Lögberg - 03.11.1910, Blaðsíða 6

Lögberg - 03.11.1910, Blaðsíða 6
3UÖGBERG, FIMfTUDAGINN 27. OKTÓBER 1910. + ■f + f t t-f* Hulda eptir HUGH CONWAY. V. KAPITUU. I>€gar Hulda hafCi sem mest 6rát5iö, horföi Jane jafnan á mig mjög kvíöafull, eins og Jiún óttaSist aS húsmóöir sín mundi segja frá einhverjum leyndar- málum. Eg varð þessa svo oft vör, að eg sagði loks vi’S hana: “Verið óhrædd, þó eg kunni að heyra eitthvað, skal eg reyna að gleyma því. Aldrei mundi mér til hugar koma að gera nokkrum kunnug leynd- armál hennar.” Eftir því sem lengra leiS óx traust Mrs. Eewis á miér. Hún varS þess vör, aS eg spurSi aldrei neins, var fús á aS gera þeim alt þaS gagn, sem eg gat og sýndi aldrei neina forvitni. En svo vildi til einkenni- legt atvik einn daginn. ÞaS þurfti aS sækja smyrsl nokkur til aS rjóSa á öxlina á Huldu, og mjúkt lín í nmbúSir. Jana var hjá sjúklingnum. Eg bauSst til aS leita aS líni í umbúSimar, og sagSi hún mér fyrir um hvar eg gæti fundiS þaS og fékk mér um leiS lykla kippu og mælti: “Þér munuS finna alt sem meS þarf í gamla geymsluklefanum vinstra megin viS stigann.” En nú vildi svo til, aS eg fór að herberginu hægra megin viS stigann; þar var og lítið herbergi. Á þvi var stór gluggi og fyrir homirn hvít knyplinga gluggatjöld. Á gólfinu var rauSleit ábreiSa, borS og þrír stólar. Á einum þeirra lá brúSarbúningur og flóSi silki og knyplinga skrautið mjallhvítt yfir rauSa gólfábreiSuna. Eg var ekki í neinum vafa um aS þetta var brúSarbúningur, því að hann var skreyttur fögrum gullepla blómum. Eg gat ekki stilt mig um aS skoSa búninginn nákvæmlegar. AuSséS var að hann hafði legiS þar í mörg ár, því aS hann var all- lir fykugur Og hvíta línið farið aS gulna. Á öSrum staS lá sjáleg brúðarslæSa. Hún var og rykug og farin aS gulna. Eg fór yfir aS borðinu af forvitni. Þar lá visnaður brúðarkranz, einir hvítir hanzkar, finlegur knyplinga vasaklútur, fílabeins blævængur með skrautlegu handfangi gullbúnu, visnaður blóm- vöndur og perlúhálsband. Alt lá þetta hvaS á sinum stað, en alt var það rýkugt mjög. Eg horfSi á alt þetta öldungis forviða. Mér fanst eins og lyft væri alt í einu upp fyrir augum mér tjald ilöngu liSinnar fortiðar og sýndur þar hörmu- legur sorgarleikur. í hvaða skyni var veriS aS geyma þenna brúSarbúning og þetta brúSarskraut þama í mörg ár? Hvemig stóS á, að þetta lá þama þakiS, ryki eins og til aS eySast sem fyrst fyrir tönn tím- ans? HafSi brúðarslæSa þessi nokkurn tíma sveipast um andlit ungrar og fagurrar brúSar? HafSi kranz þessi nokkm sinni lagst aS fögru brúðarenni? Eg gat ekki viS því gert, aS mér vöknaSi um engu. Sérhver sönn kona hlaut aS komast viS af þessari sjón. Hér voru augljós merki sorglegra at- burSa. Mér fanst engu likara en að )eg stæSi viS gröf framliSins manns. Harmsblær grúfSí þarna yfir öllu, og þó var þaB leyndardómur hversu honum var háttaS. Mér fanst eg finna bögling í hjartagróf- inni. Eg hafSi séS þarna það, sem enginn óviSkom- andi átti aS fá aS sjá, og hraSaSi mér þvi út úr her- berginu. Eg fann srðan rétta herbergiS vinstra megj- in, og enn fremur alt, sem eg þurfti aÖ sækja. En eg mántist ekki á þaS, við