Lögberg - 10.04.1889, Blaðsíða 2

£o q b c v g.
— MW V/KUD. /o. AJ'X/l: /SHg. -
Ú niF.FF.NDUR:
Nigtr. Jónasson,
HcrgTÍn Jónsson,
Árni Friðriksson,
lCinar Hjörieifsson,
Olafur jV)rgcirs»on,
SigurSur J. Jóhanncsson.
•A-llar uppiýsingar viðvíkjandi verfii á aug-
lýsingum ( IxicBKKcr gcta mcnn fengið á
skrifstofu blaðsins.
BCv? n.cr sem kaupendur Löohf.rus skipta
nm bústað, eru Jieir vinsamlagast licðnir að
scnda skriflegt skeyti um |)að til skrif-
stofu blaðsins.
TTtan á öll brjef, sem útgefendum Löc-
BERGS eru skrifuð viðvfkjandi ldaðinu, ætti
að skrifa :
The Uigberg Printing Co.
35 Loti)bard Str., Winqipeg.
Jl p t u r á b a k c b a á f r a m.
Kptir Jón HjnrnnMon.
Er [>á aptttrfur í þjóðJífi íslnmls
nú? Er landið á yfirstandandi tíð
andleera að blása ujiji? í fyrirlestri
inínutn hef jeg leita/t við að sj;na,
að maður hljóti bví miður að
svara pessum sjiurningum með já.
En Jón Ólafsson reynir til að færa
rök að J>ví, að rjett sje að svara
sjntrningunutn tneð nei. Hann ininn-
ir á þessi orð ejitir Jónas Hall-
grímsson:
„Hvað er [>á orðið okkar starf í
se.\ hundruð sumur?
Hufum við gengið til góðs götuna
fratn ejitir veg?“
Skáldið er hjer að kvarta um
stöðuga ajiturför Islnnds frá ]>ví á
Sturlunuaöld ocr fratn undir miðbik
O O
pessarar aldar. Og hr. Jóiii Ólafs-
syni finnst sú umkvörtun hafi ver-
ið eðlileg og rjettlát. t>að finnst
mjer líka. En sjiurstnálið er [>á:
Hefur landinu og Jijóðinni s v o
m j ö g farið fram síðan á döguin
Jónasar Hallgrímssonar, að vjer get-
um ekki framar I voru eigin nafni
sungið J>essi unikvörtunarstef yfÍT
liinu fslenzka J>jóðlífi? Eða hefur
landinu tt o k k u ð farið fram síð-
an? Eða hefur J>ví farið fratn á
allra síðustu árum? Jeg skal
J>á J>egar í stað hiklaust viðurkenna,
að í sutnu, í einstöku atriðutn, hef-
ur verið greiniieg fratnför í J>jóð-
lífi fslands síðan skömtnu fyrir mið-
bik |>essarar aldar. Engum heilvita
tnanni getur komið til ltugar að
neita [>ví. En engu að síður
getur í heild sittni hafa ver-
ið greittileg ajiturfiir. Og J>að er
nú eininitt föst sattnfæring min,
ttð ]>egar á [>jóðlifið er litið yfir
höfuð, ]>á hafi í [>ví verið greini-
leg ajiturfiir á síðustu áratugum.
