Þjóðviljinn + Þjóðviljinn ungi - 24.02.1905, Blaðsíða 3

ÞjóðIviljinn.
31
XIX., 8.
þrifnað, í stórborguin Evrópu og Amer-
íku — þá mundu dómamir breytast nokk-
uð, ef minnsti snefill af réttvísis-tilfinn-
ingu væri til í þessum útlendu ferða-
hausum. Og allt þetta er í rauninni
runnið frá Dönum, frá einokunartímunum,
og dönskum kaupmönnum og verzlunar-
þjónum, sem skoðuðu Islendinga, sem
lakasta skríl, og varla, með mönnum telj-
andi; enda hafa vorir kæru landar marg-
ir hverjir ekki legið á liði sinu, til að
hjálpa til, eins og vant er, og það enn
í dag; og í engu landi munu jafn margir
finnast samtaka í, að eyðileggja sjálfa sig,
og ættjörðu sína — og mundi hafa tek-
izt, hefði ekki ávallt verið einhverjir
einstakir menn, sem björguðu ættarskút-
unni frá gjörsamlegu skipbroti.
Eg hefi lesið svo marga bókatitla, að
eg fæ þá ekki talið; en eg hefi hvergi
fuodið nokkurt verk nefnt, sem geti jafn-
ast við, eða svarað til þessa verks dr.
Þorvaldar, og þori eg að fullyrða, að
©ngin þjóð á þess iika. Það er oins
merkilegt og Landnáma, sem er viður-
kennd að vera einsdærni í allri bókagerð.
En hefði dr. Þorvaldur nú látið sér nægja,
að nefna þetta efni einungis stuttlega, þá
hefði verkið ekki orðið mikils virði. En
hann hagar pví öðruvísi. Hann gefur svo
langa og itarlega útdrætti — opt og víða
orðrótt — úr þessum mörgu og óaðgengi-
legu ritum, að menn fá ljósa hugmynd
um, hvernig vér höfum verið skoðaðir, og
hvernig litið hefir verið á land vort; og
þegar nær oss dregur, þá fáum vér
liósa hugmynd um mennina, og athafnir
þeirra, svo að það er eins og vór lifum
hjá þeim á þeirra tíma, og sjáum þá sjálfa,
og fylgjum með þeim. Til dæmis rná
nefna það, sem sagt er um Svein Pálsson
og Björn Q-unnlaugsson; enginn nú iif-
andi maður hinna yngri manna mundi
hata hugmynd um þessa menn, sem voru
prýði ættjarðarinnar, ef dr. Þorvaldur
ekki hefði geymt þá og sögu þeirra hér,
og fléttað þeim þá heiðurskranza, sem
aldrei geta fölnað. Hann hefir frelsað
þá frá eyðileggingunni, sem timinn leiðir
yfir alla þá, sem enginn hirðir um —
gleymdar grafir — „quia carent vate
saoro“. Og þetta má segja um marga
fleiri. Eða hver mun geta álitið það þessu
máli óviðkomandi, að lýsa aldarnættinum
og hugsunarhætti manna, hjátrú og hind-
urvitDum og þess konar, sem grípa bein-
línis eða óbeinlinis inD í efnið. En þetta
verður ekki gert i tam orðum; það er
einmitt nauðsynlegt, að segja frá einstökum
atriðum og atvikum, því þetta gefur frá-
sögninni Lif og verulegt gildi. Hversu mik-
ilsvirði væru sögurnar okkar, ef þærfæru
ekki út í hin einstöku atvik og lýsingu
á lífinu? Þær yrðu eins og skólabækur,
sem nemendurnir eru látnir læra, án þess
að fá nokkra hugmynd um það, sem þeir
eiga að þekkja. Yór þekkjum mannkyns-
sögurnar, sem kenndar eru i skólunum!
Þá þurfti og náttúrufróðan mann, til
að semja slíkt verk, og þar að auki fjöl-
hæfan og kunnugan ýmsu, sem á einhvern
hátt stendur i sambandi við slikar rann-
sóknir. En allt þetta hefir dr. Þorvaldur
til að bera. eins og líka enginn hefir orð-
ið svo gagn kunnugur íslandi af eigin
reynlzu og augnasjón, ásamt kunnugleika
um útlönd og útlendar bókmenntir
Málið á verkinu er hreint og óbrotið,
laust við úralt og smekklaus orð eða setn-
ingar, sem nú sjást ósjaldan í ritum. Er
þvi ekki ástæða til að finna að þvi, þótt
eg hafi dottið ofan á eignarfallið „Róm-
ar“; höfundurinn hefir þá hneigt „Róm“,
eins og „rósu, „drós“ & c, en fornmenn
hvorugkenndu nafnið, og sögðu „í Rórni“,
„til Rómsu, hneigðu það, eins og „blómu,
„hjóm“; annars „Rómaborgu.