nokkurn mann, sem eg hafSi nú séS. ÞaSan af hugsaSi eg enn þá meira um ungu stúlkuna í River House. Eg gat ekki vitaS um þaS með neinni vissu, aS hún hefSi átt þenna brúSar- búning, en eg ímyndaði mér þaS. HvaS hafSi komiS fyrir þessa ungu og fallegu stúlku? HvaSa raunir hafSi hún rataS í, sem höfSu fengiS henni svo mikils, aS hún hafði slitiS samneyti viS alfa menn? Sömu nótt vakti eg yfir henni. Mér fanst eins og óráSe- hjal hennar sannfæra mig enn betur en áSur um þessa tilgátu mína. Þegar leiS aS morgni rénaði óráSiS. Hún sofrc- aSi fast og rólega, og þaS virtist sem hana dreymdi vel, því að eg heyrSi hana segja: “Elskulegi, kæri Clive, eg lofa því að—” ViS aS heyra þessi orS hvarflaSi hugur minn ósjálfrátt yfir í dularfulla her- bergið; og þegar eg sá hana brosa í svefninum óskaSi eg aS hún mætti sofa sem lengst og njóta draums sins, því aS þegar hún var vakandi sást hún aldrei brosa. ÞáSan af fór henni aS smábatna. Læknirinn sagBi, aS handleggsbrotiS greri eftir öllum vonum; þegar óráSiS var fariS af henni og hún fékk fulla rænu, horfSi hún á mig rólegum og sorgmæddum augum og sagSi: “Eg man vel hver þér eruS. Þér eruð Mrs. Neville. HafiS þér verið hjá mér allan tímann. sem eg hefi veriS veik?” “Já, eg hefi alt af veriS hjá ,ySur, síSan þér veiktust. Þér megiS ekki reiSast mér, þó aS eg segi ySur, aS eg hefi fengiS svo mikla velvild á ySur í veikindum ySar, eins og þér væruS systir mín.” “FengiS velvild á mér!” endurtók hún. “Eg ætla aS biSja ySur, kæraMrs. Neville, aS segja þaS aldrei aftur!” Og hún hrökk saman eins og viSkvæmt blóm, þegar maSur snertir það. “Ef yður er það að einhverju leyti á, móti skapi, þá skal eg ekki gera þ_að, en reyniði aS setja þaS ekki íyrir yður þó aS eg sé hér. Þér sleppiS nú við mig bráðum. Eg veit, aS þér viljiS ekki annaS en búa ein út af fyrir yður. Þ.egar þér eruS orSin frísk, þá skal eg fara, og viS skulum láta svo sem viS höfum aldrei sézt þaSan af. GeriS ySur aS góSu aSstoS mína, því aS þér meg’S trúa því, aS eg mun aldrei hingaS koma aftur, nema svo óhklega færi, að þér senduS bjS eftir mér.” Mér til mestu furðu greip hún um höndina á mér og kysti á hana; eg roðnaði eins og stúlka á ferming- araldri, en hún leit á mig dökkum þunglyndislegum augunum og sagSi: “Reynið ekki aS koma mér til að þykja vænt um ySur, Mrs. Neville. GeriS það ekki um fram alt.” Eg spurSi hana hvað til kæmi, en þaS vildi hún ekki segja mér, en fÓlnaSi upp og var eins og móða kæmi á augu hennar. Ekki var hún af tárum, því aS löngu seinna sá eg hana gráta, heldur af því að hún var aS stríSa viS aS verjast grátinum. “Þér gleymiS því algerlega, hvaS veikluð og sjúk þér eruS. Eg skal að öllu leyti hegða mér eftir óskum ySar. “Eg vil ekki að þér takiS nokkurt tillit ti! mín eða þess sem eg mundi helzt vilja, heldur skal alt vera eins og þér viljið.” Eg gerSi alt, sem mér var mögulegt til aS fá hana til aS fá áhuga á einhverju. Eg sendi eftir full- um kassa af bókum og reyndi að lesa upphátt fyrir hana. Hún var vís að hlusta á mig stundarkom og litlu síSar snúa sér aS mér og spyrja, hvaS eg væri nú aS lesa. “Þáð er ástasaga,” svaraði eg