Lögberg - 24.04.1889, Side 2

£ o g b c i* g.
— MID VJKUD. 24. ArKJL /SS<p. -
Útuefenduk:
Sigtr. Jonasson,
Bergvin Jónsson,
Árni Friðriksson,
Kinar Hjörleifsson,
Ólnfur l’iirgcirsson,
SigurSur J. Jóhannesson.
.A-Mnr uf>p!ýsingar viðvfkjamli verði á aug-
lysÍDgum i Löoderci geta inenn fcngið á
skrifstofu lilaðsins.
JEXvc nær sem' kaupemlur Löcherus skipta
um Inlstað, eru Jieir vinsamlagast lieðnir að
senda skriflegt skeyti um það til skrif-
stofu blaðsins.
XTtan á öll brjef, sem útgefendum Löc-
MERGS eru skrifuð viðvikjandi blaðinu, ætti
að skrifa :
The Lögberg l'riii/ing Co.
35 Lontbard Str., Wint\ipeg.
l>»“ssi tnerkiloga írrein, sent hjer
for á eptir, stemlur í 5. 0. o<r 7.
bl. FJal/A'onnnnar |>etta ár. í [>eirri
von, að hvorki höfundurinn nje rit-
stjóri Vjallk. misvirði ]>að við oss,
að rjer endurjirentutn hana, [>á lát-
uin vjer annaö sitja á liakanum í
]>etta skijiti til [>ess að almenning-
ur inanna hjer vestan hafs skuli
jreta átt kost á að sjá hana. l>ví
að vjer efutnst ekki um að al[>ýðu
inanna inuni [>}’kja fróðlegt að sjá,
hverniir einn af hinuin vitrustu ís-
lendingum, sem nú eru ujipi, lítur
á [>au mál, sein greinin hljóðar um,
einmitt [>au mál, sem lönclurn hjer
vestra, og ekki sí/t biaði voru, hef-
ur orðið svo tíðrætt uin að und-
anförnu.
Oss er ]>ví Ijúfara að jirenta
þessa grein í l>laði voru, sém hr.
Eiríkur Magnússon er í ölluui aðal-
ntriðunum Lögbergi samdóma. Hann
er sannfærður utn að tjírli/ifiirr
laiulsins verði að rjettast við, og
að [>angað til hann sje kominn í
lag sje pýðingarlaust að amast
við VeBturheims-ferðunuín. Ilann
telur |>að og rknr/iiujjnhátt að vera
að berja ]>að niður að hallæri sje
i landinu, ]>egar ]>að er í raun og
veru, og að skainmast sín fvrir að
]>iggja hjálji, ]>egar svo er ástatt
og hjálj> býðst. Og honum pvkir
sem íslendiiigum heima væri 3-inis-
legt annað sæmra en að nkinninu
]>á menn, sem vestur liafa ilutt.
Kir.s og lesendum roruin er kunn-
ugt, eru ]>etta utriðí, sem vjer höf-
11111 liingað til reynt af fremsta
megni, ]>ó í veikleika hafi verið, að
koina inn í inenfl.
Stæðu margar jafn-viturlegar grein-
nr uin fæssi mál í íslen/ku blöð-
unum, eins og ]>essi eptirfyIgjandi
grein, ]>á roundí ]>«,« rkki Jangt
að bíða að breyting yrðí á mw-
búðinni og samvinnunni milli „Aust-
uru- og „Vestur-íslendinganna.“
3511 , ]>ar seun svo kveður að orði: —
„Ekkert land mundi, ef hungurs-
neyð vofði yfir, senda út væna sauði,
alls ekki neina sauði“. (Þýðing
mjög ónákvæm).
Þegar nú petta mál vefst fyrir
iafn glögcum manni og Thorodd-
sen er, pá er ekki ólíklegt, að
fieirum fari á söinu leið, og peir
hugsi með sjer, að Guðbrandur hafi
pó víst hlotið að hafa eitthvað til
sins máls ej>tir allt saman. En
hann hafði reyndar ekki annað til
pess, enn leii/uiiðueitið, og vita all-
ir livers pað er vert. Ilið „bogna“
og „undarlega“ í pessu máli verð-
ur beint og eðlilegt, undir eins og
menn vilja líta ófeimnum augum
á eðli hlutarins.
