Lögberg - 17.04.1889, Blaðsíða 3

ustu liugsanirnar, sem komið liafa frá
stórmennunum í andans lxeimi? Er nokk-
ur lifandi maður að hugsa um vísindi
eða skáldskap eða listir? Enginn. Eng-
inn lifandi maður, eptir |^ví sem jeg
hef getað komizt næst. Blöðin drepa
naumast á neitt af þessu. Og það væri
ekki til neins fyrir (>au, eins og lijer er
ástatt. Það skildi |>að enginn maður,
þó farið væri að setja eitthvað fess
liáttar í blöð, l>ó menn Iæsu það — sem
þeir naumast mundu gera. Æðsta mennt-
unin er ekki komin eins langt vestur
eptir, eins og við erum. ,Jeg lief lieyrt
sögu um hjerlenda konu auðuga, sem
klæddist á liverjum degi í dvrindis
skraut, og sú kona átti heima bæði sunn-
ar og austar en við crum staddir. Mjer
finnst sú saga frnmúrskarandi sláandi um
ástandið lijer. Konan var stödd í ó-
kunnugu húsi. Ilún sá mynd af Mariu
mey lianga á vegg, eptirlíking af liin-
um nafnfrægu Maríu-myndum Kafaels.
Hún spurði af livaða konu þessi mynd
væri. Ilenni var sagt að myndin væri
af „Madonna“. „Madonna", sagði konau,
„hvaða lady er það? livað er maðurinn
hennar? Er hann general, eða banka-
stjóri"? liún hjelt að maðurinn þess-
arar konu hefði hiotið að vera eittlivað
mikið, af því að |>að var sjerleg dýr-
indis umgjörð utan um myndina. — Fá-
um dögum eptir að jeg var kominn
liingað til bæjarins, fór jeg iun í eiua
af helztu bókabúðunum lijei. Jeg spurði
eptir bók Stuarts Mills uni frrtti. Sú
bók er nú komin út á íslenzku, og jeg
efast ekki um að ýmsir ykkar muni
vita, að það er eiu af frægustu bókun-
um, sem komið hafa út í heiminum á
þessari öld. Bókasölumaðurinn hafði
aldrei heyrt getið um höfundinn. Hann
spurði mig, hvort það væru kvæöi í
þessari bók, eða hvort þetta væri skáld-
saga. Og þegar jeg hafði komið lion-
um í skilning um efni búkarinnar, þá
sagði hann mjer, að þess liúttar bækur
væru ekki til hjer í búðum, því að það
spyrði aldrei nokkur manneskja eptir
þeim. Mig furðaði á þessu þá, en jeg
hef komizt að raun um það siðan, að
þetta var dagsatt. — llvað er verið að
leika hjer dags-daglega á Princess Opera
House? Er kannske verið nð leika verk
þeirra höfunda, sem mest hafa að segja
oss, sem lengst eru komuir í listinni,
sem bezt hafa þekkt mannlífið, sem
dýpst hafa skyggnzt inn í mannlega
sál? Nei. Það er vanalega verið að
Jeika þvætting, stundum tiltölulega glæsi-
legan fyrir augað, stundum töluvert
hlægilegan. En i þessum leikritum er
engin djúp lnigsun, ekkert, sem nær
tangarlialdi á skynsemi fólksins, og eng-
in list. Og þá sjaldan að farið er með
stórvirki bókmenntanna upp á leiksviðið,
þá koma fyrst og fremst fáir, og þeii
fáu, sem koma, þeir geispa af leiðind-
um. Því að þeir skilja ekki upp eða
niður. Þeir höfðu búizt við að fá að
*já eitthvað annað, eitthvað, sem þeir
þyrftu ekkert að hugsa um; og þeir
nenua ekki að ldusta á þetta. Jeg get sann-
að það, að það sátu „fíuir“ menn nærri
því innst í leikhúsinu lijer í hitt ið fyrra
sumar, þegar „IIamlet“ eptir Shakspeare
var leikinn lijer, og þeir voru að bera sig
sarnan um það, hvaða bölfaðnr asni það
hefði getað verið, sem hefði sett annan
eins þvætting saman, eins og þctta væri.
Jeg dreg ekki þetto fram til þess að
ófrægja hjerlenda menn. Jeg veit það
mjög vel, að það eru eðlilegar orsakir
til allra lilnta, og að |et.ta getur ekki
öðruvísi verið. Menn eru að hugsa hjer
um „business" og pólitík, og ekki ann-
aa, að undunteknum trúarbrögðunum.
