Lögberg - 12.07.1906, Page 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 12. JÚLl 1906
s.
BRÉF FRÁ ÚTLÖNDUM.
Eftir Steingrím Matthíasson.
Úr Lögréttu.
Mikil eru verkin mannanna.
Kegar maður kemur frá smábæ,
eins og Reykj&vík, til stórborga
eins og Edinborgar og Kaup-
mannahafnar, þá verð eg að segja,
að mér fyrir mitt leyti finst mikið
koma til þeirra um skifta. Það er
þægilegt að geta gengið þurrum
fótum úr skipinu í land, og síðan
ekið hvert á land sem maður vill
í rafmagnsvögnum á hendings-
flugi fyrir fáeina aura. Það er
stórfengilegt að virða fyrir sér
náttúrunnar furðuverk heima á
Fróni, en það er missilningur að
halda að meira sé af þeim þar en
annarsstaðar; alheimurinn er full-
ur af þeim, og eg segi fyrir mig,
að eg er búinn að sjá svo mikið af
iþeim, að mér finst langt um meira
varið í að virða fyrir mér verkin
mannanna. Þegar maður kemur
til stórbæja frá vesalings Reykja-
vík og verður var við stórkostleg
mannvirki svo Jangt sem augað
eygir í allar áttir, sér allar götur
hlaðnar úr vel höggnum steinum,
samanhangandi slétt steingó.lf, svo
hvergi sést í auða jörð, en undir
þessu gólfi liggur þéttriðið net
um alla borgina af vatnspipum,
sem leiða táhreint, svalandi »vatn
inn í hvert hús, hæst upp á .loft,—
af gaspípum, er leiða eldfimt gas-
ið til ofna og lampa á hverju
heimili, — af málþráðum, sem
leiða ósýni'.ega rafmagnsstrauma,
sem ýmist knýja vagna og vold-
ugar vélar, víðsvegar í borginni,
eða kveikja ljós, sem lýsa á kveld-
in, svo á götunum verður albjart
sem í sólskini, — af lokræsum úr
sementssteypum, sem leiða burtu
langt út i sjó alt skolp og annan
óþverra, — og líti maður kringum
sig, eru húsin og skrautbyggingar,
hnarreistar, tvöfalt og þrefalt —
og þaðan af meira — hærri en
Ingólfshvoll, svo að maður verð-
ur, eins og Þór hjá Útgarðaloka,
að beygja höfuð á bak aftur til að
sjá upp á gafl, — og húsin eru
vel hlaðin, sumpart af tígulsteini,
sem er tilbúinn af mönnum, en
sumpart úr hraungrýti, — þá segi
eg með Jónasi:
„Búinn er úr bálastorku
bergkastali frjálsri þjóð.“
Og ennfremur spyr eg með Jón-
asi:
„Hver vann hér svo að
með orku?“
En því miður verð eg með klökk-
um hug að bæta við:
„aldrei neinn svo vigi hlóð,“
nfl. uppi á íslandi, því þar hefir
alt af vantað það, sem kom öflu
þessu í verk, sem sé „afl þeirra
hluta er gera skal,“ með öðrum
orðum: nóga peninga. Því vits-
munir og dugnaður einstakra
manna er tiltölulega eins mikill
þar eins og annar9taðar, ef ekki
t
meiri. Eg get ekki neitað því, að
eg ber mikla virðingu fyrir
Mammoni, þvi mörg eru þau lífs-
ins þægindi sem hann leggur oss
upp í hendurnar, jafnt kristnum
og illa kristnum. /
Böff.
Það fyrsta, sem eg gerði, þegar
eg steig af skipsfjöl, var að fara í
bað í bezta baðhúsinu, sem er ný-
bygt í Kaupmannahöfn. Eg tók
mér rússneskt bað, sem svo er
kallað, og það er bezta baðið.
