Lögberg - 08.10.1914, Blaðsíða 2

2
LÖGBERGr, FIMTUDAGINN 8. OKTÓBER 1914
Vörn ,Hranna‘-dómar-
ans í Skírni.
Cujusvls hominis est errare,
nullius, nisi insipientis, in
errore perseverare.
Þótt “Eimr.” sé það mjög á móti
skapi, að fara í stælur eða að munn-
höggvast út úr ritdomum hennar,
verður þó í þetta skifti tæplega hjá
því komist, að taka “Hranna'-dóm-
arann í Skírni ofurlítið til bæna.
Ekki af því, að þess gerist í sjálfu
sér veruleg þörf, jafn veigalitil og
andmæli hans eru gegn ritdómi vor-
um, eða, réttara sagt, vörn hans fvrir
dómi sínum um ágæti “Hranna”-
kvæðanna, heldur af því, að hugsast
getur að einhverjir glæpist á að trúa
staðhæfingum hans, af því maðurinn
er doktor í heimspeki og kunnur rit-
höfundur, og sumir eru auk þess svo
einfaldir, að halda, að hver sá sé
kveðinn í kútinn, sem ekki svarar,
þótt þögn hans máske eingöngu stafi
af því, að hann k a n n að þegja.
Ekki getum vér þó átt við, að
rekja þessa “apologíu” dr. Guðm.
Finnbogasonar fþví sá er maðurinn,
þótt “Eimr.” hafi hingað til hlífst
við að nefna nafniðj lið fyrir lið,
því það yrði altof langt mál, heldur
verðum vér að láta oss nægja, að
grípa niður hér og þar, en láta hitt
liggja óumtalað, sem mest er veik-
burða og veigaminst. Það er t. d.
engin hætta á, að önnur eins vörn og
þetta, sannfæri nokkurn mann:
“Orðin um höfuðborg Spánar:
Með forna heimsvaldsins úrelta arf
býr hún öltur, er geyma þess heil-
ögu glóð,
tnunu allir skija, sem lesa þau með
athygli’YO. Allir sjá, að þetta er
það, sem kallað er á skólamáli: “að
gefa sig upp á gat.” Og alveg sama
máli er að gegna með þetta:
“Ekki skal eg þrátta mikið um er-
indið úr kvæðinu “Dagurinn mikli”,
sem dr. V. G. reynir að gera sér mik-
inn mat .úr. Við vitum sjálfsagt
báðir jafnmikið um það, hvernig guð
er vaxinn eða búinn og hvernig lífs-
störfum hans er háttað, og þar sem
dr. V. G. hneykslast á höfuðfaldin-
um og beltinu, er benda á, að skáldið
hugsi sér guð sem konu. þá finst mér
það ekki meiri goðgá, en ef skáldið
hefði látið guð hafa harðan hatt og
axlabönd, eins og okkur dr. V. G.
Má og minna á það, sem Jafnhárr
mælti forðum: ‘Eigi eru ásynjurn-
ar óhelgari ok eigi megu þær
minna'.”
Þá mætti máske líka “minna á”,
að eitt íslenzkt skáld hefir áður
kveðið:
“Vor guð, Jehóva,' Júpíter !” ’
en þá var séra Jón Þorláksson svo
hlálegur, að svara með þessum mið-
ttr hefluðu hendingum:
“Júpíter var kóngur í Krít —
o. s. frv.
Þá gefst og dr. G. F. alveg upp
við að verja það, er E. B. gerir
hjarta guðs að “smiðju” frumelds-
ins, þar sem “segullinn kviknar”;
enn fremur hendingarn: “Alt þigg-
ur svip og afl við hans borð”,
“stormanna spor eru stilt í hans óði”,
“stjarnanna hvel eru korn í hans
blóði” og hortittinn “ljóssins sjóður”,
og virðist því fyllilega viðtykenna
athugasemdir vorar við þetta.
Skálar viða styrkan stað
steinum varðir byggja:
sálarhliði allntjög að
anddyr garðsips liggja.
Um þessa vísu segir dr. G. F.:
“Steinum varðir skálar byggja viða-
styrkan stað. Anddyr garðsins liggja
allmjög að sálarhliði. F,g veit ekki
hvað þarf skýringar við af þessu.
Að segja, að steinum varðir skálar
byggi staðinn, finst mér jafnljóst og
ef sagt væri, að staðurinn væri gerð-
ur af skálum með grjótveggjum.”
En það er ekki nóg, að dr. G. F.
finnist þetta Ijóst. Það eru ekki all-
ir, sem geta gleypt hvaðeina hálf-
rnelt, gert sig ánægða með, að orð
séu höfð í alt annari merkingu, en
þau í raun og veru hafa í málinu, ög
klöngrast svo áfram á meira eða
minna hæpnum getgátum. — Þó dr.
G. F. taki saman “viðastyrkan” ('sem
hann sleppir í seinni skýringunni), þá
er alls ekki víst, að það sé rétt, enda
hefði þá legið næst að rita svo í
kvæðinu. En þar stendur einmitt
“viða styrkan", sem miklu fremur
bendir á, að taka eigi saman “viða-
skálar steinum varðir 6= með stein-
girðingu eða steingarði umhverfisj
byggja styrkan stað.” En hvað sem
því líður, þá er eitthvað bogið við
orðið "byggja” í þessu sambandi.
