei-lit augu
þröngva sér til að renna af hólmi, smúa baki að
mótstöðumanninum, áður en sigurinn var unn-
inn. Áfram hvatti hann Sillag yfir hina eyði-
legu sléttu, og hófatak hennar, og brunandi
ferð ónáðaði fuglana og litlu, lötu slöngurn-
ar sem höfðu dottað í hitanum. Þegar hann nálg
aðist Kisfalu, var veifað til hans, og á hann
hrópað, en hann skeytti því engu, og nam ekki
staðar fyr en Sillag var komin heim að sínum
eigin hesthúsdyrum, móð og í einu svitalöðri.
Hann byrjaði með sömu nærgætni og endrar
nær, að gera þessari indælu skepnu til góða, —
þurka svitastorkuna af henni, strjúka eyru
hennar, og klappa á hálsinn á henni. Hún virtist
skilja hinar bitru og sáru hugsanir er hreyfðust
hið innra hjá herra hennar, og hún héldi að ein-
hver samúðarmeriki myndu draga úr sársaukan-
um og beiskjunni. Hún nuddaði flipanum mjúk
lega upp við hann, í von um að fá einhver gælu-
atlot í staðinn. Hún horfði á hann svo ástúð-
lega, og með slíkum sorgarsvip í fögru augun-
um, að sálarangist hans fékk að siðusíu útrás,
og hann brast í grát. Enginn sá hann, enginn
hafði nokkurn tíma getað sagt, að hann hefði
séð þennan hrausta þreklega mann svo yfirkom-
inn af ástríðuþrungnum tilfinningum, að þær
hefðu algerlega yfirhöndina, þessi útrás tilfinn
inganna, þetta eina vanmáttar-merki, virtist
draga sviðann úr sárinu. Hann hallaði höfðinu
upp við hinn gljáandi háls hryssunnar og grét
eins og hann hafði verði vanur að gera við kné
móður sinnar, þegar högg og misþirmingar hins
stranga föður hans höfðu gengið úr öllu hófi.
Sterklegi líkaminn hans titraði og hristist af
grátinum, og hann hélt annari hendi fyrir augu
hryssunnar, til þess að hún sæi ekki svívirðing
armerkið, sem sveið og brann á enni hans, —
þess var enn óhefnt.
Þegar hann fór heim í íbúðarhúsið hálf
tíma síðar, til þess að heilsa móður sinni með
kossi, voru engin merki um tár í augum hans,
enginn minnsti vottur þeirrar tilfinninga-ólgu,
sem nokkur augnablik hafði nálega yfirbugað
þennan ástríðu þrungna, frumstæða frjókvist
ungverskrar moldar. En hin aðgætnu augu
Etelku tóku eftir vonleysis svipnum á andliti
hans, og hún hristi höfuðið raunalega, því að
hún skildi það, að sonur hennar hafði beðið
ósigur.
“Mamma”, sagði Andras, um leið og hann
tók skjal nokkurt upp úr brjóstvasa sínum, og
fletti því í sundur á borðinu fyrir framan sig,
“viltu ekki leggja verkið til hliðar, og hlusta
á þetta eitt augnablik. Eg þarfnast þinna ráð-
legginga”.
Etelka setti rokkinn frá sér, og hélt þolin-
móðlega að sér höndum, reiðubúin að hlusta.
Geislar sólarlagsins smugu inn um littlu glugg
ana og mynduðu baug utan um gömlu sveita-
konuna. Hún var vön því að sonur hennar leit-
aði álits hennar á öllum framkvæmdum, sem
hann tók sér fyrir hendur. Þó að hún jafnaðar-
lega væri samþykk öllu sem hann gerði, var
hann ekki ánægður, fyr en hann var viss um
að henni félli það allt í geð.
“Þú manst, mamma, eftir þeim þremur
skjölum sem eg hefi frá herra greifanum við-
víkjandi peningunum sem eg hefi lánað honum,
og vöxtunum”.
“Já, drengurinn minn, eg man eftir þeim
öllum”.
“Mig langar til að lesa þau fyrir þig,
mamma, og mig langar til að þú farir vandlega
yfir það í huganum, hvort nokkuð er ósann-
gjarnt í þessum viðskiftum”.
“Eg veit að það var ekkert ósanngjarnt í
þeim, Andras, og vextirnir voru mjög lágir, of
lágir, i rauninni, fannst mér . . . .”
“Já, en mamma, þetta er áríðandi”, sagði
Andras hreinskilnislega, “svo mikils um vert,
að það veltur á lífi og dauða fyrir mig. Þú mátt
til að hlusta á hvert einasta orð, eins og þú hefð
ÍFJjajaiHJZfafajzjHrarajzjajziarajHJiiiHJHJEJHJHJHJHJHÆfíUHizjHJHJHJHizjzÆrajHjaiEJErejHjafHJErararErajHJziziargjHre
a
a
Hagsýnt fólk situr jafnan við þann
eldinn sem bezt brennur...
Af þessum ástæðum er það, að viðskiftavinum
vorum fjölgar óðfluga dag frá degi. Það kaupir
enginn köttinn í sekknum, sem gerir sér það að
reglu, að verzla í
ir aldrei heyrt neitt af því áður.”
“Eg er reiðubúin að hlusta, Andras”.
