Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 29.09.1904, Blaðsíða 1

Verð árganífsim (minnst \
52 arkir) 8 kr. 50 aur.;
erlendis 4 kr'. 50 aur.,og
i Ameríku doll.: 1.50.
Borgist fyrir júnímán-
aðarlok.
ÞJÓÐVILJINN.
-[= Átjándi ábgangub. =| ■ —-—
-j_«3r^\= RITST.7 ÓRI: SKÚLI THORODDSEN. =|feoag—
! Vppsögn skrifieg, ógild
nenia komin sé til útgef-
j anda fyrir 80. dag júní-
mánaðar, og kaupandi
samlxliða uppsögnrmi
borgi skuld sína fyrir
blaðið.
Bessastöðum, 29. sept.
19 0 4.
M 39.
f&airikjndi við pani.
{ÍEptii' Matth. J.)
„Bræður munu berjast
og að bönum verða“ —
ógnar hin aldna spá.
Eram komu fvr
(og að fullu sé!{
,öll þau orð völu.
Eg hefi í sumar eun einu sinni ferð-
ast uæn í Danmörkíu, opt mætt þar á
fundum og átt tal við fróða menn og
mikilliæía, en aldrei hejrt öfugt orð í
garð okkar Islendinga. Mundum við
geta sama sagt, að enginn heyri heldnr
hér á landí kuldaorði kastað til Dana?
Áð visu hefi jeg ekki orðið var við Dana-
hatur af háifu nokkurra biaða á landi hér
í langan tima — að landvarnarbiaðinu
undanteknu. í því er enn gamli kurrinn
og úlfbúðin til Dana; og hvort heldurþað
er þvi að kenna eða öðru, finnst mér sem
íslenzkir nemendur í Khöfn fyJgi fremur
forneskjustefnnnni og vilji sem minnst
mök við Dani hafa — nema þegar höpp
og hagnaður mælir þeim málsbætur. En
hér hygg jeg, að margirvorir eidri menn
fylgi. betur timanum og sé yngri en hinir
unqu. Og fyrir mitt leyti vil jeg segja, að
jeg þekki fáa fyrirmunun leiðari en þessa
þveruð eða þurradramb við Dani, hvort
heldur iitið er til þessa hleypidóms sjálfs
eða þess hvernig slíkur hugsunarháttur
kemur hraparlega ilia heim við horfur
timans og framtíðar vorrar. Hvað sér-
staklega snertir landvarnarprógrammið,
má vel vera, að betur hefði íarið, ef siglt
heföi verið hjá þeim stjórnarskrárskerjum
í tíma, sem flokki þeim þykir svomiklu
máii skipta. En hefði sit liefð! Ætti að
setja alla velferð vorafí uppnám — valda
Korruption í landinu — kveykja nýtt
rifrildi, nýtt hatur innanlands og utan —
fyrir orðinn hlut? Þó þykir mér (fyrir
mitt leyti) hörmulegast að heyra og sjá
hvernig svo dokrinœr stefnuskrá getur
hleypt, miklum ofsa í voi ar yngri sálir —
að þeir skuli fuðra upp fyrir /æmzapoii-
tík, sem fyrir mér er og verður =/tohks-
og hreppa-politík — hvernig sem mein-
ingin er útflúruð og fáguð. Hvar er vit,
drengskapur og hugsjónir slikra æsku-
manna? Höfum við éngin sérréttindi
fengið, eða höfum við ekkiþ önnur rétt-
indi — öðru nafni skyldur? Sé nokkur
stefna bersýnileg í stjórnarefnum vorra
daga þá er hún sú, að|halda ekki lengur
í sérréttindi manna eða þjóða, heldur veita
þau svo langt, sem allsherjar hagur og
hlutföll leyfa, og skrifaðar skrár, sem
þeirri stefnu hnekkja eru dæmdar og ó-
mögulegar i framtíðinni. Það eru sam-
eiginleg réttindi og samskipti þjóðanna,
sem nú er á dagskrá og ber uppi hina
stefmuna. Að allt færist- saman, eins and-
lega skilið sem á ytri hátt, það er tim-
ans stóra orð — orð, sem í sér felur
margar frelsandi og fjörgandi hugsjónir.
Hin þröngsýna og singjarna sérpolitík,
sem áður átti betur við, rýmir nú fyrir
víðari og drengilegri þjóðernis skoðunum.
Nú eru það ekki „bræðuru einir sem
faðmast „við Eýrisáu, heldur finnast sem
frændur fjarskildari þjóðir. Að hver þjóð
skuli annari unna allra skynsamra sér-
réttinda er fyrsta skilyrðið auðvitað, en
svo er hið næsta, að hver læri aðra að
styðja, styrkja og gleðja, En svo lesend-
urnir heldur hugfesti það, sem hér er svo
fljótlega framsett, vil jeg geta þess, að
þetta síðasta er ekki min kenningheldur
beztu stjórnfræðinga veraldarinnar. Eg
þóttist heldur en ekki kominn liátt i sum-
ar, þegar mér var boðið fám dögum éð-
ur en eg lagði á stað frá Höfn að mæta
fyrir ísland á friðarþingi valinna manna
af Norðurlöndum, sem haldið var í borg-
inni. Þingið var sett i veglegasta fund-
arsal, sem nú finnst á Norðurlöndum, en
það er aðalhöllin í hinu nýja ráðhrisi
bæjarins. Eorseti var Jensen borgmeist-
ari (socialistinn) og fórst honum það vel.