Þýðir það að “refsa" eða “búa” fþví
merkingin “leigja" kemur hér ekki
til greinaj, þannig að skálarnir hafi
reist staðinn eða búi á honum?
Hvort sem heldur er, þá er það rangt
mál. því að byggja er aðeins notað.
þegar frumlagið er persóna Jeða
persónurj. En um slíka misþyrming
á móðurmáli voru hirðir dr. G. F.
* ekkert.
Vér teljum og mjög óvíst, að dr.
G. F. hafi hitt á hið rétta, er hann
tekur saman “anddyr garðsins”; því
sé orðið “garður” hér notað í þeirri
tnerkingu, sem það hefir i í s lenzkri
tungu, þá er óhætt að staðhæfa, að
aldrei sé talað um “anddyr” á
“garði”. Og jafnvel þótt orðið væri
haft í hinni n o r s k u og dönsku
merkingu, þá getum vér fullyrt, að
alrei komi fyrir “anddyr garðsins” í
ölluni bókmentum vorum. Aftur er
“sálarhlið” einmitt á “garði” ('kirkju
garðij, og er því miklu sennilegra,
að taka eigi svo saman “anddyr
f'bæjarins, hússinsj liggja allmjög
að sálarhliði garðsins.” Auðvitað er
ekki gott að ábyrgjast, hvað maður,
sem leyfir sér að fara jafngálauslega
með tungu vora og E. B. gerir, kann
að hafa hugsað sér, en þetta sýnir
þó, að vel getur verið. að dr. G. F.
hafi einmitt misskilið það, sem hann
hcldur að hann hafi skilið, og eins
hitt, að hann verður að byggja skiln-
ing sinn á því, að skáldið brúki orð-
in í annari merkingu, en til er í ís-
lenzku—og finst ekkert athugavert
við það.
Léttan, þéttan byrðing beins
bygíu þjóðir alda.
Sléttan, skvettinn otur eins
útbjó flóðið kalda.
Um j)etta fer dr. G. F. svofeldum
orðum: “Um þessa vísu segir dr.
V. G.: ‘Manni liggur við að taka
undir með Jóni sál. Þorlákssyni og
hrópa: Hver skilur heimskuþvætt-
ing þinn? — Þú ekki sjálfur, leir-
uxinn'.” Mikils þykir honum við-
þurfa, og þó er vísan svo auðskilin,
að broslegt er 'að skýra hana: Alda
j)jóðir fþ. e.: margar kynslóðirj
bygðu léttan, J>éttan byrðing beins
Yþ- e.: húðkeipurinnj. Eins útbjó
flóðið kalda (þ. e.: hafiðj sléttan,
skvettinn otur,. Húðkeipurinn var
með öðrum orðum eins vel gerður
frá mannanna höndum og oturinn frá
náttúrunnar.”
1. Það er fullkomlega heimildar-
laust, að láta “alda þjóðir” þýða
"margar kynslóðir”, því “þjóð”
þýðir aldrei “kynslóð” (generation),
heldur sérstakur landslýður (nation),
og “öld” þýðir annaðshvort “menn”
eða “tímabil”, í fornmálinu óákveðið,
en nú vanalega 100 ár fsbr. þó
"mannsaldur”J. “Alda þjóðir” get-
ur því, ef þessi orð eru r é 11 notuð,
ekki þýtt annað en annaðhvort
“manna þjóðir” eða “tímabil Jnán-
ast 100 áraj þjóðir” — þjóðir, sem
hafa lifað svo lengi. “Alda j)jóðir”
er því hér meningarleysa, sem staka
góðgirni þarf til að fá nokkurt vit í.
2. Að kalla húðkeip eða skinnbát
Grænlendinga “byrðing beins”, er
sannarlega ekki vel valið. Því “byrð-
ingar" voru stór, fremur luraleg,
breið og borðhá flutningsskip (naves
onerariœ,), sem enn voru í brúki á
Vestfjörðum á dögum Páls Vídalíns
(sbr. Fornyrði Lögbókar 446—448J,
og j)ví harla óviðeigandi að kalla
hinti létta, mjóa og grunna húðkeip
því nafni. Auk þess er hinn hluti
kenningarinnar líka illa valinn, því
hann bendir á, að húðkeiparnir séu
aðallega úr beini, þar sem sannleik-
urinn er, að þeir eru þvínær ein-
göngu úr skinni, með veigalitlum
innviðum úr tré, en ekki beini fþó
menn kunni einhverntíma að hafa
notað bein, þegar ekk ináðist í tréj.
í “Úrvalsritum” Sig. Breiðfjörðs,
sem E. B. hefir sjálfur út gefið, lýsir
S. B. huðkeipum Grænlendinga
þannig fbls. 238J: “Skinnbátar þess-
ir eru hnýfla á milli 7 álna langir, hér
um alinnar breiðir og hálfa alin á
dýpt; þeir eru þannig gerðir, að tré-
grind er að innan, og þanið um sel-
skinn, og lokað ofanvert; þar á er
gat í miðju, svo stórt að eins, að
maðurinn fái sér þar niður komið,
og situr hann þar réttum beinum að
róðri, hvert sem hann fer.”
