Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 22.06.1895, Blaðsíða 3

IV, 30.
ÞjÓðviljinn ungi.
119
Eptir fráfall tengdafóður síns 1653
flutti hann sig að Hlíðarenda, og varð
sýslumaður Eangvellinga 1659, Fyrir-
ætlunuin sínum um viðreisn íslands fékk
liann ekki fram komið, en hann leitaðist
þó. við að gjöra það gagn, sem liann gat,
í því er liann mátti framkvæma af eigin
rammleik. Eins og fyr var getið, fékkst
Gisli Magnússon við garðyrkju á Munka-
þverá; síðan gjörði hann ýmsar tilraunir
þar að lútandi á Skriðuklaustri eystra, og
þó mest eptir að hann var kominn suður
að Hliðarenda; þar virðist og vera hentugt
landslag til slíkra tilrauna: bærinn sunn-
arlega á landinu, og brekkur á móti sólu;
þó voru akrar Gísla blásnir upp og eydd-
ir, þegar Eggert Ólafsson kom þangað
1756. Gísli Magnússon sáði byggi á
Hlíðarenda,' og heppnaðist það opt vel;
þó er mælt, að uppskera hans hafi aldrei
verið meiri, en ein tunna korns. Gís'li
byrjaði fyrstur kálrækt hér á landi, en
fáir eða engir tóku það eptir honum; þó
er þess getið um Þorkel Vídalin í Görð-
um, að liann hafi haft þar kálgarða, en
hann hafði líka komið til Hollands, og
ef til vill kynnt sér þar garðyrkju.
Konungsleyfið til að taka brennistein
notaði Gísli sér lengi, og lét leita að
brennisteini, og safna honum á ýmsum
stöðum, þar sem hann hafði ekki áður
verið tekinn. Sökum verzlunar-ólagsins
hefir þó Gisli Magnússon naumlega haft
mikinn hagnað af brennisteinsnáminu,
því kaupmenn reyndu að færa brenni-
steinsverðið eins mikið niður, og þeir
gátu. Hinn 19. febr. 1665 fékk Gabríel
Marselius einkaleyfi til þess, að flytja
brennistein frá Islandi, og líka til að
grafa upp brennistein hvar á landinu
sem hann vildi; með þessu leyfi virðist
því leyfisbréf Gísla afnumið, að mirmsta
kosti að nokkru leyti, og eptir varð Gísli
að snúa sér til Marseliusar með það, sem
hann vildi selja. I bréfi dags. á Bessa-
stöðum 4. sept. 1669 ritar Gísli Magnús-
son Birni syni sinum, er þá var við nám
í Kaupmannahöfn, á þessa leið: „Þann
brennistein, sem liér er að fá, hefi eg
látið upp taka í sumar, sem er fáeinar
lestir, so sem fyrir skip barlestar korn;
eg liefi látið leita í öllum Suðurfjöllum,
eg hefi látið leita hjá Keilir og Móháls-
um, og var þar ei nema á 12 hesta að
fá, item hefi eg látið leita á Reykjum i
þeim öllum fjöllum, einnig í Henglafjöll-
um, og þar sem von er eptir hann kunni
að yera, og er hann ekki hér að fá, þó
gull sé í boði, en það litið sern hefir
verið tekið i Grindaskörðum; og. vildi
eg þú vitir það við Marcilio, hvort hann
vill skip éptir því gjöra, eður ei, so * eg
kunni honum sitt gjald að betala, sem
upp á okkar reikning vantar“. Segist
Gísli enn fremur hafa fengið Torfa Magn-
ússyni 6 lestir brennisteins, og hafi hann
lofað sér 36 dölum fyrir lestina; segist
hann hafa látið flytja rauðan, bláan og
bleikan leir í Herdísarvík, sendir syni
sínum dálítið sýnishorn af léirnum, og
biður hann að komast eptir á lyijabúð-
um, hvað fyrir hann sé gefið. — Um
haustið 1670 fór Gísli Magnússon með