Þó að verkið só í fullum skiiningi
visindalegt (margir álíta annars ekkert
„vísindalegtu, nema eitthvert moldviðri,
sem enginn skilur, nema einhverjir „út-
valdiru) já er það samt skiljanlegt öllum
þeim, sem nenna að lesa það, og ekki eru
frá SDeiddir aliri löngun til þekkingar,
þótt þeim sé nú fækkað, og menn sækist
mest eptir skemmtisögum í blöðum. Raun-
ar hefir dr. Þ. ekki tekið i verkið nærri
allt rugl, sem ómenntaðir ferðamenn bafa
ritað utn Island, þvi 'pað hefði verið
hreinn óþarfi; það hefði heldur ekki sýnt
annað, en heimsku þeirra, en ekki aukið
þekkinguna á skoðun manna ó landinu.
Bókmenntafólagið á einnig þakkir skil-
ið fyrir iitgáfu þessa merkilega verks,
sem raunar hlýtur að vera dýrt, og varla
verður keypt af mörgum, en samt sem
áður er gefinn kostur á því, ef menn tíma
að eyða upp á það nokkrum krónum.
Annars eru hór ætíð nógir peningar, til
að eyða i munað og óþarfa; en að kaupa
bók — það getur enginn, nema ef vera
skyldi eitthvað smákver.
12. febrúar 190B
B. O.
Veitt prestakall.
Síra Stefán M. Jónsson á Auðkúlu, er afsalaði
24
sætt, að hann var frá Tyrol, og þar sem hann vók svo
kunnuglega, og blátt áfram, að liðsforingjanum, gat eigi
hjá því farið, að bann skoðaði hann fremur, sem kunn-
ingja sinn, en yfirmann
Jörgen var laglegur piltur, svarthærður, og hrokkin-
hærður, og sólbrenndur í andliti; augun dökk, og augna-
ráðið glaðlegt og djarfmaunlegt.
Skipið nálgaðist nú óðum borgina, og virti Jörgen
hana mjög forvitnislega fyrir sór.
Risavöxnu fjalla-topparnir, sem grillt hafði í, síðan
um sólar-uppkomu, urðu nú skýrari, og nýir og nýir
fjalla-toppar virtust gægjast upp úr bárunum hér og
hvar, svo að vanséð mátti þykja, að skipið kæmist leið-
ar sinnar; en svo greiddust fjöllin sundur, og skipið hólt
inn, á milli þeirra, eins og um hlið, og þegar inn var
komið, þá lá sjórinn þar spegil slóttur, og fjalla-drögin
alla vega umhverfis.
Sólin brauzt sigri hrósandi gegnum óveðurs-skýin,
sem voru að hverfa á braut, og varpaði hér og hvár glitr-
andi geislum á haf-flötinn, og þoku-slæðan lyptist upp
hægt og hægt, til að berast burt með andvaranum.
Yfir borgÍDni hvíldi þokan þó enn, þung og dimm,
og kastalinn sást að eins óglöggt á gráum þoku-feldin-
um.
„Dýrðleg sjón!“ sagði ungi liðsforinginn i hálfum
hljóðum, og fremur við sjálfan sig, en Jörgen.
En Jörgen setti upp hæðnis svip, og mælti:
„Svei! Hvað er þetta í samanburði við fjöllin okk-
ar í Tyrol! Enginn skógur, enginn foss, og engin manna
híbýli þarna uppi! En hver veit, nema einhverjir fjand-
menn kunni að leynast þar, í fjalla-skorunum, svo að það
21
„Það gerir ekkertu, svaraði yfirlæknirinn, um leið
og hann leit upp.
„ Jeg sendi vagn til fólks þess, sem vasabókin nefn-
iru, mælti aðstoðar-læknirinn, „og stúlkan, og faðir henn-
ar, komu hingað aptur raeð vagninum. Mér þótti rétt-
ast, að láta þau vita þetta, ef eitthvað kynni að vera
hæft í þvíu.
„Svo“.
„Jáu, svaraði aðstoðar-læknirinn, „og það er rótt, að
hans hefir verið leitað alls staðar í Lundúnum, og var
talið víst, að hann væri dauður“.
„Svo er nú þaðu, mælti yfirlæknirinn. „En hvern-
ig líður honum?u
„Hann er enn mjög máttfarinn; en að öðru leyti geng-
ur ekkert að honumu, svaraði aðstoðar-læknirinn. „Ept-
ir fáa daga verður hann albatau.
„Stúlkan stóð sig ágætlegau, mælti aðstoðar-læknir-
inn enn fremur. „Hvorki tár, eða kveinstafir — ekkert,
er haft gæti æsandi áhrif á sjúklinginn. Það er auðsætt,
að þau unnast mjögu.
„Það er ágættu, svaraði yfirlæknirinn, „og mun eg
sjálfur líta á hannu.
„Það er vel gjörtu, svaraði aðstoðar-læknirinn. „Hvað
þóknast yður frekar?u
„Já, það er réttast, að þér gjörið boð á lögreglu-
stöðinau, mælti yfirlæknirinn, „og segið, hvar þrælmenn-
ið á heima.
Segið þeim enn fremur, að taka líkbörur með sér,
til þess að flytja lík þræl9Íns“.
„Það verður annars ekkert gamanu, mælti yfirlækn-
irinn ennfremur, „þar sem dýrið er laust, og sjálfsagt