Maður gengur berstrípaður inn í
stóran, hvelfdan sal, þar sem lo.ft
og veggir og gólfið er úr gljá-
andi steini og skínandi marmara-
hellum. Inn í salinn streymir upp-
hitað loft svo a ð hitinn verður
um 50—60 gr. C. Þarna sest mað-
ur á stól, eða marmarabekk, og
situr dálitla stund, en ekki líður
á löngu áður en svitinn bogar af
marnni og allur kroppurinn verð-
ur löðrandi. Þetta er mjög Þægi-
legt og holt. En þessu næst koma
ötulir þjnóustusveinar og nudda
mann allan frá hvirfli til ilja með
freiðandi sápulöðri. Þegar það er
búið, fer maður undir volgt
steypibað, sem smákólnar hægt og
hægt, þangað til það verður ís-
kalt. Þar á eftir geta þeir sem eru
sundfærir æft sund í dálitlum
sundpolli með köldu vatni í næsta
herbergi og liðkað með þvi vöðv-
aina, en því næst koma þjónarnir
og þurka mann vandlega. Við
þetta verður skrokkurinn eins og
nýsleginn túskildingur, eða eins
og hann upprunalega var af guði
gerður; engir vita nema þeir sem
það hafa reynt, hversu þetta bað
er notalegt og hressandi. Það er
einhver munur á svona baði og því
sem getið er um í kvæðinu „Vorið
langt“, að „dónarnir" fái, þegar
þeir koma ful.lir heim úr kaup-
staðnum, snuðaðir af Danskinum:
„eru síðan afklæddir
og upp í rúm lagðir,
úr vatni og hl . . . vaskaðir
og vitlausir sagðir“.
Rómvers böð eru svipuð hinum
rússnesku, að eins er loftið þurr-
ara og heitara og þess vegna eru
þau ekki eins hressandi. Þess ut-
an getur maður tekið mörg ann-
ars konar böð, svo sem kerlaug-
ar, kolsýrubað, rafljósabað o. fl.
Rafljósabaðið er fólgið í því, að
maður situr inni í skáp, en lætur
að eins höfuðið standa upp úr
skápnum. Því næst er kveikt á ó-
tal mörgum rafljósalömpum inni
í skápnum, svo að þar verður svo
bjart, að augað þolir ekki á að
horfa, en um Jeið hitnar þar svo
mjög, að hitinn nær 70—80 st. á
C., svo að likaminn svitnar mjög.
Þessi mikla birta læsir sig inn í
likamann, og það hefir sýnt sig,
að þessi böð hafa góð áhrif á
sjúkdóma í blóðinu.
Fátt er eins þýðingar mikið fyr-
ir heilsu manna og góð böð. Bráð-
um kemur baðhús i Reykjavík,og
er það mikið gleðiefni fyrir bæ-
inn.
gegn Dönum, eru vanalega þeir,
sem þekkja þá minst, menn heima
á Fróni, sem lítil skifti hafa af
Dönum haft, og sumpart ungir
námsmenn, sem eru nýkomnir til
Danmerkur til að njóta styrks og
ýmsra hlunninda þar. En það er
ekki vert að fará frekari orðum
um þetta; eg veit að þessar fáu
.línur nægja til að sumir verða
öskuvondir, kalla mig Danasleikju
eða danskan íslending. Þá það.
Kommunespítalinn er stærsti
spítali bæjarins. Þar geta Jegið
yfir 1000 sjúklingar. Byggingin
sjálf er þess vegna ein með þeim
allra stærstu í öllu landinu. Eg bý
í herbergi, sem veit inn að húsa
garðinum, en hann er á stærð við
Austurvöll. Þríloftuð byggingin
umlykur þennan garð á alla vegu.
Allir húsveggirnir eru þaktir
þéttri breiðu af sígrænum vafn-
ingsviði [Vedbend], sem smám-
veggjunum og myndar nú saman-
hangandi skjólgarða, græna og
saman hefir Jesið sig upp eftir
fallega ábreiðu alt í kring. í þess-
ari lauffléttu hafa grátitlingarnir
fengið kærkomna bústaði, og eg
held að meiri hluti allra grátit.1-
inga bæjarins hafi tekið sér ból-
festu hér, því það úir og grúir af
þeim, þúsundum saman, svo að
allur spítalinn ómar af margrödd-
uðu titlingatísti frá því um sólar-
uppkomu á morgnana og til sólar-
lags á kveldin. Á nóttunni þegja
þeir allir, svo að sjúklingarnir
geti sofið. Það er eiginlega ekki
rétt að kalla þessa titlinga grá-
titlinga, þó eg geri það, því þeir
eru jarpskjóttir á litinn og ólíkir
titlingunum heima á Fróni. Þeir
eru ekki matvandir og lifa ílestir
einungis á hrossataði, svo að þess-
vegna gæti það vel borgað sig fyr-
ir þá að fara til íslands, en enn
þá hefir enginn þeirra mér vitan-
lega lagt þann krók á ,leið sína.
