Lögberg - 11.09.1913, Blaðsíða 2

2
LÖGBERGr, FIMTUDAGINN II. Septeniber 1913.
Skipakostur íslendinga
fyfr og síðar.
Niöurl.
Reikna má og í peningum hinn
beina skaða af verri kjörum í sam-
anburði við skárri kjör. I Birki-
beinum, II. ári, bls. 69—70 liefi eg
gert það og bygt á skýrslum frá
Þórarni Tuliniusi. Sá reikningur
er lauslega svo, að 10,000,000 kr.
liggja ofliorgaðar í vasa “samein-
aða félagsins’’ komnar úr vasa
vor íslendinga. Og naeði það fé-
lag sömu tökum aftur og tíu ára
samningi, þá mundum vér á þeim
tima skaðast um hálfa sjöundu
miljón samanborið við kjör síð-
ustu ára.
ísland er ennþá skipalaust land
til verzlunar, þótt fiskifloti þess
sé nokkur og vaxi. Enda hefir
það sýnt sig á þeim kjörum, sem
vér höfum átt við að búa. Þess-
vegna er nú brýn þörf að athuga
hvert stefnir. zEttum vér nú ekki
að þurfa fleiri alda reynslu til þess
^ð vita að skipalaust eyland er
ánauðugt land.
VI.
Hvert stefnir 1913?
í fyrra baðst “Thore” undan
samningum sínum og fékk lausn,
J)ó að þvi til skildu, að það héldi
áfram ferðum milli landa og kæmi
við í þýzkri höfn ft. d. Lvbiku).
Stjórn íslands varð því að semja
um strandferðir hér við land 1913.
Hún hefir neyðst til að semja við
“sameinaða félagið” og orðið að
sæta afarkostum.
Fargjöld hafa hækkað gífurlega
og flutningsgjöld töluvert um-
hverfis landið. Milli landa hefir
og hækkað í sumu flutningsgjald-
ið og fargjald fyrir þá, sem koma
eða fara norður um Iandið út eða
utan.
Hækkun á fargjöldum umhverfs
is land er svo mikil, að meðaltal
allra meðaltala reiknað i hundruð-
um (°/c) er 69. Farmgjöld hækka
sem hér segir: Trosfiskur um
200%; tólg um 20/0 5 saltfisks-
bögglar um 42,9% ; steinlím um
25% ; múrsteinn um 500% ; kalk
og tjara um 50%; kjöt, lax og
hrogn um 20%. Minsta gjald um
100% ; hálft gjald minkar um 2-3.;
skipaskipsgjald er lagt á, 5 kr. á
smálest ef flytja þarf í land og
þaðan á skip, en 3 kr. ef flutt er
milli skipa.
Milli landa hækkar fargjald um
46% fyrir þá sem fara frá eða ttl
Reykjavíkur norðan um land eða
út, minkar eftir því sem nær verð-
ur Akureyri. Farmgjöld hækka
frá Kaupmannahöfn, sem hér seg-
ir: Leirvörur ffajancej um 65%;
þungaleir furtapottar o. þ. h.) um
41%. Frá Leith: Bygg, mjöl,
mais, baunir, jarðepli, hrisgrjón,
hveiti, bankabygg og jarðeplamjöl
um 12; járn og stál í stöng-
um og plönkum, bárujárn og járn-
hlekkir, járnpípur, stálkaðlar og
gaddavir um 25% ; sóda feiti, síróp,
sápa, baðmeðöl um 25% ; Sykur í
sekkjum, kössum og umbúðum
um 20% ; kaðlar og færi um 60% ;
Ostar og flesk um 14^2%; keks
ttm 20%. fHéðan:J gærur saltað-
ar húðir og tólg um 10%.
Mjög erfitt er það að sjá, hve
mikilli upphæð þetta nemur. Þ,ví
að svo er ramur selstöðubragur á
öllttm verzlunarviðskifttim vorum,
að allar skýrslur félaganna, sem
hingað sigla, liggja austur t Kaup-
mannahöfn. Eg hefi þó gert til-
raun. Hefi eg stuðst við það, sem
afgreiðsla “Thore” hefir og áætl-
anir bygðar á þvi, mjög svo var-
kárar; auk jæss við upplýsingar
frá reyndum og greinagóðum is-
lenzkum kaupmönnnm. Og að lok-
utn hefi eg farið eftir verzlunar-
skýrslum íslands, þar sem |>eim
var við komið. Reikningurinn er
bygður á jafnmiklum flutningi
sem var síðustu árin, t. d. skýrsl-
um 1910. Alstaðar er gert sem
minst úr hækkuninni, og mun hún
því vera heldur meiri, því að flutn-
ingar aukast ár frá ári. Eftir þess-
um reikningi verður fargjalda og
farmflutnings hækkunin umhverfis
landið kr. 34,020; og fargjalda og
farmflutnings hækkun milli landa
kr. 180,389.
