Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 17.10.1891, Blaðsíða 2

14
í>JÖÐVILJIKN' UNGI.
I, 4.-5.
J>að er og hvorttveggja, að alþingi hefir
fullan rétt til að skipa lög um þetta efni,
hvort er það hefir fyrir sér áskoranir eður
eigi, enda var frumvarp þetta svo lagað,
að brunabótagjaldið hefði orðið minna,
en almenningur nú á að venjast hjá hinum
útlendu brunabótafélögum.
Yar því eigi að eins um þann hagnað
að ræða, sem af þvi leiðir fyrir landið í
heild sinni, að féð dragist ekki út úr land-
inu, heldur og um beinan árlegan hagnað
fyrir húseigendur.
Undarlegan og óviðfelldinn undirtyllu-
hátt sýndi bæjarstjórnin í Reykjavík i þessu
máli, er hún sendi efri deildinni mótmæla-
yfirlýsingu gegn því, að nokkuð það yrði
lögleitt í þessu efni, sem álits bæjarstjórn-
arinnar hefði eigi verið leitað um!
Meðal þingmanna var það almennt á-
litið, enda almæli i Reykjavík i sumar, að
þessi yfirlýsing hefði verið „p ö n t u ð“,
til þess að gefa hinum konungkjörnu ein-
liverja átyllu gegn málinu, enda varð þeim
flokknum og matur úr henni.
Bæjarstjórnin í Reykjavík gerði þannig
sitt til þess að spilla góðu máli, bæði sínu
eigin bæjarfélagi og öðrum pörtum lands-
ins í óhag, þar sem hún lét hafa sig að
því skálkaskjóli, er konungkjörni flokkurinn
skákaði í, er hann felldi þetta mál.
En vonandi er, að þessu nauðsynja-
máli verði fylgt fram af þjóðkjörnum þing-
mönnum á næsta þingi, og að efri deildin
verði þá svo þjóðkjörnum þingmönnum
skipuð, að málið nái fram að ganga á
þinginu.
|>ingmaður.
* * *
Mál þetta verður rætt ýtarlegar í blað-
inu síðar.
Ritstj.
YISTARSKYLDAN.
II.
J>egar málið kom til efri deildarinnar,
reis upp Arnljótur prestur Ólafsson, fimmti
konungkjörni þingmaðurinn, sá hinn sami,
er mest hefir á seinni árum fjasað um
„mannréttindi“ og „persónulegt frelsi“.
En því miður; það virðast orðin övið-
ráðanleg álög á þingmanni þessum, að þurfa
endilega að hlaupa í baklás, og koma í
mótsagnir við sjálfan sig, eins og skáldið
kvað:
„ J>úsund‘ vélar þó að hann smíði,
og þúsund sinnum kasti hann hýði,
það jeg veit, til þjóðmálabóta,
að þekkist hann á nefinu 1... .“.
prátt fyrir mikla ósjálfráða andans hæfi-
leika Arnljóts prests, er þó sjaldan miklar
reiður á orðum hans að henda, því að
„centrifugalkrapturinn“ er svo mikill, er óð-
ara togar hann og teygir frá þvi, er, ept-
ir orðum hans að dæma, virtist vera hans
aðal-atriði.
í þetta skipti, er hér um ræðir, reis
Arnljótur prestur því heldur ekki úr sæti
sínu, til að verja sín hátt prísuðu mann-
réttindi; hann reis ekki upp til þess að
tala máli alþýðunnar, sem ársvistarskyldan
hvílir á, heldur til þess að andmæla því
mannfrelsi, er neðri deild þingsins vildi
veita.
Yildi séra Arnljótur alls ekki leysa
vistarbandið, heldur gengu tillögur hans
(Alþ.tíð. 1891. C. þingskj. 320) í þá átt,
að hver maður, tvítugur að aldri, karl eða
kona, gæti leyst lausamennskubréf hjá
hreppsnefnd sinni eða bæjarstjórn; en
greiða skyldi karlmaður 10 kr., en kvenn-
maður 4 kr., fyrir bréfið.