En þegar ekki er um annað liugsað,
þá hlýtur andlega lífið að verða fátæk-
legt. Og úr því lífið lijer er fátæklegt,
|>á er engin ástieða til að „falln í stafi“
yfir ullri dýrðinni hjer, eins og sumir
landar virðast gera, ímynda sjer að lijer
sje allt svo óumræðilega fullkomið, og
að við íslendingar höfum ekkert annað
að gera en að gefast alveg upp og láta
hjerlenda þjóðlifið gieypa okkur tafar-
laust með liúði og hán.
Jeg sagði áður, að fyrir utan busi-
ness og pólitik liugsuðu menn lika
lijer um trúarbrögðin. Jeg ætla að
leyfa mjer að fara fáeinum orðum um
trúarbragða-lífið lijer. Jeg veit reyndar
að þeir muni verða nokkrir, sem segi,
að jeg liafi strangt tekið engan rjctt
til að tala um |>að atriði, vegna þess
að jeg geti ekki verið fær um að dæma
neitt, um það. Þar sem jeg standi ut-
an við allar kirkjudeildir, standi að
likindum ekki á grundvelli kristindóms-
ins, þá muni mjer vera bezt að þegja
um þau mál; jeg geti svo, hvort sem
sje, ekki talað um þau nema út í liött;
því að jeg geti ekki gefið trúarbrögð-
unum annað en hornauga. Jeg efast
ekki um að þessi skoðun muni koma
frani, ef ekki Ijóst þá leynt. Því jeg
lief lieyrt að það hafi leikið sterkur
vafi á því síðastliðið vor hjá sumum
góðgjörnum og guðliræddum sálum, hvort
jeg mundi vera liafandi í Good-Templ-
ara-fjelagiuu sökum guðleysis. Jegætla
ekkert af mjer að bera í þeim efnnm.
Jeg er ekki kominn liingað I kröld til
að ræða mína trú. En jeg lít á mál-
ið á þessa leið: Af þvi að jeg stend
utun við allar kirkjudeihlir, af því að
jeg er áhorfandi en ekki hluttakamli
i því sem |>eim kann að fara á rnilli,
þá eru einmitt meiri likindi til að jeg
geti talað uin þessi mál með óhlut-
drægui.
Því er lieldur alls ekki svo varið að
jeg ætli mjer að fara að vekja máls á
því hjer, hvað sje rjett trú og hvað
röng trú. Jeg ætla mjer alls ekki að
fara að bera trúarsetningar kirkjudeild-
anna saman og meta þær hverjar á móts
við aðra. Mjer dettur ekki í liug að
jeg væri vel til þess fallinn. Væri spurs-
málið um fyrir-fram-ákvörðun mannsins
til eilífrar sælu og eilífrar ófarsældar
eða um rjettlætinguna af trúnni, þá veit
jeg það mjög vel, að það væri nær að
t. d. Dr. Bryce og sjera Jóii Bjarnason
töluðu um það mál við almenning. Á
því mundi, svo sem að sjálfsögðu, verða
meira uð græða en á því sem jeg gæti
sagt um þau atriði.
En þegar ræða skal um trúarbrögðin
frá almeunu manulegu sjónarmiði að
eins, þegar ræða skal um samlmnd þeirra
við líf einstakliuganna og við þjóðlífið
liið ytra, ] á get jeg ekki betur sjeð en
að jeg liafi jafnan rjett til að tala með
eins og aðrir mjer langt um trúaðri
menn. Því að til þess að sjá slíkt
sambard þarf enga trú. Til þess þarf
ekkert annað en heilbrygða skynsemi.
Þess vegna leyfi jeg mjer líka að segja
það sem jeg nú ætla að segja.
Og jeg leyfi mjer þá að segja |>aö, að
eins og trúarbrögðin koma fram hjá
enska þjóðflokknum lijer, og vist annars
hvar sem liann er, þá liggur í þeim að
vissu leyti innilegra ófrjálslyndi, sterkari
tilhneiging til að sitja ofan á mönnum
og lialda þeim í kreppu, lieldur en í
trúarbrögðum nokkurra annara krist-
inna manna á þessum tímum, að minnsta
kosti prótestanta. Jeg veit að það muni
margir mótmæla þessari staðhætíng niinni.
Mjer þykir ekki ólíklegt, að það muni
einhverjir verða til ]>ess þegar í kvöld.