Hér láta allir þá í friði, og eg
held eiginlega að flestir taki alls
ekki eftir þeim, en mér þykir vænt
um þá, einkum fyrir það, að þeir
vekja mig með tístinu á morgn-
ana og eg mundi glaður gefa einn
pening fyrir tvo titlinga (simkv.
taxta biblíunnar), sem væru komn-
ir heim til íslands. Sem sagt, a1!ir
veggirnir eru eitt samanhangandi
fuglabjarg, og um þetta leyti er
varptíminn og titlingurinn önnum
kafinn *að byggja hreiður. Svo
kann eg eigi meira frá þeim að
segja.
Á Kommune-spítalanum.
í stað þess að þurfa að búa á
veitingahúsi og borga fyrir það
dýrum dómum, fékk eg stöðu sem
aðstoðarlæknir við vitfirringa-
deildina hér á spitalanum, þennan
mánaðartima sem eg dvel í Höfn.
Matur og húsnæði ókeypis og 40
kr. laun um mánuðinn. Yfir höf-
uð vil eg geta þess, að eg og aðr-
ir ísl. Jæknar, sem útskrifaðir er-
um frá háskólanum, njótum fylli-
lega jafnréttis við jafnaldra
danska embættisbræður, og mega
það kallast góð hlunnindi. Vil eg
ekki skilja við Dani fyrst um
sinn. Eg hefi ekkert nema gott af
Dönum að segja; eg hefi kynst
þeim mikið, og eg hefi enn þá
aldrei heyrt neinn þeirra bera ill-
an hug í garð vor íslendinga.
Þvert á móti hefi eg víðast hvar
hjá öllum mentuðum Dönum,
sem eg hefi talað við í mörg ár,
orðið var við mesta velvildarhug
til lands vors.
Eg segi þetta af því aö eg er
alt af að rekast-á ,landa, sem búa
yfir gallsvartri þykkju til Dana.
Út af hverju? „Út af gömlum
skuldum", er vanal. svarið, og svo
er talið upp: „einokun“, kirkju og
klaustragóss o. fl. Eg get ekki
annað en hlegið að þessu. Því
mér finst það svipað því og ef
einhver danskur maður, að lang-
feðgatali kominn frá kaupmajnni,
sem á miðöldunum verzlaði í
Stykkishólmi, kæmi með reikn-
ing til mín upp á stóra skuld fyrir
úttekt á kramvöru, sem langa-
langa-lang — -------afi minn
hefði tekið við verzlun langa-
langa-lang----------afa hans.
Ætli mér dytti í hug að borga
skuldina? Eg svara og spyr. —
I>eir landar, sem eru svæsnastir
MeSal vitfirringa.
Það eru liðugt hundrað sjúkl-
ingar í þessari deild spítalans.sem
eg er læknir við. Hingað er sent
alt það fólk bæjarins sem skyndi-
lega missir vitið, eða sturlast á
geðsmununum • á einhvern hátt,
svo að hætta stafar af því heima
fyrir. Ef því batnar innan skamms
er það sent heim aftur, annars er
það sent til Bistrup, sem er aðal
vitfirringaspítali bæjarins og
liggur nálægt Hróarskeldu. Þar er
saman komið há.tt á annað þúsund
geðveikra manna, flestir ólækn-
andi. — Manni verður í fyrstunni
starsýnt á a.lla þá vitleysu, sem
þessi vitfirringadeild hefir að
geyma. Daglega kemur og fer
heill hópur og deildin er ofast nær
full. Það eru þó eigi tiltölulega
fleiri geðveikir menn í K.höfn en
annarsstaðar í heiminum. Alstað-
ar, þar sem fólksfjöldi mikill ér
saman kominn, þar er um auðug-
an garð að gresja og má finna
fólk af öllu tægi, bæði heimskt
og vitlaus, skynsamt og viturt.