Allstaðar er reiknab hvað hæði
félögin hafa flutt, því að sjálfsagt
má telja að önnur félög sé eigi ó-
dýrari en það, sem hefir styrk úr
landssjóði. Geri eg að bæði fé-
lögin hafi t flutningsgjald 1,900,-
000 kr. þar frá dreg eg 150,000 kr.
í fargjöld, og frá afganginum
10%. Er þá eftir hérumbil 150,060
kr. Tíundarafsláttur af því fæst
ekki nenta í þau skifti sem maður
flytur fyrir 300 kr. með. skipinu
á einu farmskírteini. En það segja
kunnugir menn að sé boðið með
svipuðum hætti sem refurinn gerði,
þá er hann bar storkinum mat á
grunnum diski. Því að menn yrðu
til þess að hafa umboðsmann á
hverri höfn, til þess að safna vöru-
sendingunum saman, og mundi
það verða meiri kostnaður, en
missir afsláttarins. Þeir einir fá
nú jienna afslátt, sem oss er ekk-
ert lið i, umboðsmenn í Kaup-
ntannahöfn og selstöðu menn sem
eiga jiar heima. Verða Islending-
ar að borga fult flutningsgjald
fyrir þvi, og má oss í léttu rúmi
liggja, hvort þessar krónur lenda í
vasa danskra eimskipafélaga eða
danskra kaupmanna. Önnur óná-
kvæntni er í því fólgin, að eigi hafa
allir áður fengið jænnan tíundar-
afslátt, en þar í móti kemur hitt,
að auk tvennra tíunda fengu marg-
ir áður eina eða tvennar fimmtir
í afslátt, sem falla nú að sjálf-
sögðu niður, eða lenda á þeim
stöðum, sem íslandi verður aldrei
ið bæði fljótt og vel. En yerzlun-
aiflotinn er enginn, ekki eitt ein-
asta skip. Þó má nú sjá, að engin
nauðsyn er oss brýnni en sú, að
koma upp nægum vcrz.«marflota.
Því að einskis eigum vér úrkosta
oss til varnar, ef samtök eru gerð
móti oss þ. e. ef gerður er hringur
utan um oss. En jiað.mun í raun-
inni vera nú, livort sem samning-
um er bundið eður eigi.
Þann herfjötur höggvum vér
eigi af oss með öðru vopni en
skipum. Hefi eg beinlinis og ó-
beinlínis rakið til jæss fullgild rök
í undanförnum köflum þessa rits
og skorðað þau við viturra manna
mál og reynslu heimsins. En í
lið að. En sökum þess, að eg | upphafi jæssa kafla mintist eg á
vildi vera viss um að reikna ekki j dugnað Hollendinga og þrautsegju
ofhátt hefi eg sleft jrrem stórum ; Englendinga til þess, að brýna fvr
liðum:
! ir mönnum að eigi tjóar að gefast
1. Meðan vér létum skip ganga til : upþ, J)ótt ekki falli tré við fyrsta
Hamborgar flutti sameinaða félag-
ið vörur frá Hamborg sem hingað
högg.
Nauðsyn vor skipar
oss
verk
áttu að fara, ókeypis til Khafnar. : með j)ví valdi, sem hún ein hefir
Aætlun mín hér að framan var
bygð eingöngu á þvi, sem “Thore”-
félagið flutti. Þiá upphæð mætti
að minsta kosti tvöfalda. En eg
legg hana ofaná.
og allir verða að hlýða. Nú skip
ar hún oss tafarlaust að afla oss
nægra skipa til
verzlun vora sjálfir. Verður því j
nú í fám orðum sagt, 1. hve mikið
2. Vafalaust hækkar Björgvin- sú útgerð mundi kosta og 2. hversu
arútgerðin að sama skapi sem hin j framkvæmd skuli háttað
félögin og mundi þar koma álitleg
upphæð.
Nú hefi eg spurst fyrir hjá
En hana legg eg ofaná. ýmsum merkum mönnum hér, sem
bezt þekkja til útgerðar og set hér
áætlun, sem gert hefir Páll Hall-
dórsson stýrimannaskólastjóri:
‘Áætlun
3. Allur flutningur frá Bret-
landi, sem mældur er í rúmfetum,
er mældur af félögunum i enskum
fetum. Það er minna en danskt
fet. Ein rúmstika ('cubicmeterj
er 32,35 rúmfet dönsk, en 35-32 i yfir mánaðarleg útgjöld gufuskips,
rúmfet ensk. Sá munur er 9,18%. j sem gert er ráð fyrir að sé um
\ erður j)að }>á ósatt um })ær vör- ; T2oo smálestir brúttó og 700 smá-
ur að sé 10% ódýrari í flutningi ]estjr nettó. Aætlað er að skipið
frá Leith en frá Kaupmannahöfn. kosti upl 400)ooo kr„ hafi 900 h. a.
En
j gufuvél, og sé bæði
1 vöruflutningaskip.
mann- og
Þetta yrði og álitleg upphæð.
eg legg hana og ofaná.
