Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 22.06.1904, Blaðsíða 1

Verfl árgaiujsin* (minnst
52 arkir) 3 kr. 50 aur.;
erlendis 4 kr. 50 aur., og
i Ameríkti doll.: 1.50.
■Borgist fyrir júnímán-
aðarlok.
ÞJÓÐVILJINN.
—— j=» Átjándx ákgangub. =| ==-
j Uppsögn skrifleg, ógild
j nema komin sé til útgef-
j anda fyrir 30. dag júní-
mánaðar, og kaupandi
samhliða uppsögninni
borgi skuld sína fyrir
| blaðið.
M 25.
Bessastöðum, 22. júní.
19 0 4.
Jjfvað d þingið að gjöra?
---cx-þo
Hvað á þingið að gjöra? spyrja marg-
ir, þegar samræðan snýst að stjórnarskrár-
brotinu, er framið var, þegar nýi ráð-
herrann var skipaður.
Svarið er ekki vandasamt: Þingið
verður að mótmœla lögbrotinu mjög alvar-
lega.
Minna má þingið ekki gera, ef það
vill gæta réttinda landsins, sem skylt er,
og fyrirbyggja, að lík lögleysa verði fram-
in í annað skipti.
Sýndi næsta alþingi þann heiguls-
hátt, að láta það afskiptalaust, að dansk-
ur ráðherra, sem ekki á neitt atkvæði
um sérmál landsins, for að sletta sér fram
í þau, og skipa oss sérmálaráðherra, þá
er hætt við, að landsmenn gætu, fyr og
síðar, fengið að kenna mjög óþægilega á
afskiptalejM alþingis.
Það myndi þá litið svo á, sem al-
þingi samþykkti þann skilning dönsku
stjórnarinnar, að forsætisráðherra Dana
ætti að ráða því, hvaða maður stýrir sér-
málum landsins, hvenær ráðherraskipti
verða hjá oss Islendingxun, og hvaða at-
vik þeim skuli valda.
Eptir þeim skilningi verður íslenzki
sérmálaráðherrann nokkurs konar undir-
tylla danska forsætisráðherrans, þar sem
hann á það undir náð hans, hvort hann
beldur embættinu lengur eða skemur,
þvi að það er auðsætt, að hafi danski
forsætisráðherrann vald til þess, að rita
undir skipunarbréf ísl. sérmálaráðherrans,
með konunginum, og sé þvi einráður
um, hver ráðherra verður, þá hlýtur und-
irskript hans, með konunginum, að hafa
sama gildi, ef hann vill svipta ráðherra
vorn embættinu.
En þegar svo er komið, fer þá ekki
að verða í meira lagi hlægilegt, að tala
um þingræði, og þingræðisstjórn, hér á
landi?
Meiri hluti alþingis getur þá engu
um það ráðið, í hvaða höndum stjórnin
er, því að þingið hefir alls engin tök á
þvi, að láta forsætisráðherra Dana gjöra
annað, en honum gott þykir. — Hann er
sjálfráður um það, hvort hann virðir þjóð-
arviljann á íslandi að nokkru, eða engu.
Þó að danski forsætisráðherranD bryti
skýr ákvæði stjórnarskrárinnar, og skip-
aði oss t. d. einhvern mann, sem ráð-
herra, er ekki skildi eitt orð í íslenzku,
þá gæti alþingi engri ábyrgð komið fram
á hendur forsætisráðherranum.
Stjórnarskrá vor gerir ekki ráð íyrir
því, að sú persóna eigi að hafa afskipti
af sérmálum íslands, og gerir því auð-
vitað heldur ekki ráð fyrir því, að hann
beri ábyrgð gagnvart þingi og þjóð.
Á hinn bóginn segir stjórnarskráin,
skýrum orðum, að konungur láti ráðherr-
ann fyrir Island framkvœma liið œðsta
váld sitt í sérmálum landsins, og gagn-
vart honum er alþingi geymdur réttur,
til að koma fram ábyrgð.
Og þá fyrst, ef þessum ákvæðum
stjórnarskrárinnar er fylgt, getur verið
um þingræði, og þingræðisstjórn, að tala
hér á landi, en ella ekki.
Menn skyldu því ætla, að þar sem
um jafn mikið alvörumál er að ræða fyrir
þjóðina, teldu allir þingmenn sér skylt,
án tillits til allra flokkaskiptinga, að rísa
gegn lögleysu, og hlutsemi, danska for-
sætisráðherrans, segjandi: „Véi mót-
mælum allir“.
Að hr. H. Hafstein hefir sýnt það kjark-
leysi, eða hugsunarleysi, þvert ofan í orð
og yfirlýsingar sjálfs sín á alþingi, að
taka á móti ráðherraskipunarbréfinu, þótt
það væri undirritað af manni (danska
forsætisráðherranum), sem ólöglega, og
heimildarlaust, sletti sér fram í sérmál
íslands, má engin áhrif hafa í þessu
efni.
