Lögberg - 12.07.1917, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 12. JúLf 1917
Islenzk landnám.
Flutt á 25 ára afmccli Foam Lake
bygðar, við Bertdale, 27. júní 1917
Herra forseti, háttvirta samkoma!
Um leið og eg tek til máls, langar
mig til að þakka yður öllum og for-
stöðunefnd þessa hátíöarhalds fyrir
þá góSvild sem þér hafiS sýnt mér,
meS því að mælast til aS eg kæmi
hingaS i dag og segSi nokkur orS, á
þessari 25 ára hátíS bygSarinnar, en
öllu fremur' þó vildi eg þakka þaS
frjálsræSi sem forstöSunefndin hefir
veitt mér, aS mega halla til ræSuefni
mínu eftir vild, frá því sem upphaf-
lega var ætlaS, og flvtja þaS sem eg
hefi aS segja á íslenzku.
Sannast aS segja finst mér aS öll
hátiSa-höld og samkvxmi til minn-
ingar því sem snertir oss sem íslend-
inga eigi aS fara fram á íslenzku,
hvar sem þau eru haldin. Öll sam-
kvæmi og hátíSahöld, er rætur sínar
eiga í þjóSarsögu vorri og þjóSartil-
veru, eiga aS fara fram á þeirri tungu
sern héSan af er tunga vor og eigi
annara. Sé þar tataS á öSrum tung-
um, ætti þaS aS vera af þeim er ann-
ara þjóSa eru, og til vor eru boSnir
og votta vilja oss vinsemd sína og
virSingu á þessum heiSursdögum
vorum. — Vilji einhverjir þeirra
benda oss á aS eigi séu þeir r.ógsam-
lega kunnugir sögu vorri og siSum,
til aS taka þátt í hátíSahölditm vor-
um, nema því aS eins aS vér skýrum
hvorttveggja fyrir þeim, þá látum
þaS sýnt, aS um leiS og vér erum þ??is
albúnir, þá veljum vér eigi til þess
hátiSisdaga voru öSrum fremur, held-
ur hvem dag og hverja stund sem
þeir meS oss búa, og vér meS þeim.
Saga vor hefir eigi gjörst i leyni
íremur en annara þjóSa. Opinber-
lega hefir hún gjörst og opinbcrlega
hefir þjóS \or kent, í alþjóSa-must-
erinu mikla, er stendur viS hinn und-
ursamlega alfaraveg, alls ruannkyns-
•ns. Viljum vér fræSast um sögu ann-
ara jijóSa, svo viS fáum gjórt þeirra
grein og á skynsaman hátt tekiS þátt
hátiSahöldum þeirra, verSum vér
s;álf aS leita oss þeirrar upplýsingar
— og taliS vorkunnarlaust. Svo fer
!íka bezt á því. Svo er hver saga
tipminn, en eigi þótt á hana sé hlýtt
sljóíum huga og daufum eyruin.
En megum vér þá eigi ætlast til þcss
sama af öSrum?
UmræSuefninu halla eg þá lil lika.
“Þátt-talca íslendinga í byggingu
Brezka-ríkisins”, er mér ofvaxiS efni,
joekki eigi til þess, skil þaS heldur
eigi. Eftir því sem mér skilst getur
saga vor íslendinga þess eigi aS vér
höfum átt þátt í aS uppbyggja nokk-
urt konunga eSa keisaradæmi, eSa
voldug heimsveldi, • fvr eSa síSar.