Og jeg veit, hvað þeir einkum muni
færa til síns máls. Það eru alþýðuskól-
arnir. Þeir n.unu benda mjer á, nð
alþýðuskólnrnir lijer reyui ekki að koma
neinum sjerstökum trúarsetuingum inn
i börnin, og að það lýsi allt Öðru en
ófrjálslyDdi. Jeg tél þetta auðvitað óum-
ræðilega mikilsvert. En mjer liggur við
að segja, að slíkt, sje fremur komið af
óuirflýjanlegri nauðsyn, en af dvggð
og frjálslyndi. Mjer liggur við að
halda, að það komi til af þvi að
trúarliragðftfiokkarnir hjer eru tiltölu-
lega svo jafnsterkir, að enginn getur
orðið öðrum yfirsterkari. Og bágt á jeg
með að trúa því, að ef presbyteríanarn-
ir eða meþódistarnir eða baptistarnir
yrðu lijer eindregið og algerlega ofan á,
að þeir mundu þá ekki kunna því illa,
ef börnunum væri ekki sjerstaklega bent
í sörnu áttina eins og þeir eru sjálfir að
lialda.
En látum svo vera að lijerleudum
mönnum sje innilegasta og einlæglegasta
alvara með frjálslyndið viðvíkjanili barna-
uppeldinu. Vinna þeir það )>á ekki marg-
faldlega upp á annan liátt, á fullorðuu
mönnunum? Gætið þið nú t. d. vel að,
og segið þið mjer svo hreinskilnislega,
hvaða frelsi liöfum við lijer á sunnu-
döguni? Við getum valið um tvent: aS
sitja lieima, eða fara í kirkju. Það er
ekki svo að skiljn, sem jeg telji þetta
í sjálfu sjer neina afarkosti. Það er
opt gott að vera he’nia, ef maður á
nokkurt heimili, og sje það gott heimili
þá er maður ekki að öllum jafnaði ann-
ars staðar betur niður kominn. Og ]>að
er gott að fara í kirkju, ef manni finnst
hann fá þar nokkra hugsvölun, nokk-
urn styrkleik fyrir stríð lífsins, nokkuS,
sem örfar og glæðir það sem be/.t er í
honum sjálfuni, ef lionum yfir höfuð að
tala finnst haun verða betri maður,vitr-
ari muður, meiri maður, sælli maður,
með ]>ví að fara í kirkju. Og jeg efast
ekki uin að ]>ví sje svo vari'S með
marga menn. En eins sannfæröur er
jeg um |>að, að það eru margir menn,
sem finna hjá sjer þörf til að fá sjer
andlega liressing utan kirkju á sunnu-
dögmn — einmitt á sunnudögum, af því
að ]>eir geta ]>að ekki aðra dagn. llvar
eiga þeir að fá liana? — segið þið mjer
|>að. Hjer er auðvitað ekki mikið slíkt
fáanlegt neina daga. Iljer eru engin
listasöfn, engin leikliús, sem verkað geti
á hug nokkurs manns til frambúðar.
En I>ó svo væri, )>á getcm við gengið
að því alveg visu, að mönnum yrði
meinað að sjá þess liáttar á sunnudög-
um; því atS þannig fara Euglendingar að
hvervetna, að því er jeg bezt veit. Og
þeir banna mönnum það sem öðruvísi
er. Jeg veit dæmi til að menn lijer
hafa ekki getað látið ókunnug bfírti i
friði. ef þau liafa verið að leika sjer
með bolta, eitt og eitt, steinþegjandi inni
á umgirtum svreðum kringum hús ]>aa,
sem þau hafa átt lieima í. Allt er
mönnum fyrirmunað á sunnudögum
hvert tangur og tetur, sem þeir kynnu
að geta liaft ánægju af, nema að hýma
heima, fara i kirkju og á sunnudaga-
skóla — og ilrekka sig drukkinn á drykkj-
ustofunum. Vitaskuld er framdyrunum
á veitingahúsunum lokað. Iljerlendir
menn vœru ekki aðrir eins liræsnarar
eins og þeir eru, ef þeir ljetu þær standn
opnar. En )>að veit livert einasta manns-
barn. að bakdyrnar, prestaskóladyrnar,
sem kullaðar erti eða kallaðar voru i
Reykjavík, eru ólæstar, og inn um þær
fara kunnugir menn, og gera sjer ekkert
síður glaðan dag lijer i Winuipeg, lield-
ur en náungarnir á liótellinu heilaga i
Minneapolis.
