Lögberg - 01.10.1903, Page 2

>
LÖGERG 1. OKTÓBER iw»».
'mufólksv:mdræðin
a iHiandi.
(Eftir Jón Jónssom frá Sleðbrjót.)
„HeimskrÍD)/la“ hefir nýlega flutt
'ff e dum sinum tv«r p'-einar um
víjuuf61k-*vandr»ðin heima é Íslandí.
er vel gert, að h-eyfa við f>e«;
vaudr»ðamkli fósturjarðar vorrar Et>
tel fjað víst, að möruUtD lesend m
blaðanna h4r veatan hafs sé það kwrt,
að f>au l&ti sig eiuhve-ju skifta f>au
mil, sem mikils eru varðandi fyrir ís.
lendinga he ma.
Fyrri yreíuin se n „Hkr.‘- flutti,
var um frumvarp dr. Valtýs, er hann
bar f-am & alpinj/i f sumar, um inn-
flutoina/ fólks til fslands. t>ar tðk
blaðið paö vel og réttile^a fram, að
af J>vf r&ði v»ri svo að eir.s bjarpar
að vasnta fyrir pjdðina fslniizxu að
hasgt vasri að k’ppa br&ðlega atvinnu-
vegum o% viðakiftaiffi pjóðarinnar f
«vo heillavwnlegt, horf, aö bseði peir,
aem & landinu bfi« og inn 1 pað kvn u
að Hytja, ti öðtast fulla trú ft irmn.
fðí of( framtfð lands oj/ lýðs £>»ð er
»oll og heilrkð bendin^ til lö^^jafar-
valds’ns falenzka o>/ pjóðarinnar yfir
höfuð.
í sfðari greininni f „Hkr.“ um
vinnufólksvandrasðin 6 ísiandi fiust
mér ymisletrt athugaverðara. Hö'.
peirrar yreinar veður mjötíT r®ylt !
pekkingu sinni á löy^jöfinni um frelsi
verkalyðsi is beima. Hann tekur
réttilega fram, hve ósannyjörn oij ó.
frjálslet; séu lausamanoalöirin frá 2(1.
Mal 1863; en aftur lofar hann mjöií
lö((j;jafarvaldið á Llandi fyrir pað, »ð
pað ha i leyst vistarbandið og pen
verkalyðinn k íslandi alfrjálsan. E
hið sauaa er, að vistarbandið er óleyst
á íslandi enn 1 daj;. Dað var að eins
talsvert rymkað um klafann með löp-
um 2. Febr. 1894. l>essu til sönnur.
ar wtla ei; að setja hér stuttan út.
d.-Att úr lsusam»nualögunum frá 1863
og syna f hverjum atriðum peim hati
vérið breytt með Iö>;unum 1894.
. Kftir hinum fyrrnefndu löj;um
var hver sá búlaus maður skyldur a*
vera f vist, «em ekki átti svo miklar
iffnir, að drsdffóðinn af peim cssmi
5 hndr. á landsvfsu. Hverjum sem
var 25 ára að aldrj, var heimilt að
leysa ni(f undan vistarskyldunni með
pvf *ð kaupa leyfiabréf hjá lög/reelu-
stjóra og kostaði pað eitt bundrað á
landsvfsu fyrir karlmann, en hálfu
minna fyrir kvenmann (pað er jafnað.
arlegast 60 til 70 kr., eftir pví hve
meðalalin er há).
Leyfisbréfið purfti að taka, hvort
sem maður v»r laus að nokkuru e*a
öllu leyti. Undanpegnir pjaldi pe su
voru að eins peir, er verið höfðu við
bú f 15 ftr, eða verið f vinnumensku l
20 4r, oj; ætfð fenjfið góðan vitnis-
burð. Eu borga purftu peir lögreglu-
st;óra 2 kr. fyrir bréfið. Ef einaver,
sem var i lausamensku, borgaði ei
lögboðin gjöld f 2 ár, hvort eftir ann-
aanað, eða ef beita purfti fjáruámi
til að oá peioo, pá misti hann (eða
hún) -étt til husamensku í 5 ár, og
purfti svo að kaupa nytt leyfisbréf.