Til þess höfunt vér veriS of fámenn
þjóS. Og svo virðist hlutverki þjóS-
innar hafa veriS fariS á annan veg.
f>ó fluzt hafi fáeinar þúsundir manna
og sezt aS hér í landi, er þaS smá-
ræSi eitt, í samanburSi viS þann grúa
sem fyrir er og hingaS flyzt og eigi
aS neinu teljandi til byggingar hintt
heimsvíSa brezka ríki.
| Svo og auk þess, þá er Brezka-rik-
iS lika, annaS og annars eSlis en land-
flæmin stóru og álfurnar sem ríkinu
lúta. Þó ríkiS liSi undir lok, liSi eigi
löndin né líSir jteir sem þau byggja
undir lok. RíkiS og löndin er eigi hiS
sama. RíkiS er hugtak. í>aS er
stefnur, fyrirmæli, lög, viSkomandi
viSskiftum, stjórnarfari, allri niann-
félagsskipun innan takmarka þess
Lógunum og fyrirmælunum lúta allir,
er innan búa jjessara vébanda. Lögin
og fyrirmælin eiga aS leiSa í ljós
hugtakiS — þjóSfélagseininguna —
en hugtakift er hin sýnilega mvnd
þeirrar þýSingar sem lögS er í rétt-
lætift — alt réttlæti. — Ríki er ekki
annaS en ciningarband ]>jóSfélags-
ins.
T>egar menn bera saraan í hugan-
um þetta hugtak, — ]>essa jyióSfélags-
einingu viS önnur samskonar hug-
tök. — þjóSfélagseiningar, riki, er j>aS
gjört til þess aS atliuga hve nálægt
þetta sýnilega hugtak komist öllum
mannlegtim skilningi á réttlæti, sönn-
um mannréttindum, og eigi til annars.
Sé meinast viS ]>ví er hugsanafrelsiS
meinaS. Sé ]>aft bannaS er samvizku-
frelsiS bannaS, og öll þjóftfélags
framför, þar með óhugsandi og ó-
móguleg.
Ef nú eftir slíkan samanburS,
hver sem hann gjörir, niðurstaðan
verSur sú aft J>etta hugtak sé hið
næsta er mannlegur skilningur fái
komist á fullkomnu réttlæti — en öll
önnttr. fráleit og fjarlæg því — þá
hefir hugsaninni einhverstaðar förl-
ast máttur. Þvi eins og mennirnir
bæta hvern annan upp svo aS mann-
félagsheildin öll er meiri, stærri, feg-
urri, og betri en einstaklingurinn,
svo bæta rtkja hugtökin hvert annaS
upp. og eitt hefir þaS til aS bera sem
annað hefir ekki. En ekkert þeirra
um sig er fullkomið og ekkert Jteirra
nær hinttni fullkomnasta skilning!
manna á réttlæti og sönnum mann-
réttindum, j>ó þau komist þar misjafn-
lega langt. Ekkert — nema eitt —
hugtakiS, — ríkiS, sem enn er ókomiS
—• friðar; og sælu-ríkiS mikla, “þars
sannleikur ríkir og öfnuður býr”, þar
sem réttur allra er jafn, þess stóra
þess smáa, þess fátæka ]>ess ríka, þess
tinga þess gamla.
Svo lengi sem allir halda sig við
htigtakiS stendur ríkiS og eigi leng-
ur. í>egar því er hafnað, jafnskjótt
fellur þaS, en eftir standa álfurnar
og löndin og lýSirnir, sem þau bvggja.
f smiðí þessa hugtaks, ]>essara laga
og fyrirmæla hefir íslenzka J>jóSin
engan þátt átt til ]>essa, og því eigi
heldur í uppbvggingu Brezka-ríkisins.
En í landnámi hér í álfu, innan þessa
veldis, hefir hún átt talsverðah þátt.
aS stærð og mannfjölda m.eð öSrum
þjóSum.
íslenzka þjóðin, hefir frá því fyrsta
verið landnáms þjóð. Saga hennar
byrjar meS landnámi. Landnáma er
hennar fyrsta bók — hennar Geneses.
Gullaldarsagan er landnámssaga. Og
saga hinnar nýju endurvöknuSu ald-
ar er einnig landnámssaga. Um ís-
lenzk landnám má því margt segja og
er það málefni er eiga virðist vel viS
tækifæri eins og þetta hér í dag. En
hvar á að byrja og hvar aS enda? f>aS
er efni í margar bækur. öllu verSur
eigi til skila haldiS í einni stuttri
ræðu. Kjósum vér helzt aS grípa of-
an í þaS hér og þar og benda á fáein
einstök dæmi.