Eins og af þessu má sjá, eru húð
flatmaga þarna á hæðunum. En þó
að maður vildi nú vera svo góðgjarn
að taka skýringu dr. G. F. gilda, þá
yrði hugsunin samt meingölluð. Því
hversvegna er það tekið fram í þessu
sambandi, að sólin “logi” og sé
“hlý”? Er það sérstaklega einkenni-
legt fyrir sólina, j)egar hún er komin
niður að sjóndeildarhring og geislar
hennar standa í lárétta stefnu? Það
er þá alveg ný kenning. Hingað til
hafa menn álitið sólina “loga” mest
og vera heitasta, þegar hún er hæst
á lofti og geislar hennar standa lóð-
rétt niður.
En þetta verður að nægja sem
dæmi upp á skýringavarnir dr. G. F.,
annars yrði það endalaust. En þá
kemur vörn hans gtgn þeirri ásökun,
að E. B. nauðgi íslenzkunni og mis-
þyrmi, afbaki orðmyndir og breyti
merkingu þeirra og orðaskipun, eft-
ir ]>ví sem hann þurfi á að halda, til
þess að geta rímað. Og eru þá helztu
úrræðin að flýja í orðabækur yfir
fornmálið og vita, hvort þar finnist
ekkert svipað. En J>ó stundum megi
finna orð haft í einhverri merkingu
í fornmáli, þá er það engin sönnun
>ess, að leyfilegt ?é að nota það í
“þröm”, “ýmst” fyrir “ýmist” segir
dr. G. F. að eins: “Skal eg láta
hvern og einn sjálfan um J>að, hve
mikil málspell hann telur að þessu.”
Ojæja, hann vill þó ekki beinlínis
leggja út í að verja, að “hér sé ís-
lenzkan andhrein og ættgöfug og
máttug í eðli” (eins og hann komst
að orði í ritdómi sinum um “Hrann-
ir”J; en ummælin virðast þó nánast
benda á, að hann fyrir sitt leyti telji
þetta engin veruleg málspell, þó hann
vilji vera svo náðugur, að setja ekki
blátt bann fyrir, að aðrir hallist þar
að annari skoðun. En svo heldur
hann áfram:
“Hins vegar finst mér hart, að
banna að segja “óvins”, sem kemur
fyrir i fornu máli, fyrir “óvinar”, og
“viðs” fyrir “viðar”, “viður” beygist
eins og “liður”, sem stundum hefir
myndina “liðs” í eignarfalli (sjá
Noreen: Altisl. u. altnorw. Gramma-
tik. 3. útg. 385, 2). “Ýrviður” mun
vera prentvilla. “Annað, veif” særir
ekki mitt eyra.”
öldungis rétt! Það má nú víst
líka verða nokkuð bjagað málið til
j>ess, að j)að særi hans eyra. Og
prentvilluskýringin er altaf ógnar
somu merkingu í nútíðarmáli. Þau handhæg. En um “óvins” er það að
skáld, sem nú eru uppi á 20. öldinni,
verða að yrkja á máli þeirrar aldar,
en ekki á því máli, sem tíðkaðist á 9.
til 12. öld. Því “stolin orð'frá dauð-
um draugum — duga ei til að prýða
rit”, eins og Sig. Breiðfjörð kvað
Jhann sagði nú reyndar “nöfn”, en
það kemur í sama stað.niður.J
Að E. B. lætur ísland bera “drif-
bjart men f=hálsfestij yfir göfug-
um hvarmi”, vill dr. G. F. verja með
|)ví, að þegar Þrymur segi í Þryms-
kviðu “fjölda ák menja”, þá finnist
honum tvísýnt, að það hafi alt verið
“hálshringir” eða “hálsfestar”. Auð-
vitað, þar J)ýðir “menjar” kostgripir
yfirleitt. En hitt er meira tvísýnt,
að J>etta “menjar” eigi nokkuð skylt
við “men”, heldur sé ('eins og bæði
Fritzner og Eiríkur Jónsson álíta í
orðabókum sínumj alt annað orð,
sama orðið og “minjar”, sém menn
af misskilningi hafa blandað saman
við fleirtöluna af “men” og því ritað
"menjar" (sbr. “menjagripur” fyrir
“minjagripur”, “inenjar lífsins”
('Fjölni I, 119J f. “minjar lífsins”
.s.frv.
Að “lýsa lið" sé gild og góð ís-
lenzka. vill dr. G. F. verja með því,
að hann hefir í Konungsskuggsjá
fundið þessa setningu: “Sól hefir
fengit fjölskylt embætti, því at hón
skal lýsa allan heim ok verma”. En
það sannar ekki mikið, hvað sé gild
segja, að sú orðmynd kemur alls
einu sinni fyrir í fornum bókum, í
norskri þýðingu af útlendu riti, þar
sem orðið er brúkað í sérstakri
merkingu ('um djöfulinnj: “Því at
svá hræðilegan gný ok hark ok há-
reysti gerðu þessir bölvaðu úvinsins
limir”. ('Karl. 157J. En ekki er
meiri ástæða til að taka þá norsku-
slettu upp í íslenzku en t.d. “bölv-
affu” (í. bölvuðuj, sem stendur í
sömu setningunni.
En þar sem dr. G, F. segir, að
“viður” beygist eins og “liður”, sem
stundum hafi myndina “liðs” í eigpi-
arfalli,, og vitnar í því efni í mál-
fræði Nóreens, þá er þar “öllu snúið
öfugt þó, aftur og fram í hundamó.”
Nóreen egir, að “viður” beygist eins
og “vöndur’’ (sem er beygingardæmi
hansj, en að orðið “liður” ('sem
einnig beygist sem “vöndur”J sé að
|>ví leyti frábrugðið, að það geti
stundum haft “liðs” í eignarfalli.