Tel eg þá varlega áætlað er eg Gert er ráð fyrir að skipið fari
legg saman hækkun fargjalds og ti] jafnaðar eina ferð á mánuði og
farmflutningsgjalds kringutn land j sigjj minj Kaupmannahafnar, Leith
og til útlanda, verða samtals kr
214,409, eða ef hefluð er talan
200,000 kr„ og eru þar þá enn
lagðar fjórtán jiúsundir ofan á.
Margir munu nú segja, að öll
von sé á að farmgjöld og fargjöld
liækki nú, er þau hafa hækkað svo
í umheimi. En þar til er því að
svara, að þessi gjöld hafa verið
ærið há alla tíð hingað til lands
af þvi að skip hafa oft orðið að
fara farmlaus heim aftur. En
þetta er nú orðið alt öðruvisi, því
að nú fá þau oftast fullfermi á
heimleiðinni. Var því miklu minni
eða engin þörf á að hækka.
Hvert stefnir þá? Hér er unn-
ið með öllum nútímans vopnum svo
langt sem Iög leyfa
— að því, sem íslendingar báðust
undan og átöldu harðlega 1795.
Q£ stefnan er norður og niður.
og Reykjavíkur auk fárra hafna
íá íslandi. Ennfremur er gert ráð
j fyrir að skipið sigli 20 daga, en
I liggi á höfnum í 10 daga.
ingsgjalds 20 kr: á hverja smálest
að frádregnum öllum tiundariviln-
unum. Þá þUrfa skipin öll að
flytja á ári 690,000 :20 smálestir
til þess að vinna á móti kostnaði
= 34,500 smál.
Látum hvert skip fara eina ferð
á mánuði. Nú ber hvert skip 700
smálestir, eða þau öll 2,100' smál.
Ef þau hefðu fullfermi báðar leið-
ir gætu þau flutt 12.2100.2 =
50,400 smál. En ofdjarft væri að
reikna rneð því. Lítum því á hitt,
hversu margar smálestir þau þurfa
að flytja til þess að fylla töluna
34,500 sml. Tólf ferðir þriggja
skipa verða 36 ferðir ffram og
afturj. Þarf þá að flytjast með
hverri ferð til jafnaðar 34,500 : 36
= 958.3 eða sem næst 2-3. af
farmþoli skipsins. Er það naum-
ast ógætilega áætlað, ef viturlega er
til útgerðarinnar stofnað og vel
áhaldið. Þó vil eg vera viss um
að reikna ekki ofmiklar tekjurnar
og legg því ofan á borgun fyrir
póstflutning, landsjóðsstyrk og
aðrar ívilnanir, sem innlend útgerð
þess að annast j fær að sjálfsögðu.
Farþegagjald verður þá hreinn
ágóði fyrir utan þá 8% af verði
skipanna, sem eg bætti við kostn-
aðinn. Gerum ráð fyrir 100,000
kr. Ef sá árlegur ágóði væri sett-
ur á vöxtu jafnóðum með 5% þá
væri hann orðinp hérumbil 1,258,-
000 kr. eftir 10 ár. ÍJtgerðin gæti
með öðrum orðum endurnýjað öll
sín skip 10. hvert ár, eða stækkað
sig um helming eftir fyrsta ára-
tuginn.
Til þess nú að sýna, hversu var-
lega hér er reiknað, læt eg fylgja
aðra kostnaðaráætlun eftir Magn-
ús stýrimannakennara og útgerð-
armann Magnússon:
“Áætlun um útgerð á eimskipi
að dýrleik 400 þús. krónur, stærð-
in 1050 smál. brutto, en netto 650.
Gert er ráð fyrir að skipið noti
tvíhitaða gufu og hafi 800 hestöfl.
Kostnaður á mánuði.
Kol í 15 daga á dag 12
smál. verð 11 kr. .. kr. 1,980,00
skipstjóra kr. 250 Kol í 16 daga á dag 3
stýrimanna 1— 270 smál verð 11 kr — 495.00
8 háseta 65/^1 . . . — 520 kaup skipstjóra . . . . — 333.33
tveggja vélastjóra - 385 Kaup 2 stýrimanna . . — 250,00
aðstoðarm • - 85 Kaup 1., 2. og 3. vélstj. — 450,00
5 kyndara 65/m . •• —325 Kaúp 4 kyndara . . . —280,00
vn.
HvaS eiga íslendingar að geraf
A 15. öld voru Hollendingar ein-
ráðir á hafinu umhverfis England
og Skotland. Þieir stunduðu þar
fiskiveiðar á hafskipum og þeir
keyptu þar fisk af landsmönnum,
verkuðu sjálfir og seldu siðan. !
Þetta nefndu þeir gullnámu sína.
