Heimskringla - 19.06.1957, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEI-MSKRINGLA
WINNIPEG, 19. JÚNf, 1957
Ifeimskrinjíla
(atofnuB ltll)
Cemui út á hverjum mlðvlkudegl.
Elgendur: THE VIKING PRESS LTD.
856-855 Sareent Ave., Winnipeg 3, Man. Canada Phone SPruce 4-6251
Ver8 blaOslns er $3.00 árgangurlnn, borglst fyrirfram.
Allar borganlr sendlst: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðsklftabréí blaBinu aélútandi senólst:
The Viklng Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Rltstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrlft tll ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnlpeg
HEIMSKRINGLA is pubiished by THE VIKING PRESS LIMITEB
and printed by VIKING PRINTERS
856-855 Sargent Ave., Winnipeg 3, Man. Canada Phone SPruce 4-6251
Authoriied txs Second Clasa Mall—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 19. JÚNÍ, 1957
HÓLMFRÍÐUR DANIELSON:
Jón Sigurðsson sem vísindamaður
b> _____
“Dáinn, horfinn! ”Harma-fregn!
hvílíkt orð mig dynur yfir!
En ég veit að látinn lifir;
bað er huggun harmi gegn!
Hvað væri ella guðleg gjöf,
geimur heims og lífið góða?
Hvað væri sigur sonarins góða?
Illur draumur, opin gröf!
Svo kvað Jónas Hallgrímsson
er hann frétti um hið ótíma-
bæra andlát Tómasar Sæmunds-
sonar. En orð hans hafa hljóm-
að í hugum íslendinga við miss-
’r margra mætra sona þó þeim
hafi auðnast að ná hærra aldur-
stigi, því slíka menn má þjóðin
illa við að missa.
Einn sá maður sem sízt missast
niátti úr íslenzku þjóðlífi var
frelsishetjan, Jón Sigurðsson,
forseti. Þótt honum auðnaðist
að helga líf sitt landi og þjóð til
heilla nær því hálfa öld, átti
hann þó enn mikið starf óunnið,
og það var á því sviði sem oftast
er lítt um getið er hans er minnst
á vísindasviðinu!
Bogi Melsteð segir í inngangi
sínum að íslendingasögu, fyrsta
bindi, þá er hann harmar það að
íslendingar skuli eigi eiga full-
komna sögu lands og þjóðar, sem
þeir sjálfir hafi samið, þó að til
sé íslands saga eftir þýzkann
mann, Konráð Maurer, (sem
hann gaf út og sendi íslandi
þjóðhátíðarárið 1874):
“Það er mikill skaði að Jón
Sigurðsson skyldi eigi rita sögu
þjóðarinnar, og er hart að vita til
þess að fátækt eða féleysi skyldi
hamla því mest. Jón Sigurðsson,
stundaði og rannsakaði sögu
vora alla æfi jafnframt því sem
hann barðist fyrir frelsi lands-
ijis og framförum. Þá er Jón var
49 ára og hafði lagt meir eða
minna stund á sögu íslands í
hálfan þriðja tug ára, bað Páll
Melsteð, föðurbróðir minn,
hann um að rita fslands sögu.
Því svaraði Jón í bréfi 12. okt-
óber, 1860: “Kæri góði bróðir
minn . . . . að skrifa íslands sögu
væri reyndar hægt, sem væri
betri en ekkert, en ætti hún að
vera stór og fróðleg, væri það
ekki gaman — en á hverju á eg
að lifa meðan eg er að semja. A
almanakinu get eg ekki lifað eins
og Norðri hélt”. Jón Sigurðsson
vildi ekki gera þvílíkt verk sem
sögu íslands í handaskolum,
enda voru engin verk hans af
því tæi. Hann vildi að sagan
yrði “stór og fróðleg”, og svo
úr garði gerð að hægt væri að
semja eftir henni minni bækur
um sögu landsins sem nothæfar
væru sem kenslubækur og til
Iesturs fyrir almenning. Þannig
atvikaðist það að Jón Sigurðsson
sá maðurinn sem hæfastur allra
var til þess, samdi ekki sögu fs-
lands!