L yfishréfið gilti að eins fyrir pað lög-
8%i;narumJ>emi, s«m sá var búsettur f
er keypti pið; flytti hann sig í annað
lö;-*a*/aarumda9mi, purfti hann að fá
nýtt leynabréf, en ei purfti að gjalda
fyrir pað nema 2 kr.til|lögreglustjóra.
Brot gogn pesíum ákvæðum varð&ði
20 tíl 60 kr. sekt, og aukþess átti hinn
seki að greið.a jafuháa upphæð o;
leyfiabréfið hefði kostað. En sá, er
rétt átti 4 að fá leyfisbréf borgunar-
laust, var seknr um 4 til 10 kr. Sekt
ina átti að pyngja ef brotið vseri
ftrekað.
Hver s , er hjálpaði einhverjum
til «ð vera f ólöglegri lausamensku,
skyl li greiða 1 sekt heltning eða tvo
priðju, eft r málavöxtum, á móti pvf
er lausnmaðuriiiti átti í sekt að gjald i
Og sá, er íiýati lausamann að nauð-
synjalausu lengur en 3 nætur, var
sekhr um 2 til 10 kr.
I>etta eru nú aðalatríðin úr fyrr-
nefndum lögum.
Með lögum 2. Febr. 1894 var sú
breyting á gjör, að hver sá, er v&i' 22
&ra að aldri, hvort heldur var karl eða
kona, gat fengið keypt lausamensku-
bréf. Karlmaður fyrir 15 kr. og
W
W
w
w
w
w
w
w
|W
w
w
w
w
w
w
w
!w
w
w
w
w
t
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
w
i»/
w
I
w
w
w
w
w
Rit Gests Pálssonar : : :
G*E*F*UN<
: nýjuni kaup. Lögbergs.
KOSTABOÐ LÖGBERGS:
í vor. sem leiö, buðum vérnýjum kaupendum Lögbergs,
sem borguðu andvirði blaðsins fyrirfram, Winnipeg-útgáf-
una af ritum Gests Pálssonar í kaupbætir. Kostaboði þessu
var þá tekið svo vel, að þau fáu eintök, sem vér höfðum
ráð á, gengu fljótt upp. — Nú höfum vér á ný eignast tölu-
verðan slatta af bókinni, og meðan vér höfum nokkuð til
af henni bjóöum vér NÝJUM KAUPENDUM Lögbergs,
sem senda oss $2.00 fyrir fram fyrir einn árg. blaðs-
ins, eitt eintak af ritum Gests Pálssonar í kaupbætir,
og sendum bókina þeim kostnaöarlaust hvert sem er»
—Bókin er alls staðar seld fyrir $i.oo, og ef menn vilja
heldur eignast hana á þann hátt, getum vér selt þeim hana
fyrir það verð. — Nýir kaupendur Lögbergs fá hana
GEFINS. — Auðvitað græðum vér ekki á þessu fyrsta ár-
ið, en flestir, sem byrja að kaupa Lögberg, halda því áfram.
—Að öörum kosti geta nýir kaupendur Lögbergs, sem
borga fyrirfram fyrir næsta árgangi blaðsins, fengið ókeypis
alt, sem eftir er af yfirstandandi árgang og hverjar tvær af
neðangreindum sögum Lögbergs :—
SAðmennL nir........... 554 bls.—50c. virði
Phroso................. 495 bls,—40c. virði
. í leiðslu ................817 bls.—3> c. virði
Hvita hersveitin...V.... 615 Llg.—50c. vi-ði
Leikinn xlæp»m»ður..... 864 blg.—40c. virði
Höfuðirlæpurinn........ 424 bls —45e. virði
Páll gjórien. og Gjaldkerinn.. 807 bls.—40c. virði
Hefndin ............... 173 bls —lOc virði
—Borganir verða aö sendast oss að kostnaðarlausu inn á
skrifstofu blaösins.