Þetta er dálxtið annað, og sést af
því, að dr. G. F. leyfir sér að hafa
alveg hausavíxl á hlutunum. er hann I
segir, að “viður” beygist eins og1
"liður". Hann gerir undantekning-
una að aðalreglu og vill láta aðal-
regluna lúta henni. Samkvæmt slíkri
hausavíxlareglu ættu menn þá eins
að geta sagt, að “vöndur” og “fjörð-
ur” ('beygingardæmin hjá Nóreen)
beygðust eins og “liður” og gætu því
Margt er það fleira, sem vér hefð-
um haft gaman af að athuga í varn-
argrein dr. G. F., en þetta er nú orð-
ið svo langt mál, að ekki dugar að
evða meira rúmi til þess, ef annað á
að komast að, sem rúm hefir verið
ætlað. Annars hefði verið nógu
gaman að sýna fram á, hvernig dr.
G. F. kemur upp um sig í grein sinni;
að ekki einu sinni hann skilur sumt
í kvæðum E. B. Hann ímyndar sér,
að hann skilji það, en grein hans
sýnir þó berlega, að hann hefir hrap-
arlega misskilið það ('t.d. um “mold-
arbarmsins steindu taugar”, þar sem
hann hefir gengið í gildru Eimr.J.
Hann hefir og herfilega misskilið
ummæli vor um nafnið “Hrannir”,
og eins setninguna: “Þó samlíking-
in sé jafnan hin sama: ‘hafið’,” sem
var sögð til hróss, en ekki lasts, svo
óþarfi var að fara í herferð gegn
henni.
Það sem vér vildum sanna með
ritdómi vorum um “Hrannir”, var,
að þar ætti sama við og stendur í
vísu Steingríms:
“Með oflofi teygður á eyrum var
hann,
svo öll við það sannindi rengdust.
En ekki um einn þumlung hann
vaxa þó vann,
það voru að eins eyrun, sem lengd-
ust.”
Dg þetta- vonum vér að hafi tekist,
hvort sem dr. G. F. þóknast að skrifa
j)ar um fleira eða færra. — Quod
erat demonstradum.
V. G.
—Eimreiðin.
liinu óhreina lofti út.
og góð íslenzka á 20. öld, þó eitthvað haft “vönds” og “fjörðs' i eignar-
finnist í norskum ritum frá 13. öld j falli. eða að “armur” beygðist eins og
' "dagur” Yþáguf. “degi”) og gæti því
haft “ermi” (i. “armi”J i þáguf., eða
að “vík” beygist eins og “tík” og gæti
því hft “víkr” í eignrf., eða “mjólk”
eins og “mörk” og gæti þvi haft
“mjólkar” í eignarf. — Dáindisgóður
islenzkukennari að tarna!
Að “búa e-ð” þekkir hvert manns
(eins og Konungsskuggsjá og Bar
laams og Jósafatssögu). Norsku-
sletta er ekki stórum betri en
dönskusletta.
“Hrygðin lá Agli harðla á munni”
skilur dr. V. G. svo, að honum hafi
verið gjarrlt að tala um sorg sína, en
það er rangt,” segir dr. G. F, “Orð-
keiparnir harla ólíkir byrðingum, sem harðlega fþ.e. þungt a munni, og
oft voru haffærandi skip, enda getur hemur }>að heim við það, sem Egill
in þýða að réttu: Hrygðin lá Agli J barn”, segir dr. G. F., “t. d.: búa skip,
1 beð, öndvegi, hús, stofu, borð, ferð,
hver sannfært sig um það af mynd
þeirri af húðkeip, er Eimr. flytur.
3. “lóðið kalda” segir dr. G. F. að
eigi að merkja “hafið”. Sé svo ('sem
vel getur verið, að E. B. hafi ætlast
tilj, þá er það ófær kenning á haf-
inu; því hafið er ekkert kaldara en
annað vatn að öllum jafnaði, heldur • vill láta það þýða, heldur einungis
er bæði bergvatn og jökulvatn í ám 1 sama og “mjög.” Um J>etta ber öll-
kveður sjálfur í sorg sinni: “Mjök
erumk tregt tungu at hræra”. —
Þetta síðasta er dagsatt, en því meiri
fjarstæða er það hjá E. B., að segja,
að hrygðin hafi legið honum “harðla
mál.” Já, auðvitað. En hvað kemur
það því máli við, hvort “býr höfuð-
fald” og “býr öltur” sé rétt mál hjá
E. B. ? Hjá honum er “búa e-ð” not-
að i alt annari merkingu, og það er
því ekkert annað en helber loddara-
a munm." Því “harðla” þýðir nú ! skapur hjá dr. G. F. að bera það satn
aldrei það ('“þungt”J, sem dr. G. F. an við “búa skip” o.s.frv. En hann
venjulega miklu kaldara. Dr. G. F.
etti að reyna að baða sig til skiftis
í sjónum og henni Blöndu'eða Þjórs-
á. og vita hvort baðið honum fyndist
kaldara. ,
4. “Eins útbjó flóðið kalda slétt-
an, skvettinn otur” skýrir dr. G. F.