En hvað var það þá sem gerði
Jón Sigurðsson, stjórnmála-
manninn frelsishetjuna, öllum
öðrum fremur hæfan til þessa
starfs ?
Jón Sigurðsson hafði flesta
þá kosti Ú1 að bera sem höfð-
ingja sæma, og hann var öllum
©ðrum hæfari til þess að vera
íyrirliði landa sinna í frelsis-
baráttu þeirra. Hann var allra
manna fróðastur í sögu íslands,
elskaði ættjörð af hjarta og var
sannur frelsis- og framfaramað-
ur; hann var einarður mjög og
kjarkmikill, en þó stiltur pg nær
gætinn; ágætlega máli farinn,
rómurinn sterkur og áhrifamik-
ill; ritmál hans lipurt, fjörmik-
ið og kjarnyrt. Svipur hans og
viðmót var höfðinglegt og hisp-
urslaust, og hlaut að vekja virð-
ingu og traust allra, er Utu hann.
Auk þess var hann í allri við-
kynningu ljúfur og götuglynd-
ur; hann var ekki einungis leið-
togi málefna, hann var sannur
leiðtogi manna, og laðaði að sér
alla þá beztu hæfUeika sem ís-
land átti í þá tíð. Jafnframt sem
þessir menn styrktu hann í fram-
gangi frelsis- og framfara barátt
unnar, styrkti hann þá í einka-
störfun þeirra, og kom þeim á
framfaraveg í ritstörfun, og
bókmentum. Alla sína æfi var
hann að hjálpa mönnum tU að
komast framfara- og mentaveg-
inn, og eggja þá til dáðar bæði
í einkalífi þeirra og í málum
landsins.
En Jón Sigurðsson var miklu
meira! Hann var stórfróður vís-
indamaður í sögu og bókment-
um, ekki aðeins sögu íslands, en
um leið í veraldarsögunni og
sögu mannkynsins í heild. Og
þá um leið hafði hann þá kosti
í ríkum mæli, sem ætíð hafa ein-
kennt framfaramenn og mennta
frömuði um heim allann, en það
voru árvekni, iðni, þolgæði og
vandvirkni!
“Engin takmörk geta sagt við
gáfur og iðni, ‘Hingað og ekki
lengra’ ’’ var haft eftir hinum
fræga tónsnýllingi, Beethoven.
Og sannaðist það á Jóni Sigurðs-
syni. Það voru einmitt hin merku
vísindastörf hans, sem gerðu
hann svo hæfan, langt fram yfir'
aðra, til þess að koma fram máli
sinu í frelsis og framfarabarátt-
unni. Ritgjörðir hans í “Nýjum
Félagsritum” og í dönskum blöð-
um um réttarstöðu íslands voru
byggðar á þqkkingu han|s og
skilningi á sögu landisins—og
sögu mannkynsins, svo að rök-
semdir hans og tillögur var íllt
að hrekja.
Þá er Jón kom til Kaupmanna
hafnar 1833, þá liðlega tvítug-
ur, lagði hann strax fyrir sig
nám í málfræði og sögu og var
hin mikla fyrirmynd hans, ís-
landsvinurinn Rasmus Kr. Rask,
sá vísindamaður Dana “sem bar
af öllum hinum sem gull af öðr-
um málmum”. Rask hafði ferð-
ast um fsland árin 1812-15, og
lært íslenzku algerlega af sjálfs-
dáðum og tilsagnarlaust. Það
var hann sem fyrstur varð hvata-
maður þess að Bókmenntafélagið
ísienzka var stofnað. En það fé-
lag og gagn þess og framgang
bar Jón Sigurðsson fyrir brjósti
alla æfi. f bréfi til dr. Svein-
bjarnar Egilssonar, 17. júní
1837 skrifar Jón all ítarlega um
mál félagsins. Finnst honum
starfsemi fél. ábótavant og segir;
“Mér þykir það ekki fullnægja
skyldu sinni sem það ætti. . . .