Galdurinn er petta, að koma pví
fyrir sig, 1., hvernig hag lamls-
manna horfði við 1882; pví pað er
hið eina ár, mjer vitanlega, sem
orð Thoroddsens geta átt við, Jx
hljóðan peirra bendi til margra
(„sömu árin“); — 2., hvað hallæri er.
l>að er kunnara en frá purfi
segja, að árið 1880 1882 gengu
ill sutnur og harðir hafís-vetrar og
stórviðrasamir yfir land í rennu, og
var síðasta árið svo hart, að í sutn-
um stöðum var pað, að kalla, sam
feldur vetur fratn í september. Jeg
hef í liöndum nægar skyrslur, er
sanna hve hörmulegt ástandið var.
Menn höfðu hleypt sjer í skuldir
fvrir fóðurkorn lianda fje sínti
Grijiafellir hafði verið fjarskalegur,
víða. Ejitir íssumarið 1882 voru
hin litlu liey manna af ljelegasta
tægi til eldis sem hugsa/t gat. Að
leggja á vetur með gripastofninn
er lifði að hausti var ekki tiltöku-
mál. I>að varð að farga meginhlut-
anum, ]>ar sem verst áraði. Af
peim bústofni, sem menn áður ekki
höfðu getað bjarga/t við skuld-
laust, hlutú menn víða að fella tvo
priðju hluta, ef nokkur von væri
til, að leifunum yrði borgið vetrar-
langt. Hvað slíkt pýðir, sjá allir.
Kaujnnenn gengu 1882 venju fratnar
hart ejitir skuldum, sein um undan:
farin ár höfðu mjilg svo auki/t
að lánstraustið hverfur meö grijia--
inissi cxr búfelli. I>essar og aðrar
skuldir urðu menn að borga, pað
sem peir gátu, með pvl setn til
var,—fjenu, „m<itvceluuumlí. En
ekki var nóg með pvi; hinum litlu
bústofnsleifum, sem leggja skyldi á
vetur með, var ekki hugsandi til
að halda í holdum með ónýtu heyi,
sem hafði verið að velkjast í hafiss-
præsum, pokum, suddum, nætur-
frostum alt sólarlaust sumarið frarn
í lok ágústs og bvrjun septembers
og inargvíða varð að rudda einum,
er [>að loks komst í garð. Til
pess, að geta afiað sjer einhvers
heilsusains fóðurforða, að bæta
grijium sinuin pessa ólyfjan, drógu
iiienn haustskurð við sig, allt er
|>eir gátu, og seldu Hlitnoni og
kaujunönnutn kindurnar, sein ella
hefðu ífengið til heimilis frálags til
Hallæri,- Uppblastur-
Vesturfarir.
Fptir E Uaglllf.sson, M. \,
„}>a$ er aniiaríi ciu/n a$ u nt/a r /egt,
að hal/ari ikuli mí ,í seinni ihiin/ ha/a
r'o/að yfir suinuin hjcritðmn á JslanJi, <1
/iri /’am/i, sriu rar/a fiytur atinað jít cn
enttíma. iuatvörii, og að mcnn skn/i J/vtja
"uitvtth úr /andimt /yrir margar milli&nir
krána sömn árin, scm rcrið cr aðscnja gc/na
n/ itrörufarma t/l /anjsins til pcss, að hatJa
hfinu 1 /uönnum. Jljcr verðttr að rcra
atthrað hog/ð! Samgöngu/rysið, öfug vcrzl-
unarað/crð stg rout/tn á iunlciij/im riðskift-
’trn rrtt Uklcga o/sakir til þessa
J>. ThitrmUtsen i IuttJ-okl lHHX, h/s. 20H.
