Lögberg - 01.10.1903, Blaðsíða 6

6
LÖGRERO 1. OKTÓBER 1903
Skarlatssótt.*)
Eftir dr, Moritz Halldórssom, Park River, N. D.
Skarlat»a6ttin, sem 1 öllu eOli slnu
TÍröist mjög sky!d mislinpum, «r n»m
veiki, sem orsaksst af aóttkveikju,
enda pótt laeknum hafi enn eigi tek-
izt aö finna bakteriuna eða gerilinn,
sem sóttina kveikir. Sótt f>?ssi var
óf>ekt 1 fornöld; fyrst um miðbik 16
aldar fara að fara sögur af henni og
kom hún [>&, eins og opt og einatt
siðar, I kjölfari mislingafaraldurs, sem
p& hafði um nokkur &r geysað um öll
lönd Norður&lfu. Varð bennar fyrst
vart fc Sikiley og p& helzt f borginni
Palermó. Lagðist veikin jafnt fc
gamalt se:n ungt fólk, sem dauðinn
lét sópa greipar unnvörpum. Menu
putu til kirknanna og lögöust & bssn,
en prestar báru helgimyndir og helgi
dóma alla daga um borgina og Ijetu
kirkjuklukkurnar gjalla nótt sem cýt-
au dag; en farsóttin kaerð; sig lit ð
og fór slna leið eptir sem áður, og
ljet eptir sig Forg og sfit & hverju
heímili, sem húrt kom við &. Fr&
Palermó breiddist sóttin öt um alia
8ikiley og paðan til tneginlands ítal-
iu og siðan um heun alian. Hefur
hú t s'öan veaö tulin ein af haettuleg-
ustu landfarsóttum. í Norðurjlfu
gjðrir húa að jafnaði vart við sig,
fimmta til sjötta hvert &r, og hefur
misiingasóttin hana optast með sjer i
dragi. Stundum er skarlatsfaraldrið
mjög vægt og hefur h«sgt um sig, og
sóttaæmi veikinnar er svo iítið, að
leikmenn te'ja allar varúð; rreglur
gegn útbreiðslu sóttarinnar óparfsr,
en svo skyldi aldrei neinn ætla. Hún
er æfinlega hættuleg veiki og aldrei
vita rnenn, hvenær væg farsótt af
skarlatsveiki geti snúizt upp í svo
næma og drepandi veiki, að hún gjör-
ir allar varúðarreglur lækaa ónýtar
og henni verður eigi vsrist. Hún
hlær kuldahl&tur að öllum lækninga-
tilraunum og fer sína leið og hefur
dauðann sem fylgdarmann, og p& er
eígi gaman, að minsta kosti fyrir
yngra fólkið, að verða & hennar leið;
siðustu mannsaldrana virðist húu að
hirða minna um, að leggjast & full
proska menn og eldra fóik, hvað sem
cú pvi veldnr, fyrr meir gjörði hún
sjer engan maonamun og engan ald-
urs mun. En sú er orsökin, að lækn-
ar ávallt lita & skarlatssótt tortrygg-
um augum, að skarlatsveiki, sem f
upphafi virðist að vera væg og hættu
laus, getur einmitt og pegar minnst
vonurn varir, orðið mjög &köf og
svæsin og eptirköst hennar eins slæm
og ili viðureignar, eins og hefði hfic
fr& upphafi venð hin illkynjaðasta.