Og þrátt fyrir þetta, að sunnudagurinn
hefur verið gerður að leiðinlegasta
deginum í vikunni fyrir mikinn flokk
manna, þá þykir þeim hjerlendum mönn-
um, sem fyrir alvöru láta sjer annt um
kirkju og kristindóm, það einna lakast
við lífið lijer, að sunnudaga-frelsið sje
svo allt of írikið. Á stórfunili eiuum
sem meþódistarnir hjeldu hjer norðvest-
iir-frá í sumar, var það alvarlega for-
ilæmt að láta járnbrautarlestir fara ferða
sinna á sunnudögum, því að slíkt væri
svo mikið helgidagsrof. Jeg vona að
yður skiljist af því dæn.i, hve annt að
minnsta kosti þeim trúarflokki er um
persónulegt frelsi manna.
1 liverju því laudi, þar sem trúarbragða-
frelsi algert er viðurkennt, eins og hjer,
þar ætti sunnudagahelgis-hugmyndin alls
ekki að eiga sjer stað í löggjöf lands-
ins, nje ueinum þeim ákvörðunum, er
biuda almenning manna. Það er ekki
svo að skilja, sem jeg vilji engan lög-
ákveðinn hvíldardag. En það er allt
annað mál. Það er auðvitað nlsendis
ólijákvæmilegt frá mannfjelagslegu sjón-
armiði. Mönnum hefur énda opt fund-
izt, að það þurfa að lögákvcða fleiri
hvíldartíma en sunnuduginn. Þannig
hafa sumir bæir sjeð ástæðu til að gefa
út lög um að lniðum skyldi lokað svo
og svo snemma á kvöldin. Trúarbrögð-
inn hafa ekkert verið við |>að riðin; |>ar
liefur um enga „lielgi“ verið að ræða.
Og nlveg eins ætti að vera með sunnu-
ilaginn, ef mönnum einhvern tíma gæti
lærzt það að grauta ekki trúarbrögð-
um einstakra manna snman við ákvarð-
anir, sem bindandi eru fyrir almenn-
ing manna, og öunur mál, sem liafa
óumræðilega þýðing fvrir mannfjelagið,
án miunsta tillits til allra trúarbragða.
En víst er um það, að þetta licfur
hjerlendum inönnum ekki lærzt. Tök-
um til dæmis bindindishreyfinguna lijer.
Með sínu trúarbragða-káki við ]>að mál
hafa þeir gert þnð svo óaðgengilegt fyr-
ir miklum llokki manna, að það er
hrein hörmung til þess að vita. Jeg
vil segja, að það þurfi hjer um bil tak-
markalausa trú á málefni bindisins, til
þess að liika sig ekki við að fylgjast
þar að málum með lijerlcndum niönn-
um. Bindii.dismálið er svo almenns
eðlis, sem uokkurt mál getur vcrið.
Bindindismálið er spursmílið um að
fara vel með sína líkams og sál ir krapta.
Bindindismálið er spursmálið um að
fara vel með efni sin, eyöa þeim að
minnsta kosti ekki i þá óeðlilegustu og
viðbjóðslegustu nautn, sem til er, sem
stendur lægra en nautn nokkurrar skyn-
lausrar skepnu. Bindindismálið er spurs-
málið um að vernda konurnnr og burn-
iu gegn löstum karlmannanna. Bind-
indismálið er spursmálið um að sem
flestir menn verði allt af menn, en
aldrei villidýr eða neitt þaðan af verra.
Menn skyldu lialda að þetta væri nóg
til að slá sjer saman um. En ]að
flnnst hjerlendum mönnum ekki. Ernli-
lega þurfa þeir að líma á þetta mál
trúarbragðamiða og liringla inn í ]>etta
sálmasöng og bænalestri, og gera meö
því, svo sem af sjálfsögðu, þetta mál ó-
aðgengilegra bæði fyrir ærlega vantriiar-
menn og inuilega trúmenn.
(Meira).
Prentfjelag Logbergs
prentar nieö gufuafli, og tekur
að sjer prentun á alU konar xmd-
blöffum, grafikriptum, kvœffum,
adtfönyumiffum til skemmtava,
umdögum, reikningum o. s. frv.,
o. s. frv.
Allur ‘ frágangur í bezta lngi,
og verðið jiað lægsta, sem fáan-
legt er í bænum
HOUCH & CAMPBELL
Múlafærslumenn o. s. frv.
Skrifstofur: 362 Main St.
Winnipeg Man.
J. Stanlcy Isanc C.unpbcll.
og fjórar stuudirnar. Stundum póttist jeg sjá
hermanninn, sem jeg liafði sent fruui fyrir síð-
asta dómara sinn, ráða á mig efst uppi á hæð-
inni; Stundum var jeg aptur kominn innan í
frægilega Grámanna-hringinn, setn veitti íillum
liðsafla Twala sitt ódauðlega viðnáni á litla hóln-
um; og stundmn sá jeg aptur fjaðraða og bliið-
lifraða hiifuðið á Twala velta frain lijá fótunum
á mjer með gnístindi tOununi og glóandi auga.
l.oksius leið nóttin einhvern veginn á enda; en
þegar dagur ranu, fjekk jeg að vita að fjelag-
ar ininir liOfðu ekki sofið vitund betur en jeg.