Ekki var það öfundlaust, er Skot-
ar og Lnglar horfðu á þá draga
fiskinn. En þeim var alt ófært
sakir skipaskorts svo sem Islend-!
ingum. Tóku þeir nú það ráð að
banna fiskikaup, en er Skotar C °
reru út til Hollendinga,
bannað að selja fisk nema á landi,
og lögðu við 100 sterlingpund, ef
af var brugðið. Þeir settu og
landhelgismark, jfeir leyfðu rán-
skap við Hollendinga. Liðu svo
fram stundir, nær því hálf önnur
öld. Þö hittu Bretar ekki betra
ráð 1636 en að leggja 30,000 stp.
gjald á fyrir veiðiréttinn eitt sum-
ar. Hollendingar guldu 540,000
kr. og — græddu. En þegar hér
var komið sögunni sáu Bretar, að
ekki hljóp fiskurinn á land til
jæirra, þótt jæir legðu kvaðir á
Hollenrlinga, og eins hitt að betra
var að hætta nokkru til að vinna
sjálfir i gullnámunni og fá mikinn
auð, en að taka lítinn hlut á þurru
landi. Tóku nú jarlar og hertog-
ar og önnur stórmenni að stofna
útgerðarfélag til fiskiveiða á haf-
skipum. Þessi félög fóru hvað
eftir annað um koll og varð skað-
inn stundum 50,000 stp„ stundum
300,000. En Bretinn lét sig ekki,
lieldur hélt hann áfram. Afleið-
ingarnar eru öllum kunnar, er
vita um auð og skipakost Breta á
siðari öldum .
Noregur sökk aldrei svo djúpt
setn vér íslendingar, því að Björg-
vin varð aldrei skipalaus með öllu.
En þrátt fyrir öll einkaréttindin
var risið þó ekki meira en svo, að
1615 fluttist norsk vara þaðan
ekki nema að % á norskum skip-
um. En þeim varð skjótara til
viðreisnar en oss fyrir þá sök, að
þeir áttu jafnan nokkum skip-
akost og gnægð efniviðar. Þeir
fóru að vitkast í lok seytjándu ald-
ar. En vér losnuðum ekki fyr en
frekri hálfri annari öld síðar og —
erum skipalausir enn.
Raunar er fiskifloti vor öllum
vonum framar og hefir hann vax-
Alls .. . . kr. 1,835
Fæðispeningar þessara 19 manna
á mánuði (T9. 1,50. 30J alls kr. 855
Af góðum kolum er gert ráð
fyrir að gufuvélin brúki 0,7 kg.
pr. hestafl á 1 t. fvanaleg þrígeng
vélý. Yfir sólarhringinn brúkar
)g lengra | j>á 900 h. a. gufuvél 900.0,7.24
= 15120 kg. = 15,12 smál. á 15 sh. ;
fiö-íS-J: 15-, 13-5° 20 kr. 4,050
Brúki vélin þríhitaða gufu
má draga minst 20% frá
kolabrúkuninni, eða kr.
810 á 20 dögum.
Vátryggingargjald, 6% af
400,000 í 1 mánuð .. — 2,000
Rentur af 400,000 í 1
mánuð, 5% .. ..........— 1,667
Fyming skipsins, 4% af
! 400,000 í 1 mánuð, 1-12.
í af 16,000 .. ..........— 1,333
Viðhaldsk. skipsins, 1-12.
af c 4,000..................—333
Hafnargjald, vitag., hafn-
sögugjáld ofl. í Rvík .. —450
do í Leith 500K2 .. .. —1,000
Kaupmannahöfn .. — 500
% til skipstjórans . . . . c — 150
,a va.r | Eftirvinnugjald til háset-
ar.na..................c — 120
Laun og ferðakostnaður
forstjóra útgerðarinnar — 500
Laun afgr.-manna, skrif-
stofukostnaður pakkhús-
leiga o. fl............—1,250
Kolabrúkun við land, c 3
smál. á dag í 10 daga =
30 smál. á 13-50.........—540
Ýmisleg útgjöld...........— 552
Kaup 8 háseta..........— 480,00
Yfirvinna, ferm. og aff. — 750,00
Hafnargjöld...........—2,000,00
Vextir af 400 þúsund-
um 534% ........— 1.833,33
Vátrygging............—2,000,00
Viðhald...............— 250,00
Vélaolía..............— 180,00
j Fæði handa 22 mönn-
um (V-35. pr. mann á
<lagj .. . ...........
Rírnun á skipi 3% ..
Stjórnarkostnaður ef
skipin væru 2 .. ..
Niðaróss — 995 sjóm. (íjm.).
Björgvinjar — 855 — —
Leith — 920 — —
Liverpool — 865 — —
Hamborgar —1255 — —
Rvk-L.-K. — 1530 — —
Frá Leith til
Kaupmh — 610 — —
Rvík-Leith-
Kaupmh
1530 — —
Með tólf vikna skriði á vöku fer
skip til Björgvinjar á 71 klst.,
til Liverpool á 72 1-12., til Leith
á 76 2-3., til Niðaróss á 82 11-12.,
til Hamborgar 104 7-12., en til
Kaupmannahafnar á 127^2-
Eftir þessu getur hver maður
sjálfur reiknað hvert ódýrara muni
að sigla og hvert dýrast. En ger-
um nú ráð fyrir að vér létum
Auatmenn sjálfa halda uppi skipa-
ferðum milli Björgvinjar og ís-
lands, en vér ætluðum sjálfir að
annast flutninga að öðru leyti. Þ|á
er þess að gæta, að vér þurfum
einskis með af dönskum vörum, en
þýzkar vörur mundum vér sækja
til Hamborgar; að Danir kaupa
eigi af oss nema hesta og kjöt, og
nægði að koma þar við tvær ferð-
ir á ári. Þær vörur sem eigi koma
frá Noregi eður Þýzkalandi ætt-
um vér þá að kaupa í Liverpool,
og til þessara tveggja stórþjóða,
Þjjóðverja og Engla, mundum vér
flytja megnið af vorum a'rurðum.