Aliir viðurkenna, að síðan Jón Sig-
urðsson leið, hatí hinn framsækjandi
hluti pjóðarinnar engan eiginlegan
fvrirliða haft. Áður en Jóti Sig-
urðsson kom fyrir alvöru fram á
sjónarsviðið, átti Island í eigu sinni
annan eins tnatin og Tótnas Sæ
inundóson, til J>ess ekki að nefna
fleiri verulega inikla menn af J>jóð
vorri frá tíinabilinu rjett fyrir miðja
öldiua. Hað að engir slíkir tnenn
upjivekjast á meðal fslendinga á
Jiesstiin síðasta tima, að alla slika
tneuii rantar nú aigerlega, J>að að
J>jóðin stendur nú í framsókn sinni
alveg leiðtogalaus ujijii, liendir pað
,-kki liýstia skýrt á ajiturför í J>jóð-
lífinu? Hað mætti reyndar segja,
að |>ó að leiðtogana vanti og Is-
Jand eigi nú engin slik stórmenni
í eigtt sitiui eitis og J>á 'I'ómas
Saeinundssott og Jón Sigurðsson, J>á
[iiirii ekki að vera njiturför fyrir (>ví,
pjóðin standi á fornum merg, peitn
andlega inerg, sem liún fjckk í sig
fvrir æfistarf pessara manna; að pó
áð engum verulega nýjum andleg-
„m frækornum hafi ejitir daga híria
síðar nefnda verið sáð í pjóðlffs-
akurinu íslen/ka, ]>á standi að tninnsta
kostí eigi lakara nú en J>á er hans
jnissti við. En pá minni jeg aj>t-
ur á önnur orð eptir Jónas Hall-
grímsson, fullt eins hepjiileg og
siinn og hin fyrri, eins og J>au
líka standa í saina kvæðinu:
„l-'að er svo bágt að stauda í
stað, að möniiununi intinar
annað livort ajitur á bak ellegar
nokkuð á leið.“
Svo hafi |>jóðlífi íslendinga ekki
tniðað áfrain á ]>essari allra slðustu
tíð, pá hefur pvi sjálfsagt farið
aptur. En svo er annað: Óbein-
línis getur peim eða peim maniii,
peirri eða peirri J>jóð verið að fara
ajitur, pó að segja megi með
sönnu, að pessum uianni eða J>ess-
ari |>jóð ]>oki nokkuð áfratn. Heg-
ar um framför J>jóða eða einstak-
linga er að ræða, J>á verður ekki
einungic að athuga, hvort J>jóðin
eða einstaklinourinn færist áfram,
heldur líka hitt, livort peim pokar
ajitur á bak eða áfratn eða ]>au standa
kyrr .1 s a m a n b u r ð i v i ð aðr-
ar pjóðir eða aðra einstaklinga.
Dað verður að skoða söguna eins
og kajijihlaup, til pess að geta
fellt yfir henni rjettlátan dóm. Tveir
menn fara f kajijihlauji; framför
pess mannsins, sem verður á eptir
eða dregst ajitur úr, J>ýðir lítið,
úr J>ví hann getur ekki haldið í
við sinn kejijiinaut. Ilann liggur
undir f s.auikejipninni, pó að hann,
J>egnr kaj>jigaiigan er á enda, sje
komitin tnarga tugi mfliia áfram
frá peim bletti, er hann stóð á,
pá er hann hóf göngu sína. Þessu
mikilsverða atriði gleyma peir á-
vallt, setn erti að blása út af fs-
lenzkum frmmförum á vorum manns-
aldri. Ef vorri fslen/ku ]>jóð ekki
fer eins mikið fratn og öðrum J>j<iðuni,
sem oss standa næst eða sem ís-
land mest stendur í sambandi við,
pá eru greinilegar ajiturfarir hjá
oss, enda pótt oss í raun og veru
hafi ofurlitið pokað úr peim spor-
utn, er J>jóð vor stóð í fyrir nokkr-
um áratuguni. Og ekki að eins
sainanhMrð við fratnfarir aniiara J>j(>ða
verður að taka til greina. I>að
verður Ifka að taka með í reikn-
inginn, hvort iiútíðarmenntan J>jóð-
ar vorrar fullnægi eins vel pörfum
hinnar nú lifandi kynslóðar eins og
sú meuntan, er áður var, dugði
fyrir liina J>á lifandi kynslóð. Þarf-
ir hins yfir standand.a tíma fyrir
ujijilýsing eru vitanlega langt uin
meiri en t. a. m. ]>arfir tfnians fyr
ir iniðbik J>essarar aldar. Er ]>á
nútíðar-ujijilýsingin fslenzka að sama
skapi meiri en peirrar tíðar ujiji-
lj'sing á Islandi? Þvf hygg jeg
allir liugsandi menn liljóti hiklaust
að neita. Og verði pessu að
neita, pá er tneð ]>ví svo gott
sem játað, að ]>jóðinni hafi í seintii
tíð, óbeinlfnis að miniista kosti,
farið ajitur í ujijilýsing. Jeg ætla
að slejipa hinni fornu söguöld, pví
jeg tel viðurkeunt, að ekkert tíma-
bil f æfisögu íslands hafi nein við-
líka meistaraverk fram að vísa eins
og söguritin frá ]>eirri fornu tíð.
