Lögberg - 09.02.1899, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMMTTrDAÖI*N 9 FEBRUAR 1899.
f,Lftar^ors‘‘ 02 Pt«r8'1tniníy
iilaðama'inH-tiel. isienzua.
IW8M8 Eptir dr. M. Halldórsson.
Dað hefur helzt til leDgi brunm'ð
við, að ritstjórn Lbgbergs hefur tekið
tveim höcdum hverri tillö^u i laeds-
m&lnm, sem fram hefur komið í ísa-
fo!d, siðan vinur okkar Einar Hjör-
leifsson pjörðist meðritstjöri þ»ss
blsðs. Ojr mfttti J>ví ganfra. að J>vf
sjftlffcöijðu, að Löyberg mundi fliött
gleypa við hinni r ýjustu tillögu ísa
foldar um saroeigiulega fslenzka staf-
setningu, sem kippa mundi brott
„mesta hneyksli“ í íslenzkum bók-
menntum. Jeg fyrir mitt leyti hef
miklar mætur & Einari sem manni,
fagurfræðÍDgi og skftldi, en jeg verð
samt að jftta, að hann er eigi f>að &-
trúnaðargoð mitt,að jeg hugsunarlaust
og fistæðulaust taki tveim höndtim
hverri tillögu ísafoldar og filíti hana
góða og gilda að eins af f>vf,að hún er
úr fieirri fittinni runnin. Mjer segir
svo hugur, að ritstjórn Lögbergs
hefði hugsað sig tvisvar um fiður en
hún fór að mæla fram með stafsetn-
ingartillögu ísafoldar, hefði henni
verið kunnugt um, að f>essi tillaga er
í raun rjettri Jóns ritstjóra Ólafssonar
verk, aö eins knjesett af E nari. Rit-
stjórnin gfiði hjer eigi að, hvaða leik
var verið að leika. Hún hefði annais
eigi alveg mótmælalaust mælt frarn
með stafsetnÍDgar-ómynd hins svo-
nefnda Blaðamannafjelags. Og bún
hefði lika sjeð,að f>að væri bæði kurt-
eislegra og í alla staði viðkunnan-
legra bæði gagnvait lesendum Lög-
bergs, formælendum stafsetningaitil
löguúnar, og eigi sfzt gagnvart and-
mælendum hennar, að benda mönnum
fi, f>ó eigi hefði verið nema með ffi-
einnm orðum, hvað ardmælerdnr
pessarar stafsetuingar-rybreytDÍ hefðu
að segja henni til forftttu, einknm f>ar
sem bún Ijet prentavjp úr gemalli
ísafold „lacga og ski)merki)ega"(!)
ritgjörð um stafsetnirgar san f>ykkt
Blaðr manr efjelagsir 8 og \öin fyrir
henni. Lðgberg hefur nú eigi samt
gjört f>etta ^g augf^nilega ætlar f>að
óf>aria, án efa iraralegu transti til
óskeiluJJeil* EiraisíiBrda eg ítaf.-
ar. Stafsetning,sem Einsr filftur góða
og gilda, fi og skai vera pað fyrir öll
um okkur him>m peði nnm úr pvf
Lögbergi flnnstsvo. Ritetjómin bæt-
ir peirri ósk við, að allir Vestanhafs
íslendmgar syni nú rögg af sjer og
komi sjer saman um, að fylgja pessari
,,sameigin]egu“ stafaetnirgu hjeðan f
frfi og likast til eilifðar; „pví staf-
setningin hefði aldrei verið deilumfil
hjer vestan hafs.“ Sannarlega góð
og gild ftstæða. Jeg he)d miklu frem
ur, að úr f>ví stafsetning fslenzkunnar
aldrei hefur verið deilumfil hjer, af
pvi eðlilega, að enginn Vestur-Islend
ingur hefur hneykslast fi henni, pft
væri fistæða til pess að óska, að hjer-
lendir iandar vildu halda henni
óbreyttri, eins og hún nú er, eða með
öðrum orðum halda skólastafsetning-
unDÍ gömlu óbreyttri; pví að bæði er
hún nú almennust fi Isiandi og hjer,
svo samkvæm forntungunni og eðli
mftlsins, sem framast er auðið, og
undirstaðan að henni lögð af f>eim
mönnum, sem mesta og bezta f>ekk-
ingu htfa haft fi islenzkri tungu bæði
að fornu og nýju. Jeg er að vona,
að ritstjórn Lögbergs verði f>ví eigi
képan úr f>ví klæðinu, sem hún vill;
og skal jeg reyna að benda & rök,
hversvegna væri rangt, að aðbyllast
mótmælalaust tillögu ritstjórnarinnar
um að taka upp pessa fyrirhuguðu
stafsetningar-nybreytni. — Eins og
kunDUgt er var faðir minn, Halldór
Fnðnktson, kennari í Islenzku í nœr
fellt 5 tugi fira við Reykjavíkurskóls,
o*. kenndi hann par liina svo nefndu
Bkólaftafretningu, sem eins og fiður
er sagt e.r hin largalmennasta um land
allt heima ö Fróiii og eius með lönd
um hjer 1 landi. Eðlilega f>ó>ti hon
um pvl, að h8nn ætti I tiök að verjast,
par sem um stafsetningar-breyting
Blaðamannafjelagsins var að ræða
Hann ritaði all langar ritgjörðir unt
petta mftl I /ma blöð heima og sýndi
fram fi, að pessi n/ja stafsetningar-
tilbreytni væri bvorki samkvæm sjálfri
sjer eða eðli íslenzkunnar, fornum rit-
hætti eða framburði, bfldur að eins
“prottin af vanp^kkingu og sjerv'zku
einstakra manna og breytingarfy-in.