Þaðan mundi og von miklu fleiri
ferðamanna en hingað til hafa gist
oss. Lítum nú snöggvast á, hvem
tímasparnað þetta hefir i för með'
sér. Þegar skip vor færi til Kaup-
mannahafnar, væri óþarft að koma
við í Leith. Græddist við það 3
dagar aðra leiðina, 1 á vegalengd
2 í höfn. Hver férð til Hamborg-
ar fram og aftur er tveim dögum
styttri, en til Kaupmannahafnar.
En langmestu munar á ferðum til
Liverpool. í áætlun Páls skóla-
stjóra’hér að framan er gert ráð
fyrir að skipið sé 20 daga í sjó
og 10 í hofnum. Með sama kostn-
aði getur skipið farið þrjár ferðir
á mánuði til Liverpool. Liggur
því í augum uppi að með þessu
móti ykist flutningsmagn útgerð-
arinnar að miklum mun. Nægir
þetta til þess, að sýna Ijóslega að
eigi var gert ofmikið úr tekjum
hér að framan, heldur oflítið úr
gróðanum. En hversu rétt sem
hér er með farið og varlega áætl-
að, þá er þó einn hlutur til, er get-
ur ónýtt alt: ósvífin samkepni.
Við henni verður að. sjá. En hver
á að hengja bjölluna á köttinn? og
hvernig?
Sá verður að hafa gróðavon af
verkinu, sem vinnur það, og svo
vel verður að vera frá gengið að
eigi mistakist. Þyí að bæði er það,
^PLCXLað eg trúi eigi Islendingum til slíks
1,000,00 | jiolgæðis, sem Bretar sýndu, er
| þeir komu upp skipastól sinum, og
800,00 j eigi síður hitt, að allar ófarir falla
| þyngra á smáa þjóð en stóra.
Samtals kr. 13,972,66 | Fiskiflotinn hefir aldrei orðið fyr-
Samtals kr. 17,000
á mánuði eða kr. 567 á dag til
jafnaðar.
Reykjavík 29. Jan. 1913.
Páll Halldórsson.
Þjó hefir höfundur þessarar
áætlunar síðar sagt mér að hann
muni hafa reiknað kol 2,000 kr.
dýrari um mánuðinn, en þörf var
á. Samt legg eg jæssa áætlun til
grundvallar ('17,000 á mánuðij
þvi að vel má vera að skipið sé
ætlað of ódýrt. En })ótt gert væri
ráð fyrir að það kostaði 475,000
kr. ])á yrði }>ó munurinn á vöxt-
um, fyrning og viðhaldi eigi meiri
en hérumbil 600 kr. Þá v.æri þó
ójiarflega hátt reiknað um 1,400
kr. á mánuði. Geri eg því mán-
aðarkostnaðinn 16,000 kr.
Þess ber enn að geta að 900
hestafla vél veitir skipinu 12 vikna
skrið.
Úthaldskostnaður þriggja slíkra
skipa yrði þá 12.16,000.3 =
576,000 kr. á ári.
Gerum nú ráð fyrir að skipaeig-
endur vilji leggja á 6% af hluta-
bréfunum og 2% í varasjóð. Þjá
bættust við kostnaðinn 8 °/0 af
1,425,000 kr. = 114,000 kr. Skip-
in þyrftu þá að vinna sér inn
576,000 kr. x 114,000 kr. = 690,-
000 kr. setjum nú meðaltal flutn-
Reykjavík 11. Febr. 1913.
M. Magnússon.”
Þótt jressi áætlun sé lægri en
hin, þá er hún þó gætilega samin
og alls eigi ofhá. Þó munar
2,000 kr. á mánuði frá því sem eg
reiknaði. Væri sá munur 72,000
kr. á ári fyrir þriggja skipa út-
gerð. Getur hver maður reiknað,
hverju munar að öðru leyti.
Eins er enn ógetið við reikning
minn, sem bygður er á hinni
hærri áætlun, að eg hefi eigi tekið
tillit til þess, að forstöðukaup og
skrifstofukostnaður verður nálega
hinn sami fyrir þrjú skip sem fyr-
ir eitt. Er þá ofreiknað fyrir tvö
skip í þessum liðum. Til dæmis
nefni eg að laun og ferðakostnað-
ur forstjóra, 500 kr. á mánuði
eftir áætlun Páls, þarf eigi að
reikna nema einu skipinu til gjalda.
