Lögberg - 22.05.1889, Blaðsíða 2

fogbu-g.
- MIDVIKUD. 22. MAÍ iSSg. -
Útgefendur:
Sigtr. Jónasson,
Bergvin Jónsson,
Arni Friðriksson,
Einar Hjörleifsson,
Ólafur fórgeirsson,
Sigurður J. Jóhannesson.
jfik-llar upplýsingar viSvíkjandi verði á aug-
ýsingum í Lögbergi gcta menn fengið á
skrifstofu blaðsins.
Hvt nacr sem kaupendur Lögbergs skipta
um bústað, eru J»cir vinsamlagast Iwðnir að
senda skriflegt skeyti um það til skrif-
stofu blaðsins.
TTtan á öll brjef, sem útgcfendum Lög-
BKKGS eru skrifuð viðvíkjandi blaðinu, ætti
að skrifa :
' Thc Lögberg Printing Co.
36 Lonjbard Str,, Wingipeg.
FRAMFARIR.
II.
Vjer bentum A. það í 14. nr. blaðs
vors Jr. á., hvernig vitnisburði hr.
Asgeirs J. Linda’s um frainfaraleys-
ið meðal landa lijer í Vesturheimi
beri samun við vitnisburð hjerlendra
manna, eða rjettara sagt, hve illa
Jseitn vitnisburðum beri saman, hve
algerlega vitnisburður lir. Lindals
sje andstæður vitnisburði Jreirra
mnnna, sem vafalaust eru betur fær-
ir en liann um að dæma um það
mál, sem hann ritar um, að honum
alveg ólöstuðum. Og vjer bent-
um jafnframt á, að að J>ví litla
leyti, _sem skj'rslur væru til, þá
sýndu J>ær allt annað en J>að sem
hr. Lindal gerir sjer i hugarlund
að satt muni vera í J>essu efni.
En látum oss sleppa öllum vitn.
isburðuin og öllum skjrrslum. Til
pess að ganga fir skugga um pað,
hvort nokkrar „framfarir“ hafi orð-
ið vor á meðal síðan vjer komum
til Jressa lands, J>urfuin vjer engra
vitnisburða, engra skýrslna við.
Vjer Jiurfum ekki annað en líta
á daglega líflð, eins og pað blas-
ir við, opið og öndvert.
Ilvað mundi verða sagt á íslandi,
ef allt í einu væru komnar mat-
reiðslustór, sem jafnframt hituðu
upp allan bæinn, á hvert einasta
fátæklinírs-heimili á landinu? Hvað
mundi verða sagt par, ef einn góð-
an veðurdag væru komnir akvegir
um allt Idiidið, og svo 2 uxar
(svo að vjer ekki tökuin dýpra í
árinni) væru látnir draga pað eptir
pessum vegum, sem fjölda-margir
hestar eru vanir að bera á bakinu
og síðunum? Hvernig mundi mönn-
um lítast á, ef í suinar yrði farið
að viðhafa vjelar við heyvinnuna
um allt landið? Skyldi Islending-
um ekki pykja petta fremur í fram-
fara-áttina frá pvi sem hefur átt
sjer stað hjá peim?
Og svona má telja upp nálega
öll atriði í daglega lífi tnanna.
Matarbæfið, klæðnaðurinn, allt er
orðið hentugra en pað er almennt á
íslandi, og Jrað lijá mönnum par, sem
enga nauð líða. Og berum saman
prifnaðinn á Is’enzkum bændabýl-
um í Ameríku og á íslandi. Eig-
um vjer «ð trfia Jtví að hr. Lindal
hafi getað verið svo 1£ ár hjer i
Ameríku, að hann hafi enc'an mun
sjeð í J>ví efni? Sje pví í raun og
veru svo varið, ]>á liggur oss við
að segja iið hann muni vera eini
maðurinn, gem átt hefur beima í
báðmu löndunuin, og sem sá mun-
ur Ivefur getað dulizt. Munurinn
er f stuttu w&li sá, ,að ljf jnunna hjer
er orðið mennilegra, civiliseraðrct,
heldur en pað var heiina á íslandi.
Og ef það er ekki framfarir eptir
skoðun hr. Lindals, J>á dylst oss
algerlega, hvað hann kallar fratn-
farir.
Bændurnir eru fjölmennasti og
Jjýðingarmesti parturinn af löndum
vorum, sem hingað eru kornnir.