t>ar sem jeg sjfilfur eigi er nógu uiftl-
fróður og vildi pó halda uppi í Lög-
bergi vörn fvrir skólastafsetningunni,
er eðlilegt, að jeg noti úr greinum
föður mlns röksemdateiðslu hans svo
að segja orðrjetta — Þnð eru einkuin
fjögur atriði I stHfsetningartillÖgunni
nyju, sem brugðið er út af frft ritbætti
peim, sem kennd er við latlnuskólann.
Fyrsta atriðið,sem tillagan tekur fram,
er sú reglan, „að rita skal é, par sem
je er framborið, nema í nafnorðuro
þeim, sem eru að upphafi hlo. nút
sagna, er enda I nh. fi ja (ég, þéttur o.
s. frv., en piggjendur, byrjendur), og
fistæðan fi að vera „samkvæmni við
rithátt annara breiðra raddstafa11 og
„forn ritbáttur11, og eptir pví fi je að
vera breitt og flátt hljóð. Er f>& ja
t. . a. m I fjall breiðara hljóð eða flfirra
en a I fall. Ef j gjörir e flfttt, [>fi
verður f>að líka að gjöra a flátt; htjóð-
ið I e, t. a. m. I mjer, þjer, er h»orki
hreiðara nje flftrra en t. a. m. I ver, fer
og hefur aldrei verið. Enginn veit,
hvernig íálendingar á tíuDdu og ell-
eftu öld hafa borið fram pau orð, sem
nú eru borin fram meðye, en hitt er
víst: je hlíóðið befurverið komiðinn I
m&lið fyrir 1200, pvf að I elztu hand-
ritum í-tlendinga mft finna ie (— je).
t>es-i rith&ttnr fornmanna synir ljós
lega, að framburðurinn hjft fornmönn-
um hefur verið hinn sami í f>essu efni
eins og hjft oss nú á dögum. Og hvað
segja peir, serc mest og bezt hafa
raDDsakað foruni&lið? Konrftð Gísla-
son skrifaði I „íslendingi111862 nokkr-
ar greinir utn je 1 íslenzku og segir
p>r slýrum orðuro, að^'e styðjist við
tramburð, vppruva, ritvertji/, sam-
bnrð við annun Islenzkan framburð
og samburð v>ð rithált í öðrum mál
unt, og sýnir f»>ð og sannar, að það
star.di að upprunanum til með öllu
eir:s á 5 lijelt, rjcð, jck, b/jts, hjtí,
o. s. frv., eins og hjó, snjS. j6k, hljðp
o.s. frv ; að 1 oiðumim þjer, kiji,
trje. fje, sje j I ísler zkunni komið fyrir
i I gotnesku. Ojr hver er sft í*ler d
iigur, sem befur rokkra verulega
þekkingu & tungu sinni, að hann sjfti
eigi, að p»ð er alls engin meiii ftstæða
til að skrifa kné o. 8. frv. en vilértdur,
byréndy,r o. s. frv. pví að j í vitja er
eigi I rokkru einu atriði fastara fyrir
eða eiginlegra tucgu vorri en I knje
eða öðrum peim orðum, sem vjer nú
berum fram með je. Rask segir I
form&lanum fyrir hinu IsleDzka lestr-
arkveri sínu, að I flestum og eJztu
handritum sje einuDgis ritað e, og j
hljóðinu fyrir fram»n alstaðar (ætti að
vera víða) sleppt; en af f>vl mft naum-
ast ráða, að f>að hafi eigi fitt sjer stað,
par sem I frankDesku og öðrum gam-
al-pyzkum mftllyzkutn mft finna j fyrir
frarnan a I líkum orðnm.... En f>ótt j
standi fyrir framan hljóðstafinn, er
hljóðstafurinn allt um f>að einn af
hinum grönnu eða eioföldu hljóðstöf-
um, sem eru gagnstæðir tvíhljóðun
um, eins og I dönsku: jeg, sjette, o. s.