Eins .og &ður er -a t, pekkja
menn enn eins litið til sóttkveikju
efnis pessarar farsóttar sem misling-
anna. Menn vita að oins, að hún er
eins ræm og peir og að menn hafa
tekið sóttina með pvf að dvelja, pó
eigi sje nema stundarkorn i herbergi,
par sem skaríatssóttarsjfiklingur ligg-
ur fyrir eða ef menn hafa verið nærri
honum, pó menn eigi hafi beinlínis
snert hann eða tekið í höcd honum;
en & hinn bóginn er sóttkveikjuefnið
skarlatsveikinnar eigi eins ljett i för-
um eða með öðrum orðuic: pað berst
eigi eics langt með andrúmsloptinu
eii;s og mislinganna. t>ass vegna er
og hægra að e'nangra sjúklirga, sam
veikjast af pessari veiki, jafnvel &
sama haimili. Eins hafa menn kon
izt fyrir vist að raun um, að sót -
kveikjuefnið finnst í hinum einkenni
lega daun, er leggur af sjúklingnum,
*) Jeg skal í eitt skipti fyrir öll, lýsa
því yfir, að jeg að vísu kannast við
,,línu“ milli Canada og Bandaríkjanna,
en ofstæki getur aldrei leitt mig í svo
miklar gönur, að jeg fari að lita á ís-
lenzku blöðin, sem koma út no ðan
, ,línu" sem ú 11 e n d blöð. Jeg skal enn
taka fram, að jeg ætla mjer aldrei að
fara í blaðadeilu út af því, þó Pjetri eða
PAli liki miður einhver skoðun, sem jeg
kann að halda fram i blaðagreinum min-
um. Þœr eru ritaðar af einlægum vilja
& að leiðbeina löndum hjer og fræða; eu
jeg skal vera fyrstur manna að játa, að
þeim er í mðrgum atriðum ábótavant.
Jeg er íslendingur og jeg vil unna ís-
landi sannmælis; ef því er hallmælt að
ástæðulausu, skal jeg, ef enginn annar
verður til þess, reyna af veikum m *tti
að andæfa, enda þótt reynt verði til að
bera mig á hræsibrekkur fyrir vikið,—
M. H.
og f svita bans, ennfremur 1 uppgai g-
inum fir kverkunum og I hornum, 1
saurnum og pvaginu, og eigi slzt 1
húðflysjunum, sem flagna af, pegar
sjfiklinginum fer að batna. Menn
hafa og reynslu fyrir, að sóttkveikju-
efnið getur geymst um mjög langan
tima, jafnvel svo &rum skiptir 1 fötum,
sæogurfatnaði og búsgögnum, er
verið hafa í herbergi, par sem skar-
latsveikis sjúklingur hefur legið í,
jafnvel læst sig f bréf og bækur og
pannig flutzt langar leiðir. Dæmi
eru til, að alidyr hafa borið með.sjer
sóttkveikjuefnið og verið orsök í, að
skarlatsveikis fsraldur hefur breiðst
út, j& pað eru dæmi til að sóttkveikj.
an hefur borizt með mjólk.
Næmleiki manna fyrir Bkarlats-
sótt er mismunandi og sem betur fer
eigi eins almennur og mislinganna.
pvl fyrir peim ,,kaupir sig engiun fri,'‘
ef hann eigi hefur haft p& &ður. Hann
virðist og að minka rr.eð a drinum,
og nærri sld-ei ber við, að menn
veikist af skarlatssótt nema einusiuni
& æfinni. S ma er og um ndsling-
ana, tn dæmí eru pó til, að menn hafi
af peim veikzt optar en einusinni.
Jeg man eptir ungri stúlku, sem einu
5 i var & mlnum veguua, sárpjáð a*
m'sliugum; hafði hún legið ( pei
eigi færra en fimm BÍnnum. Eins o/
auðvitað er eru börn mest næm fyrir
sóttinni; sjaldan taka rosknir menn
h».na, og bagar húu sjer í pegsu efni
nú & dögum allt öðruvlsi, en er bún
fyrst fór að gjöra vart við sig; pá tók
hún jafnt gamla sem upga, Vana-
lega iíður frá einum til fimm daga frá
peim ttma, að sóttkveikjan er komin
1 m«nn, par til hann tekur sótt; ed
dæmi e u pó til pess, að sóttin hifi
ley st í manni allt að tíu dögum.
Veikin byrjar optast allt 1 einu
með uppsölu. Sjúklingurinn kvart-
ar undan ftköfum höfuðverk, kulda-
hr >lli og s&rindum 1 kverkum. Hita-
veikin er áköf, ailt að 103—104 stig
6 Fahrenheits hitamrali. t>egar fr&
upptöku sóttarinnar er mikið sljen
yfir sjúklinginum, opt óráð og hjá
u gbörnum koma opt krampaköst.