GAMLIR KAUPENDUR, sem borga fyrirfram fyrir
næsta árgang, fá einnig í kaupbætir hverjar tvær af sögu-
bókum Lögbergs, sem þeir kjósa sér.
9
*
9
9
9
Tha Logberg Printmg & PiitiL Co.,
Cor. William Aye. og Nena St.,
Winnipeg, Man.
P. O. BOX 1182.
♦ ♦
kvenmaöur fyrir 5 kr. PWylt er bverj-
um, er laus vill vera, hsfa tilkynt
pað lögreglustjóra, aö bann óski að
leyfisbréf, fyrir 1. Mai þaö ár, er
hann gengr >r úr fastri vist. Sá, aem
er fullra 30 ára að aldri, hefir rétt til
að fá ókeypis leyfisbréf; en gjalda
verður hann lögreglustjóra 2 kr. fyr-
ir bréfið. Sá, er laua vill vera, akal
hafa tilkynt hreppstjóra eða lögreglu-
stjóra fyrir 20. Júnf, hvar hann eigi
á'sbeimili og sýna skriflegt skírteini
húsráðanda fyrir því. Er ella sekur
um 4 til 20 kr.
Þetta er nú breytingin, sein orð-
in er í pessn efni, og hún er auðvitað
mikið spor f frelsisáttina. En samt
er ekki hægt að segja að vistarbanclid
sé leyst alveg, Enginn má enn vera
laus nema hann sé 22 ára. Enginn
má enn vera laus nema borga 5 til 15
kr. fyrir leyfið, f>ar til sá eða sú, er
leyfið fær, er 30 ára. Og f>6 þeiro
aldri sé náð, þarf samt að fá leyfi til
að vera laus. Enn þá gildir leyfis-
bréf ekki nema .f því lögsagnarum-
dæmi, sem það er gefið út f. En þá
getur það varðað alt að 130 kr. sekt
fyrir fyrsta brot fyrir karlmann og
bálfu minna fyrir kvennmann að vera f
ólöglegri lausaraensku (ef meðalalin-
in er nógu jhá). Enn þá missir hver
sá lausamenskurétt í 5 ár, sem gleym-
ir 2 ár að borga opinber gjöld, eða ef
beita þarf fjárnámi til að innheimta
þau. Enn þá varðar það við lög
(eins og áður er frá skýrt) að hjálpa
'ansatnanni til að vera f ólöglegri
lausamertsku. Og enn þá liggur sekt
við þvf að hýsa 3 nóttum lengur 6
löglegan lausamann. Finst nú ekki
höf. f „Hkr.“ þetta alt vera töluvert
band á atvinnufrelsi?
En samt var nú mikill og sterkur
flokkur manna & íslandi, sem ofbauð
svo þetta frelsi, að þeir töldu þé, er
fylgdu fram þessari rýmkun á vistar.
bandinu, fjandsamlega allri framför
búnaðarins, og þeim væri að kenna
öll þau vandrwði, sem af vinnufólks-
eklunni stafaði, fyrir landbóndann.
Dað mun nú fáum finnast réttmæt
skoðun þeirra, sem vilja halda vistar-
bandinu sem rígbundnustu, — fáum
þeirra manna sem unna persónulegu
frelsi einstaklingsins og vilja að hann
geti óhindraður beitt kröftum sfnum
til allra friðsamlegra starfa. En þeir
menn eru enn, þó leitt sé að þurfa að
segja það, f talsverðum minnihluta á
íslandi. Dað er almenn skoðun aftur-
haldsflokksins f þessu máli heima á
íslandi, að við þessa rýmkun, sem
gerð var á vistarbandinu, hafi komið
slfkt los og ókyrrleiki á vinnlýðinn,
að til vandræða horfi. En mér hefir
ætfð fundist sú skoðun röng. Dessi
lög (2. Febr. 1894) gerðu enga stór-
breytingu á hugsunarhætti verkalýðs-
ins. Mesta breytingin sem varð er
sú, að sfðan eru miklu færri ólöylegir
lausamenn, en fleiri löglegir-, af þvf
lögin eru nú miklu nær s&nngirni en
áður, er hvötin minni að brjóta þau
og meiri til að framfylgja þeim.