En að öðru ætla jeg að spyrja:
Hverjir eru peir Islendiugar nú, er
viðlíka bókmenntalegt sæti skij>i á
]>essuin síðustu áratugum lb. aldar-
jiinar eins og ]>eir Guðbrandur Þor-
áksson, Hrynjólfur Sveinsson, Hall-
grfmur Pjetursson og Jón Vfdalín
á sinni öld? Ef engir slfkir menn
eru nú til á lslandi, sjeu engir
eins miklir ujijilýsingarmenn fyrir
vorn tíma eins og J>essir menn
vo>u fyrir sinn tíma, stendur pá
ekki nútíðarujijilýsing Islands til-
tölulega að baki J>eirri, er áður
var? Er J>á ekki tiltöluleg tjitur-
för? Jeg ætlft að taka aimað ilaeini;
ltjett fyrir aldainótin sfðustu gaf
Hannes Finnsson út dálitla bók til
að ujijifræða liina upjivaxamli kyn-
slóð: „Kvöldvökurtiar“. Eitia til-
svarandi bókin frá vorri tfð er
„Alj>ýðubók“ sjera Dórarins Köðv-
arsaonar; pað er að tnörgu nýtileg
bók, og prátt fyrir alla gallana,
setn á henni eru, fullnægir hún
freinur pörfum pjóðar vorrar nú
en hin bókin. En ætla J>ó ekki allir
hljóti að viðurkenna, að „Kvöldvök-
urnar“ eru langtum betri og full-
koinnari bók fyrir sinn tíma held-
ur en „Alpýðubókin“ fyrir vora tíð?
°g er pá ekki í ]>essu einn-
ig tiltöluleg apturför? Uni tniðja
síðastliðna öld átti ísland aðra
eins iiáttúrufræðinga eins og Egg-
ert Olafsson og Kjarna Pálsson.
Hvað á ísland tiú í J>eirri grein?
Þorvald Thóroddsen og Kenedikt
Gröndal. Með allri virðing fyrir
J>eirra vísindutn get jeg naumast
ætlað, að annað eins liggi eptir [>á
fyrir J>essa öld eins og J>að, er
eptir liina liggur fyrir peirra öld.
Jeg segi petta án alls tillits til
J>ess, hvernig hinn fvrnefndi hefur
komið út á móti fyrirlestri ininum
eða hvernig vfsindi hins síðar nefnda
liafa kotnið fram f hinu alræmda
níðriti hans utn íslenzka vesturfara.
— Fyrir miðbik aldar pessarar var
tímaritið „Fjölnir“ á lífi tneðal ís-
lendinga og Tómas Sætnundsson var
par f ujijihatí leiðatidi maðurinn.
Hvar er slíkt tímarit til á islen/ku
fyrir vora tíð eins og „Fjölnir“ var
fyrir sína sið? Tómas Sætnundsson
benti landslýðnutn íslen/ka á, að
Kessastaðaskóli, hin pá verandi höf-
uðmenntastöðj íslands, fullnægði ekki
ínenntunarkröfuin peirrar kynslóðar,
er pá var ujijii, sýndi skýrt og
skorinort fratn á, að hann fylgdi
ekki með tímanuin. Hann hafði
alveg vafalaust rjett fyrir sjer í
pessari aðfyndni sinni. En tökum
lærða skólann íslenzka nú, tökum
jirestaskólann í Reykjavík, tökum
Möðruvallaskúlann. Mun duga að
halda pví fratn í alvöru, að ]>essar
menntastofnanir fullnægi betur kröf-
um ]>essa tfma heldur en Kessa-
staðaskóli fullnægði kröfum síns
tkna? Ætla peir hver fyrir sig
standi eigi tiltölulega skör lægra
en Kessastaðaskólinn gatnli? Jeg
trúi [>ví naumlega, að sumir beztu
skólamennirnir, sem ísland á nú í
eigu sinni, verði par á stórt annari
skoðun en jeg. Tómas Sæmunds-
son fann J>að helzt að latínuskól-
anuin gamla, að liann flytti eigi
nægilega hið bezta úr pátlðarstrauini
heiinsinenntunarinnar inn í hinn
skúlaganganda lýð. Það getur verið,