Menn hafa fulla ástæðu til að ætla að
pegcr barn veikist snögglega með
upp.iölu, hitaveiki og sárindum í
kverkum og bkarlatesðtt annarsgeng-
ur f nágrenninu, að pað sje einmitt
pessi veiki, sem er að ftgjörast og er
pvf bezt pegar f stað að einangra
sjúklinginn í herbergi sjer,og pað pvi
heldur, sem betra er að f&st við pessa
veiki, pvf fyrr sem sjúklÍDgurinn kem-
ur undir læknishendi. C>egar liðið er
eitt til prjú dægur, tr& pvi veikin
fór fyrst að gjöra vart við sig, tekur
alit f einu að koma úibrot & hftisin-
um framanverðum og 6 briugunni,
sem breiðist paðan út upp um andiit-
ið og svo niður eptir öllum lfkam&a-
um, svo að hacn aliur er orðinn pak-
inn útbrotunum ft einu dægri. Út-
slfttturinn hefur ljósan skarlatslit, og
ef litið er í fljótu bragði & sjúkling-
inn, »ynist roðinn að vera jafnt út-
breiddur um allan líkamann, en ef
menn byggja betur að, p& sjest að
roðinn myndast af smftgjörfum blóð-
lituðum dflum, pjettsettum, sem svara
til h&rsekknsnna, og út af peim er
sarnanrennandi húðroði eða bólga f
húðinni, ea nafn veikinnar er ein-
mitt dregið af pessari s&mnnhangandi
roðabreiðu, pví að skarlatsroðinn
kemur aidrei fram f stærrj eða minni
flikum, en petta & sjer stað í misling-
um. Opt fylgja útbrotunum blöðru-
myndanir í húðmni og pegar veikin
er mjög ftköf sækir opt og einstt blóð
út undir búðina. Skarlatsroðinn
hverfur undan fingri, ei & haan er
prfst, en kemur undir eins aptur,
pegar prystingnum ljet.tir. Stundum
er pað að sðeins blóðdflarnir sjást og
veit pað &, &ð sóttin er illkynjuð og
lffi sjúklitigsins hætta búin. Meðan
útbrotin eru sem Aköfust er opt ftkafur
kl&ði og seyðingsbruni í húðinni og
opt er honum samfara bólguproti
einkum í andliti og höndum. Eptir
að útbiotin hafa staðið 3 daga, fer
roðian minnkandi fyrst & hftlsinum og
brjóstinu, en sfðar & bolnum og fót-
unum, <5vo að hann er alveg horfinn
eptir*5—6 daga. Hitaveikin, sem
hefur alla pessa stund verið &köf, fer
og nú að rjena, en fer hægt og sig-
andi, svo &ð hiti lfkamans er fyrst
orðinn ePlilegur & 6. eða 7. degi frá
pví veikin byrjaði. Allan penna
t'ma hefur sjúklingurinn nærri enpa
matarlyst, hefur ákafan porsta, drunga
yfir hðfði og svefnmók, stundum ó-
ráð og taugatitring. Maginn er f ó-
reglu, og annaðtveggja befur sjúkl-
ingurinn mjög tregar hægðir eða p&
niðurgang. Eigi ósjaldan missir
sjúklingurmn ósj&lfr&tt pvag. Tung-
an er 1 upphafi veikinnar hvit og ó-
hrein, verður síCar, pegar hitaveikin
æsist, purr, rauðari og prútin, og
hraðberg sezt & töanur og varir. Sftr-
indi eru mikil f kverkunum og orsak-
ast pau venjuiega af kvefkenndri
bólgu og prota i slitnhimnum h&lsins
og í hálseitlunuœ; framkallar bólgan
óstöðvandi porsta og í löngun í og
prá eptir köldutn sval&drykkjum, ei.
sem sjúklingurinn pó á opt bágt með
að kvDgja vegna bólgunnar og pvi
spytast peir opt er peir eru rjettir að
sjúsiingnum út um nefið eða sjúkl-
i igDum svelpist &• Stundum ber lft-
ið eða alls ekkert á hálsbólgunui, en
optar er hálsbó’gan fjarska svæsin og
íí egn og kemur fraro í svo ycnisleg.