Good hafði fengið sterka brunasótt, og mjOg
bráðlega fór að koina rutl á liann; sömuleiðis
fór, mjer til mikillar skellingar, blóð að gaitga
upp fir honurn, og orsakaðist pað vafalaust af
nieiðslum einlivers staðar innvortis, eptir æðislegu
tilraunirnar, sem Kúkúana-liermaðurinn hafði gert
daginu áður til að reka stóra spjótið gegn um
hringabrynjuna. En Sir Henry sýndist allhress,
jirátt fyrir sárið á andlitinu, sem gerði honum
Orðugt að eta og óinögulegt að lilæja; og f>Ó
var hann svo aumur og stirður, að hann gat
nautnast hrært sig.
Uin klukkan 8 heiinsótti lnfadoos okkur.
Hann var seigur, gamli niaðurinn—áreynslan dag-
inn áður sýndist lltið liafa á hann fengið, og
sagði hann okkur þó, að hann liefði verið á
fótum alla nóttina. Honum Jiótti einkar vænt
fi'Jf
Menry, inaðuriuu, sem liafði drepið Iiann, svaf
pessa nótt.
Jeg segi að hann liafi sofið—en eptir það
dagsverk var sannarlega örðugt að sofa. Til að
byrja með var loptið bókstaflega fullt af kveðj-
um til hinna deyjandi manna og harmi út af
peim sem dauðir voru. Úr öllum áttum kom
hljómurinn af veini kvennanna, sem höfðu misst'
menn sína, syni og bræður í orustunni. Dað
voru engin undur, ]>ó ]>ær veinuðu, ]>ví að meira
en tuttugu púsundir ínanna, eða nálega ]>riðji
parturinn af Kúkúana-'nerliðinu, hafði farizt í
peirn voðalega aðgangi. Dað var átakanlegt að
ligf?ja °s lilusta á óp peirra út af ínönnum
peim, sem aldrei áttu aptur að hverfa; og ]>að
kom manni til að skilja til fulls, hve voða-
legt pað verk var, sem unnið liafði verið
]>ann dag fyrir metorðagirnd mannanna. Um mið-
næturskeið fóru pó hin óaflátanlegu óp kvenn-
anna að heyrast sjaldnar og sjaldnar, pangað til
pögnin var að eins rofin með fárra niínútna
inillibili af löngu, skerandi veini, sem kom frá
kofa rjett fyrir aptan okkur, og sem jeg siðar
uppgötvaði að var frá Gagool, er veinaði út af
dauða konungsins, Twala.
Eptir ]>að festi jeg óværan blund dálitla
stund og hrökk við og við upp, og lijelt að
_]eg væri enn einu sinni hluttakandi í peim voða-
legu atburðum, sem gerzt höfðu síðustu tuttugu
fi'Jl
„Krjúp ]>ú undir skugga vængja minna, pú
lýður, og jeg mun lilúa að pjer, og pú skalt
ekki óttast.
„Nú er góðnr tími, tími herfangsins.
„Jeg á kvikfjenaðinn í dölunum, og jeg á
líka meyjarnar í bæjunum.
„Veturinn er liðinn, sumarið er fyrir höndnin.
„Nú skal Bölið hylja andlit sitt, og farsælil-
in skal blómgast í landinu líkt og lilja.
„Fagna, fagna ]>ú lýður minn! allt latidið
fagni, pvi að harðstjórnin er fótum troðinn, mcð
pví að jeg er orðinn konungurinn.11
Hanu pagnaði, og út úr púngbúnu pyrping-
unni var svaraö djúpum rómi:
„Dú ert ko)iuii<rurinnu !
• »
Dannig var ]>að, að spádómur minn við knll-
arann rættist, og innan 48 stunda stirðiiaði lík-
ami Twala höfuðlaus við hlið lians.
A'F. kajtítu/i.
G o o d 1 e g g s t v c i k u r .
Eptir að hólmgöngunni var lokið, voru Sir
Henry og Good fluttir inn í kofa Twala, og
panguð fór jeg til peirra. Deir voru báöir al-
veg örmagna af áreynslu og blóðmissi, og í
raun og veru var jeg lítið lietur fariim. Jeg er
seigur mjög, og poli betur preytu en flestir menn,
líklegast vegua pess hve ljettur jog er og Ine