Fólksfjöldinn í Höfn er 5—6 meiri
en á öllu íslandi. Þess vegna
sennilegt að þar finnist 5—6 fleira
geðveikt fólk (og 5—6 fleira skyn-
samt fó.lk). —
Hvermig stendur á allri vitleys-
unni? Og hvers vegna verða menn
geðveikir?
Svo er fyrir þakkandi, að það
er að eins litill minni h.luti sem
missir vitið. Flestir heilbrigðir
menn eru svo af guði gerðir, að
þeir geta ekki orðið vitlausir,
hver skol.linn sem á dynur. Til
þess að menn geti alvarlega sturl-
ast á geðsmununum, útheimtist
vanalega eimhver veiklun, og sú
veiklun er oftast nær fengin að
erfðum frá syndugum foreldrum,
og allir eru syndugir, en ;,ekki er
guði um allar syndir að kenna",
sagði kerlingin. Það sem nú aða.1-
lega kemur allri geðveiki til leið-
ar, þegar þessi meðfædda veikl-
un finst hjá einstaklmgnum, er
þrent: nfl. trúin, vtniö og kœrleik-
urinn, en þó því að eins, að þessar
þrjár góðu guðs gáfur séu van-
brúkaðar. — Það er kunnugra en
frá þurfi að segja, að öfgar og
ofstæki í hvaða trú sem er getur
leitt til örvinglunar og gert menn
vitstola. öllum geðveikra læknum
hér í Danmörku ber saman um
það, að „Innri-missíónin“ eigi
þátt í því að rugla ráði manna.og
sömuleiðis hafa margir á seinni
árum viljað kenna andatrúnni um
margt í þá átt. Hér í deildinni eru
t. d. tveir spiritistaf sem hafa orð-
iö geggjaðir upp úr andasæring-
um.
Hvað kœrleikanum viðvíkur, þá
sjást hér ,líka daglega illar afleið-
iugar hans; t. d. maður var ótrúr
konu sinni, konan tók sér það svo
sárt, að hún reyndi að kæfa sig
með gasi; það mistókst þess vegna
kom hún hingað. Þetta kom í öll
blöð og var ítarlega frá því sagt,
en það kom því til leiðar,að annar
maður, sem prettaður hafði verið
af konu sinni, reyndi að ráða sér
bana á svipaðan hátt, en místókst
það líka, svo hann kom einnig
hingað. Um daginin ætlaði maður
aö skera sig á háls út af unnustu-
sorg, mishepnaðist tilraunin, var
fluttur hingað,saumaður saman og
er nú gróinn sára sinna. Nokkru
þar á undan kom stúlka nær
dauða en lifi vegna þess, að hún
liafði etið 20 púlverskamta af
„antifebrini“ í einu út af því, að
unnustinn sagði henni upp. Það
var pumpað upp úr maga hennar,
svo nú er hún alhress og .líklegast
trúlofuð aftur.
En svo við víkjum okkur að
víninu, þá er skjótt frá því aö
segja,að það er laingverst af þessu
þrennu, sem eg taldi upp.Drykkju-
skapur er mikill í Danmörku og
óvíða er jafn mikið drukkið af
brennivíni og þar. Brennivinið er
ódýrast, en um leið einna áfeng-
asta og mesta eitrið. Lægri stétt-
irnar drekka mest af brennivítninu
og þess vegna koma ,líka verstu
afleiðingar drykkjuskaparins fram
hjá þ'eim.. Þéssi óþverri er
drukkinn dag og nótt, árið um
kring. Þegar kalt er, drekka menn
sér til liita; þegar heitt er, til að
kæla blóðið. Þegar menn eru
iðjulausir, drekka menn til að eyða
tímanum út úr leiðindum, við
vinnuna til að örfa kraftana.Þeg-
ar menn eru glaðir, drekka þeir
til að gleðja sig enn betur, séu
menn sorgbitnir verður að
drekkja sorginni í Bacchó. Séu
menn svangir, deyfa þeir sultinn
með brennivíni, og séu þeir sadd-
ir, drekka þeir til að melta betur.