því ekki sé eg annað fyrir eni
visnan ef ekki er bráðum gert yfir öll skjöl er snerta sögu
við og það kröftuglega • . . . . Dana og ágrip af efni þeirra.
en peninga ætla eg fyrst og! Þetta var ógurlega mikið verk
fremst Bókmenntafélaginu að
leggja til . . . .”
Einnig minnist hann á í sama
bréfi að hann óskar að “einhver
vildi gangast fyrir að safna ger-
semum ísl. bæði fornaldaleifum
og gömlum bréfum. og skræðum,
og er víst vafalaust að það má
teljast upphaf allrar vísindastarf
semi Jóns, það verk sem ledidi
hann á þá braut er haun síðan
gekk alla æfi.
Árið 1841 var Jóni og Ólafi
Pálssyni, síðar Dómkirkjupresti
eins og allra handa nýrri í Reykjavík, falið á hendur að
Excepter til íslands sögu ogifara til Stokkhólms og Uppsala
annars fleira, svo að allt þvílíkt til þess að rannsaka hinn isl.
ekki komist í útlendar hendur,
eóa að menn gæti ekkert vitað
um ísland nema hér. Mér finnst
einmitt heppilega til takast núna
þegar Bókmenntafélaginu - er
hoðið safn Espólíns sáluga, og
þannig eru fleiri sem að líkind-
um gæfu eða seldu heldur því
innlenda safni en hinum út-
lendu’.
“Vísindin efla alla dáð,
Þetta hefði mátt kalla eink-
unnar orð Jóns Sigurðssonar.
Sannleikurinn er sá að báðir
þættir í Hfi Jóns eru jafngild
ir, og miðuðu í eina og sömu átt,
þ.e. að verða fósturjörð hans tU
sem mestra nota.
Tveim árum eftir komu hans
ti’l Hafnar varð Jón starfsmað-
ur hjá Arna Magnaeum safninu.
í meðmælum með honum stend-
handritastofn þar, gera skrá yfir
handritin og rita upp hin helztu
þeirra. Ástæðan til þses var sú
að Richard Cleasby hafði kvart-
að yfir því að svo óhægt væri að
ná í handrit þessi, en hann
þurfti þeirra við samningu orða-
bókar er hann hafði til stofnað
og hafið starf að skömmu áður.
Þeir félagar skiftu með sér
sötrfum þannig að Jón gerði
skrána yfir handritin en Ólafur
leit upp þau sem þeim kom sam-
an um. Bar þetta ágætan árang-
ur því nú fyrst kom til fullkomin
handritaskrá (í Árnasafni) sem
menn lengst hafa litið til og not
að.
Nokkru áður hafði Jón byrjað
að semja afar nákvæma skrá yfir
alt Árnasafn, svo að hverju hand
riti var þar ítarlega lýst, aldur
þess ákveðin og ágæti þess eftir
ur svo; ". . . Hin beztu meðmæli, þiem föngum sem til voru. Þetta
írá Steingrími biskupi Jónssyni' var ótæmandi verkefni, enda var
fyrir dugnað, iðni og siðsamlega það aldrei fullkomið. En þó
heðgun; hann hefir og þar haftjvarð það til þess að Jón rannsak-
tækifæri til að lesa og rita upp aði alt Árnasafn og fann þá
gamlar ísl. skinnbækur og skjöl;
hann hefir og nægilega sýnt
dugnað sinn í þessari grein, á-
samt mikilli nákvæmni, og ritar
þar að auk mjög fagra og greini-
lega hönd.”