þannig: “Húðkeipurinn var með
öðrum orðum eins vel gerður frá
matmanna höndum og oturinn frá
náttúrunnar.” Þetta tf góðgirnis-
skýring og ekki ólíklegt, að E. B.
vildi eitthvað svipað sagt hafa. En
hann gcrir það ekki. Hann segir að
"flóðið kalda” ('hafið?J hafi útbúið
fskapað, lagað) oturinn eins og
"beinsbyrðinginn” YhúðkeipinnJ, þ.
e. að fyrst hafi Skrælingjamir búið
til húðkeipinn, og svo hafi hafið tek-
ið sér hann til fyrinnyndar og skap-
að oturinn í hans mynd og Iíkingu !
—En ]>ó að þetta komi nú svona
klaufalega út, þá eru meiri líkindi
til, að E. B. hafi œtlað sér að $egja.
að Skrælingjarnir hafi tekið sér ot-
urinn til fyrirmyndar, j>egar þeir
bjuggu til húðkeipinn. En jafnvel
])ó honum hefði nú tekist að segja
það, }>á hefði samlíkingin ekki verið
sem heppilegust. Því ef menn bera
saman almenna fiskiotursmynd við
húðkeipsmyndina, munu menn fljótt
sjá, að líkingin er ekki ýkjamikil. En
enn verra verður það þó. ef skýring
dr. G. F. er rétt, að "flóðið kalda”
eigi að tákna hafið, því þá verður
að bera húðkeipinn saman við hafot-
urinn (stm Eimr. og sýnirj, og mun
fæstum virðast þar tiltakanlega mikil
líking á milli. En eftir slíku og því-
líku hefir dr. G. F. auðvitað ekki
tekið. Hans gagnrýni ristir ekki svo
djúpt. Hún finst yfirleitt ekki í rit-
dómum hans. Þeir eru ætíð tómt
hól, en aldrei minst á neina galla.
Kvöldsólin logar lárétt og hlý
í logni á Brussels. hæðum.
"Þetta er svo að skilja,” segir dr. G.
F., “að sólin logar í lárétta stefnu að
sjá, og er það rétt mál, sem fáum
mundi hugkvæmast að snúa út úr,
eins og dr. V. G. hefir gért.”
En þessi skýring fer í algerðan
bága við orðin, eins og þau nú einu
sinni standa í vísunni. Aðj “lárétt”
er lýsingarorð, en ekki átviksorð,
sýnir orðið “hlý” á eftir. f>ví ann-
ars hefði átt að standa “lárétt og
hlýtt.” Og þar sem í vísuntái stend-
ur, að sólin “logi lárétt og hlý á hæð-
unum”, þá verður það naumajst öðru-
vísi skilið, en að hún hafi verið að
utn íslenzkum orðabókum saman: — 1
Fritsner: harðla, “meget, sœrdeles”.
Eiríkur Jónsson: harðla ('egL contr.
f. harðligaj, meget, saare, i höj
Grad". Björn Halldórssoty. harðla,
"valde, admodum, meget, stærkt, ov-
ermaade". Clcasby: harðla ('and as-
simil. harlaj, “very, greatly,” Geir
Zoega: harðla. "greatly, very.” —
Undarlegt mætti það heita, að eng-
utn orðabókarhöfundi skuli hafa rat-
ast á merkingu dr. G. F. ’ "harðla”,
ef hún væri til, en að þeir allir skuli
hafa einmitt þá þýðingu, sem hann
kveður ranga. Hverjum skyldi þá
betur trúandi ? En ef “harðla” þýðir
"mjög", þá sjáum vér ekki betur en
að "hrygðin Iá Agli haðla á munni”
þýði einmitt: hrygðin lá Agli mjög á
munni þ.e.: Egill hafði hrygð sína
nijög á vörunum, var gjarnt að tala
um hana.
Að E. B. notar orðið “hof” um
kirkjur kristinna marina, bænaklefa
munka, hellisskúta og bæjarrústir,
vill dr. G. F. verja með því, að “hof”
tákni í Hymiskviðu blátt -áfram
"hús . En þó að Jætta orð, sem er
fengið að láni úr lágj)ýzku, finnist á
einum einasta stað í sinni uppruna-
legu merkingu: garður, húsgarður
(sbr. fornháþý. “garður, höll”, lágþ.
og fornsax. “garður, húsgarður” óg
engilsaxn. “girðing, hús, musteri”J,
veitir slíkt engan rétt til að nota orð
jætta nú á tímum í J>eirri merkingu,
þar sem það annars ætíð í fornritum
vorum táknar hofgarð eða hof og í
nútíðarmáli aldrei annað en musteri
heiðingja. “Hvað er á móti því, að
nota þetta fagra orð um guðs hús
alment, þar sem textinn sýnir, hvað
það þýðir ?” spyr dr. G. F. Það
sama og er á móti því, að kalla
prestinn "goða" messuskrúðann
’blótklæði”, altarið “blótstall”, mess-
una “galdur”, kirkjusönginn “seið”
og segja um prestinn, ]>egar hann er
að tóna, að hann sé að ‘gala’. Hvers
vegna ætli forfeður okkar hafi tekið
upp á þvi, að taka lánsorðið “kirkja’’
upp í málið? Hví gátu þeir ekki
notað “þetta fagra orð” hof um
“guðshús alment”, hvort sem þau
voru heiðin eða kristin? ? Auðvit-
að af því, að ]>eir voru svo óheppnir,
að eiga engan dr. G. F., til að koma
fyrir þá vitinu!