Út úr féleysi fara menn að drekka
eins og út úr öðru ergelsi, og hafi
menn nóg af peningum, þá virð-
ist vera sjálfsögð skylda, að eyða
þeim í áfengi, og svona mætti
telja ótalmargar ástæður, sem
drykkjumennirnir hafa sér til af-
sökunar. Það er óhætt að fu.ll-
yrða að 70—80 prc. allrar geð-
veiki stafi af ofdrykkju,. og ýmist
bitnar það á ofdrykkjumönnun-
um sjálfum eða afkomendum
þeirra, eða þá hvorumtveggja.—
Þetta rekur maður sig fljótt á á
öllum geðveikrahælum.
Hér fáum viö daglega marga
menn með dellu (delerium trem-
ens) — við köllum þá delíranta.
Það eru næstuin eingöngu fátæk-
ir ræflar, „sem drekka alt af eins
og svín, og aldrei nema brenni-
vín“. Dellan lýsir sér r@eð hita-
veiki, svefnleysi og lystarleysi, og
alskonar Ofsjónum og missýning-
um. Og missýningarnar eru vanal.
fólgnar í því, að þeir sjá fyrnind-
i>n öll af flugum og svörtum smá-
dýrum á iði og skriði alt í kring-
um sig, og hafa al.lan hugann við
að reyna að tína þennan varg af
sér, en verður lítið ágengt.
Það var skrýtin tilviljun að
fyrsti sjúklingurinn, sem eg veitti
móttöku, þegar eg kom hingað í
deildina, var Jandi með dellu,
ræfilsgrey, sem lengi hefir flækst
hér í Ðanmörku og kvaðst búa í
götu þeirri, sem „Djúp" nefnist,
og er sannkallað djúp Jasta og
spillingar holdsins og andans. Nú
var brennivínið loksins búið að
gera hann bandvitlausan, svo að
hann sá eintómar flugur og svarta
ketlinga í kringum sig í rúminu.
Honum brá svo við þegar eg á-
varpaði ha.nn á islenzku, að hann
hrökk við, og hélt að eg væri bú-
inn að fá de.llu. — Nú er landinn
orðinn góður aftur og verður út-
skrifaður á morgun. Eg hefi pré-
dikað fvrir honum hófsemi, „en
samt er eg hræddur ef margt
gengur mót“,að hann freistist enn
til aö fá sér í staupinu. — Það er
stundum mjög broslegt að heyra
delíranta segja frá því sem fyrir
augu þeirra ber, því það er oft
margt fleira en flugur og kettir.
Margir þeirra eru glaðværir með-
an á dellunni stendur, eru sítal-
andi og finst þeira vera staddir á
knæpunni í kunningja sinna hóp.
Og ekki er til neins að rengja þá
um það, sem þeir sjá og heyra, eða
þreifa á, því þá verða þeir reiðir.
En fyrir suma þeirra bera einung-
is daprar og ömurlegar sýnir.Einn
þeirra sagði okkur, að hann sæi
litlar dyr standa opnar í veggnum
fyrir ofan rúmið sitt og ^egnum
þessar dyr gengu stöðugt óupp-
dregnar bjórflöskur í endalausri
ha.larófu hver á eftir annari. Hann
reyndi hvað eftir annað að gripa
eina flöskuna til að svala þorstan-
um, en þá fór ætíð svo, að sú
flaska vék sér til hliðar út úr röð-
inni, datt á gólfið og brotnaði, en
„eldgamli Karlsberg, ágæti bjór“
valt út um gólfið til spi.llís. Út af
þessu var hann í öngum sinum
allan daginn.