Menn geta vorkennt honum ístöðu-
leysið, en hljöta þó að meta það meira, að
láta Danastjórn eigi fótum troða réttindi
landsins, enda getur enginn maður treyst
honum framar í því efni, þar sem hann
brást svo herfilega í byrjuninni.
Sumum kann að þykja, sem róttast
væri. að alþingi gerði ráðstafanir til máls-
höfðunar gegn hr. H. Hafstein, sakir hlut-
deildar hans í stjórnarskrarbrotinu; en
ekki teljum vér það hyggilegt.
Ef farið væri svo alvarlega í sakirn-
ar gagnvart hr. H. Hafstein, þá er hætt
við, að ýmsir þingmenn, sem honuna eru
venzlaðir, eða þykjast honum skuldbundn-
ir á ýmsa vegu, skærust úr leik; en á-
byrgð á hendur honum, þótt verðskuld-
uð kynni að þykja, skiptir ekki máli,
heldur hitt, að sameina þingmenn til sem
öf!ugastra mótmœla gegn ólögmustu frum-
hlaupi dansks ráðherra inn á sérmálasvið
Islands.
Svo er og á það að líta, að hæzti-
réttur dæmir mál þau, er alþingi höfðar
gegn ráðherranum, meðan er vér höf-
um enn eigi fengið innlendan landsdóm,
og hvað sem segja má um ágæti þess
dómstóls í öðrum málum, getum vér naum-
ast borið traust til hans í politiskum mál-
um, sízt í slíkum, er varða stöðu íslands
í ríkinu.
Á hinn bóginn myndu mótmæli al-
þingis glögglega sýna, að alþingi héldur
fast við þann skilning á sérstöðu ísl. sb'-
málaráðherrans, er það byggði á, er stjórn-
arskrárbreytingin var samþykkt, og þyrfti
þá naumast að kvíða því, að nokkur ís-
lendingur fetaði í fótspor hr. H. Hafstein’s
í þessu efni, heldur myndi hann standa,
sem varúðarvarða á veginum, og aðrir
vilja forðast hans dæmi.
En skyldi sú verða raunin á, að meiri
hluti alþingis meti meira blint flokks-
fylgi, og daður við ráðherrann, en sanna
nauðsyn lands og þjóðar, þá er vonandi,
að þjóðin taki svo alvarlega í taumana,
er til almennra kosninga kemur, að
danski ráðherrann, hr. H. Hafstein, eigi
sér fylgismenn fáa á þingi.
Landsbankabókarinn nýi.
Ráðherrann brýtur lög.
í 23. nr. „Þjóðv.“, 7. júní síðastl., var
þess getið, að ráðherrann, hr. H. Hafstein,
hefði skipað hr. Olaf F. Davíðsson, verzl-
unarstjóra á Yopnafirði, sem bókara við
landsbankann.
Yér gátum þess þá og jafn framt, að
skipun þessi væri í fyllsta samræmi við
„matar-politík“ ráðherrans, og þyrfti því
engan að hneixla.
Á hinn bóginn höfðum vér, og aðrir,
vænzt þess, að ráðherrann gætti svo
skyldu og sóma sjálfs sín, að hann léti sér
annara um það, að halda lög landsins, en
að verða við bænakvaki fylgismanna sinna.
En það er nú orðið heyrum kunnugt,
I að hr. H. Hafstein hefir framið layabrot,
j er hann rétti hr. Olafi, F. Davíðssyni bit-
ann hans.
I 23. gr. baukalaganna frá 18. sept.
1885 segir svo: „Landshöfðingi (núráð-
• herra) skipar bókara og féhirði bankans,
og víkur þeim frá, hvorttveggja eptir iil-
lögum forstjórnarinnar“; en i forstjórninni
eru, sem kunnugt er, framkvæmdarstjór-
inn og gæzlustjórarnir, sbr. 19. gr. ný-
nefndra laga.
Eptir þessum skýlausu laga-ákvæðum
var ráðherranum skylt, að fara eptir til-
lögum bankastjórnarinnar, er hann skip-
aði bókara við lanksbankann; en tillögur
I bankastjórnarinnar fóru ekki í þá átt, að
; veita hr. Olafi F. Davíðssyni bókarasýsl-
t anina, heldur voru það tillögur hennar,
í að sýslanin væri veitt einum af starfs-
i mönnum landsbankans.
Að vísu liafði hr. Tr. Ounnarsson vilj-
að fá hr. Olaf F. Daviðsson, sem bókara,
en þar sem gæzlustjórarnir, síra Eir. Briem
og Kr. Jónsson, voru báðir samhuga um
það, að kjósa heldur bankastarfsmanninn,
og gjörðu það að tillögu sinni, þá var þar
með gjörð lögmæt ákvörðun um málið, því
að í 8. gr. bankareglugjörðarinnar frá 8.
apríl 1894 segir skýrum orðum: „Banka-
stjórarnir útkljá í sameiningu þau mál-
efni, sem bankann varða; en greini þá á,
ræður atkvæðafjöldi“.