Sparast })ar 1,000 kr. á mánuði.
Siðari liður í áætlun Magnúsar
mundi og lækka nokkuð hlutfalls-
lega ef þrjú væri skipin. Sést af
])essu að eg hefi alstaðar reiknað
gjöld í hæsta Iagi og sumstaðar,
sem í þessu atriði, óþarflega hátt.
Þjó borgar útgerðin srg vel. Ætti
þetta að vera trygging og huggun
J)eim, s^m hræddir kunna að vera
við slikt tækifæri.
Þó mun eg nú leiða rök að þvi,
að ágóði muni að Iíkindum verða
töluvert meiri. Flutningsmagn er
eigi eingöngu komið undir stærð
og fjölda skipanna, heldur og þeim
tíma, sem þarf til hverrar ferðar,
eða með öðrum orðum vegalengd-
um og viðstöðuþörf. Byrjum á
hinu siðasta. Þess er nú eigi langt
að biða að höfnin hér í Reykjavík
komist svo langt, að eigi þurfi að
falla niður verk, þótt hvessi. Á
Akureyri, ísafirði og Seyðisfirði
geta skip þegar legið við bryggjur.
Þhrí því eigi að gera ráð fyrir
töfum á höfnum, en það kostar oft
ærið fé, er skip verða að liggja
hér aðgerðarlaus, 500 kr. á dag eða
meira. Þó ráða vegalengdir miklu
meira um. Þess vegna bað eg for-
stöðumann stýrimannaskólans að
mæla fyrir mig fjarlægðir til þeirra
‘staða, sem mestar samgöngur eru
við, og auk þess til Hamborgar og
Liverpool. Svar hans er svo;
Vegalengd frá Reykjavík til
ir stórslysum hjá oss, enda er eigi
að óttast samkepni með sama hætti
sem um verzlunarflotann.
Kaupmenn og kaupfélög eiga að
framkvæma það verk, sem nauð-
syn landsins krefst að nú verði
unnið, að taka alla flutninga í vor-
ar eigin hendur. Þeir ráða fyrir
flutningunum og þeirra er brýn-
ust skyldan, sín sjálfra vegna og
viðskiftavina sinna, að sjá um að
verzlunin sé eigi aðeins frjáls i
orði kveðnu, heldur í raun og veru.
Þetta má verða með þeirn hætti,
er nú skal greina:
Frá 1906—1910 voru innlendir
kaupmenn að meðaltali um 400.
Geri eg ráð fyrir að af þeim taki
hundrað 3,000 króna liluti í fram-
annefndri útgerð . . . kr. 300,000
100 taki 2,000 kr. hluti — 200,000
100 taki 1,200 kr. hluti —120,000
100 taki 800 kr. hluti — 80,000
Landsmenn kaupa 2,000
hundrað kr. hluti . . — 200,000
Landið................—550,000
Og væri það alls . .. kr. 1,450,000
Þ|á þyrftu kaupmenn allir að
skuldbinda sig til að flytja vörur
sinar með skipum íslenzka félags-
in& i fimm ár fyrst um sinn og
leggja við óbærilegar sektir, ef af
■sé brugðið. Þá mundi eigi skorta
farm og ])á gæti ekkert félag og
enginn hringur hnekt útgerð vorri,
hversu miklum auði sem það
stýrði.
Einn vegur væri þó til að
hnekkja slikum framkvæmdum.
Ef nýjir kaupmenn settust hér aðr
er flyttu vörur með keppinautum
íslenzkrar útgerðar fyrir lítið eða
ekki neitt og seldu ódýrar en ís-
lenzkir kaupmenn, þá væri hætta j
búin. En láta mundu Islendingar j
koma þar krók á móti bragði og
verzla. eigi við þá, heldur hafa á :
þeim sömu tökin sem landsmenn í
höfðu forðum á Una enum danska. j
Eg þýkist nú hafa sýnt rækilega !
fram á þetta tvent;
1. Að íslendingum er lífsnauð- j
syn að eiga svo mikinn skipastól ^
til vöruflutninga og mannflutninga
sem viðskiftaþörf landsins krefur, J
engu síður en t. d. Englendingum
er þörf herflota til þess að tryggja
heimsveldi sitt.
2. Að það er ekki aðeins fært
og framkvæmanda, heldur og
gróðavænlegt, ef íslendingar skilja
nauðsyn sína og mátt og neyta
þess eins vopns, sem bítur bezt og
jafnvel hið eina, sem þeir eiga völ
á. Þetta vopn er; samtök og sam-
vinna með þeim hætti, sem lýst
var hér að framan.
Með svo feldum rökum vildi eg
hafa stutt þá tillögu mína um end-
urbætur á verzlunarfari Islands,
sem eg leyfi mér hér með að bera
fram fyrir stjórnina:
A. Stjórnin stefnir til sin bæði
þeim kaupmönnum, sem hafa nú
])egar með höndum stofnun inn-
lends eimskipafélags, og öðrum
helztu mönnum verzlunarstéttar-
innar, sem til næst, til jiess að
ráðgast við þá um. hversu þetta
mál skal upp taka svo að eigi falli
niður.