Um “altar”—”öltur” fyri “altari”
—“ölturu”, “fiðrilds” fyrir “fiðrild-
is”, “heið” fyrir “heiði” fkemur nú
reyndar ekki fyrir í ritdómi Eimr.,
heldur “veið” f. “veiði”J, “þrim” f.
verður nú samt líklega aldrei“/iátíg«”
fyrir j>ann loddaraskap.
Og alveg saraa máli er að gegna,
þar sem hann er að reyna að verja öll
hin álappalegu og óhæfilegu þáguföll
hjá E. B. með því, að finna megi í
fornum kvæðum setningar eins og
“rauf e-m brjóst”, “e-m er lítit et-
it", “e-r verður alinn e-m.” Slíkt
Konungur hafsins.
Eitt kemur jafnan öðru meira.
í sumar sem leið luku Þjóðverjar
við að smíða stærsta skipið, sem til
er á jörðinni. öðru skipi enn þá
stærra hafa þeir í hyggju að
hrinda af stokkunum í næst kom-
andi maí mánuði.
Þetta nýja fullgjörða skip heit-
ir “Vaterland” ('Föðurland). Hef-
ir Hamborg-Ameriku línan látið
hyggja það. Það er 950 feta
langt, 100 feta breitt og 98 feta
djúpt, er rúmlega 58,000 smálest-
ir og hefir rúm fyrir 5,350 mann-
eskjur að meðtaldri skipshöfn.
Þegar öll rúm eru skipuð, er þetta
eins og fljótandi borg. Stærsta
skip Breta heitir Aquitania og er
eign Cunard línunnar. Þetta skip
er aðeins 901 fet á lengd, 97 feta
breitt og 92 feta djúpt; það er 47,-
00a smálestir að stærð, rúmar.
3,580 manns; þar af eru 1000
skipverjar.
“V'aterland” er þannig lang- j
stærsta skipið sem enn hefir verið
hygt; l>að er einnig að ýmsu leyti
af nýrri gerð. Merkasta nýbreytn-1
in er ef til vill sú, að reykháfarnir
erti ekki hver um sig einn hólkur, J
serti stendur í miðju skipsins, eins
og venja er til. Undir neðsta far-
jiega þilfari skiftist hver reykháf-;
ur í tvær pípur, sem liggja sín mað I
hvorri hlið skipsins, en sameinast
aftur á efsta j)ilfari.
hinna.
ill er aðbúnaður allur á
hótel, en farþega skip.
Ekki aðeins jafngóð- ur þeim bezta heldur BETRI
K*.
í öllum verzlunum
E. L. Drewry, Ltc WINNIPEG 1.
feta breiður og silfur tærar foss-
bunur falla í hann.
Þegar ]>etta skip leggur af stað
yfir Atlantshafið, verður það að
hafa innanborðs 45,000 pund af
nýju kjöti, 8,500 pund af hænsna-
kjöti. 8000 pund af fiski, 350
tunnur af hveiti, 48,000 egg. 5000
pund af sméri og anann matvæla
forða eftir þessu.
Hitt skipið sem sama félag er
að láta smíða, heitir Bismark og
er enn stærra. Það er 975 feta
langt, 100 feta breitt og er 62,000
smálestir að stærð.
Mörgum mun verða á að
spyrja hvort þessi skip borgi sig.
Reynslan hefir sýnt að þau gera
það. Fyrsta ferð “Föðurlandsins”
yfir Atlantshafið kostaði um $300,-
000, en tekjurnar voru $500,000.
Imperator er næst stærsta skipið,
sem í förum er á Atlantshafinu.
Með því tóku sér 56,000 farþegar
far síðast liðið sumar. Tekjumar
voru $3,500,000. Þar af voru
900,000 lireinn gróði.
J. J. BILDFELL
FA8TEIGNA8ALI
Room 520 Union bank
TEL. 2685
Selur hús og lóðir og annast
alt þar aSlútandi. PeDÍngalán
Gísli Goodman
TINSMIÐUR
VERKSTŒÐI:
Korni Toronto og Notre Dame
Phone HeimlII*
Garry 2988 Garry 899)
Menn hafa Iöngum brotið heil-
ann um, hvernig mögulegt væri að
losna við reykháfana úr miðbiki
fólksflutninga skipa. Vegna þeirra
hefir ekki verið hægt að koma {
herbergjum eins haganlega fyrir. {
Nú er sú þraut ráðin. Furöar i
menn nú mest á því, að engum (
skull hafa dottið þetta ráð í hug
löngu fyr. Rolumbusar eggin
kemur málinu ekkert við, með því að verður oft á leið vorri.
jjar er um alt aðrar sagnir að ræða, Hverju óæfðu auga mundi sýn-
og getur þvi með engu móti réttlætt „ . r ..j , • , .
«_ _ (■ . K„ ,, . . , . i ast þetta skip hkt otal oðrum skip-
að e-m fmst e-ð” se haft i merking- i v u V,
unni “e-ð er fundið af e-m.” Hvert! “m' En 1>aS er ollkt Þe,m að
mannsbarn þekkir líka að “þoka e- ymsu oðnl' SuSlrnar eru gerðar
og j>að er fyllilega rétt mál í
merkingunni að “flytja e-n úr stað”;
en þegar það er látið merkjaialveg
[>að öfuga: að “þoka fyrir e-m”=
flytja sjálfan sig úr stað, en ekki
aðra. j>á er það rangt mál. Sam-
kvæmt reglu dr. G. F. ættu menn að
geta sagt "að kveðja manni”, af ]>ví
sagt er “að heilsa manni.”