Lausamennskuleyfi þetta skyldi og að
eins gilda, meðan lausamaður „heldurstöð-
ugt áfram Iausamennskunni“, svo að þetta
keypta frelsi átti að falla burtu, ef lausa-
maðurinn réðist í vist um einnvern stuttan
tíma, og varð að kaupa leyfisbréf af nýju,
ef hann vildi aptur breyta stöðu sinni.
Nú vildi lausamaðurinn flytja sig i ann-
an hrepp, og skyldi hann þá, eptir frum-
varpi Arnljóts, í hvert skipti láta oddvita
teikna upp á leyfisbréfið, og greiða fyrir
þá áteiknun karlmaður 1 kr., en kvenn-
maður 40 aura.
J>annig lagað var mannfrelsi það, er
séra Arnljótur vildi kaupslaga með, og
verður honura tæplega borið það á brýn,
að hann hafi viljað selja of ódýrt, karl-
fuglinn,
Efri deildin skipaði nefnd í málið, og
urðu fyrir þeirri kosningu:
Árni Thorsteinsen 4 kgk. þm.
Arnljótur Ólafsson 5 kgk. þm. og
Sighvatur Árnason 1. þm. Rangvellinga
í nefnd þessari var sóra Arnljótur kjörinn
formaður, og voru þá þegar auðsæ forlög
málsins á þessu þingi, enda neytti hann
formanns valdsins til þess að draga málið
von úr viti í nefndinni.
Fyrst undir þinglokin, þegar ómögulegt
var, að málið gæti orðið útrætt á þinginu,
lætur nefndin uppi álit sitt 21. ág. þ. á.
(Alþ.tíð. 1891. C. þingskj. 482); og er það
sannast um nefndarálit þetta, að það ber
það með sér, að mjög hefir verið kastað
til þess höndunum, enda þött nefndina
skorti ekki tíina til að ganga betur frá
því.
Nefndin byrjar álitsskjal sitt með þeirri
hátíðlegu yfirlýsingu, að hún álíti, að
„eptir stefnu tímans eigi vel við að nema
úr gildi vistarskylduna, sem öeðlilegt band
á vinnufölki“, en í næstu línunum segir
hún það „eiga betur við, að menn kaupi
leyfisbréf til lausamennsku“!!
Hver heldur hin háttvirta nefnd, að
botnað geti í þessum lokleysu-þvættingi;
nefndin læzt vera samdóma því, að vistar-
skyldubandið skuli nema úr gildi, en segir
svo, að réttast sé, að skylda menn til að
kaupa leyfisbréf til lausamennsku, rétt eins
og það væri eitt og hið sama.
Og ekki batar um, þegar lengra kemur
fram í nefndarálitið, þvi að þá sýnir nefnd-
in enn betur, hve fjarri hún er þeirri frum-
stefnu, að vilja afnema vistarskylduna,
þetta „óeðlilega band á vinnufólki“, sem
hún sjálf nefnir svo.
Að vísu ákveður nefndin lausamennsku-
gjaldið að eins 5 kr. fyrir karlmann og 2
kr. fyrir kvennmann; en jafnframt leggur
nefndin það til, að í hvert skipti sem
lausamaðurinn flytur i annað sveitarfélag,
þá skuli hann leysa þar leyfisbréf
að nýju, og greiða fyrir hið sama gjald;
og enn skyldi hann, eptir tilætlun þessar-
ar velvisu nefndar, greiða sama gjald, „ef
hann víkur ári lengur úr sveitarfélagi, og
vill aptur setjast þar að í lausamennsku“
(Alþ.tíð. 1891. C. þingskj. 483).
J>etta er það, sem þeir Árni landfógeti
Thorsteinsen, Sighvatur Árnason og Arn-
ljótur prestur kalla afnám vistarskyldunnar,
þetta er það atvinnu- og mann-frelsi, sem
þeir herrar vildu miðla íslenzkri alþýðu ár-
ið 1891.
Mál þetta varð eigi útrætt á þinginu,
og verður það því hlutverk næsta alþingis
að fylgja þvi fram og koma því lengra á-
leiðis.
Má telja vist, að kjósendur láti þing-
mannaefni gera glögga grein fyrir skoðun
sinni á þessu máli á kjörfundum og undir-