Geðveikin lýsir sér í ótalmörg-
um myndum og yrði oflangt upp
að telja allar þær myndir hennar
sem sjá má hér á deildinini, en eg
sleppi því að sinni, því það setur
mig og lesendur mína að eins í illt
skap, ef eg fer lengra út í þá
sálma. Sumir sjúklingar eru sífelt
glaðir og kátir og virðast lifa hinu
sælasta lífi, aðrir eru sife.lt óá-
nægðir, grátandi og kjökrandi, og
láta ekki huggast, svo lífið hlýtur
aö vera þeim har.la þungbært;
surnir eru svo reiðigjarnir og ör-
geðja að ekki má orðinu halla til
þess að þeir stökkvi upp á nef sér
og ætli alt um koJl að keyra, og
verður úr því að hafa strangar
gætur á þeim, o .s. frv., o. s. frv.
Margt er manna bölið.
Enda'þótt vér séum eigi fylli-
lega samdónýi hinum heiðraða
höf. í öllum atriðum greinar hans,
vildum vér gefa lesendum vorum
tækifæri til að kynna sér jafn-
fróðjega og fallega skrifaða rit-
gerð og þessi er. — Ritstj.
------o-------
Thos. H. Johnson,
Islen?kur lögfræðlngur og mála-
íærslumatSur.
Skrifstofa:— Room 33 Canada Life
Block, suSaustur homl Portage
avenue og Main st.
tJtanáskrift:—p. o. Box 1364.
Telefðn: 423. Winnlpeg, Man.
H. M. Hannesson,
íslenzkur lögfræðingur og máJa-
færslumaður. Skrifstofa:
ROOM 412 McINTYRE Block
Telephone 4414
Dr. O. Bjornson,
[ Office: 650 WILLIAM AVE. tel. 89
Office-tímar: 1.30 til 3 og 7 til 8 e, h.
Hocse: 620 McDermot Ave. Tel. 4300
Office : 650 WiIIiam avc. TkL. 89
Hours : 3 to 4 & 7 to 8 p.m, j
- Residence : 620 McDermot ave. Tel.43«o '
^____ WINNIPEG, MAN-^|
Dr. ö. J. Gi»la»on,
MeOala- og L’ppskurða-Iæknlr,
Wellington Block,
GRAND FORKS, - N, Dak.
Serstakt athygli veiít augna, eyrua
nef og kverka sjúkdómum.
Dr. M. Halldorson,
PARK RIVER. N. D.
Er aö hitta & hverjum miSvikudegi
1 Grafton, N.D., frft kl. 6—6 e.m.
1. ffl. Cleghera, ffl D
læknír og yflrsetumaður.
Heflr keypt lyfjabúöina á Baldur, og
heflr þvt sjálftfr umsjðn á öllum meö-
ulum, sem hann lwtur frá sér.
Elizabeth St.,
BALDUR, - MAN.
P.S.—Islenzkur túlkur við hendina.-
hvenær sem þörf gerist.
A. S. Bardal
selur líkkistur og annast
um útfarir. Allur útbún-
aöur sá bezti. Ennfrem-
ur selur hann allskonar
minuisvaröa og legsteina
Telephone 3oG
Páll M. Clemens,
Chanbcrlain’s Colic, Cholera and
Diarrlioea Remedy.
Þetta er algerlega áreiðanlegt
meðal við iðrasjúkdómum, meðal,
sem enginn veit til að nokkru
sinni hafi brugðist, hversu ákafur
sem sjúkdómurinn hefir verið.
—Þáð fæst hjá öJlum lyfsölum.
byggingameista ri.
Baker Block. 468 Main St.
WINNIPEG Phone 4887*
iVI, Paulson,
selur
Giftingaleyflsbréf
vPitnib cftir
því að
Eúfly’s BuDOinnapaDPlr
heldur húsunum heitum; og varnar kulda. Skrífið eftir sýnishorn-
um og verðskrá til
TEES & PERSSE, LI_R-
Ú.GENTS, ■ WINNIPEG.
[Stærsta Skandinavaverzlunin í Canada.
Vér óskum eftir viöskiftum yöar. Heildsala 'og smásala á innfluttum, lostætum
matartegundum, t. d.: norsk KKKogKKKK spiksíld, ansjósur, sardínur, fiskboll-
ur, prímostur, Gautaborgar-bjúgu, gamalostur, rauö-sagó, kartöflumjöl og margskon-
ar grocerie-vörur
The GUSTAFSON—JONES Co. Limited.
325 Logan Ave. 325
>