Upphaf íslenzku þjþSarinnar er
landnám, sem gjörðist út frá NorS-
urlöndum, eftir einhvern þýSingar
mesta viSburS sögunnar, orrustuna á
HaíursfirSi áriS 872. Er þaS loka
orrusta milli einveldis og sjálfstæðis
og bíður sjálfstæSiS ósigur, sú þjóS-
félagshugsun aS hver maSur eigi sig
sjálfur. Flytur þá fjöldi manna
burtu, til eyjarinnar nýfundnu norS-
ur í höfum og setur þar þjóðveldi á
stofn oS nýju, meS því aS um siði,
stjórn og lög semia þeir er landiS
yrkja, búi stýra og auSn og öræfum
breyta í mannabvgS. RáSa þeir yfir
sínum eigin handaverkum, nautum og
sauðum og fénaSi öllum, fuglum lofts-
ins og fiskum sjávarins. Koma þeir
sér saman meS hver skuli allsherjar
lög vera, hvaSa fyrirmælum skuli
hlýtt, í sambýli og nábýli, frjálsra
manna. SjálfstæSishugsjónin -er ó-
sigur bíður í HafursfirSi, flytur sig
búferlum og s^zt aS á óbygSu landi
er hún má eiga sjálf. HiS sjálfsagSa
höfuðákvæSi hinna nýskipuSu fyrir-
mæla og laga er, aS sá sem þau brýtur
— fótumtreður annara rétt, skal engu
fyrir þaS fyrr týna, en frelsinu, —
hann er sekur skógarmaður og útlægi
frjálsra manna.
Hugsjónin, sem fyrir vakir meS land
náminu, er eigi sú, og meS svo mörg
önur, yngri og síðari tíma, aS flýja
hungur og dauSa, heldur aS bjarga
sjálfstæði og sæmd og tryggja ein-
staklingnum þann rétt, sem hann er
borinn til, aS fá að eiga sig og ráða
sér sjálfur. AS þessu leyti og þó eigi
síSur aS hinu, aS það eru beztu raenn
landsins sem flytja, er þetta landnám
hiS sérstæðasta er um getur. ÞaS er
eigi v'egna landþrengsla á NorSur-
löndum, eigi vegna bjargarskorts, að
fsland bygSist, heldur vegna ósigurs-
ins er sjálfstæðisþráin beiS í viðskift-
skiftunum viS einveldiS, meS Hafurs-
fjarðarorrustu. ÞaS eru eigi gull
eða glæsilegar borgir, meS fögrum
aldingörSum, sem til sín draga yfir
breitt og solliS haf þetta noræna
fólk, heldur auðnin og óbvgðin þar
sem heldur er von aS trygt sé frelsi,
öldum og óbornum. Þetta er eina
landnámið, á þessum tíma og öldurn
saman á eftir, sem helgaS er og vígt
þessum hugsjónum.
Norrænir víkingar lierja suSur um
lönd. Þeir ieggja undir sig austur-
hluta NiSurlanda. Þeir hertaka og
setja á fót konungsríki í Dýflinni, á
Skotlandi á Englandi. Þeir taka
Orkneyjar og stór héruS á Frakklandi
og gjörast þar jarlar. Þeir vaSa suS-
ur um Valland og stofna þar hertoga-
dæmi. Þeir ganga á mála hjá Mikla-
garðs keisara og berjast jafnt hvort
málstaðurinn er réttur eða rangur.
Þeir stofna konungsríki í SvíþjóS
hinni miklu. En alt þetta er helgaS
Öðrum tilgangi, gjört til aS vinna ti’
fjár og frama, til ríkja og mannafor-
•ráða, — helgað hugsuninni er sigur
ber úr býtum i viðskiftunum á Haf-
ursfirði. !