Merg pessa máls hefíir TJw>r<vW'
sen úr hinu alræmda brjefí G. Vjg-
fúöBonar (sjá Fróða 111. ár (1882),'
pær. t>að er að segja: menn seldu
fje sitt allt er peir ýtrast máttu
inissa, til að bjarga úr •opnutn hor-
dauða Jitlum leifum [>ess. l>etta var
náttúrlega Jiið hyggilegasta, sem
merm gátu gjört, &. fyrrj tíinuin
var reglan: „hollur er haustskurður“,
pegar hallæri gengu. Nú hefur
brevting verzlunarinnar komið með
aðra enn betri reglu: „holl er
liau.spsala“. Og |>ó ]>að næmi ekki
nema sáía jitju, sem nienn gátu
1) Með bijefl, dagsettu 31. ukt, J8S2,
sen/lí emlwcttismaður í Reykjavík Timtc
með skrifl GuðbramJs í norður á Aknr-
eyrí til náknmins a'ttlngja síns, ‘>% lagðj
á ráðín, tivei'nl.s pvl skj'ldi knlflið á
prent í Fróða. Jeg sjálfur ilultí hvort
tvegjfjti í grandlej'si utan pósts fj'rir hann.
1 >g tók við |>ví úr lians eigin hönd kl.
A>£ e. m. ofan nefndan duj;, uni leið «%
hann kvaddi mig 0% bnð nije farsteljiir
ferðar. Þj'ðinguna var Ilalldór Briem
fenginn til að annast. Emlncttismanninn
pefni jeg ekki «//'. Allir vita liver liann
er> pví pafni cius, og eim1 ufl eins, af
öJJum enditeftisiiiöiiiiiim íslands, verður
lirejft Vjð «nwr PU)* /,pör“ Og petta.
J&tt eVi
náð í af eigin ramleik af fóður-
n
korui, pá var pað pó ólíka hollara
fvrir bútnannirmj en tilsvarandi nið-
itrskurður ■ fyrir heimilið hefði ver-
ið. Uví hvaða fratnbúð er i honutu,
netna belgfylli fyrir fáar vikur ó-
komins tfma, pegar gripirnir, sem
ejitir eru, eiga að lifa á horeldi
vetrarlangt?
Af framansögðu leiðir nú petta:
að í hallæri verða enda hallæris-
hjeruðin sjálf, eins og nú s endur
á verslun, að selja miklu Jtiiru fje
að tiltölu, enn pegar vel lætur í
ári. I>að er ]>eirra eigjn ratnleiks
eina hallærisvörn.
I>ó er hjer nú fleira að athuga.
Aldrei er hallæri svo, að ekki sje
liurðepri TÍðar en ]>ar sem hallærið
er verst; pó aldrei sje hallæri jafnt
á einum og sama tíma yfir allt
land, eða enda ineginhluta lands.
Hvað sein nú hallæris hjeruðum líð-
ur, bjarga menn sjer annarsstaðar á
venjulegan hátt. J>eir flytja út —
selja til útflutnings — megin-útfluttn-
ings vöru sína, fjeö — „niutmelinu
eins og peim pykir sjer bezt henta
Því harðara sem í ári er, pess
meiri verður pessi úttlutnin
pess víðtækara sem harðærið er
verður hann enn að meiri, eins og
öllum gefur að skilja, og líklega
parf engrar útlistunar við. Hjer af
leiðir pá enn beinlínis, að pað er
ekkert „undarlegt“, en einmitt hið
eðlilegasta, sem hugsazt getur, að
pegar hallæri vofir yfir, ffytti ís-
land út miírftfult meiru en ella af
peirri svo að kalla einu útflutn-
ingsvöru, sem pað hefur til. Ei
að pykja pað „undarlegt“ að „ha'l-
æri skuli vofa yfir pví landi, sem
varla flytur annað út, en eintóina
matvöru“, er mjer óskiljanlegt, nema
ef orðiu eiga að pýða að slíkt
land sjo ótið undanpegið. Sú var
tlðin, að ísland flutti ekki út mat-
vöruna, pegar útflutning hennar var
í rauninui sem ekkert að telja í
samanburði við ]>að sem nú er.
Eu hvað varð pá? Herjuðu [>á ekk
hallæri og hallærisdrejisóttir land
enda oj/t á sömu öldinni, svo að
, , t . s „ fólkið hrundi fiiður J>úsundum sam-
fynr foðurkorns kauji; pví ]>aö er 1 .
, t 1 • . an? Ekki verður nú pessu neitað.
ein af hallænsms verstu fylgjum, 1
Árin 1779—85, t. a. m„ drapst
fiuunti hluti fólks ú /uifdiiiit úr
huntjri. I>á sátu matvælip, inargra
millíóna króna virði, kyrr 1 landinu.