En þess utan hafði Jón fram-
úrskarandi góða sjón svo hann
komst fram úr letrinu á þessum
æfagömlu skinnsneplum, þó það
væri svo að segja gjörsamlega
aímáð. Þess má geta að eitt
handritið sem Jón rannsakaði
hafði verið uppsrifað ofan í staf
ina í sjálfu handritinu. Er það
handritið af Hauksbók (Trjóa-
mannasaga og Bretasaga), hand-
rit Hauks Erlendssonar lög-
manns (d. 1334). Hönd Hauks er
falleg og vel greinileg enn blek
ið hafði ekki verið gott og hafði
snemma uppUtast, svo að letrið
var víða mjög dauft. Þess vegna
hafði Brynjólfur biskup fengið
Sigurð lögmann Jónsson sem
talin var vel læs á forn skrif,
til að skrifa ofaní letrið og skýra
það allt upp sem daufast var. En
Sigurður hefir oft lesið frumrit-
ið rangt og því skrifað rangt
ofaní það. Sumstaðar sjást upp-
haflegu stafirnir við hliðina á
þeim nýju og bætir það vitund
úr, þá er Jón Sigurðsson fór að
reyna að lesa og lagfæra þessa
uppskrift. Samt mun Jóni hafa
heppnast að lagfæra nokkuð af
bví sökum góðs skilnings hans
á frumtextanum. Ef þessi ofaní
dráttur hefði aldrei verið gerður
hefði Jón með sinni ágætu sjón
og nærgætnum skilningi getað
lagfært og lesið hið gamla hand-
rit svo að segja allt saman, þó
máð væri, eins og honum tókst
að lagfæra það sem áður hafði
vcrið rangt upp skrifað úr öðr-
um gömlum handritum. Eins og
nærri má geta var þetta afar
tímafrekt starf að viða að sér
og bera saman öll þau gögn sem
til þurftu svo að lesmál hínna
gömlu skinnbóka kæmust í hið
rétta horf. Enda var hann allt
sitt líf að safna gömlum skinn-
skruddum, skjölum og bókum, og
hvað svo ramt að því að sumir
bændur og bókamenn fóru í fci
ur með það sem þeir ekki vildu
af hendi láta þá er Jón var vænt
anlegur í heimsókn.
Eftir níu ár varð Jón skrifari
Amanefndarinnar (1845) með
þær stóru skyldur á heröum sem
því starfi fylgdu. En árið 1838
hafði Jóni verið falið á hendur
a ðsafna til hins mikla ritverks
Dana er Vísindafélagið ætlaði
að gefa út, Regesta diplomatica
margt sem enginn hafði vitað
um áður og sem ekki fannst í
hinni ófullkomnu skiá Jóns
Ólafssonar, Grunnvíkings. Það
er óhætt að segja að alt sem
Árnanefndin lét gera þessi árin
hvort heldur var að lata skra-
setja, rita upp, rannsaka eða bera
handrit saman, var að miklu
leyti verk Jóns. Hann bar sam-
an eldra afrit frá Árna tíð af
handritinu við Egilssögu og
Eyrbyggju, sem er í Bókasafn-
inu í Wolfenbuttel, og ieiðrétti
það, svo að nú er það afrit svo
ábyggilegt sem afrit geta verið.
Annað handrit í sama safni,
rímnahandritið, ritaði hann upp
?.ð sumu leyti en Gísli Brynjólfs-
son að nokkru, og ber það sem
Jón ritaði af hinu sem gull af
eyri. Varla hefir nokkur maður
tekið jafn nákvæmlega eftir rit-
hætti handrita og fundið þýð-
ingu hans sem Jón, alt frá dög-
um Árna sjálfs, að undanteknum
Konráði Gíslasyni. Þ>ar hjálpaöi
honum einnig málfræðisvit hans
og málþekking, svo að honum
fór ekki sem sumum ókritískum
löndum hans fyr og síðar, að
láta sér nægja ranglesið mái,
sem hvorki er í rétt hugsun né
rétt mál, þótt það kostaði nokkra
yfirlegu að fá það rétt lesið sem
óglögt var. Það er sjaldgæft að
leiðrétta þurfti eitthvað í því
sem Jón hefir ritað upp.