um myndr.m, að íækair, pó reyndur
ije, & optlega bágt með að átta s g &
tegund bálsbólgunriar; líkist hún iðug-
lega barnaveiki, enda er enginn efi
&, að barnaveiki getur opt og einatt
verið skariatssóttinni samfara; er p&
opt að helbruni legst I slfmhimnurn-
ar og h&lseitlana sem bólgnir eru; j
leggu: pá einkennilegur daunn framúr ;
sjúklingnum og er hann ills viti, pví j
sjúklingurinn er pá 1 mesta lffsh ska,
pví af helbruna s mhtmuanna og eitl-
anna getur hægieg-t o sakast blóð-
eitrnn og rotnunátveiki, sem nærri á-
vallt leiðir sjúkliagihn til bana & ör-
stuttum tírna, enda pótt útbrotin sjeu
horfiu og par með að miklu leyti hita-
veikin hafi rjenað.—1 skarlatsveiki
geta opt luDgun veikst, fær sjúkling-
Meira á 6. bls.
O K K A Ii
PIANOS.
Tónninn og tilfinningin er framleitt
á hærra stig og með meiri list en á nokk-
uru öðru. Þau eru seld með góðum
’örum og ábyrgst um óákveðinn tima.
Það ætti að vera á hverju heimili.
. L. BARROCLOUGH & Co.
228 Portage ave. Winnipeg.
RiVER PARK
Skemtanir að kveldi.
The Slide for Life.
DOCRITY and HOLMAN
n;it(ðar Samaynir Ameríku.
Warren Noble
The Gold King.
Edison Hall frítt.
H. B. liammerton, ráðsm.
FARBRÉF
FRAM OG AFTUR
í ALLAR ÁTTIR
MEÐ
Járnbrauíum
Víitualeíd
SjóleUi
P'yrir Jægst verð.
Tii sölu hj& öllum agentum Can.
Nortbern j&rnbr.
Ofeo. HC. Sbaw,
Traffic Afanatrr
.................
Yerkamenn!
Komið nú og náið yður í
byggingalóðir. Eignist
sjálfir hús og heimili. Við
höfum eitt hundrað fyrir-
taks lóðir nálægt
Nyju C. P. R.
verkstæðunum.
Fimtíu af þessum lóðum
selclurn við á augabragði
Vei ðið er sanngjarnt og
enofinn, sem þekkir til í
Winnipeg, efast um að
kaupin eru gagnvænleg.
Thos. McMuno,
Fosteignasalí, 598 Main St.
í Gaest Block.
Phone 1979,
Dr, G. F. BUSH, L. D. S.
TANNLrtiKNIR.
Teunur fylitar og dregnar út &n s&rs.
auka.
Fyrir að draga fit tönn 0,60.
Fyrir að fylia tönn $1,00.
627 Marvt 8-
ARiNSJðftN S. 8AR0AI
Selur.líkkistur.og annastj utn aífiua’
Ailur dtbúnaður sá bezti.
Enn fremur seiur hann a aona
minnisvarða og legsteina.
Heimili: & horninu &
Koss ave. og Nen-. gtr 306.

Reynið
einn
kassa
E. H. BERGMAN
GARDAR, N. D.
hefir nóga peninga til aö lána gegn
veði í fasteignum við mjög lágri
rentu og borgujiarskilmálum eftir
pví sem hentugast er fyrir lántak-
enda. Biður hann þá, sem lán
kynnu vilja að taka, að koma til
sín, til að sannfærast um, að ekki
er lakara við hann að eiga um pen-
ingalán, en aðra, heldur einmitt
betra
GOOÖiViAN & CO.,
FASTEIGNA-AGENTAR.
Þeir, sem hafa hús og lóðir til sölu,
snúi sér til Goodmati & Co., 11 Nanton
Block, Main St,, Winnipeg. Þeir út-
vega peningalán í stórum og smáum
stil. Munið adressuna:
GOODMAN & CO.,
11 Nanton Blk., WinDÍpeg.
Þeir voru allir ánægðir
Kaupandinn var ánægður þegar hann
mef fjölskyldu sinni fiutti í eitt af Jack-
son & Co.s nýtízku húsum.