Lausamenskan skreið áður í skugg-
anum; nú er hún meira koirin fram í
birtuna og vex meira f augum þeim,
er hatast við hana og herða vilja
tjóðrin. Gömlu lausamannalögin
voru fótum troðin, meira en flest önn-
ur lög, bæði af þeim, er áttu að hlýða
þeim og framfylgja. Dau voru að
sius til að kenna mönnum að brjóta
iög, því manuréttinda hugmyndin var
búi.n að festa svo rætur í brjóstum
manna (það sé þjóðinni til lofs sagt),
þó það hafi ef til vill verið óafvitandi
hjá sumum, að þeir kynokuðu sér við
að stuðla til að beitt væri lögum, sem
bygð voru á jafn þrælmannlegum
hugsunarhætti og lausamannalögin.—
Áður en rýinkað var um vistarbandið
var fólkið vfða farið að þyrpast að
sjónum. Og sá straumur hefir eðli-
lega harðnað eftir þvf sem sjávarút
vegurinn jókst og fiskurinn varð verzl-
unarvara, og einkum sfðan þilskipa-
útvegurinn jókst og arðurinn varð
vissari af þeirri grein sjávarútvegar-
ins. Aðsóknin að sjónum er ekkert
sérstök fyrir lausamenn. Búandi
menn og húsmenn streyma þangað
engu miuna tiltölulega, og af þvf
stafar engu minni hætta. Okyrðin I
þjóðinni nær jafnt til allra. Hún er
eðlileg afleiðing af vaknandi fram-
sókn og meira fjöri f þjóðinni, sem
knýr einstaklinginn til að reyna sem
flesta vegi. Að lausamenskan, og ó-
kyrrleiki lýðsins yfir höfuð, leiði oft á
villigötur og verði ei að tilætluðum
hagsmunum, því dettur mér ekki í
hug að neita. En eru ekki allar okk-
ar falenzku frelsishreyfíngar með sama
markinu brendar? Og er ekki hið
Bama blir>dra manna fálm rneira og
minna hjá öllum stéttum, öllum þjóð-
flokkum, sem eru að vakna sf löngum
ófrelsissvefni ? Og þv! þá að kasta
þungum steini á veslings verkalýðinn
lslenzka þó hann mis^tfgi ý us f.elsis-
sporin ?
bnemma á öldinni sfðastliðnu
mátti beita »ð alþýða. íslarda væri
sofandi, og sneydd allri hugsun um
sinn þjóðlega hag. Hún treysti &ð
eins 4 guð og kónginn og embættis-
mennina, sem þá var álitið sjálfs&gt,
ð einir væri færir um sð dæma um,
bvað v»ri til h*i/smuna landi og lýð.
Bwnduruir skriðu f duftinu fytir þeim
Og verkalýðurinn var skoðaður eins
og vinnudýr, sem engan rétt hefði,
ftema til að lifa, vinna og hlýða— f
blindni En þá féll ný alda yfir
þjóðina, sem vakti hans, og
„Psð kvað við rödd svo hvelt og hátt,
vér heyrðum guðdómskallið
með fagurt frelsismál,
með fjör og eld i sál,
aö hefja hverja ttétt
og heimta landsins rétt.“—Matt. Joch.