frv. Rask getur ogpess.að J. Grimm
farist llkt orð um franknesku. Af pessu
virðist hverjum einum hljóta að vera
auðsætt, að par sem vjer berum fram
je, pft heyri j pessum orðum til, að
minnsta kosti flestum, frft upphafi, og
fornmenn hafa sleppt i (þeir böfðu
mjög sjaldan j) á ur dan eaf eirihverri
annari ástæðu en sökum framburðar-
ins', t. a. m. til að spara bókfell; og ef
nú fi að fara að taka upp f>ann ritbfitt,
rita é fyrir je, f>á verður eigi öðruvísi
fi pað litið en sem band, og þá engin
fistæða fremur til að rita þannig en að
rita allstaðar bönd, par sem fornmenri
gjörðu pað. Bað verður að vera 8jer-;
stök fegurðartilfinning hjft pessum j
bhðamönnum, ef f>eim pykir pað f»g-j
urt og viðkunnanlegt, að rita É«8
fyrir Jens, Ésiis fyrir Jesús o. s. frv..
og peir skulu eigi bera f>að fyrir sig,
að Jens eða Jesús sje eigi orðin ís-
lenzk nöfn, og því verði að rita pað fi
útlendan hfttt, og ég er engu betra.
Um framburð íslendÍDga nú ft dögum
I fjessu efni, f>arf eigi að ræða; hann
er skír og vafalaus. En petta fi að
vera forn ritb&ttur. Iiað er að minnsta
kosti vlst of* satt, að þetta é er alls
eigi almennur rithfittur hjfi fornmönD-
nm, og um J>að petur hver og einn
8>nnfærzt. er Htnr I einhverja'pá )>ók.
f>ar sem rithætti handritanna er hald-
ið óbreyttum, eða eptirstungur fqru-
rita. Eq svo ber og J>ess að gæta, að
fornmenn bafa þetta höirg eða brodd
eiffi einnngis yfir e, heldur prftfalt op
ef til vill optar yfir öðrum hljó^stöf-
um, einkurn i, og j»fnvel tvfhljóðum.
ou enn fremur rita peir stundum é p»r
sem aldrei befar verið borið fram je,
held tr einnngis e, t. a. m. vérk. Af
pessu virðist vera auðsætt, að forn-
rneDn hafa eigi hö^g yfir e til að sýna
að e hafi breitthljóð, heldur af ein
hverjum öðrum fistæðum, sem vjer
getum eigi nú sagt hverjar hafa verið.
Og I elztu prentuðum fslenzkum bók-
um, t. a. m. I nyja testamenti Odds
Gottskfilkssonar, er alstaðar haft ie
(—je), en aldrei é. Útgefendur rita
hins Islenzka Lærdómslistafjelags
seint á 18 ö’d urðu fyrstir til að rita
svo, en peir voru eigi fastheldnari eo
svo, að peirhreintaf handihófi rituðu
ymist e, é eða ie fyrir je. t>*ð'er pvf
engin fistæða vegna forns ritháttar að
rita é fyrir je. En svo kemur sam-
kvæmnin hjfi pessum spekingum, að
peir vilja pó rita hluttaksnöfn af sögn-
nm peim, s'm enda fi ja í nafnhætti,
með je I fleirtölu (t. a. m. þiggjendur,
byrjendur o. s. frv.), og ástæður hafa
peir sjálfir engar haft, pangað til
vitringur einn stakk pví að peim, að
hún væri sú, að í eint. orðmyndarinn-
ar væri j og heyrði pvl orðinu til!
Nei, ftstæðan er I raun rjettri engin,
riema sffiur sje 1 sumum peim orfium.