Þá vil dr. G. F. verja að “hníga
e-m' í merkingunn i “hníga fyrir
e-m" ('falla) með því, að það sé
fornt mál og finnist í Alexanders-
sögu. En þetta er helber misskiln-
ingur. Að “hníga e-m” þýðir þar,
eins og annarsstaðar, að “lúta e-m”,
og j>annig hefir líka útgefandi Alex-
anderssögu, prófessor Unger, þýtt
það í orðasafni sínu aftan við sög-
uha ('“böje sig, bukke”). Eins þýð-
ir Eiríkur Jónsson það (“‘hníga e-m”
“böje sig, bukke (ior), Cleasby ('“to
bow down, pay homage to another”
og tilfærir einmitt dæmið úr Alex-
anderssögu) og loks Fritzner fböje
sig för en (e-m) i den Hensigt at
hilse ham med den Ærbödighed, som
man skylder en Mand i höjere Stil-
ling—hneigja”), sem líka' vitnar til
hins umrædda dæmis í Alexanders-
sögu til sönnunar þessari merkingu,
en tilfærir þo einnig sama dæmið
undir annari skyldri merkingu (“‘give
tabt, saa a t man ikke opretholder,
men opgiver Modstanden mod den,
som vil kue eller betvinge den”), en
þó ekki í j)ýðingunni “að falla”.
Fritzner virðist því hafa verið í
nokkrum vafa um, hvernig heppileg-
ast væri að ]>ýða J>ennan stað, en hin
fyrri j>ýðing hans er vafalaust hin
rétta, enda kemur hún heim við þýð-
ingu prófessors Ungers, Eiríks Jóns-
sonar og Guðbrands Vigfússonar.
Dr. G. F. ætti að rannsaka betur
ritningarnar, þegar hann næst hleyp-
er i Fritzner, til að reyna að finna
varnir fyrir einhverri málleysu. Því
þaðan hefir hann dæmið úr Alexand-
erssögu.
með nýju sniði. Er það ætlun
manna, að skip með því lagi verði j
mun hraðskreiðari en þau, sem 1
gerð eru eftir eldra sniði.
Járnplötumar í hliðum skipsins
eru flestar 48 feta langar og veg-
ur hver J>eirra 4 til 5 tonn. Um
1,500,000 hnoðnagla þarf til að
halda þessum plötum í skorðum.
Vega sumir þeirra alt að tveim
pundum. Stýrið er 90 tonna
Þungt.
Eins og í öllum vönduðum nú-
tíðar fólksflutningaskipum, eru
hliðarnar tvöfaldar upp fyrir sæ-
línu. Neðri hluta þess er skift í
40 sæheld hólf; hafa aldrei áður
verið jafnmörg vatnsheld hólf í
neinu öðru skipi. •
Vélin í þessari sæborg hefir 72,-
ooö hestöfl, og getur knúð skipið
áfram 26 mílur á klukkustund
hverri. Á reynsluferðum sínum
fór það þó talsvert harðara.
Gufan sem þarf til að hreyfa vél-
arnar, er framleidd í 46 kötlum.
Eru þeir þannig gerðir, að þó að
vatn væri kalt í þeim öllum, þá
mætti fá gufu til ferðar innan sex
klukkutíma. Er }>að miklu skemri
tími en áður eru dæmi til um skip
sem næst bafa gengið þessu að
stærð.
Minni eldhætta er í þessu skipi
en nokkru öðru. Veggir allir og
gólf á öllum farrýmum eru þakin
eldföstu efni. Hver stígi út af
fyrir sig liggur í sérstöku, eldföstu
hylki. Auk þess er slökkviliðs stöð
á skipinu og sérstakt slökkvilið.
Frá 450 stöðum á skipinu má gera
eldliðinu aðvart, ef eitthvað þykir
grunsamt eða eldur kemur upp.
Fyrir lofthreinsun er séð á þann
hátt, að vélar dæla hreinu lofti inn
Rússar taka lönd.
Fyrstir til að leggja land undir
sig í þessum ófriði voru Þljóðverj-
ar, er lögðu undir sig allan suður
hluta Belgíu. og stjóma sem her-
numdu landi. Rússar komu næst.
Þeir hafa lagt við ríki sitt austur-
hluta Galicíu, er }>eir tóku af
Austurríki, og skipa þar öllu á
rússneska vísu, undir stjórn BobEn-
sky greifa, sem þar er landstjóri af
hálfu Rússa. Landið var form-
lega lýst J>eirra eign á miklum
funrli í Ivemberg, er til voru kvadd-
ir allir æðstu embættismenn í
Galiciu, bæði verzlegir og geístleg-
ir. Með því var vænni sneið bætt
við hið víðlenda rússneska ríki.
Galicía var stærsta fylkið í Aust-
urríki, um 30,000 fermílur. Um
þriðjungur landsins eru hlíðar og
brekkur norðan í Karpata fjöllum,
hitt eru dalir fljótanna Driester og
I Vistula, og nær það norður og
austur eftir sléttunum miklu, þar-
til landamæri Rússlands taka við.