einu sinni þegar hún spurði um þetta. “Þá ætla eg aS biðja yður aS hætta lestrinum, eg vildi engu síður lifa aftur allar þær ranuir, sem eg hefi orðiS að Jbola, en að hlusta á ástasögu.” Hún varS náföl og hrollur fór um allan líkama hennar, svo aS eg sá, að þetta var engin uppgerð. Henni þótti vænt uiti aS eg spilaSi og syngi fyrir sig, en eg mátti aldrei syngja nein1 ástaljóð. ÞáS þoldi hún ekki. Eg benti henni á, að með þessu gerði hún , líf sitt hálfu hörmulegra og raunalegra en hún þyrfti. Hún svaraði því engu, og mér óx þá kjarkur aS tala um, þetta við hana og sagði: “Ástin er lög- mál lífsins. Hún gerir þaS bæði fegra og bjartara. HvaS myndi >verSa um okkur, ef ástin yrði numin brott úr heiminum, þaS dýrðlega afliS, er nær út yfir gröf og dauSa og eitt fær hafiS oss til 'himna. Og hvað yrði um okkur, ef frækorn ástarinnar væri slitiS brott úr brjóstum .vor mannanna?” Aldrei mun eg gleyma þeim reiði og fyrirlitn- ingarsvip, sem kom á andlit hennar. Hún kreisti saman varirnar gremjulega og fyrirlitlega, og augun tindruðu: “Þetta er dáfalleg lýsing á þessu veiklun- aræði mannanna. Þér eruð helzt til bjartsýnar í þessum efnum, Mrs. Neville. Sannleikurinn er sá, að engin ást er til. í þess staS eru mestu kynstur af Iævísi og táldrægni. Karlar og konur svíkja hvaS annaS á víxl. Karlmenn selja sálir sínar fyrir fé, og konur selja sig fyrsta frambjóSanda. Ást ier auma orðið. ÞaS orð hylur hverskyns heimsku og fjölda synda.” “Þér talið af mikilli rangsleitni og ósanngirni, Miss Vane.” j “Ástin hefir jafnan sorg og söknuð í för meS sér. Eg hefi ömun ,á þvi orði. ÞaS minnir mig jafnan á hatur, fals, sviksemi, táldrægni og hvers- kyns ranglæti. Ef viS eigum að geta orðiS góðar vinkonur, eða ' kunningj akxinur, þá ætlá eg aS biSja ySur aS minnast aldrei á ást viS mig.” Og eg gerSi það ekki heldur. VI. KAPITULI. Huldu batnaði seint, en var þó alt af aS smá- batna, þó aS hægt færi. Hún fór aS verSa rjóS í kinnum, og eg sá aS líða tók aS þeim tíma aS eg gæti fariS burtu. Einu sinni þegar viS vorum tvær einar mintist eg á þetta viS hana. Hún leit til mín þung- lyndislega, og sagSi meS tárvotum augum. “Þér hafiS veriS mér einstaklega góS, Mrs. Neville. Eg var yður bráSókunnug en samt hafiS þér sýnt mér systurlega bliSu og atlæti.” “En nlú ætla eg ekki að gera þetta endabrent,” sagði eg. „Eg ætla aS yfirgefa ySur nú og láta siS- an sem viS höfum aldrei þekst, eins og eg lofaði yður.” Henni virtist koma þetta hálfpartinn á óvart; svo leit hún á mig óvenjulega broshýr og mælti í “Eg ætla aB biSja yður eins, Mrs. Neville.” “Og eg lofa yður fyrir fram aS veita yður hvað sem eg get fyrir yður gert,” svaraði eg. “ViIjiS þér ívera vinkona mín? Eg finn, aS eg get ekki við yður skiliS.” Eg brosti með sjálfri mér, því að eg mintist þess sem hún hafSi áður sagt um ástina, að hún væri tóm svik og annaS ekki. “Mér þætti vænt um, ef þér vilduð vera vinkona mín, og þér kæmuð stöku sinnum að finna mig,” mælti hún enn fremur. “YSur mun geta skilist þaS, að þó aS eg sé ung enn þá, hefi eg rataS í miklar raunir, svo miklar, aS eg fyrirlit frændfólk mitt og vini, og fékk óbeit á öllum