Enn hafa peir blafiamennirnir og ísa-
fold borið á borð fyrir almenning sem
fistæðu fyr'ir pvf, að rita é, en eigi je,
»ð pað væri óverjandi að halda pess
»ri skólastafsetningar-firru eptir að
frurnkvöðull hennar og mfittarstoð,
Konrfið Gíslason, hvarf frfi henrii
I>etta er helber ósannindi. K. G
hefur talið pann rithftttinn rú fi tfrn
nm liinn eina rjetta, að rita je, en eigi
é, par sem vjer berum je fram, og
peirri skoðun sinni breytti hann alls
eigi og fylgdi peirri stafsetningu til
dauðadags. Pegrar ísafold sejrir, að
til að verja rjettmæti je sins hafi K G.
purft að grfpa til afi falaa texta fi
einu vísuorfti f Njfilu: Brjánn tjell
og hjelt velli, pft eru pafi stóryrfii ein
og sýnir að eins, hversu óvandir rit-
stjórar Issfoldar eru að virfiingu sinni.
Eins og kunnugt er gaf K. G. út
N jfilu, og var hún fullprentufi 1875.
í henni ritaði hann alBtaðar/e.par sem
vjer rú berum svo fram; pví að p&
hefur hann verið ssnnfærfiur um,afisá
bafi framburðurinn verið almennastur,
pft er bandrit pau,sem vjer höfum elzt
af sögunní, voru skrifuð (um 1300).
Sama rithfttt hefur hann í vlsunum, og
f formfilanum segir hann á bls. XIV:
„Að ritbfitturinn je sje rjettur synir
annað eins rfm og brjánn fjell og hjelt
velli, pvf að sllkt rfm gæti eigi átt
sjer stað, ef je væri — é; með öðrnm
orðum: ef je stæði f sama hlutfalli við
é, eins og á við a (o. s. frv). Auk
pess (svo jeg fari eigi lengra út í pft
sftlma) hefur je f fjell og líkum pfttíð-
armyDdum með öllu sama uppruna
eins og j f hljóp, bjoggi, o.s.frv. Um
leið hefur hsnn í II. bindi Njálu
prentað stafrjettan texta afpessu vfsu-
oröi og tekið fram, að f 5 handritum
standi fell og f hinu sjötta fœll. Hvar
fölsunin er, fær enginn sjeð nema fsa-
fold. í öfiru bindi af Njálu, sem mun
vera ritað eptir 1880, segir hann urn
vísuna í sögu f>órðar hreðu: „Kost
gjörkþér á þcssulí. í fyrsta fittung
vfsunnar (fyrsta vfsuorðinu) getur
kost — þessu myndafi rfm (— verið
hendingar); pó ætla jegöllu heldur,sð
þes8u stscdi hjer fyrir upprunalegt
þersu, og p& er þjer—þcrsu hending-
arnar. Hjer ætlar pá K. G„ aðþér
væri rjettritafiþjer, ogþér hafi snma
hljóð og vjer höfum f þjer. í fyrir-
lestrum sfnum 1880 yfir hftttafræfii f
íslenzku í fornöld segir hann fi bls.
68: „í nyrri fsler.zku hefur je nú verið
rlkjandi framburður í hjer um bil 500
Ar“ o. s. frv. Ilvað parf fleiri vitn-
j anna vifi? Geti ísafold eigi synt og
sannað, hvar K. G. hafi )y$t pvf yfir,
að hann fi síðustu firum sfnum hafi
Niðurl. á 7. bls.
Premiu - Listi
LÖGBERGS.
Nyir kaupendur að Lögbergi, er senda oss tvo (2)
dollars, sem fyrirfram borgun fyrir næsta árgang blaðsina
geta fengið einhverjar tvœr (2) bækur af lista þeim, sem hjer
fer á eptir í kaupbætir.
Gamlir kaupendur er senda oss $2.00 sem fyrirfram
borgun fyrir blaðið, geta fengið einhverja eina (1) af bókum
þeim, er nefndar eru hjer næst á eptir:
1. Björn ogGuðrún, Bj. Júnsson
2. Barnalærdómskver H. H. í b.
8. Barnfóstran
4: Brúókaupslagið, Björnstjerne
6. Chicagoför Mín. M. J.
6. Eölisfræöi
7. Eölis lýsing jaröarinnar
8. Einir, Guðm. Friðj
9. Efnafræöi
10.