Vjer höfum bent, á hvornig líf
peirra hefur breytzt. Tökum næst-
fjölmennasta flokkinn: vinnukonurn-
ar. Hvort álítur hr. Lindal að pær
muni eiga betra hjer í Aineriku
eða á íslandi? Hvað hefur liann
talað við margar vinnukonur hjer
vestra, sem langar til að komast
aptur I vist á fslandi, langar til
að geta notið „framfaranna“, sem
hann segir, að hafi orðið svo mikl-
ar J>ar á síðustu árum?
Oss sem dags-daglega höfum líf
manna hjer fyrir augum, ásamt end-
urminningunni og frjettunum, sem
allt af berast frá fslandi, oss getur
ekki blandazt hugur um pað mál,
að pó að mörgum kunni að finn-
ast hjer margt hægt fara, pá hafa
framfarirnar yfir höfuð orðið eins mikl-
ar o<r nokkur ástæða var til að búast
O
við. En J>að virðist svo jafnframt
sem menn purfi ekki einu sinni
hjer að vera, til J>ess að sjá petta
sama. Ilver sein hefur sannar söjr-
ur af J>ví sem menn leggja fram
alsendis ótilneyddir lijer til sinna
kirkna mála — liver sem hefur heyrt
um peningasendingarnar hjeðan heim
til íslands — hver sem hefur frjett
um hjálp f>á sem fslendingar h'tta
I tje á ýmsan hátt löndum sínum
nýkomnum að heiman* — hver sem
veit, að hjer eru gefin út af ís-
lendingum 3 — ej>tir íslenzkum mæli-
hvarði stór blöð — hann hlýtur
sannarlega að renna grun í, að
heldur muni hjer vera að pokast í
framfaraáttina í efnalegu tilliti með-
al íslendinga, ef hann hugsar
út í petta, og er annars ineð
öllu viti. Að petta sje ekki
sagt út í bláinn, sjáum vjer af
ýmsu. Gætuin t. d. að grein Ei-
ríks meistara Magnússonar, sem upp-
runalega stóð í „Fjallkonunni“ og
endurprentuð hefur verið í pessu
blaði. Er pað ekki augljóst að liann
hefur sjeð, J>ó álengdar sje, að
framfarir eru að verða meðal landa
hjer? Og til landa fyrir vestan
haf skrifar sjera Matth. Jochums-
son: „Með vaxandi eptirtekt, undr-
un og kærleika hef jeg fylgz-t með
og tekið eptir yðar bráðu stórstígu
framförum á peim örstutta tíma, sem
liðin er frá byrjun vesturheimsfara“.
Og síðar I peirri sömu grein segir
hann: „...munuð J>jer sjálfir inn-
an skamms hafa snúið áliti manna
með J>eirri atorku og framkvæmd-
um, sem allir sjá að hjer I landi
aldrei hefur átt stað, og er ómögu-
leg“.
Hr. Lindal vex I augum styrk-
ur sá, sem landar hafa notið lijer
af almenningsfje. Oss vex hann
ekki I augum. Að sönnu er oss
ekki kunnugt um, hve mikill sá
*) Heyndnr virðist hr. Lindal gera lít-
ið úr þeirri hjálp, sem menn hjer liafi
veitt nýkomnum mönnum. Hann drótt-
ar |>ví að fólki hjer nð Jað liugsl, nærri
eingöngu um að koma fátæklingunum
hingað af Islandi, og skipti sjer svo
lítið af þeim frnmnr eins og átt hefur
sjer „kannske“ stað.“ En slíkt er ástæðu-
lanst. Oss er að minnsta kosti óhættað
fullyrða, nð þar sem vjer þek jum til
hefur sú aðstoð ekki verið lítilsvirði,
og hún hefur bæði komið fram í fjár-
framlögum og mikilsvirðum leiðhein-
ingurn.