Daglaunamennirnir, smiðirnir og þeir
er efnið seldu voru einnig ánægðir þeg-
ar þeir fengu fijótt og vel borgun fyrir
sitt. og félagið var áifægt þegar það
lagði á bankann sanngjarnan ágóða af
vetkinu
Við er.’m „All right“, Reyuið okkur.
TL Jnckson Building Co.
General Contraotors and Cosy Home
Builders, Room 5 Foulds Block,
Cor. Main & Market Sts.
Þér ætuð að fá bezta.
Og þegar þér kaupið, biðjið um
Hlgh Orade Chocolate,
Creams eða . . ,
Bon-Bons.
Svo gætuð þér femrid dálitið af sæta-
brauðinu okkar. Þér ættuð að verzla
þar, sem þér fáið vöruna nýja og góða,
og á það getið þér reitt yður moð alt,
sem við seljum.
W. J. BOYD,
422 og 579 Main Str.
The Kilgoup, Bimer Co.
NU ER TŒKIFÆRI
ttl að kaupa traustan og
vandaðan.
SKÓFATNAÐ
fyrir
liæfilegt verð
• hjá
The Kilgour Rimep Co„
Cor. Main & James St.
winnipeg
GOÐ HEILSA
fæst með flösku af
DUNN’S
English ítoalth Salts
Reynið eina flösku á 30c og 40c.
S. ANDERSON,
VEGGJA-
PAPPIRSSALI.
Hefir nú fádæma miklar birgðir af alls
konar veggjapappír, þeim failegasta,
sterkasta og bezta, sem fæst í Canada,
sem hann selur með lægra verði en nokk-
ur annar maður hérna megin Superior-
vatns, t, d.: fínasta gyltan pappír á ðc
og að sömu hlutföllum upp f 60c, Vegna
hinna miklu stórkaupa, sem hanu hefir
gert, getur hann selt nú með lægra verði
en nokkuru sinni áður. Hann vonast
eftir að íslendingar komi til »ín áður en
þeir kaupa annarsstaðar, og lofast til að
gefa þeim 10% afslátt að eins móti pen
ingum út í hönd til 1. Júní. Notið '■aski-
færið meðan tími er til-
S. ANDERSON,
651 Banntyne ave. ’Pltone 70-
I. M. Cleáora. M D.
LÆKNIR, og YF1E8ETUMAÐUR,
‘lefur kevpt lyfjabúfSitia á Baldur og hefui
þvl sjálfur umrjón £ ölluru mVföluín, seua^hnn
æturfrá sjer.
EEIZABTSTH ST.
BALDUR, - - MAN
P. J. tsicnzkur tdlkur við hendín. ave
Ijfps. opAr
SEYMOUB HÖCSE
fciark*t Squfire, Winnipeg.
Eit.t uf beztu veitingahtíBum bæjarins
Máltíðir seldar á 25 cents hver. fl.00 á
dag fyrir fæði og gott herbergi. Billiard-
atofa og sérlega vonduð vfnföue og vindl-
ar. Ókeypis keyrsla að og frá j&rnbrauta-
stöðvunum.
JOHN BAÍRD Eigardi.
Druggists,
Cor. Nena & Ross Ave.
j €hkert borgaratQ betnr
fgnr ungt folk
aldur «n »ð eanga a
IVINNIPEG • • •
Business Col/ege,
Cornnr Portaga A nuotand Fort Stroot
, Lcitiö allr» U ppljetosa hlá akrifara skdlans
G W. DONALD
M»’*AOKR
Offick 391 Main St.
Tbu. o446.
pARBREF
* A TTSTTTR SITn
fram og af tur
allra viðkomustaða
AUSTUR, SUÐUR OG VESTUR.
Til Californiu og allra fjOlsóttra vetrar-
bústaða. Til allra staða í Norðurálfunni.
Ástralíu, Kína og Japan.
Pullmnn nvefuvagnar.
Allnr útbúnadnr btunjbemtl.
Eftir upplýsingum leitið til
Gen. Asennt 391 Olnin St.,
Chan. S. Fee, WINNIPEG; e8a
Gen Pasa. & Tíckw Aet: st. Pcu). Mfaui.