Gull og glæsilegar borgir. auður og
aldingarSar, lokka og leiða til sín
þessa sonu NorSurlanda, heita þeim
munaði og allsnægtum og fyrir því
gangast þeir. En landnámiS sem
leiddi til norðurferðar hét engu sliku.
Þar var eigi fyrir öðru aS gangast en
að menn gætu átt sig sjálfir og hefði
við enga um völdin aS deilá nema
náttúruna sjálfa. En þaS var nú líka
mikið. Því fylgdi sá kogtur aft þar
var sjálfs-þroskanum gefið rúm. Er
þetta eina landnámiS, er varanlegí
Verður, en hin deyja. En eigi er þess
þó meS fögnuði aS minnast, heldut
meS söknuSi aS svo hlaut aS fara, að
þau hverfa úr. sögunni.
Hugurinn fylgist meS þeim ungu
og hugumstóru hópum er fyrstir suður
fara og i austurvíking og mælir þeinj
hljóður allrar gæfu og alls gengis.
Hann dvelur hjá þeim, fylgist meS
forlögum þeirra, neitar aS skiljast viS
þá, vill eigi missa sjónir af þeim —
þeim og eftirkomendtim þeirra, gjörir
sér vonir uni aS hann muni kunna viS
sig, þar sem þeir setjast um kvrt, aS
þeir staSir fái á sig Norrænan blæ þó
SuSrænir séu. Hann horfir glöSum
augum til Bayeux þangaS sem Hrólf-
ur sendir sonu sína til Norrænu-náms
og þeir frændur hans, syni sína í nær
heila öld » eftir, Hann hvarflar suS-
ur um Sikiley, til Englands, til Spán-
ar. En landnámin þessi smá þverra,
eins og þau höfðu vaxiS, líkast hverf-
andi drattm. Árin og aldirnar líSa og
altaf þynnast flokkarnir. Heimsveld-
iS Norræna deyr, áSur en þaS vaknat
til sjálfvitundar. Loks frá dánar-
befti síðasta ættingjans-, er vott bar
síðustu þjóSareinkennanna —' eigi
tungunnar, því hún er glötuS, — tek-
ur hann sig til ferSar, dapur og óglaS-
ur og hverfur heim. öldin er forn
og liðin, föruneytiS og hinar fríStt
sveitir allar horfnar, orðnar minning-
ar og eigi annaS, — Ijósrákir bjartar
— geislastafir, yzt út viS sjóndeildar
hringinn, á skýjuSum næturhimni sög-
unnar. Þetta er saga bóndasonarins
úr Hrafnistu Odds Grímssonar LoS-
inkinna, eins og hún keniur viS mann-
kynssögunni þessar landnámssögur.
BríSur, glæstlegur, alinn á Berurjóðri,
ykonungur : SuSuflöndum, aldur,
skaptur meiri en öSrttm. meiri en aðr-
ir menn — tolf álnir fullar, ]>ví svo
var steinþróin innan aS mæla, — bet-
ur til vina, gifturíkari, en gæfusnauS-
ari, flestum mönnum.
Hugurinn hverfur heim, til eyjar-
innar, er ein varðveitir ættrunninn
útflutta og staSnæmist þar, eins og
Tóki í höll Ólafs konungs. Horfnir
eru Völsungar og Gotar, horfnir kon-
ungar Dýflinnar og Skotlands, horfin
panalög hin fornu, horfnir Væringj-
ár, horfinn Hrærekur í SvíþjóS hinni
miklu, horfnir RúSu og Sikileyja jarl-
ar og sveit þeirra öll. En Vafurlogar
leika um ísland og NorSurlönd og
bera blys þeirra vfS himin.