styrkur hefur verið fj'rir sunnan
Jandamærin; en vjer hugsum oss
hann svipaðan eins og hjer nyrðra,
eins og vjer yfir höfuð ekki pykj-
umst hafa ástæðu til að ætla, að
landar sjeu almennt lakar efnum
búnir syðra en hjer. í>að má vafa-
laust ganga út frá pví sem vísu,
að mest hafi verið um pennan sveit-
arstyrk hjer I Winnipeg. Hingað
safnast mest af allslausu fólki; pað
er, eins og annars er mjög eðlilegt,
að sitja hjer um pá litlu vinnu,
sem til fellst I bænum að vetrin-
um — og sú vinnuvon bregzt pvl
opt og tíðum, af pví of margir eru
I boðinu. Svo verður petta fóllc
að leita styrks hjá bænum. En
bæði hefur pessi styrkur numið sro
litlu, að pað er hrein furða, pegar
pess er gætt, hve margir fjölskyldu-
menn hingað koma allslausir; og
svo er hitt ekki síður eptirtekta-
vert, að J>að er hrein undantekn-
ing, að nokkur maður hafi leitað
slíks styrks nema einu sinni, ein-
hvern örstuttan tíma úr einum ein-
asta vetri. L>að væri vitaskuld á-
kjósanlegt að slíks styrks pyrfti
alls ekki að leita nokkurn tlma.
En J>egar menn gæta pess, hvern-
ig ástatt er, pá er sannarlega iniklu
fremur ástæða til að furða sig á
pví og gleðjast af pví, hve lítið
parf á J>essum styrk að halda, en
að fárast út af pví að hann skuli
eiga sjer stað. Og sízt ætti mönn-
um nýlega komnum hingað frá ís-
landi að vaxa hann I augum. Þeg-
ar menn fara að J>iggja styrk þar
af alinannafje, J>á halda menn pví
venjulega áfrain J>að sein eptir er
æfinnar, auk pess sem J>eir með pví
missa borgaraleg rjettindi sín. Það
verður pvl naumast mikið vit I pví,
pegar að er gætt, sem sumir menn
hafa látið sjer uin munn fara hjer,
otr sem að öllum líkindutn vakir
O
fyrir hr. Lindal, að pað sje ekki
mikið lifvænlegra að piggja sveit-
arstyrk hjer í Ameríku en á ís-
landi.
Ummælum lir. Lindals um íslenzka
strokumemi virðist oss skylda vor
að mótmæla. Hann skiptir löndum
niður I prjá Ilokka, bjargálnamenn,
örsnauða menn, og menn sem I
fljótu bragði virðast vera efnaðir,
en eiga svo ekkert eða minna en
ekkert. Muryir af pessuin síðasttöldu
mönnum segir hann „hafi ]>ann sið,
að peir borga lítið eða ekkert af
skuldum sinum, en s t r j ú k a til
annara ríkja, og að líkindum yrkja
par á nýjan stofn“. I-etta er, að
pví er oss virðist, óviðurkvæmilega
ritað. Peir eru ekki margir, sem
petta gera. Og væru peir margir,
pá hefðu Islendingar ekki ]>að orð
á sjer fyrir ráðvendni, sem J>eir
einmitt hafa I pessu landi -— að
mirinsta kosti hjer norðan landa-
mæranna; og vjer efumst ekki um,
að pví muni vera eins varið syðra.
Þvl að hvers vegna ættu J>ar al-
mentit að vera lakari menn en
hjer nyrðra?
Að endingu biðjum vjer lesend-
ur vora afsökunar á pví, hve lengi
peir hafa mátt bíða eptir niðurlag-
inu á pessum athugasemdum vor-
um, pvert ú inóti J>vl sem lofað
var 1 14. númerinu. Drátturinn
hefur stafað af rúmleysi I blaði
voru.
DJÖFULÆÐl A SÍÐARI ÖLDUM.
Síðati Dr. Bryce hóf kristniboð
sitt I pessum bæ meðal íslendinga
fyrir niunn postula sinua, Jónasar
og I.árusar, hefur löndum vorum
verið sagt svo opt, einarðlega og
afdráttarlaust, að djöfullinn væri I
öllum peim, sem ekki aðhyllast
kapelluna á Kate Str., að ýmsir
menn eru farnir að trúa pví. Það
er orðinn pó dálítill hópur af lönd-
um vorum, sem heldur að nálega
I hverjum einasta manni J>jóðar vorr-
ar — auðvitað að kapellu- hópnum
undanskildum — muni kölski, eða
pá að minnsta kosti einhver sm&-
fjandi, liafa tekið sjer aðsetur.
Dað er engin nj< bóla petta, að
halda að djöfullinn hafi setzt að I
vissuin mönnum, J>ó að Jónas ef
til vill haldi pað um fleiri tiltölu-
lega, en fyrri tíðar ofsatrúarmenn
hjeldu.
Uin J>essa trú viðvíkjandi djöfl-
uin, sem byggju í vissum mönnum,
eins og hún hefur komið frain síð-
an um árið 1000, hefur Dr A. Ð.