B. Stjórnin leggur fyrir næsta
Alþingi frumvarp til laga um
heimild fyrir stjórnina að kaupa
alt að 2-5. af hlutabréfum íslenzks
eimskipafélags, sem
1. er að minsta kosti að helmingi
eign islenzkra, þ. e. hér heimil-
isfastra, kaupmanna,
2. en að öllu leyti eign þeirra,
landssjóðs og einstakra manna,
heimilisfastra hér á landi,
13. og sé hlutabréfin bundin við
nafn, enda megi ekki selja þau
öðrum en innlendum, þ. e. hér
lieimilisföstum mönnum (nema
stjórnin finni annan öruggan veg
því til varnar að útgerðin geti
lent í höndum óvina íslenzkra
sighngaj,
4. en útgerðinni trygður farmur
með fimm ára samningi við alla
kaupmenn, sem eiga hluti í
henni, og sem fleáta aðra, er yf-
ir flutningi ráða.
m * *
Þ|essi ritgerð er bréf viðskifta-
ráðunautar til stjórnarinnar um
samgöngur vorar við önnur lönd.
En hún er auk jiess framhald
greinar jieirrar í Birkibeinum II
ári 74—76, er eg kallaði óyggjandi
rök. Var þar inngangur, en þessi
grein er fyrsti kafli af rökum þeim,
er eg tel til þess, að rétt hafi verið
stefna meiri hlutans á þingi 1909.
Það þing vildi einmitt að vér tækj-
um skipagöngur í vorar eigin hend-
ur, og hefi eg hér leitast við að
leiða óyggjandi rök að því, að sú
stefna sé rétt.
Enginn efi er á þvi, að gróða-
vænlegt sé og sjálfsagt að snúa nú
þegar að framkvæmdum, annað-
hvort með því móti, sem eg hefi
lagt til, eða á einhvern annan hátt,
ef nokkur finst jafntryggur. Hafa
nú landsmenn gætur á, hve skjótt
kaupmannastéttin bregður við og
hversu þrautseig hún verður að
fylgja málinu fram til sigurs.
Sú stétt ber ábyrgðina.
Gleymst hefir mér að geta þess
að til Gautaborgar er 100 sjómíl-
um styttra en til Kaupmanna-
hafnar. Hins er og getanda, að
eigi má langt líða, áður en vér
hefjum beinar samgöngur við
Vesturheim. Því að þaðan fáum
vér steinolíu, hveiti, o. fl.; þaðan
má og fá góðan við og ódýran;
þangað seljum vér mestan hluta af
ullinni, og því eigi þörf að senda
hana fyrst austur um Rússland;
þar mun og markaður fyrir hesta,
síld o. fl .— Leiðin er að vísu
nokkru lengri en suður og austur,
en styttra er þó héðan en nokkur
önnur leið þangað vestur: Frá
Rvik til C. Race á Nýfundnalandi
eru 1480 sjómílur. — C. Race til
Boston eða Quebec um 950 sjóm.,
þá jafnlangt til Boston og Quebec
frá Rvík 2430. —
Verður síðar vikið að þessu efni
í sambandi við hafnargerðina í
Reykjavík.
—Birkibeinar.
Til hiuna framliðnu.
Eftir Schack Staffedt.
Þjetta kvæði birtist réttum þrem
vikum fyrir dauða skáldsins og
mun vera hið síðasta, er hann
hefir orkt. — R. L.
Hvílið rótt i helgum frið!
Hjúpur blóma gröf um vefur;
leynt í trénu ljóð upp hefur
lítill söngfugl tunglsskin við.
Hvílið rótt i helgum frið !
Hvilið rótt í helgum frið!
Haustið kalda feigðar dóma
öllum jarðar birtir blóma,
bundnum eðlis lögTnál við.
Hvílið rótt í helgum frið!
Hvílið rótt í helgum frið!
Hvað sem lifir eTra’ og hrærist,
safnast alt og saman færist
Sömu leið og fóruð þið.
Hvílið rótt í helgum frið!
Stgr. Th.
stæða tið við þreskinguna. Gripir
í háu verði og mikil eftirspum.