Þar töluðu kjörnir fulltrúar friðarvina,
Danir, Sviar, Norðmenn og einn Islend-
ingur (o: jeg). Erfitt var að tala í þeirri
valhöll, og enn torveldara að heyra. Fáa
landa leit eg þar, og engan af stúdent-
um vorum; var mér það þvi hvimleiðara
sem ræðuhöldin voru íróðlegri og fra-rn-
sýnni fyrir æskumennina. Stigu þar fram
ýmsir alvörumiklir öldungar, stórvitrir
menn og margreyndir, hvítir fyrir hær-
um. Er mér mest og bezt i minni ræðu-
maður, er byrjaði á hinum hér tilfærðu
orðum i Völuspá, og þrumnði síðan um
hernaðarheimsku þjóðanna. Bezt heyrð-
ist hið snjalla mál Hermans Triers þing-
forseta, enda var hans ávarp að allra
dómi hin bezta talan þann dag. Jeg tal-
aði síðast og mælti fátt, því mig skorti
róm svo orð mín heyrðist til hlýtar, for-
seta fékk jeg eptirrit ræðustúfs míns. Eg
kvaðst bera eiga kveðju frá sögunnar
eyju öllum Norðurlöndum. Minnti á, að
það voru vorir fornu löggjafar, sem fyrst-
ir nefndu alla Norðurlandabúa eina þjóð
og gáfu óbeðið öllum þeim, er mæltu „á
danska tungu“ mörg sömu réttindi og
sjálfum sér. „Svo fornaru —sagði eg —
„eru framsetningar þessa friðarþingsu. Eg
kv.að Islendinga hafa snemma gert dyggð
úr nauðsyn og sett fastan fnð milli sin
og annara þjóða — þvi þótt þeim yröi
við og við að fara i víking, þurfti engan
að hneyksla. Helzta ráð, sem mér væri
sýnilegt|tilþessaðflýtafyrir allsherjar friði
væri það fyrst, að koma praktisku skipu-
lagi á hlutleysisrétt hverrar þjóðar, sem
væri, gagnvart hersbaldi og ófriði, en þar
næst væri hitt, að efla af öllum kröptum
samlyndi þjóðanna. Hér á Norðurlönd-
um væri alríkiseining eða allsherjar banda-
lag trauðlega meira en tímaspursmál.
Þetta var efni tölunnar. ^Næsti dagur
þótti enn þá minnisstæðari. Fylgdist eg
þá (og annar landi minn: dr. Jón Stef-
ánsson frá Lundúnum) með meiri hluta
friðar-þingheimsins með brautarlest, er
bærinn leigði oss fyrir hálft verð, fyrst
út til Hróarskeldu en síðan til Hringstaða
í miðju landi, þar sem fnndur þess dags
var fyrirbúinn í lundi einum. Jeg hafði
aldrei fyrri séð né skoðað hina fornu og
háleitu Hróarsk. dómkirkju. I henni er
aðaldánarreitur Danakonunga Aldinborg-
arættarinnar; eru kistur þeirra og ýms-
ar vegsamlegar leifar og menjar geymd-
ar þar í dýrðlegum kapellum ofanjarðar
og opnar til kirkjunnar. Þann dag var
þungt lopt og heitt og fannst mér fljótt
dauflegt í því hljóða helhýsi — varð mér og
snögglega óglatt og vildi út, en — fann
hvergi kirkjudyrnar. Jeg reiddist og
duttu mér í hug orð Árna sál. í Görðum,
þegar hann las Parísarbréf Gríms Thom-
sens. „Mikill er árans hégóminn“, sagði
hann. Hefði þar legið lakari lofðungarí
silfurkistunum, hefði mátt segja hið forn-
kveðna:
„Lífs og liðinn bar
Jofðung Hamilkar
ytra ógn og drottnun,
innra dupt og rotnun“.
Annars er þar furðu margt merkilegt að
sjá og nóg efni í heilar bækur; má þar á
m en jum lesa m arga m erkisþætti úr konun ga-
sögum Danmerkur, en líka drjúgum hirð- og
hernaðar-sögur, er marga holla hugvekju
geyma hernaðaróvinum vorra, tima.
I lundinum viö Hringstaði var allt vei
fyrirbúið og veizluskáli reistur fyrir mörg
hundruð gesta; varð að leita þessa skála
gegnum koldimm göng af skógarlimi, en
ærið rúm þegar inn var komið. Þar í
ræðulundinum stendur hús, mikið sem
höll. Það er skóli, sem helgaður er hús-
mannalýðnum og stofnaður af húsmanni,
sem þar á minnisvarða. Sá, sem sýndi
mér þann varða og sagði mér ágrip af
lifsbaráttu stofnandans, lét þessi orð fylgja
máli sínu: „Saga þessa húsmannaskóla
og mannsins, sem stofnaði hann, sýnir
menningarstefnu vor Dana, eins og hún
er bezt^komin áleiðis. Sönn þjóðmenn-
ing á að mætast jafnt neðan frá úr þjóð-
lífinu eins og ofan fráu.
Tólf mönnum var veitt orðið að tala
á þeim fundi, og lá við, að tíminn yrði
of naumur, en þó gátu allir tekið til máls.
i -Jeg var einn og tókst mér þá miklu