Upphaf íslenzku þjóSarinnar er
landnám. AS því loknu hefjast ís-
lenzk landnám. HiS fyrsta er fund-
ur Grænlands og bygging þess. MeS
nokkurn vegin sama tilgangi er efnt
til þess landnáms og á íslandi. Eirík-
ur hinn RauSi býður öllum til sín. Er
þar engum gengiS á hönd og engir.
réttindi af hendi seld er bera frálsum
mönnum. En isar og einangran og
dofi, er smáfærist yfir siglingar NorS-
urlanda, reynist þvi ofraun, svo þaS
bíSur sinn bana eftir frækilega ýörn
í full 400 ár. Hefir þaS reist sér
minnisv'arSa óbrotgjarnar meS Eddu-
kviðunni: “Lifa mun þat eftir, á
landi hverju, þeirra þrámæli, hvargí
er þjóS heyrir”. AnnaS er ei til merk
is um þaS, nema nokkrar bæjarrústir,
brunnar kirkjur og vallgrónir tún-
garSar. Er þó eigi laust viS aS þess
kenni á stundum að þaSan heyrist
hljómar, — en það eru hljómar liðins
dags, einskonar hljóm-hylling, er lyft-
ir liðinni öld upp úr djúpi liðinnar
tíSar, svo aS enn má þar heyra menn
mælast viS, eins og væri þar fjölmenni
i sveitum, enn hringt til helgra tíða
í GörSum, eða þingaS á Brattahlíð.
Næsta landnám er svo hér í álfu.
Landnámið fyrra og fundur þessa
lands. En , það er skammært líka.
Fyrir LeifsbúSú lékum sér eigi börn
og eru þær því sömu örlögum seldar
eins og ætta/bóliS í Eiríksfiröi. Kann
nú enginn frá aS skýra hvar þær stóSu
né frá leiði Þorvaldar Eiríkssonar, er
fyrstur er hér til moldar borinn allra
íslendinga. Er þaS nú týnt og svo
og Kjalarnesiö hans, er honum þótti
svo fagurt, og gott ábúSar. Býr hann
þar nú einn, en liS hans löngu til baka
snúið.
Svo líöa aldir, og gjörist margt
meS Norrænum þjóSum er hag þeirra
breytir á ýmsan hátt. En íslenzkií
landfundir og landnám eru eigi fleiri
fram til þess tíma aS vesturferSir
byrja á ný. Eru þaS atburðir svo
ferskir aS flestum eru í minni, má
því fljótt yfir sögu fara. Um áriS
1852 flytja fyrstu Islendingar tii
Norður Ameríku og nema staSar i
Utah. Tíu árum síöar eða um 1862
fara nokkrir af landi burt og þá tii
Brazilíu. En tíu árum síðar eSa 1872
leggur annar hópur og fámennur, á
staS ttl NorSur Ameriku og staðnæm-
ist í Wisconsin ríkinu. ÁriS 1873
flytja fyrstu íslendingar til Canada,
til Rosseau bæjar og Toronto borgar.
Frá þeim tíma og upp til þessa dags,
hefir eigi svo ár liðiS, aS eigi hafi
fleiri eða færri hingaö flutt, þó mest-
ur sé útflutningurinn framan af
árum.
Tæplega er hægt aö segjp aS þar
hafi islenzk bvgSarlög myndast er
fyrst er staSar numiö. EySimörkin
og óbygðin lág öll vestur lengra, og
þangaS fluttust þeir. Þar var um
landnám aS kjósa. Þegar bygS
þrengdist umhverfis eldri bygðar-
lögin, voru tekin upp ný bygðarstæSi,
enn vestar, unz svo er komiS aS vér
eigum bygðir yfir þvera álfuna.
Þó margar séu bygöirnar eru þær
fleiri fremur smáar og eigi nema
fjórar stórar og er þessi ein í þeirra
tölu, en þeirra yngst. á bygS þessi
hálft afmæli viS Canada ríkiS, sem
nú er fimtugt, en hún 25 ára. Jafn-
íramt því sem hún er ein hinna fjög-
urra höfuS bygða vorra, er hún meS
þeim kostamestu og farsælustu. Hefir
atorka og árvekni auSkent og prýtt
allan sveitabrag og boriS ríkulega á-
vexti. Prýtt — þvi í atorku og árvekni
er fólginn undursamlegur fegurS-
arkraftur. sem lífinu veitir sjálfs-
traust og bjartsýni, einurS og áræSi,
cg dug. Betri afmælisósk er eigi unt
fram aS bera, en aS sömu auökenni
megi halda áfram aS prýða hennar
sveitabrag, um ókomna aldarfjórð-
unga, alt aS hinsta degi.