Lömb hafa verið seld hér frá $3,75
upp í $4,50, en ])að er ekki eins
mikil eftirspurn eftir þeim eins og
gripum. Frá Langruth, sem er
næsta kaupþorp okkar, er það að
segja, að þar var stór hátið haldin
20. Júní síðastliðinn, veður var þá
mjög æslcilegt um dagínn, þar var
lika samankomið það mesta fjöl-
menni er eg hefi séð á samkomu
meðal vor. Roblin stjórnarfor-
maður og náttúrlega heiðursgestur
borgarbúa; honum kvað hafa litist
vel á sig hér, og ólyginn sagði mér,
að hans siðustu orð við sig hefðu
verið þessi: “Ef ykkur vanhagar
um eitthvað, þá látið mig vita, ef
skal bæta úr því”. Það vildi líka
svo vel til, að borgin var nýbúin að
eignast stórt og vandað greiðasölu-
hús, svo allir gestir hennar gátu
fengið alt er líkaminn þarfnaðist
með þennan dag. Stórt tjald var
reist við aðra hlið greiðasöluhúss-
ins, i því borðuðu 600 manns mið-
degismat, og 400 kveldmat. Heyrt
hefi eg að 600 dalir hafi verið af-
hentir við veitingarborðið þann
dag, og 3—400 dalir hafi verið
borgaðir fyrir ísrjóma, brjóstsykur
og annað sælgæti. 50 dali kvað
borðhald heiðursgestanna hafa
hlaupið uppá (alt gefiðj. Ræðu-
höld og leikir fóru fram þann dag
í stórum stíl, til dæmis voru þar 8
“team” úr nærliggjandi héruðum.
Iíá verðlaun voru veitt þeim er
framúr sköruðu. Tiltölulega lítið
var haft yfir af skáldskap, eftir
öðru þann dag; þó hef eg heyrt
eina vísu, sem var gerð um svín
borgarinnar þann dag. Hún er
eitthvað á þessa leið:
I Langruth margir veittu vin
var þar flest til sölu,
þar voru komin saman svin
sjö hundruð að tölu.
Þ[etta held eg nú að sé ofsagt,
því ekki hef eg séð þar, þá sjaldan
eg hef komið til borgarinnar, nema
tvö, er tilheyra greiðasöluhúsum.
Minnisvarði Jóns biskups Vídalíns
Dr. Þorvaldur Thoroddsen rit-
ar blaðinu fyrir skemstu á þessa
leið:
“Mig langar til að minnast á
Minningarsjóð Jóns biksups Vída-
líns, sem nefndur er í N. Kbl.
1911, bls. 255. Þjessi litli sjóður
er til kominn á þann hátt er nú
skal greina:
“I byrjun Ágústmánaðar 1885
var minnisvarði Hallgríms Péturs-
sonar afhjúpaður. Litlu síðar, eða
um það leyti, var eg, þá nýkominn
frá ítalíu, á gangi um “Kirkju-
brúna” með Grimi Thomsen og
Páli Melsteð, og skoðuðum við
minnisvarðann. Gat eg þess þá,
að maklegt væri að Jóni biskupi
Vídalín væri reistur varði við hitt
hornið kirkjunnar, og lofaði að
leggja eitthvað til, ef Grímur og
Páll vildu gangast fyrir samskot-
um. Þá stakk Grímur upp á því
að eg héldi fyrirlestur um eitt-
hvað af ferðum mínum erlendis í
þágu hins fyrirhugaða sjóðs, og
nokkru seinna hélt eg í alþingissal
latínuskólans fyrirlestur um lífið
í Neapel. Féð sem inn kom af-
henti eg Páli Melsteð, en ekkert
varð af samskotunum, svo málið
datt niður.
Eg veit ekki til þess að neinir
aðrir hafi lagt í sjóðinn, en veí
væri gert, ef þú eða aðrir vildu
taka málið upp að nýju.”
Páll Melsteð víkttr að þessari
sjóðsstofnun í “Endurminningum”
sínum, og Bogi bróðursonur hans
sendi söfnunarsjóðsbókina með
þeim ummælum, að stofnféð væri
mestmegnis komið fyrir ræður
tvær, er P. M. þýddi, og gaf arð-
inn að. Báðir eiga þeir þá í þessu
P. M. og Þ. Th. En lítið hefir
komið úr hvorum staðnum, enda
hendir P. M. gaman að því, að
Reykvíkingar vildu heldur rjúpur
en ræður, er hvorttveggja var boð-
ið á 25 aura.
Önnur 25 ár og meir verður
sjóðurinn að ávaxtast, eigi Vída-
línsvarði að koma upp við dóm-
kirkjuna, svipaður Hallgrímsvarða.
Féð verður á næsta nýjári réttar
100 kr. Vilji einhver flýta fyrir
varðanum, eins og dr. Þ|orvaldur
víkur að, er það þakksamlega þeg-
ið.ogyrði lagt við sjóðinn og aug-
lýst. Eftir sjö sumur eru 200 ár
liðin frá dauða ræðuskörungsins.
Kannske varðinn geti þá verið
kominn upp, ef einhverjir vilja
gott til leggja.
—N. Kbl.
Til Lögbergs.
Lögberg fræða blaðið bezt,
berst um lönd og ægi;
sína’ í akra sáir mest
F réttabréf.
Héðan er alt gott að frétta, flest-
ir búnir að heyja og slá akra sína;
þresking er byrjuð og lítur út fyr-
ir góða uppskeru, ef menn fá hag-
siðmenningar fræi.
Mímislindin mjúk og hrein,
mannvits gædd er safni;
hún um Lögbergs rennur rein
rósir svo þar dafni.
X. R.