Um útgáfur Jóns mætti rita
langt mál. Frá árunum 1825 hafði
Fornfræðafélagið unnið að því
að gefa út Fornmannasögur (sög
ur um Noregs konunga og Dana)
allmargar af þeim sem til voru
1 handritum. Þessar útgáfur, sem
nota verður enn í dag voru all-
góðar, þó fjarri þeim kröfum
sem nú eru gerðar. Á árunum
,1829—30 gaf félagið út tvö bindi
af íslendingasögum, með Land-
námu og Norðurlandasögum
iiokkrum. En sú útgáfa tókst
herfilega, og menn sáu að þetta
þurfti að bæta. Var nú stofnað
til nýrrar útgáfu og byrjað með
íslendingabók og Landnámu, og
nú var auðséð að betur tókst til,
enda var það Jón Sigurðsson sem
mestan þátt átti í þeirri útgáfu.
Hann skrifaði ítarlega formála,
og útgáfunni fylgdu fullkomið
nafnasafn og fjölmargar ættar-
tölur, og hafði Jón samið það alt.
Þetta er hin fyrsta útgáfa af
því tæi sem heita mátti fullkom-
in eftir algildum meginreglum
og vísindalegum kröfum sem
gilda enn í dag. Var verki þessu
svo haldið áfram og fjórum ár-
historiæ Danicæ, en þ.e. yfirlitjum síðar kom annað bindi með
Harðarsögu; Hænsa Þórisögu;
Gunnlaugss; Heiðarvíkingas.;
Kjalnesingas.; og Jökulsþætti
Búasonar og fleiru. Allt var
þetta utbuið með sömu nákvæmni
og fyrra bindið. Eins lét Forn-
fræðafél. gefa út ýmsar aðrar
sögur, þar á meðal Trójamanna-
sögu og Bretasögur, sem fyrr er
getið, og vann Jón að öllu þessu.
Á þessum árum hafði Jón gef-
ið sig að alls konar bókmennia-
störfum. Minnst hefir verið á
handritaskýrsluna. Hann kom
þannig skjalsafni Árna fram í
dagsljósið og skipaði því öllu
í rétt horf, gekk frá þvi eins og
það er nú í dag. Hann hjálpaði
C. C. Rafn með útgáfu alls þess
er finnst í fornritum um forn-
sögu Rússa Antiquites Russes,
1850-52) og margt fleira.
Það var Jón Sigurðsson sem
mestan þátúnn átti 1 útgáfu
Snorra Eddu. Hann endurbætti
allan textann og kom útgáfunni
í gott horf. Útgáfunni skildi
fylgja sem “skýringar”, æfisaga
hvers skálds og grein fyrir skáld
skap hans. Þetta er mikið verk,
skáldin eru næstum hálft annað
hundrað, og það sem um þau er
íð finna er á víð og dreif í sög-
unum eða öðrum fornritum.
Þessu öllu safnaði Jón og samdi
svo æfisögur skáldanna, en hann
dó frá því ófullkomnu. Það sem
þá var Ú1 var gefið út árið eftir
andlát hans, 1880. Annar maður
hélt verkinu áfram og hafði góð
not af safnseðlum Jóns.
Af flestum þessum útgáfum
las Jón einnig prófarkir, og kom
nákvæmni hans og þolinmæði
bar að góðum notum.
JÓn Sigurðsson var kosin for-
seti .Hafnardeildar Bókmennta-
íélagsins árið 1851, og var það
til æfiloka. Áður hafði hann ver-
ið skrifari þess frá 1840. Óneit-
anlega var hann “stoð og stytta”
félgasins og hafði afskipti af
öllu því sem félagið lét prenta.
Árið 1851 var hafið safnritið
“Safn til sögu íslands og ís-
lenzkra Bókmennta að fornu og
Nýju ’, sem gefið er út enn í dag.
Hér var það vitanlega Jón sem
mestur og beztur reyndist til
framkvæmda, og kom fyrsta
bindið út 1856. Einnig hvatti
hann félagið til þess að gefa út
í tveim bindum Biskupasögurnar,
og er það eitt af hinum þarfleg-
ustu fyrirtækjum félagsins.