lifandi manneskjum og sneri huganum brott frá öllu þvi sem er bjart og fag- urt í þessu Iífi. Eg get ekki sagt yður hverskyns harmar mínir eru, og eg vona aS þér fariS ekki að grafast eftir því. ViljiS þér vera vinkona min, án þess þó aS grafast eftir leyndarmáli mínu, heldur lofa mér að eiga þaS einni?” “Já, eg vil þaS. Mér er ant um yður sjálfa en ekki um leyndarmál yðar.” “Þér ætliS þá að lofa mér því, að eg geti haldiS áfram aS' eiga hér heima eins og áSur, að þér reyniS ekkij aS hafa mig brott héðan, eSa að bjóSa mér heim til yðar, en koma hingaS stöku sinnum aS finna mig, án þess þó að reyna aS fá að vita meira um mig en þér vitiS nú?” “Eg lofa því, að eg skuli fara eftir öllu þessu sem þér biðjiS um og ekki út af því bregða meðan eg lifi.” Hún rétti mér hönd sína og tók eg þétt í hana og sagði: “En hvaS höndin á yður er falleg, Miss Vane; eg hefi aldrei séð jafnfallega kveninanns- hönd áður, hvorki að skapnaði eða hörundslit.” Enginn minsti gleðivottur Sást á henni við þessi orS, svo sem þó er vant um ungar stúlkur, þegar þeim eru slegnir gullhamrar. “Sýnist yðun þaS?” svaraði hún látlaust. “Já,” svaraSi eg, “og mér þætti gaman aS sjá þær vi'ð hraða vinnu, þá yrðu meiri fjörmörk og þróttur í þeim.” “ÞaS eru lítil fjörmörk eða þróttur x brjósti mínu, svo aS þá er þess varla að vænta, að þess gæti mjög á höndunum á mér.” Þannig lauk þessu einkennilega samtali okkar. Eg átti ávalt aS vera vinkona hennar — heimsækja hana •— láta mér þykja vænt um hana, en aldrei átti eg aS fá að vita meir um .hana en eg vissi nú. Eg sneri síðan aftur heim til Neville Cross og mér þótti vænt um aS engan þar eða í grend'inni grunaði hið minsta um dvöl mína í River House; allir létu sér nægja að eg hafSi veriS hjá vinkontu minni einni. En þaðan af gerði eg mér það aS reglu, aS fara þrisvar i viku að heimsækja Huldu. Bg færSi henni sjaldséðustu blóm, sem eg gat fengið, nýjar bækur og gómsætustu ávexti. Eg komst oft að því, að hún hafði ekki opnaS bækur þær, sem eg hafði lánaS henni, en á þaS mintist eg aldrei. Einu sinni spurði eg Mrs. Lewis aS því, hvaS Miss Vane hefSi jafnaSarlega fyrir stafni. “Það sama, eins og hún er vön. Hún situr lengst um eins og í leiðslu, stundum inni og stund- um úti undir berum himni. Alt af sýnist hún horfa á ána og hlusta á öldufalliS, og við þetta hefir hún unaS nú í fjögur ár.” , “Les hún aldrei, saumar hún ekkert, gengur hún ekkert, eða leikur hún ekki á hljóSfæri, teiknar hún aldrei eSa málar eða skrifar?” Jana svaraði: “Aldrei nokkum tíma!” “Hefir hún ekkert gaman af blómum eSa fuglum? Vinnur hún aldrei neitt?” “Nei, en mér þætti vænt um, ef hún gerði þaS.” Mér fanst þaS nokkuS undarlegt aS æfi manns skyldi fara þannig til ónýtis. Eg fékk nú og aS heyra þaS, að það væri mjög sjaldgæft aS hún segSi orS viSj nokkurn mann. ÞaS liðu jafnvel heilir dagar svo aS hún mælti ekki orð frá munni. Jana hélt því jafnvel fram, aS hún hefði oft ömtm á þvi aS heyra mannamál, og þess vegna var þaS, að allir gerðu sér að skyldu aS vera sem hljóðastir í River House. “Það eina, sem hún virðist hafa gaman af, er þegar þér komiS, Mrs. Neville,” mælti