Þxð var rödd Jóns Sigurðssouar, sem
vak ti þjóöÍDS af dvalanum, og kom
henni á rekspölinn að hugsa um sín
þjóðlegu og félagslegu réttindi og
akyldur, og margir góðir menn voru
honum samhliða, og fylgdu f spor
baus. Bændurnir vöknuðu og fóru
sjálfir að hugsa um sinn hag, áu þesa
að lfta á hann f gegn um gullgleraugu
embætlinga. Og þegar stundir liðu
fram, þegar mentun og bókfræð.da
alþýðunnar tór að aukast, þá fór
vinnulýðurinn að vakna. Hann fór
að finna það, að hann átti betrsskilið,
en að vera skoðaður að eins sem tal-
andi húsdýr, sem til einskis væri nýtt
nema þrælka. Hann fór að finna
sð hann vsr þýðingarmikill lfður i
þjóðfélaginu, og krafðist réttar sfns
og frelsis. Og það voru margir—
svo er hamingjunni fjrir að þtkks—,
sem viðurkendu rétt verkalýðsins. En
þeir hafs verið, og eru enn, f miklum
minnihluta.
Á sfðusta fjórðungi liðinnar aldar
hefir andi þjóðarinnar á íslandi vakn-
sð miklu betur en áður til að hugsa
um hag sinn inn á við (þó altof mikið
af kröftum þjóðarinnar hafi gengið f
stælur um rétt vorn gagnvart Dön-
um). Jafnréttishugmyndir stéttanna
hafa mikið skýrst, og sú skoðun rutt
sér æ meir til rúms, að þær væri all-
ar nauðsynlegur líður í þjóðfólaginu,
og hefði sinn rétt til frelsis, hver fyr r
sig. Réttur einstakliogsins til »ð
vera frjáls hefir náð meiri viðurkenn-
ing. Ýmsir góðir menn hafa að þvf
unnið. Tel eg þar fyrstan Jón Ólafs-
son. Eins og kunnugt er, fór hann
ungur hér til Amerfku og dvaldi hér
landflótta nokkur ár. Degar hann
kom heim aftur, leyndi það sér ekki,
að mannfrelsishugmyndirnar hér
vestra höfðu gagntekið hann. Hann
var frjálslyndur í eðli stnu, og hafði
nú staðið um nokkur ár augliti til
auglitis við frelsið hér. Dað hafði
hrifið hann. Og hann hreif með sér
hina yngii kynslóð heima á íslandi
og vakti tilfinning hennar meira en
áður á frelsi og rétti einstaklingsins.
Dað lof fá ei nrótstöðumenn hans af
honum skafið. 1 sömu stefnu hafa
ýmsir blaðstjórar og rithöfundar
heima haldið. t. d. Sk. Thoroddsen,
Dorst. Erlingsson o. fl. Til þessara
hreyfinga hygg eg rétt sé að rekja
frelsisþrá vinnulýðsins á íslandi, en
ekki til neinna einstakra lagaboða.
Hún er í e?lilegu samræmi viðfrelsis-
þrá annarra stétta heima og þjóðar.
innar yfir höfuð,
Áður en eg legg frá mér penn-
ann, ætla eg að minnast á tvö atriði í
greininni í „Hkr.“ um vinnufólks-
vandræðin. Höf. segir menn flykkist
að sjónum, af þvf þeir hafi von um að
geta frekar unnið sér þar inn peninga
til að komast vestur um haf. Og enn
fremur segir höf., að það sé samtök
bænda f sveitum, að borga hjúum
eng&n eyrij í peningum, til þess að
þau noti ei k&up sitt til að komast
vestur. Hvorttveggja þetta er mngt.
Að öllum jafnoði er fjöldinn af þeim,
er við ajóinri búa, langverst staddur,
og fæstir þeirra hafa efni á að kom-
ast vestur, nema ef það er á Suður-
landi,þar sem þilskipastóllinn er. Deir^
sem í Bveitum búa, eiga miklu fremur
1 fargjald, og eius eru vinnuhjú f
sveitum. Dau taka oft kaup sitt f
kindafóðrum, og kindur er jafnan
hægt að selja fyrir peninga, ef þeir
eru nokkurir til. Síðan vinnufólks-
vandræðin jukust vilja allir betri
bændur, sera no kurt fjármagn h&fa,
borga kaupið 1 peningum ef þeir geta
komist yfir þá; þvf þeim veitir full-
hart að hafa fóiá til að vicna fyrir
gripurn þeim, er þeir eiga sjálti', og
vilja þ' f stður boiga kaupið f fóðrum.