að skólarnir íslenzku nú fylgi ekki
að mun lakar með tímanum en
gamli skólinn fylgdi með sínutn
tfma. En bæði er ]>að, að nú er
enn J>á brýnni nauðsyn að fvlgja
með tímanum fyrir skólana en J>á,
hversu nauðsynlegt sem ]>að óneit-
anlega J>á var. Menn kotnast enn
J>á verr nú en fyrir miðbik aldar-
innar af nieð að loka nienntan sína
og fiugsunarlíf inn á hugsutiarsvæði
og í J>ekkingarforðabúrum horfinna
kynslóða á liðnum öldum. Menn
fara verr á pví nú en nokkurn tíma
áður að ala aldur sinn á afskekktri
ey úti í andlegu reginliatí. Og
svo er annað: skólao’eno-nu tnenn-
irnir, sem gengu út úr hinum ó-
fullkomtia Kessastaðaskóla, kotnust
óneitanlega tniklu betur inn f anda
klassisku meiintuBarinnar rótnversku
og grísku, að minnsta kosti hitinar
rómversku, og urðu J>ar af leiðanda
margfall meir grijnnr af honum,
heldur en sá lýður, sein á seiuni
áratuguni hefur gengið á hiiin
lærða skóla íslands. Það er nú fyrir
löngu kominn fullkotuinn „uj>j>blást-
ur“ í J>au fornu fræði á íslandi.
Skólaoeno’na kvnslóðin fslenzka lifir
n n J
ekki lengur í peini lieimi. Það er
almennt viðurkennt. Þetta væri nú
ekkert um að tala, ef eins og hjá
öðrum inenntapjóðutn heimsins eitt-
hvað enn pá betur menntanda, eitt-
livað etin pá meira upplyftanda, eitt-
hvað, sem hrvudi niönnuni enn pá
meira áfraui til andlegs lffs og
jiraktiskra franikvæmda, væri komið
í staðinn. En pvl fer fjærri að
svo sje. Áður voru skúlagengnu
mentiirnir í andlegu sainlífi með
öðrutn eins fornaldarrithöfunduin eins
og Hóraz og Cfeeró, Hóiner og
Virgli. Nú er allt slfkt búið að
vera. Eti svo er ekki heldur neitt
nýtt frá stúrmer.num síðari alda í
aiulans heimi komið inn í meiin í
staðinn. Skólagengna kynslóðiu fs-
letizka nú á tfinum veit yfir höf-
uð ekki meira um nútiðarinnar and-
legu stórmenni eða utn liinar tniklu
hugsanir, setn nú eru uj>j>i f tnennta-
heiminum, heldur en kynslóð sú,
er ujipi var á íslandt í tíð Tóm-
asar Sæmundssonar, vissi utn beztu
og ágætustu J>átíðar-hug.-,anir heims-
menntunarinnar. Mennirnir skóla-
gengnu á íslandi nú hugsa lielzt
um ekki neitt; peir, setn áður voru,
hugsuðu pó býsna almennt um hitt
ojr annað í hinum forn-klassisku
fræðum. Svo hin skólagengna kyn-
slóð Islands hefur nálega eingöngu
misst, en ekkert fengið í staðinn.
Jeg ætla hjer að vitna í fyrirlest-
ur Gests Pálssonar, pann er út
kom í haust, um lífið í Kevkjavík,
pvf jeg hygg, að allir eða flestir,
jafnvel par heiina, hafi J.að á til-
finningunni, að hann segir J>ar satt.
„Hingað til“, segir hunn, „hefur
verið skoðað svo, setn hverju við*
reisnar-tímabili í sögu hvers lands
fylgi vaknanda fjör og J>roski í bók-
menntalffi. Menn tala mikið utn, að
pjóðin okkar sje á viðreisnarstigi,
hún sje að vakna til pólitiskrar tneð-
vitundar og verklegrar framkvæmd-
ar í ýmsum greinum. Það getur
verið; en eitt er víst, og pað er,
að bókmenntalífið er að deyja hjer
út. Áhugi al]>ýðu manna á að eign
ast og lesa bækur er að tninnka“.