Jana. HvaS gat það hafa veriS, sem hafði þannig myrkvaS alla æfi hennar? ÞaS var þrví líkast, sem sál hennar væri dáin. Einu sinni spurði eg hania hvaS gömul hún væri. Hún varð hissa, en svaraði s,trax: “22 ára.” “22 ára,” endurtók eg. “Þér hafiS þá veriS aS eins 18 ára þegar þér komuS hingaS. Hafa yður ekki fundist þau löng þessi ár, kæra Miss Vane?” spurði eg vingjarnlega. “Löng!” endurtók hún. “Mér finst hvert ár hafa veriS eins og heil mannsp æfi.” > “Og þér gætuS samt lifaS enn þá í firrxtiu ár, Miss Vane.” “Já, en eg vona, aS þaS verSi þó ekki.” “Og ef þér lifSuS, munduS þér þá lifa eins og þér hafiS lifaS þessi þrjú ár hér?” “Já, á því mundi enginn munur verSa.” “Eg er hálf hrædd um, aS ySur muni ekki finn- ast til um þaS, sem eg ætla aS segja ySur, Miss Vane, en eg ætla aS biSja forláts á því fyrir fram. Er ekki átján ára aldurinn talinn heldur ólíklegur til viturlegra ráSagerSa?” “Eg hugsa, aS menn séu ekkert óvitrari yfir- leitt á þeim aldri en öSrum.” “Ekki er þaS nú rétt. YSur skjátlast þar. Hyggindi og vitsmunir vaxa mönnum meS árafjölda og reynslu. Eg er niökkrum árum eldri en þér, og á þeirn árum hefi eg lært margt, sem þér eigiS efti,r aS læra.” “En eg ætla nú ekki aS læra meira, eg hefi lært nógu mikiS.” “Á átján ára aldursskeiði erum viS mjiög næm fyrir áhrifum, bæSi gleSilegum og sorglegum Þá er ekki nema tvent tíl: hámark hamingju og óviS- jafnanleg örvænting. Á fertugsaldrinum getum viS skoSaS hlutina í ljósi skynseminnar og reynslunnar; þá getum viS velt hlutunum fyrir okkur í ró, skoSað þaS sem mælir meS og móti og fyrirgefiS svo mikiS. Hefir ySur nokkurn tíma komiS þaS til hugar, aS hvert mannsbam' er dýrmæt guðsgjöf sem oss hefir ihlotnast i einhverju sérstöku augnamiði. Hverju munu þeir fá svarað alvitrum guSi, þegar aS hinsta dómi kemur, sem eytt hafa æfi sinni til ónýtis?” “Mér hefir hlekst á, en æfi mín þarf! ekki aið verða til ónýtis fyrir því.” “En haldiS þér ékkí, kæra Miss Vane, aS það sé nokkuS snemt aS fullráða þaS við sig á 18. aldurs- ske'Si. aS hætta öllu samneyti viS fólk, og ofurselja sig sorg og söknuSi?” “Nei,” svaraSi hún, “og ef samskonar harmur hefSi mér að höndum borið nú, mundi eg hafa fariS ö!dun?is eins aS.” Hér var ekki neinu tíl aS svara Eg leitaðist viS aS benda henni á ýms göfugmannleg verk og fögur fvrirdæmi. en eig: fékk baS brevtt hugars+efrm hennar hiS minsta. Einu sinm' fék keg hana til aS fara meS mér út í skóg, bvi aS bano-aS þó+ti mér jafnan bezt aS ganga. VeSriS var svo skemtilegt VECCJA CIPS Vcr leggjum alt kapp á aö búa til hiötraustasta og fíngeröasta GIPS. 6 i P • 99 Ejnpire Cements-veggja Gips. Váðar Gips. Fullgerðar Gips o.fl. Einungis búiö til hjá Manitoba Gypsum Co.Ltd. Wmnipeg, Manitoba SKRIFIÐ EFTIR BÆKLINGI VORUM- YÐ- —UR MÚN ÞYKjA HANN ÞESS VERÐUR.— aS við fórum lengra en viS höfSum ætlaS okkur, svo aS við sáum loks gráa turninn á kirkjunni í Daintree. Við námum staðar til að skoða hann. Meðan viS stóðum þarna var hringt til hjónavígslu. Eg brostii. Sólskin,, blátær himininn, hringingin—alt virtist þaS aS hafa hressandi áhrif á mig og hefja hug minn. “Hlustið á! Þetta er brúSkaupshringing. Einj- hverjir verSa þó hamingjusamir 1 dag.” Miss Vane leit á mig. Hún var föl mjög, og sagöi: “Hamingjusamir! BrúSkaup er hörmuleg- asti skrípaleikur sem til er hér í heimi.” 