Veðráttu er þar svo farifc, að
vetrar eru harðir og snjóþungir, en
sumrin heit. Úrkoma er þar mik-
il. Jörð er frjósöm, en akraverk
ófullkomið; hafrar, bygg, rúgur
og hveiti og mais er þar ræktað og
garðrækt mikið stunduð. Hör,
hampur, tóbak, humall er lika
ræktað þar, en í jörðu er sótt salt,
kol og steinolía. Auðugri olíunám-
ur finnast i Karpatafjöllum, en í
nokkrum öðrum stöðum í Evrópu.
Af iðnaði sem þar er rekinn, má
nefna brennivínsgerð, sögunar-
myllur svo og verksmiðjur til að
vinna ýms efni úr steinoliu. Syk-
urgerð og tóbaks svo pg klæðavefn-
aður er litið eitt stundaður, en lin
og ullarvinna er stunduð mikið
heima fyrir. Gyðingar sitja yfir
nálega allri verzlun landsins.
Ibúar eru um 7,300,000, aðal-
lega pólskir og af Rúþena kyni,
hinir sðarnefndu einkum austantil;
þeir eru griskrar trúar en Pólverj-
ar rómverskrar. Gyðingar 770,000
að tölu, og um 2500 Armeniumenn
finnast þar, er fást mestmegnis við
kaupskap. Lemberg er höfuðborg
landsins, með 160,000 íbúum, en
Krakau er mest borg í vesturhlut-
anum, með 90,000 manns; sjö aðr-
ar borgir eru nefndar }>ar, sem hafa
yfir 20,000 íbúa. Landið var
sjálfstætt fram eftir öldum, sið-
an börðust um það Ungverjar og
Póllendingar, en ffá _því Póllandi
var skift, hefir það lengst af lotið
Austurírki. Hávaðinn af Galicíu-
mönnum hér í landi, eru þaðan
komnir, og tala pólsku, en allir
skilja þeir rússnesku.
Þegar hinn nýji lanlstjóri tók
við, kvað hann upp kosti þá, er
landsmönnum væru settir. Rúss-
neska tungu og rússneska siði
skyldi þegar taka upp, en þó með
nauðsynlegri gát. Rússneskir em-
bættismenn skyldu leysa hina fyrri
af hólmi, þing þeirra skyldi eigi
kvatt saman meðan striðið stæði,
en öll pólitísk félög skyldu rofin,
J)artil Jæirn væri gefið leyfi til að
taka upp störf sín á ný. Svo er
sagt, að ibúat landsins uni því ekki
illa, að komast undir stjóm Rússa.
Thorsteinsson Bros.
& Co.
FyggJa hús. Selja lóðir. Útvega
lán og eldsábyrgð.
Fónn: M. 2992. 815 Somenet Bldft
Uelmaf,: G .73«. Wlnnipeg,
Þetia
The Coast Lumber
Yards, Ltd.
185 Lombard St.
Plione Main 765 prjú “yards”
Vinna fyrir 60 menn
Sextíu manns geta fengið aSgang
aS læra rakaraiSn undir eins. Tll
ess að verí'a . fullnuma þarf a8 eins
8 vikur. Ahöld ókeypis / og kaup
borgaö meöan verið er að læra. Nem-
endur fá staöi aö enduðu námi fyrir
$15 til $20 á viku. Vér höfum hundr-
uö af stööum þar sem þér getið byrj-
að á eigin reikning. Eftirspurn eftir
rökurum er æflnlega mikil. Skrifiö
eftir ókeypis lista eöa komið ef þér
eigið hægt með. Til þess áð .verða
góðir ralcarar verðið þér að skrifast
út frá Alþjóða rakarafélaginu.
Internationai Barber College
Alexander Ave. Fyrstu dyr vestan
við Main St., Winnipeg.
Okeyp
Ameriakir silki
10 sokkar
|N scm.tcknirorui
XIYRQD
Vér viljum, að þér þekkið þessa
sokka.
peir reyndust vel, þegar allir
aðrir brugðust. peir eru einstak-
lega þægilegir við fót. A þeim eru
engin samskeyti. peir pokast
aldrei né vfkka, því að sniðið er
prjónað á þá, ekki pressað. pelr
eru teknir í úbyrgð, að þeir séu
vænir, fallegir á fæti, öðrum betri
að efni og frágangi, alveg óblett-
aðir og að þeir endist í sex mánuði
án þess að gat komi á þá, ella verði
annað par gefið 1 þeirra stað.
Vort ókeypls ttlboð.
Hverjum og einum, sem sendir
oss 50c. til burðargjalds, skulura
vér senda alveg ókeypis, að und-
anteknu tollgjaldi:
prjú pör af vorum frægu Ame-
ríku karlmanna sokkum flr silki,
með skriflegri ábyrgð, af hvaða lit
sem er, eða:
prjú pör af kvensokkum vorum,
gulum, svörtum eða hvítum, með
skriflegri ábyrgð.
Tefjið ekki. — Tilboðið stendur
aðeins þangað til umboðssali er
fenginn I yðar heimkynni. Nefnið
lit og tiltakið stærð.
The International Hosier Co.
21. Bittner Street
Dayton, Ohio, U.S.A.
— Á Bretlandi er lögtekið, að>
enginn útlendingur megi lenda
]>ar, nema hann hafi leiSarbréf.
Síöan hafa kon3Úlar Bandaríkja í
Evrópu farið varlegar í að gefa
leiðarbréf, heldur en ábur. <
— Þýzka stjómin hefir auglýst
að kvenfólk skuli ekki bera sorg-
arbúning fallinna ástvina, fyr en
eftir að stríðinu er lokiS.
)