Að vinnúhjú fá ei kaupið I peningum,
er að mestu af pvf, að pr ningb veltan
er engin á íslandi, S'o jafnvel efur-
n eou eru ráðalausir að selja afurðir
t'ús sfns fyrir peuinga. Sum hjú,
einkum f kaupvtö*’um, fá alt sitt kaup
ionskrift, af þvf þau eyða þvf öllu 1
útiekt. Eg þ ikti einn bónda, sem
mjög var andvfgur vesturferðum, sem
æfinlega borgaði hjúum afnum kaup-
ið f peningum á sumardaginn fyrsta.
Og pesau lfk mundi hugsun margra
bænda ef bagur þeirra leyfði, og sam-
tök um að borga hjúum ekki kaup
f peningum hygg eg aldrei hafi átt
eér stað.— Samband bætida og vionu-
lýðsins á íslandi er lfkt og á heimili,
þar sem aldrei tollir vinnufótk, af þvl
húsbæudurnir líta niður fyrir sig til
þess og skoða það eins og vinnudýr.
Ráðið til að bæta samband þessara
stétta er það eina, sð hvor viðurkenni
annars rétt, og sjái, að það er beggja
hagur ef hvorn um sig lfður vel.—
Bændurnir heima, sem viija þröngva
kosti verkalýðsins bwði með vinnu-
samningum og löggjöf (sbr. vianu-
hjúalögin, sem þeir Herm. Jónasson
og Gutt. Vigfússon hafa verið að
burðast með á sfðustu þingum), verða
að gæta þess, að leiðiu hingað vestur
liggur opin fynr hverjum þeim, sem
ráð hefir á að fá sér fargjald. Dvi
enginn mun geta neitað þvf, að verka-
lýöurinn hefir hér meira frelsi en
heima, hvernig sem annars er litið &
þjóðlffið hér.
Deir, sem reka vinnulýðinn úr
landi með tftuprjónastingjum ófrels-
isins, þeir eru sannarlega miklu rétt-
nefndari landráðamenn, htldur en
vesalings Valtýr, svo oft sem honum
er gefið það nafn, ekki sfzt af þeim
sömu mönnum, sem þröigva vilja
kosti verkalýðsins. Vinnufólksvand-
ræðin á íslandi fara bráðum að verða
jafnmikil landplága og haffsinn.
Mary Hill, 14. Sepc. 1903.
ELDID VID GAS
Eí gasleiðsla er um götuna ðar leiðir
félagið pípurnar að götu línunni ókeypis
Tengir gaspíp ir við eidastór, sem keypt-
ar hafa verið að þvi án þess að setja
nokkuð fyrir verkið.
GAS RANGE
ódýrar, hreinlegar, ætíð til reiðu.
Allar tegundir, $8.00 og þar yfir. Kom*
ið og skoðið þær,
4The VVinnipeg Ei > Slreeti.Raihvay Co.,
G estó-aoildin
215 PoBfit A0 3 AVENUB.
MIKILSVERÐ
TILKYNNING
til agenta vorra, félaga
og almennings.
Ályktað hefir verið að
æskilegt væri fyrir fé’ag vort
og fólaga þess. að aðal-skrif-
stofan væri í Winnipeg.
Til þess hafa því verið feng-
in herbergi nppi yfir búð Ding-
wal’s gimsteinasala á n w. cor.
Main St. og Alexander Ave.
Athngið því þessa breyting
á utanáskrift fél.
Með auknura raögulegleik-
um getuð við gert betur við
Cólk en áður. Því clra. sem
fél. verður og því ai iri, sem
ný viðskifti eru gerð, því fyr
njóta menn hlunninda na.
The^Canadian Co-operative
Investmnt Co, Ltd.