Fornu landnámin íslenzku eru gjörS
í löndum sem íslendingar fundu sjálf-
ir, þar sem menskir menn höfSu al-
drei fæti stigiö áöur. AS vissu leyti
má segja þaS sama um þessi síðustu
landnám á öldinni sem IeiS. Þau eru
í landi sem þeir hafa fundiS sjálfir
— en löngu fundiS — og þar sem
menskir menn höfSu naumast fæti
stigiö. En, þau eru eigi eins tilkom-
in og hin fyrri, einkum hiS fyrsta þá
er ísland bygðist sjálft. Framhald
þeirra landnáma, þá land er eins mjög
eða öllu meira, numiS hugsjón manns-
ins, en til búsetu, er annarsstáSar aS
leita. Þau landnám eru mörg, í lönd-
um er þeir sjálfir fundu, aS eigin á-
vísan, eöa ávlsan feðra og mæSra
framsýnna. Þau gjörast um hiS
langa tímabil frá fundi Vínlands til
VesturferSa og er þar aS vísa til hins
andlega starfs þjóöarinnar.
Frægt landnám og landafundur, er
landnám og landfundur Þorsteins
Surts á BreiSafirði, Hallsteinssonar.
Hann fann, nam og kannaSi land, í
álfu þeirri er viðáttu mest er allra
staða í veröldu, í landi Tímans. Hann
fann upp Sumarauka og kendi Islend-
ingum þann tímareikning er réttari
er en sá sem haföur var og leiðrétti
svo þá skekkju aS sumri munaði mjög
til v'ors er enginn kunni að segja
hverju gegndi. Var þaS þrekvirki
hið mesta. Er þessi islenzki tíma-
reikningur í engu skeikulli en sá er
kendur er við þá frændur Julius Cæs-
ar og Ágústus, er létu tvo mánuSina
heita eftir sér og klípa létu sinn dag-
inn hver aftan af dagatölu febrúar og
bæta viS þessa mánuði, svo þeir
skyldu eigi skemri vera en þeir sem
lengstir eru i árinu.
Þá má nefna Stjörnu-Odda, er
reiknaði gang himintungla, rannsak-
aSi strauma, flóS og fjörur sjávarins
og eyddi æfinni til vísinda iðkana,
When using
WILSON’S
FLY PADS
REAO OIRECTIONS
CAPEFULLY AND
F0LL0W THEMy
S'sS) EXACTLY.
Er miklu betri en gúmi flug-napapplr-
inn. Hreinn I meSferS. Fæst hjá
lyfsölum og matvörusölum.
áður en sönn vísindi verða til. Var
hann Þingeyjingur og Aöaldælingur.
Þá eru þeir sem í letur færa hinar
undursamlegu sögur og goðsagnir, og
opnað hafa öllum ókomnum öldum
huga og hjartal^g og epinberaS }>eim
skilning og trú hinnar óviðjafnanlegu
norrænu fornaldar. Enn fremur, þeir
er fundu æfintýra löndin björt og hlý
og rituSu um þau, er andi mannsins
getur ávalt flutt sig til," þegar honum
er búiS fjörtjón eöa frelsismissir hér.