White, fyrr um forseti Cornell-há-
skólans, skrifað einkar-fróðles'a oc
skemmtilega ritgerð I maí-númerið
af Popular Scietice Monthly. Og
með pví að nú um stundir eru
gerðar svo öflugar tilraunir til að
Iífga við djöflatrúna, sem áður var
víst heldur farin að dofnu í lijört-
um lanila vorra, pá pykir oss pað
líklegt að lesendum Jjöyberys pyki
ekki illa til fallið að vjer gefum
peiin útdrátt úr J>essari ritgerð I
blaði voru.
Höf. segir að pegar á 11. öld-
inni hafi farið greinilegar sögur af
mönnum, sem illir andar voru í,
og koin J>að I ljós á J>ann hátt
að æði kom yfir pá, }>eir Ijetu öll-
um illum látum, hoppuðu upp í
loptið, dönsuðu og fengu krampa.
Meiri hluti pessa pjáða fólks voru
konur og börn. Tímarnir voru pá
svo barbariskir, að sögurnar um
petta gátu sjaldan staðið á steini—
útgáfurnar af J>eim urðu margar
og ósamhljóða; en }>að er eptir-
tektavert að pessar sögur komu
upp J>egar I byrjun 11. aldarinnar
á báðum enduin Norðurálfunnar,
svo að segja—í norðurhluta Dýz.ka-
lands og suðurhluta Ítalíu.
Sjúkdóinurinn kemur svo við og
við I Ijós á 11., 12., og 13. öld-
inni. En á síðasta fjórðungi 14.
aldarinnar verða pó langmest brögð
að honum. J>á stóð líka svo á að
auðskilið er að hann liafi átt ljett
með að próast. Kúgun, hungurs-
neyð og pest grúfðu yfir löndun-
um. Krossferða-andinn var út dauð-
ur, en upp úr honum hafði mynd-
azt æðisleg, dularfull trúarofstæki;
voðalegasta plága mannkynssögunn-
ar — svarti dauði — eyddi stór land-
flæmi að rnönnum, gerði stórborg-
irnar að dálitlum porpum, og fyllti
Norðurálfuna með pessu undarlega
samblandi af guðhræðslu og Ólifn-
aði, sem vjer ávalt sjáum myndast
J>egar skæðar drepsóttir láta til
muna til sín taka.
í pessari trúarbragðalegu, siðferð-
islegu og borgaralegu sýkingar-ólgu
var J>að svo að upp kom í Rinar-
fylkjunum ef til vill J>að mesta
„djöfulæði“, sem nokkurn tíma hef
ur átt sjer stað. Það kom fram í
J>ví, að „djöfulóðu“ mennirnir <löns-
uðu, hoppuðu og ljetu öllum vit-
leysislátum.
Sjúklingunuin virtist yfir höfuð
versna við J>ær lækningatilraunir,
sem í frannni voru hafðar. t>eir
dönsuðu tíinunum sainan í sifellu,
J>angað til peir ultu um alsendis
örmagna. Sumir sögðu, peim fynd-
ist eins og peir vera í blóðbaði,
aðrir sáu ofsjónir, enn aðrir spáðu.
Dossi sjúkdómur breiddist út um
Niðurlöndin og Þýzkaland, en
vorstur var hann pó frain með
Rín. t Köln voru 500 manna sjúk-
ir í einu, í Metz voru 1100 dans-
arar á strætunum, og í Strasburg
kvað pó enn ineira að pessu; og
frá borgunum broiddist petta út
um J>orpin og sveitirnar.
Meiri liluti sjúklinganna voru
konur; en margir karlmenn veikt-
ust líka, einkum peir sem mikjar
kyrrsetur höfðu. Lækninga tilraun-
ir voru mjög í frammi hafðar, fyrst
særingar, en sjerstaklega pílagrims
ferðir til skrínis hins helga Yít-
uss. Særingarnar komu svo litlu
til leiðar, að almenningar manna
missti að miklu leyti trúna á pað
að nokkurt gagn væri að peim
í pessu efni. Og pílagrímsferðirn-
ar virtust helzt hafa pau áhrif að
auka á vandræðin; pær gáfu mönn-
utn tilefni til að flykkjast saman í
stórhójia, og svo sýktist hver af
öðruin. Aðrar lækningatilraunir voru
hinar miklu prósessíur flagellant-
anna; stórhópar karla, kvenna og
barna fóru um landið, hrinandi og
biðjandi; J>eir börðu sig með svip-
um í sífellu og grátbændu guð
um náð og hinn helga Yítus uin
að taka í taumana. En voðaleg-
astar af ölluin lækninga-tilraununum
voru ofsóknirnar gegn Gyðingum.