'Þetta sagSi hún meS miklum ákafa. “Þetta sýnist mér skrítin skoðun,” svaraði eg. Hún brosti, og sorgar andvarp steig upp af bleikum vörum hennar. “Til brúðkaupanna er stúnd- um stofnað meS svikum, stundum af grimd, en aldrei til aS farsæla fólk.” “Þ.ví fer betur, aS ekki hafa allir sömu skoðun í þessum efnum eins og þér,” mælti eg. “Ef svo væri, þá mundu færri hjörtu bugast af harmi og vonbrigSum heldur en nú á sér staS,” svar- aði hún. “/E! við skulum koma brott héSan, svo aði viS heyrum ekki lengur þenna ömurlega hringing- arhljóm, Mrs. Neville,” mælti hún enn ftremur og var sem hrollur færi um hana. En það var eins og við þetta herti á hringingv unni í gamla gráa kirkjuturninlum, og hljómurinn barst glaSvær og hrífandi langar leiSir í veðurblíS- unni . En eg sá aS Huldu leiS illa. Hxin greip hönd- um fyrir eyrun, eins o ghún vildi ekki heyra klukkna- hljóminn og varimar á henni urðu eins og blóSlaus- ar. ViS hrööuSum okkur inn í skóginn þangaS til við heyrðum klukknahljóminn ekki lengur. Litlu seinna hallaöi Hulda sér fram á litía girSingarhliðiS, sem var utan við kjarrskóginrt, og þögSium viS þar báSar stundarkom. “EruS þér þreytt?” spurSi eg loksins. “Mrs. Neville,” mælti hún, “eg er fxis til aS ganga úti meS ySur hvenær sem er, en eg ætla aS biðja ySur aS fara eldrei meS mig þangaS sem viS getum heyrt klukknahljóm.” Eg lofaði henni aS hugsa eftir þvi', og fór hún því næst heim án þess aS viS töluSum meira saman. Smátt og smátt virtist koma annar og nýr svipur á andlit hennar. Eg sá þar drætti, sem báru vott tun þrautreynt þolgæði, sársauka rangsleitninnar og höfr uga harma, er aldrei mundu fymast; og þessir drættir urSu skýrari dag frá degi. VII. KAPITULI. En kyrðinni umhverfis River House var raskaS án þess aS eg fengi við því gert. Sjálfrar mín vegna stóS mér þetta ekki á mjög miiklu, en eg vorkendi Huldu þaS .Svo vildi til, aS járnbrautarfélag nokk- urt hafBi verið myndaö, og eg neyddist til, eftir mák- inn rekstur og forboö, að leyfa félaginlu aS leggja járnbraut yfir bezta blettinn á landareign minni. Qg þaS sem verra var, aS brú var bygð yfír ána rétt hjá River House, því aS þaSan lá brautin til Daintree. Mér var mjög illa viB þetta, því aS nú vissi eg aS hvæs eimlestanna mundi taka yfir söng náttgalanna og hinn hugljúfa niS árinnar. Þegar eg heyrði, aS þetta væri fullráöiö, fór eg á fund Huldu til aS segja henni þessi tíöindi. Hún tók þeim svo rólega, aS mig furðaSí á, og þlóttist ekkert i þvi skilja, aS eg skyldi vera gröm yfir því.. “Þér verö:ö að játa þaS með mér, Miss Vane, aS þetta er mjög leiSinlegt.” Hún leit á mig en eg sá aS hún var annars hugar. “Þaö gerir ekkert til míni vegna/ svaraöi hún'. “Eg ætla ekkert aS skift amér af hvæsum eimlest- anna; ætla aS láta sem eg heyri þaS ekki; en þfér enxö langt í burtu, svo aS yöur gerir þaö líklega ekki mikiö ónæöi. Eg mun ekki taka mér þann hávaöa nærri.

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.