33 liesta lest norður til Mývatns, að sækja
brennistein; en er þeir fóru norður, kor.n
fjúkhríð á lestina, og drápust flóstir hest-
arnir, en menn kornust af með naumind-
um. — Þótt langt væri liðið frá þvi, að
Gísli kom utan, og hann hefði lítt getað
fengið fram gengt uppástungum sin.um,
þá er þó áhuginn enn hinn sami á því,
að gera afrakstur steinaríkisins hér á
landi arðberandi; það sést afbréfumhans
til Bjarnar sonar hans; vill Gísli koma
48
nöfnurn þeirra manna, sem hafa búið mér þetta helvíti,
en jeg liefi fengið vitrun. Rödd af liimni hefir skýrt
mér íra því, að einn af lönduni mínum, Antoine Allut
i Nimes, þekkti menn þá, er kærðu mig. Leitaðu hann
uppi, þegar þú öðlast frelsi þitt aptur, og færðu honurn
hring þennan frá mér; það er hringurinn, sem Herbert
Kewton gaf niér; en jeg set eitt skilyrði, og það er, að
Allut, um leið og liann tekur við hringnum, trúi yður
fyrir.nöfnum þeirra rnanna, er jeg get álitið morðingja
mína. Þegar haun h6fir skýrt yður frá þeim, þá snúið
þér aptur liingað til Neapel, og látið rista. nöfnin á blý-
plötu, er þér siðan látið greipa i grafannark mitt““.
Antoine Allut kannaðist þegar við, að hann þekkti
nöfn tnanna þeirra, er her væri um að ræða, og skýrði
hann siðan ábótanuin frá þeim. Þó var ekki laust við,
að liálfgerður hrollur færi um Allut, þegar hann ætlaði
að fara að nefna honum nöfn þessara fornu félaga sinna,
og það er hugsanlegt, að hann hefði hætt við það, ef
kona lians, sem var við stödd, hefði eigi livatt hann til
þess. Svo skrifaði ábótinn lijá sér nöfnin: Gervais
Ciiaubard, Guilhelin Solari og — Gilles Loupian.
Allut tók þvi næst við hringnutn, og seldi haim
litlu síðar gimsteinasala einurn fyrir sextiu þúsund sjö
hundrnð fjörutíu og níu franka, er gimsteinasalinn borg-
aði út i hönd.
45
„Jeg hefi þekkt einn mann. á Italíu, er hét því
nafni; hanri var ættaður frá Nimes“.
„Þessi, sem jeg tala urn, er líka ættaður þaðan11.
„Þessi Allut lánaði mér 200 franka, og sagði mér,
að jeg skyldi borga þá aptur, að mig minnir, til frænda
Inins, er héti Antoine Allut“.
„Þá er bezt fyrir yður, að senda peuinga þessa til
Kimes, því að Allut hefir nú dregið sig út úr solli
lieimsins, og er sezfcur þar í helgan stein“.
*
* *
Næsta dag eptir að þetta samtal átti sér stað, sást
vagn einn halda frá París til Lyon, og svo þaðan til
Marseille. Þar steig ítalskur ábóti út úr vagninum, sem
eigi hafði látið sjá sig áður frá því er ferðin byrjaði.
Hann leigði þegar annan vagn, og hélt áleiðis til
Nimes, og er þangað kom tók liann sér gistingu í gest-
gjafahúsinu Luxemborg. Hann fór svo smátt og smátfc
að spyrjast fyrir uip, hvar Antoine Allut myndi niður
kominn, án þess að hann sýndist þó neitt sérlega áfjáð-
ur eptir, að komast fyrir það. Nafnið Allut er mjög
algengt í þeim hluta landsins, og leið þvi langur tími,
þar til loks heppnaðist að finna mann þann, er Baldini
ábóti var að leita að.
Svo var það einhverju sinni, þegar þeir ábótinn
og Antoine sátu á tali saman, að ábótinn sagði Antoine