Hví voru þá hallæri? og pau svo
oðaleg, að ]>essi öld hefur ekkert
pekkt líktpeiin? Þess vegna, stutt
einfaldlega svarað, livað helzt,
að pá sátu matvælin kyrr, eri nú
eru pau flutt út, og peiin víxlað í
pann eyri, sem tnenn geta notað
til hallærisvarnar á ýmsar lundir;
eða, sem er hið sama, pá var verzl-
un pess lands, sein varla I efur
annað að flytja út „en eintóma
matvöru“, einokuð, nú er hún frjáls.
Skyldi ísland komast út öldiua án
stórkostlegs ínanndauða1 af hallæri
pá verður pað gleðilegt og lærdóms-
rikt nýinæli i sögu pesss.
I>að kann að vera, pó jeg viti
pað ekki, að „gefnir matvöru-farm-
að ná í einhverja fóðurbjörg fyrir arlí l'a*' ver>ð „sendir til landsins
til pess að halda lífinu í möunum“,
tiú á seinni árum“. E11 ef pessi
athugasemd á við árið 1882, pá
ketnur hún ekki heim við sann-
leikann, nema á peirri huldu, sem
rjett er gert að rjúfa. Sú hjáljj,
að tninnsta kosti, sein jeg vpr vjð
riðinn, og, mjer vltanlega, allt
eins hin inikla hjáljt frá Danmörku,
kom beinlinis í peim tilgangi að
bjarga einhverju af grijium ]>eiira,
sein verst voru staddir, undan suin-
arvetri pess árs. I>að leiddi bein
Jínis af skjjisrúmi að menn urðu
að Jiafa fóPnrforðann I ppj|P teg-
ufjdmp jarðargróða, son> »m leið
gat verið tnauneldi, Kh hvorki
kom sllkt I neitin bág við Ultjunij
hjáljiarinnar, nje gat loitt til anti-
ars en pess, sein ákjósanlegast var,
að varna mannsult', ]>ar sem nauð-
1) Jeg segi „stórkvstlej/s“, J>ví liungur-
sóttir hiifa drepið menn á |>essnri öld.
Á mikilmennsku-ntáli íslands lieita þier
þegar á liggur tnugiivoiki, sem á að
ilrepa á fáunt vikum 8% af fólkin j ! ! !
Li, M.
syn kvaddi. Jeg hef góðar cg
gildar ástæður til að segja, að
með hjálpina liatí verið farið yfir
höfuð samkvæmt filgangi hennar.
Við Siglufjörð var lítið eitt af
henni haft til mannejdis eingöngu,
]>að er satt, og hef jeg pað vott-
fast, að ella hefði par manndauði
orðið óumflýjanlega1 Yottarnir eru
margir og góðir, par á meðal Jón
Hjaltalín sjálfur. Hið sanna, ef
inenn geta fengið af sjer nð segja
pað um pessa hjálp, er pað að
hún var send til að halda lífi I
einhverju af bjargarlausum grijnun
mamia, ef unnt væri að afstýra hinu
meinlegasta fári sem fylgt liefur
jafnan hallærum íslands, að lieilar
fjölskyldur flotnuðu ujiji og kærnu
eins og eyðileggingarinnar steyjii-
flóð á útörinuð sveita-fjelögin! Slíkt
ltefði ekkert nýmæli varið í hall-
ærissögu íslands.
Ekki fæ jeg sjeð, livernig „sam-
göngulevsið, öfug verzlunar-aðferð
og vöntun á innlendum viðskijit-
um“ gat verið ,,orsöku hallærisins
1882. Orsök pess var samfeld 3
ára ótíð; pað vita allir. Við henní
reisa engar saingöngur nje innlend
viðskipti, hve tíð sem vera kunna,
nokkra rönd á Islandi freinur en
í öðrurn Jöndum, pegar land hefur
eigi ]>að að bjóðu, sein hel/.t er liall-
æris-bót — fóður/jörtj hunda hjunj-
ar/attsum húsrnala.—Mjer sárnar að
sjá slcýra menn og góða drengi
gera sjer leik til að villast.
(Niðurl. í n. hl.)