Trúarofstækin fann pað upp að
]>essar nauðir inundu stafa af reiði
guðs út af j>ví að inenn J>yldu óvini
hans, Gyðingana, í mannlegu fje-
lagi, og menn báru pað fyrir sig,
að spámaðurinn Samúel hefði lýst
bölvun yfir Sál fyrir J>að að hann
vægði fjandmönnum Jehóva. Gyð-
ingarnir voru svo ræntir, pyntaðir
og myrtir, svo tugum púsunda
nam. Ýmsir páfar og konungar
reyndu að stöðva J>essi grimmdar-
verk. L>ó að páfi einn, 200 árum
síðar, bæri einmitt fyrir sig bölv-
un Samúels yfir höfði Sáls til pess
að uppörfa stjórnendur Frrkklands
til J>ess nð afmá Huguenottana, pá
var páfastóllinn hlynntur J>ví á 14.
öldinni að Gyðingum yrði vægð
sýnd. En ]>að kom fyrir ekki;
hjátrúaraldan var orðin svo sterk
meðal almennings á peiin tíma, að
hún jafnvel vann svig á andlega
og verslega valdinu.
(Meira).
3)bcvf«m biíi x sjótnn?
Fyrirlestur eptir Einar Hjörleifsson.
(Niðurl.).
Og þá ættu þessir fundir, sem almennt
eru kaliaðir „samkomur" eða „skemmti-
samkomur11, ekki að liafa litla þýðing
fyrir þjóðlíf vort. Sje nokkurt færi á
því, að toga út úr hugsnndi mönnum
meðal þjóðar vorrar það hezta, sem þeir
geyma í liuga sjer, [>á er það einmitt
með þessum samkomum. Og sje nokk-
urt færi á að sá því og ávaxta það í
huga almennings, þá er það með þess-
um samkomum. Blöð og rit eru auð-
vitað góð og ómissandi, en það er
margföld reynsla komin á um allan
þanii menntaða heim viðvikjandi því
að þau nægja ekki. Þau ná ekki í at-
menning nema að nokkru leyti. Sjera
Jón Bjarnason skrifaði mjög merkilega
ritgerð í Samei/iinyuna ekki alls fyrir
löngu. Hann hjelt því þar frain, að mik-
ill hluti þjóðar vorrar kynni í raun og
veru ekki að lesn, gæti ekki liaft full
not af rituðu máli, og ekkert svipað
|>ví, og [>að þó uð efnið og framsetning-
in á þessu ritaða nníli lægi alls ekki
fyrir ofan skilning fólksins. Það er
enginn miunsti vafl á að þessu er svkuu.
varið. Jeg get fyrir mitt, leyti boriði
um þetta af eigin reynslu. Það stóð
einu sinni í „Bókasnfni Löyberge" ofur-
lítil smásaga eptir Mark Twain. Sú
saga þótti víst æði-almennt öldungis ó-
hafandi, )>ví að hún væri beiniinis svo
leiðinleg, sögðu menn. Jeg las þessa
sögu einu sinni fyrir nærri því fullu
fjelagshúsinu, og jeg held jeg meg5
fullyrða, að þaS hafi ekkert mannslwrru
verið þar inni i það skipti, se>» ekkii
veitist um að lilægja. Jeg -varð hvað
eptir annað að þagna og þegja æði-stund,
því að það lieyrðist ekkert til nJn fyr-
ir idátrinnm í fólkinu. Ekkl þótti sag-
an leiðinleg þá. Og þó er því ekki svo
varið, að jeg iosi nf nokkurri snilld.
eðn list. Jog les rjett blátt áfram, ekk-
ert betur en hver einasti maður getur
gert, ef lmnn venur sig við að lesa
uppliátt. Og hvað eptir anuað liefur
mjer venð sagt frá fólki, sem hefur
verið fjúkandi vont út af greinum, fsxm.
í Lögbergi hafa staðið, eptir nð það.
hafði sjálft lesið þær; en þogxt’ aðrir-
menn svo höfðu lesið gn'eínai’nar upp-
hátt fyrir því, þá þóttl því þær ljómaudi
góður. Og þessi reynsha er alls ekki
bundin við íslendinga eina, svo. að það>