“Eitt af þessum skjölum er nú nálega fimm
ára gamalt, mamma, dagsett í apríl 1855. Það
hljóðar svo: “Eg skulda yður 300,00 florins í
gulli; fyrir þetta, þangað til eg endurgreiði
það að fullu, skal eg borga yður vexti á hverju
ári, eitt hundrað gripi, þar af skulu vera tíu
naut og níutíu kýr, og fimm þúsund mæla hveit-
is. Ef nokkurt ár fellur úr svo að eg greiði yður
ekki þessa vexti, og krefjist þér þá greiðslu
höfuðstólsins, og verði eg svo staddur að geta
ekki innt af hendi greiðsluna, þá skal Kisfalu og
allir akrar, vínekrur og byggingar frá Nadasdy
sléttunni, til borgarinnar Béla, og frá bökkum
Tarna, að þjóðveginum hinum megin, tilheyra
yður með fullkomnum eignarrétti, og þér hafið
þá ekki lengur neitt tilkall til hinna 300,000
florins, sem þér hafið lánað mér.’ — Þetta er
undirskrifað af Gyri Bilesky, og fyrir neðan
er nafn Rosensteins sem vitnis. Þetta er stimpl-
að af stjórnarvöldunum, samkvæmt kröfu, og
eg greiddi fyrir það.”
Andras þagnaði, og leit áhyggjufullur til
móður sinnar.
“Eg man það”, sagði hún, “að þig langaði
til að fjölga kúahjörðinni; það er allt sann-
gjarnt; fyrir hverja kú sem þú seldir Rosen-
stein fyrir peninga seinna, fékkstu frá 150 til
200 florins. Þú hefir ekki aðeins sýnt sanngirni
í þessum viðskiftum, sonur minn, heldur mikið
veglyndi”.
“Annað skjalið, mamma, hljóðar upp á 300,-
000 florins, og þar segir: “Eg lofa hérmeð að
greiða yður fimm þúsund mæla hveitis, tólf
þúsund mæla af maís, og eitt hundrað fjár, þar
af skulu fimm hrútar, og bregðist að eg greiði
þessa vexti eitt ár, og greiði eg ekki höfuðstól
inn, getið þér krafist vínekra og allra fríðinda
Bilesky-setursins, sömuleiðis allra bygginga
nema Lbúðarhússins, til fullrar eignar’. Þetta
skjal er dagsett þremur árum síðar, og er með
sömu undirskrift og hitt”.
“Þetta er eins réttlátt og sanngjarnt eins
og þú framast mátt við, Andras; þér er vel kunn
ugt um að gyðingarnir myndu kref jast meira en
tíu sinnum hærri upphæðar”
“Þriðja skjalið, mmama”, hélt Andras á-
fram var undirskrifað fyrir tveimur dögum síð-
an; það hljóðar upp á 250,000 florins, og fyrir
það hefir herra lávarðurinn lofað mér skriflega,
fimm þúsund mælum hveitis, og fjörutíu kind-
um, og hefir hann látið Zarda að veði, með
sömu skilmálunum og í hinum skjölunum.”
“Hann er óforsjáll sóunarseggur”, sagði
gamla konan, og hristi höfuðið, “ef hann hefði
fengið alla þessa peninga lánaða hjá Gyðing-
unum, væri hann eyðlagður og gjaldþrota mað-
ur.”
“Þú trúir því fastlega, mamma”, endurtók
Andras alvarlega, “að eg hafi ekki viðhaft neitt
okur, sem gæfi þér ástæðu til þess að bera kinn-
roða fyrir gerðir sonar þíns?”
“Já, Andras, eg trúi því fastlega!”
“Viltu sverja það, mamma, við krossmark-
ið?”
Hjann tók látlausa eftirlíkingu af frelsara
mannkynsins ofan af veggnum, og hélt henni
með skjálfandi höndum að vörum móður sinnar.
“Eg sver það við nafn herra vors Jésu Krists”
sagði hún, og kyssti viðarlíkneskið með dýpstu
lotningu. Djúpt fegins og fróunar-andvarp leið
upp frá brjósti hans; hann hengdi krossmark'ð
upp á sinn stað, og færði síðan stól fast að
hnjám móður sinnar.
Gamla konan vissi ekki fyrir víst hvað son
ur hennar átti við með öllu þessu, en móður-
hjartað fann að hann átti við einhvert mótlæti
að stríða, og hún var ánægð með að spyrja
einskis, reyna aðeins að hugga drenginn sinn
nú, eins og hún hafði æfinlega gert síðan hann
var lítill, og hafði komið til hennar, þegar hinn
strangi og harðlyndi faðir hasn hafði refsað
honum; leitað huggunar hjá henni.
Hún strauk hár hans mjúklega frá enninu.
“Andras”, spurði hún, “hvar fékkstu þetta
högg?”
“Bilesky greifi greiddi mér það, mamma!”
sagði hann æstur, “og þess hefir ekki verið
hefnt ennþá”.
‘Tlerra greifinn laust þig, Andras
“Já, mamma, og eg var nógu mikil raggeit
til að endurgjalda það ekki”.
“Segðu mér frá þessu, Andras, eg er svo á-
hyggjufull, eg skil ekki í þessu öllu”.
Og Andras reyndi til að segja henni söguna
frá upphafi til enda, — segja henni frá hinu á-
rangurslausa samtali við hinn göfuga greifa.
Hann sagði henni frá því hvernig hann hefði
útskýrt allt í fyrstu, beðið þennan mann í mestu
auðmýkt, að sýna þeim aumu, fáfróðu og óham-
ingjusömu miskun. Hann sagði henni frá hroka
og drambi herra greifans, móðgunaryrðum
hans og höggi. Það var svo mikil fróun og léttir
að segja henni allt. Móðurhjartað, þrátt fyrir
fáfræði og menntunarskort skildi, og sam-
hryggðist honum, og hiránnilega samúð friðaði,
og lét hann gleyma sársaukanum.
Hann sagði henni allt, sagði henni hvern-
ig meyjar-armleggur hefði vafist utan um háls