Það er að öllum lfkindum engin
bær til í heiminum, setn á eins
marga skólagengna eða skólagang-
andi tnenn til eins og Reykjavík,
í sainanburði við fólksfjölda. Og
allt af er menntamannahópurinn par
að fjölga, efalaust miklu nieir en
svarar fólksfjölguninni í peim bæ
annars. Og samt stendur inennta-
Iffið par svona lágt eins og hr. Gest-
ur vitnar, er tneira að segja rjett
komið að pví að steindeyja. Sje
menntalífið að deyja í Reykjavík,
pá getur J>að ekki verið langt frá
dauða á íslandi yfir höfuð, pvf vit-
anloga ræður hún nú nienntunar-
hair bióðarinnar.
(Meira).
ilohhtir or’íi
um efnahagogframfarir.
Með J>ví mjer virðist ekki með
öllu óparft, að miun/t sje á ýmis-
legt af pví, er miður fer hjá lönd-
uin lijer n.egin hafsins, J>ar sem
svo mikið liefur rerið ritað um ís-
land og bágindin ]>ar, vil jeg biðja
yður, hr. ritstjúri „Lögbergs“, að
gera svo vel, að lána linum ]>ess-
uni rúm i vðar heiðraða blaði.
Eins og flestum er kunnugt, hef-
ur heilmikið verið ritað í ísl. dag-
blöðin í Winnipeg, um „úppblást-
ur“ islands í víðustu tnerkingu, og
]>ar á meðal mn framúrskarandi fá-
tækt og framfaraleysi hinna ýmsu
hjeraða og Jijóðarinnar í heilil sinni
(o: W-)- JeS ætla mjer nú ekki
að fara mikið út í pá sáltna, J>ví J>að
er orðið lengra og flóknara mál en
svo, að hægt sje að ræða J>að í
fáum línuin, enda fitinst mjer að
]>að vera „að bera í bakkafullun
lækinn“. Jeg vil ]>vi heldur snúa
nijer að ástandi landa ininna hjer,
enda pótt jeg játi ]>að, að jeg sje
J>ví ekki eins vel kuntiugur og
æskilegt væri.
Það iná annars undarlegt lieita,
hversu sjaldan að ininnst er á J>að
f blöðunum í Winnijieg, að h j e r
J,>: hjá Xsl. í Vesturh.) sje nokkuð
verulega til af pvi tagi, er ániinn-
ingar og mnbóta J>urfi tueð. Þetta
má heita pví einkeiiuilegra, sem
töluvert liefur verið ritað af ýtns-
um hjer um J>að efni hjá lönduni
okkar á Fróni, eins og jeg J>egar
hef drepið á. Jeg held að ]>etta
hljóti að eiga n'>t sína í J>vf, að
menn sjá vanalega fljótar og betur
gallana hjá öðrutn en sjálfutn sjer,
J>ví inargt er hjer ábótavant hjá
löndutn — sem eðlilejrt er —, enou
sfður en heima á Isl., bæði livað
sneitir efnahao o<r fratnfftrir m. m.
o o
Ilvað efnahaginn áhrærir hjá lönd-
uiii hjer, ]>á lield jeg að auðvelt
væri fvrir velkunnugaii inann, aö
finna tnarga, sem ekki væru stórt
auðugri, en J>eir lierrar Gunnar og
Guðmundur skýra oss frá í „Lög-
bergi“ að pistilfirðingar o. fl. sjeu.
Gangi jeg út frá pvf, að nýlenda
Isl. hjer f Dakota, sje ein með
betri nýlenduin Isl. í Atneríku, pá
get jeg vel hugsað mjer, að efna-
hagur landa sje víða á fretnur lágu
stigi, pví jeg veit af nokkrum hjer,
sein tnjög lítið hafa liaft til að lifa
af í vetur, og sumir orðið að J>iggja
styrk af sveit (County). Svo eru
enn fretnur nokkrir, sem í fljútu
bragði virðast vera töluvert efnað-
ir, af J>vf J>eir hafa talsvert undir
höndum, en [>egar betur er aðgætt
eiga J>eir, ef til vill, in i n n a e n
e k k i n e i 11, eöa tneð öðruin orð-
um: peir eiga ek k i f y r i r s ku 1 d-
u m, sem að vissu leyti ekki er
tietna eðlilegt, par sem sumir af
mönnutn pessum sífelt eru að taka
jieninga lán (helzt á liönkum), og
veðsetja J>á miklu meiri eignir en
J>eir eiga. Margir af möunuui pess-
um iriunu hafa j>ann sið, »ð J>eir
borga lítið eða ekkert af skuldum
sínum, en s tr j ú k a til annara rikja,
og að lfkindum yrkja par á nýjau
stofn. — ]>etta og J>ví um líkt inun
ekki vera svo sjaldgæft í J>essu
landi. Eins og auðvitað er, eru hjer
margir bjargálna menn (sem kallað
er), og nokkrir, sem geta talizt í
sætnileguin efnuin. ]>ingmaður vor,
hr. E. H. Kergmann á Gardar, er vfst
án efa lang-ríkastur allra Isl. í l)a-
kota og ef til vill allra 1*1. f
Aineríku, og munu ]>ó fáir álíta
hann öllu rfkari en efnuðustu bænd-
ur á Islandi eru.