,, Jfreb ölusj abu vinn. ‘ ‘
í Rcykjavík.
Vjer íniuntumst á pennan sjóð í
52. nr. 1. árg. blaðs vors, gátum
pess að nokkrir framfaramenn í
Ileykjavík hefðu reynt í haust að
stofna sjóð til pess að hjálpa fá-
tækum börnum til að ná undir-
stöðuatriðum menntunarinnar, en að
svo hefðu aðrir, með ritstjóra ísa-
foldar í broddi fylkingar, gert allt,
sem i ]>eirra valdi liefði staðið, til
að vinna slig á fyrirtækinu, og að
svo virtist af Isufo/d sem pað
hefði tekiz.t.
Út af peitn uinmælum voruin
skrifar hr. Jón Olafsson, al|>ingis-
maður oss á pessa leið:
Heykjavík, 2~>. niars, 1889.
Til útgefenda „Lögbergs“.
Jeg sá á blaði yðar, að yður
liggur við að trúa sögusögn „ísa-
foldar“ um „Fræðslusjóð fátækra
unglinga í livík“. Sem betur fer
er t kki eitt einasta orð, sent að at-
vikum lýtur, satt, nf öllu ]>ví, sem
„ísafold“ hefur sagt um sjóð penn-
an enn. Af „Þjóðólfi“ getið pjer
sjeð, hvað inn komið var i hann
fyrir áramót. I>orl. Jónssoti ritstj.
er gjaldkeri. Senn kemur ný skrá
í „t>jóðóltí“ yfir tillög til hans,
>g mun hún sýna allt annað en
„ísafold“ gefur í skyti. .Jeg sendi
yður hjer með l eintak af skijiu-
lagsskrá sjóðsins. í stjórn lians
eru: Sjera Eiríkur llriein, Sigfús
Eymundssou, Purk Jónssou, Jón
Ölafsson í Hlíðarhúsum og Páll
Ilriem. - Viiisaml,
./. Ól.
3l)bcvfuin bib i sjóinn?
Fyrirlestur eptir Einar Jljör/ci/sson,
Menn spyrja mijj l>ú ef til vill, hve’rn-
ij; á |»ví stanfli, aö jeg stundi sjúlfur í
pessum bintlindisíjelujísskap hjerlencb'a
manna, fyrst jeg tall svo illa um liann.
OJí jeg sje ástieöu til að svura )>eirri
spurnlngu fyrir fram, til )>ess aö fyrir-
bygjrja allitn miskilning. .Mjer er ul-
vara meö að vera bindindismaður. Mig
langaði til að hlynna að J>ví máli eptir
iníniim veiku kröptum, leggja minn litla
skerf til þess. En jeg gat ekki komzt
1) Einiii' í Nesi neitaði J/verlega að
nokkurt hallæri hefðl verið fyrir nwfð-
1882 83. SJá þref pV.kHV V»u Hiáflð í
F(óöí(, L\ ,U,
að neinum bindindisfjelagsskap, sem laus
væri við þetta trúarbragða-húmbúg — ligg-
ur mjer við að segja, og jeg brúku
)>að orð vegna J>ess að jeg lief enn ekki
taiað við einn einasta biodindismnnn,
sem ekki liefur álitið )/essu trúarbragða
atriði algerlega ofaukið í bindindis-lireyf-
íngunni. Og J>ó liefur bindindisfjelags-
skapur algerlega lans við trúarbrögðin
ekki getað |>rifizt lijer. Jeg varð |>ví
annaðhvort að fara í )>ennan fjelagsskap
eða standa utan við. En l>að er sann-
færing mín að menn eigi í siðustu lög
að standa utan við, þar sem menn rru
samdc/nia í aðalefninu. Með )>ví útiloka
menn sig meðal annars frá að kippa
nokkru í lag. Og lífið er nú einusinni
svo, uð ef muður ætlaði ekki að sætta
sig við nnnað cn )iað sem maður væri
í fyllsta máta ánægður með, |>á gæti
maður eins vel gert l>að tafarlaust við
sjálfan sig, sem Lárus postuli ætlast til
að liúsbóndinn á vissum stað geri við
áheyrendur lians. Og svo verður því auð-
vitað ekki neitað, að mjög mikið er í
l>essum lijerlenda bindindisfjclugsskap,
sem skilmálalaust er liollt og gott og
heillavænlegt, |>rátt fyrir gruggið, sem
hjerlendum mönnum liefur tekizt að
blanda saman við liann. X>ess vegna
ættu J>eir ntenn, sem er á annað borð
aunt um bindindismálið, að minnsta
kosti að liugsa sig alvarlega um, áður
en þeir afráða að smía bakinu við þess-
um eina íjelagsskap í l>á átt, sem þcim
gefst kostur á að styðja hjer. Eti það
er trúnrbragðn-klúðrinu í hjerlendum
mönnum að kenriu, að nokkur einlæg-
ur bindindismaður skuli þurfa að liika
sig við að ganga inu í slíktin fjelags-
skap.