11. Eggert Ólafsson (fyri., B. J.)
12. Fljótsdæla
13. Frelsi og menntun kvenna, P.Br.
14. Hamlet, Shakospeare
15. Höfrungshlaup
16. Heljarslóðar orusta
17. Högni og Ingibjörg
18. Kyrmáks saga
19. Ljósvetniriga saga
20. Lýsing íslands
21. Landafræöi Þóru Friðsiksson
22. Ljóömæli E. Hjörleifssonar
23. Ljóðm. Þ>. V. Gíslasonar
24. Ljóðm. Gr. Th., eldri útg.
25. Njóia, B. Gunnl.
26. Nal og Damajanti
27. Othello, Shakespeare (M. J.)
28. Romeo og Juliet *•
29. Reykdæla saga
80. Reikningsbók E. Briems
81. Sagan af Magnúsi prúða
82/ Sagan af Finnboga ramma
83. Sagan af Ásbirni ágjarna
34. Svarfdæla.
85. Sjálfsfræðarinn (stjörnufræði)
86. “ (jarðfræði)
37. Tíbrá, I. og II.
88. Úti á víðavangi (Steph.G.Steph.)
89. Vasakv. handa kvennfólki (drJJ
40. Víkingarnir á Hálogal. (Ibsen)
41. Vígaglúms saga
42. Vatnsdæla
43. Villifer frækni
44. Vonir, E. H.
45. Þórðar saga Geirmundarsonar
46. Þokulýðurinn (6Ögus. Lögb.)
47' í Leiðslu “
48. Æfintýri kapt. Horns “
49. Rauðir demantar 11
50. Sáðmennirnír “
Eða, ef menn vitja hetdur einhverja af bókum þeim, er
hjer fara á eptir, þá geta nyir kaupendur valið einhveija
eina af þessum í stað tveggja, sem að ofan eru boðnar.
Gamlir kaupendur geta einnig fengið eina af þess-
| um bókum t stað hinna, ef þeir
J fyrirfram borgun íúrir blaðið,
fyrir bókina.
61. Xrni (saga, Björnst. Bj.)
62. Hjálpaðu |>jer sjálfur (Smiles) i b.
63. Hjálp < viðlögum
64. ísl. enskt orðasafn (J. Hjaltaín)
65. Islands saga (Þ. B,) í bandi
56. Laxdæla
67. Ljóðm. Sig. J. Jóh. íí kApu)
68. Randíður í Hvassafelli í b
69. Sögur og kvæði, E. Ben.
senda oss tvo (2) dollara, sem
og tuttugu (20) cents umfram
60.
61. Söngbók stúdeutafjelagslns
63. Uppdráttur íslands, M. H.
64. Saga Jóns Espólíns
66. Sönglög H. Helgasonar
67. Sönglög B. Tliorsteinssonar
62. Útsvarið, í b.
65. Þjóðsögur Ól. Davíðssonar
Allar pessar prcmíur eru að eins fyrir fólk lijcr í laudl, sem borga oss 82.00
fyrirfram fyrir blaðið.
Bækurnar á fvTri listanum eru allar seldar á 20 til 35 cents hver. en & hinruu
BÍðari frá 40 til 60 cents hver.
Ekki er ncma lítið til af sumum 'þessum bókum, og ganga þær þvl fljótt nmx
Þeir sem fyrst panta þær sitja fyrir. J
JAFNVEL DAUDIR IVIENN...
MUNU UNDRAST SLIKANVER DLISTA
Þjer ættuð ekki að slepþa þessari mestu Kjörkaupa-
veizlu í Norður-Dakota framhjá yður.
Lesið bara pennan verðlista.
Göfi „Outing Flannels11................................ 4 cts yardið
Góð „Couton Flannels................................... 4 cts yardið
L L SheetÍDgs (til llnlaka)............................ 4 cts yardið
Mörg þúsund yards af ljósutn og dökkum prints á.... 5 cts yardið
Hfiir hlaðar af fínasta kjólataui, á og yfir...........10 cta yardið
10 pnnd af gófiu brenndu kafli...........................$1 00
10 stykki af af Kirks Comfort sfipu fyrir...... ......... 2ð
25 pund af m&is-mjöli fyrir ............................. g(>
Otf allar okkar vörur eru satt að sepja með niðurskurðs-verði.
L. R. KELI
MILTON,
N. DAKOTA.
OLE SIMOJSTSON,
mælirmeð sínu nýja
Scandinavian Ðotel
718 Main Strbkt.
Fsði $1.00 á dag.
Arinbjorn S. Bardal
Selur líkkistur og annast um út-
arir. Allur útbúnaðui ^á bezti.
Opið da.% og nótt.
497 WILLIAM AYE. Tclevhoa. 30»