Eptir J> v í sem jeg J>egar hef
sagt, sjezt glöggt, að Isl. hjer eru
enn ekki koinnir á hátt stig í efna-
legu tilliti, og að tnínu áliti illa
færir uiti að taka á móti öðrum
eins grúa af öreiga-löndum sínum
af Fróni, eins og J>eir hafa gert
undanfarin ár. I sambandi við J>etta
vil jeg geta J>ess, að mjer virðist
langtum skynsamlegra og sómasam*
legra fvrir landa hjer, að reyna til
með tneð öllu móti að hjáljia J>eim
fátæklinguin af lbndiim sfnum, sem
J>egar eru hingaö koninir, svo ]>eir
hvorki J>urfi að líða sult, nje J>iggja
af ojúnberu fje hjer, heldur en
nærri J>ví eingöngu að liugsa um,
að koma fátæklingunum hingað af
Islandi og skipta sjer svo Iftið af
J>eim fratnar, eins og átt liefur sjer
kannske stað.
llvað nt't snertir framfarir í öðrutn
greinum lijá löinlum lijer, («1 virðist mjer
þier mjög lítilfjörlegar. Landar lijer eru
opt að staglast á J.vf að allt sje, fram-
faralaust, dauft og dotið á Islandi, en
hjer sje svo sem nokkuð betra í (jví
efni sem öðru. Þetta getur verið, en
að mínu álíti eru ekki minni framfarir
á íslandi, þrátt fyrir öll harðindis árin,
sem gengið liafa yfir laiulið nti í scinni
tíð, en hjá löndum mínum hjer í Amer-
íku. Eða liverjar eru helztn fntmfarlr
lijá löndum vorum lijer? Eru þier kunnske
í |>vi innifaldar, að eyðileggja skógana,
liæði með eldiviðar- og múlviðar-höggi
(t’ord-wood), eins og hjer er almennt
gert, án |>ess að nokkuð verulegt sjjo
ræktað af nyjuni skógi í staðiun? Kða
er liægt að telja (,að með framforum,
eptir |>ví sem iijer stendur á, |.ó menu
plægi jörðina, sái i hana söniu korn-
tegundum ár eptir ár, án es s að lut-ta
jörðinni aptur á nokkurn liátt (|sið teij-
tindi er), Jatu efni sent korntegundin bef-
ur frá henni tekið, og i>ar af letðaii'dj
|.nrf að „hvíla akrana4*, hetta 4 3 lu /t,rt
ár? Þd munu fáir telja Jiað með frum-
förum. að lijer er engiiin (aö iteld)
nektaSur fööurjurta hlettur (t, ,|. tún),
lieldur er skepnum hjer uiu bil ein-
göngu gefnar viitar jurtif fað þvi und-
anteknu ef eitthvað er ' gf tið af ság,
jurtuni)? Engum muu vist, detta í hug
að það sje nokkuð i framfara-átt (end»
þótt það sje ufmenttÁ gert), að brynna
kúm úti í livaða •grimmdar frosti sem er.
og láta þær svo standa úti lengri og
skenunri tíma eptir að |>ær hafa drukk-
ið? Eða skyldi nokkrum fiunast aö J>að
miða í framfarastefnu, livernig farið er
með áiiurðinn? Að síðustu, munu fáir
teija paö með sjerstökum framförum, þó
nienn vinni sjer fyrir fæði og klæðum
o. s. frv., livort heldur er hjú hændum
eða á bruutum, í liúðun. eða á skrif-
stofuni etf.
r