Jeg ætla að minna ykkur á einstök
tleiri atriði í hjerlendu trúarbragðalífi.
TöKum til dæmis allan glumruganginn
lijer, sem íiieð einu tiufni nefnist recica.
/isnuis. Jeg þarf ekki aö fara mörgum
orðum um hann, því að sjera Jón Bjarna-
son liefur, lútersku kirkjunni og sjálf-
um sjer til stórmikils sóma, mótmælt
þeirri vitleysu og varað menu við henni
í blaði sínu. Hanu er i )>vi iunifalinn,
þessi rcvivalismus, eins og mörgttm ykk-
ar ntun kunnugt, að einliverjir menn,
sem sjerstaklega er liðugt um málbein-
ð, fara vim iandið aptur og fram. Þeir
staðnæmast nokkurn tírna á vissum stöð-
um, og prestarnir þar lióa mönnuni úr
sínum söfnuðum svo saman til þcss að
lilusta á þessa ferðalanga. Og blöðin
lijer, sem undantekningarlaust og óaf-
látunlega eru að daðra við nlit (>að>
presta- og kirkju-húmlnlg, sem til er i
þessu landi )>au leggjast auðvitað á
eitt með prestunum til þess að fá menn
til að hlusta og horfa á þessa revivaiista.
I>að tckst lika æfinlega. Þeir menn fá
vist lijer um bil undantekningarlaust
fullt liús. Svo er gengið út frá því sem
alveg vissu, að allur þessi manngrúi,
serr. þar er saman kominn, sje bendlnð-
ur við alla mögulega giæpi og lesti,
sem við gangast í mannlegu fjeiagi, sje
í algerðum fjandskaj) við guð og allt
gott, sje alveg á beiniii leið til lielvítis.
Og svo er furið að prjediku, farið auð-
vitað að níða niður lestina, og æði-opt
jafnframt þá menn, sem líta öðruvísi á
trúarbrngða mál en revivalistarnir sjálf-
ir. Að lokuin er borið upp uudir at-
kvæði áheyrendanna, livort þeir sjeti
ineö Kristi og móti þeint löstRim, seni
uin liefur verið að ræða. Allmargir eru
svo lyntir, að þeir geta ekki fengið al'
sjer að taka þátt í annari eins atkvæða-
greiðslu og þessari. Þeir eru svo auð-
vitað tuldir móti Ivristi og mró löstun
um. En það er lika ætlnSega til nóg af
einfeldningum og nóg af hræsnimiin
ineðal lessara áheyrenda. Báðir þeir
Hokkar manna álítá við c-iga, að sýna
uð þeir sjeu sanmujega góöir og gnð-
elskandi meim, og svo standa |>eir u]>]>
eða rjetta upp henclurnar með Kristi
og ntóti löstunum. Og þessi atkvæða-
greiðsla er svo talin sýnilegur, ómót-
mælanlegur vottur um árangurinn af
frutninistöðu þossara ferðainannii, ()<r
þeir sem atkvæði liafa greitt eru nú
talclir liorfnir aptur til Kristij, og þeir
eru þcgar orðnir heiltujir, líevivnlistarnir
hafa þannig livað eptir nnnuð skilið
eptir fleiri 100 af heilugu fólki í þess-
uffl ive, og stundum lnifa þessir dýr
lingiir numið þúsundum, þegar reviVa-
Ustarnir lmfa lagt af stað hjeðan, (yptir
j>vl sem blöðiu hjer hala bagt. Á jtA a0>
I