Ekki er hægt að telja hér upp
allt hið merka starf Jóns í Út-
gáfumálum, rannsóknarviðleitni
'ig söfnun “þjóðlegs fróðieiks”. í|
samstarfi við Grundtvíg safnaði
hann og gaf út “íslenzk Forn-
kvæði”, í þremur heftum árin
1854, 1858, og 1859, sem kostað
var af “Literatursamfundet”. —
Hann gaf út rit margra merkra
dáinna höfunda og var þar um
vísindaleg heimildarrit aó raeða.
Fyrir tilstilli Jóns gaf Bók-
menntafélagið út kvæði Jóns
Thoroddsens (1871) og skáldrit
hans “Mann og Konu’’ (1876).
Jón sá um prentunina, ritaði æfi
sögu skáldsins og bættí við ýms-
um öðrum upplýsingum. Kvæði
“þjóðskáldsins” Jóns Þorkells-
sonar á Bægisá hafði hann áður
tínt sáman og gefið út í tveim
bindum (Kaupmannah. 1842-3).
Ásamt Fornbréfasafninu má
ekki gleyma Lagasfaninu ís-
lenzka. í handritasafni Jóns
hvað vera tíu bmdi með laga-
uppskríftum (Regesta, allt með
hans hendi nema fyrsta bindið),
frá öllum mögulegum stjórnar-
ctofum og skjalasöfnum. Þetta
er hinn mikli undirbúningur und
ir útgáfuna sjálfa er hófst með
árinu 1853. 17. bindi auðnaðist
honum að sjá prentuð (hið síá-
asta prentað 1877). Þetta var eitt
hið þarfasta af verkum Jóns og
eiginlega víðtækast að þýðingu.
Það er eins og lög gera ráð fyrir,
ótæmandi brunnur fyrir lögfræð
inga, lagasögu og réttarfar allt.
En það er meira. Það er ótæm-
andi lind fyrir sögufræðinga og
alla þá sem r annsaka vilja hag
landsins. Þótt ekkert annað verk
lægi eftir Jón mundi þetta halda
nafni hans á loftf um aldur og
æfi.
Kunnátta hans í lögum og í

^ THIS YEAR . . . <
make YOUR province
your PLAYGROUND^
Kynnist
MANIT0BA
betur
1 ár gerið MANITOHA yðar sbemtigarð.
Heimsækið sumar af stöðunum, sem
menn eyða helgldögum sínum á og eru
hinir beztu fyrir hvern að kynnast. Það
eru:
RIDING mountain national
FARK — öll sú helgidagaskemtun, sem
menn geta hugsað sér ér þar, böð, bátar,
trail-riding, fiskirí, í mjög skemtielgu
umhverfi.
WHITESHELL FOREST RESEKVE
Fallegt klettland, vatna og skóga með
miklu dýralífi og bezta útbúnaði.
DUCK MOUNTAIN FOREST RESERVE
Undursamlegt að ganga um á milli fcg-
urstu vatna, eins og Singoosh og Well-
man.
MANITOBA NORTHLAND
Kannið hina ókunnu fegurð norðursins.
Hið óviðjafnanleg Flin Flon, Cranberry
Portage, The Pas.
FRÆG VÖTN . , ....
Margar mílur af sól-strondum vtð Win-
nipegvatn, Manitoba vatn, Ktllarney,
Rock og Dauphin votn.
Skrifið eftir ritlingum um þessa fogru
HÉR ERU FAIR AF
ÞESSA ARS SKEMT-
UNUM:
Red River Exhibition
—Winnipeg 22-29 júní
Norður-fylkja sýning-
Flin Flon 28 júní til
1. júlí
Scottish Highland
Games, Winnipeg 29.
júní.
Brandon Provincial
Exhibition 1—5 júlí
_______________________^
Bureau of Travel and Publicity
department of industry and commerce
L«<ji»otiY« Building—Winnipeg
HON. F. L. JOBIN. Mlnist«r R. I. GROSE, D«puty Minister