Þá má nefna þá, er fundu og fléttuðu
saman, hina þýSu og undursamlegu
hljóma alþýðulaganna, er eins og
vængir morgunroöans taka meS sér
sorgir og hjartans langanir manna og
flytja þær til hins yzta hafs. — Og
svo nú siðast á hinni nýju lista og
vísinda öld, þann sem uppgötvaöi aS
í sjálfu ljósinu er líf og heilsubót,
jafn vel hinna líkamlegu meina. 1
ljósinu, er ávalt hefir veriö látiS
tákna sannleikann og ímynd er lífs og
alls heilbrigöis í heimi andans, í þvt
er líf og heilbrygSi er veitist hinum
líkamlega heimi. Er þaS bending,
eigi óskýr, um eöli sannleikans, aS
hann er líf og heilsubót í andlegum
líkamlegum og öllum skilningi.
En síöast skal getiS mannsins, son-
ar smiSsins, íslenzka, er aS nýju
nemur land listarinnar til íbúöar nor-
rænum anda. Er reist hefir minnis-
merki því fegursta sem skapaS er,
mannkyninu sjálfu, fegurri ímyndir
en þaS er sjálft. Er heggur í stein
mynd Meistarans sjálfs, fríða og
tígulega, fullkomna og undursamlega
er hugsjón mannanna hefir óljóst
eygt í nítján aldir en orS þeirra al-
drei haft orku til a'S lýsa.
Þetta eru alt saman landnám — ís-
lenzk landnám, er gjörö hafa veriö
samtíða og milli þess sem ný bygSir
hafa VeriS teknar upp.
En nú er senn öllum landnámum
íslenzkum í hinum algenga skilningi
lokiö. ÓbygSir jarðarinnar, hæfi-
legir bústaðir mönnum, eru senn allar
numdar. Yngstu landnámin orðin
25 ára gömul. eða sem næst því. En
—'heimur andans er stór og strjál-
bygður og enn lítt numinn. Þar
verða íslenzk landnám i framtíöinni
aS gjörast, og gjörum vér þá eigi
meira en rækja dæmi liSinna alda.
I landnámi Þorsteij* Surts Hallsteins-
sonar, Stjörnu-Odda, skáldanna, sagn-
fræðinganna, tónfræSinganna, lista-
mannsins Alberts Thorvaldsens, vís-
indamannsins Nielsar Finsens, eru
víðáttu miklar auönir og enn mikiS
óunniS. Þar eru góS íslenzk bygðar-
stæSi. Og þar eru landkostir góðir
svo góöir aS hvergi getur betri. Þar
eru lífstrén, sem hver sem neytir á-
vaxtanna af, mun ei framar deyja.
Þar eru ódáins lindirnar, sem hver
sem baöar sig í, heldur æsku sinni og
fegurð um alla tíma. Þar eru unaös-
raddirnar svo margar, að óbygðin
hljómar og endurrómar af hinum
sætasta og ljúfasta söng, er burtu ber
alheimsins friðleysi beizkju og sorg.
MeS fullu trausti þess aS þar verði
mörg íslenzk landnám gjörS á kom-
andi tíS, og aS þar þéttist bygð ís-
lenzkra manna og kvenna, unz vér
'eignumst bygöir yfir þvera álfuna
þá, get eg þessara hluta, og
svo til að minna þá sem hér eru á,
aS láta eigi viS landnám sitt hér
veröa staðar numiö, heldur helga sér
líka bygðarstæöi þar, svo ört sem
þau lönd byggjast, rySja þar markir
og byggja ettir ruðin, gjörast frum-
herjar þar, í hinu enn meira NorS-
v'esturlandi, landinu sem liggur sunn-
an viS sól og vestan viS mána. Þess
fleiri sem bygðir nema sér þar, þess
tíSar verður þessarar bygðar aS góSu
getiS. AS þeir geti orSið sem flestir
héðan aS nema þar land, og úr öllum
þeim landspörtum sem íslendingar
byggja er ósk vor, samfagnaSar ósk
vor til yöar i dag, á þessum hátíðis-
degi, — og erindislok.
Lifi blessist og blómgist íslenzkt
landnám hér og annarsstaðar, í landi
menningarinnar, í landi ljóSa og sögu,
i landi vísinda og lista, meSan heimur
varir!
R'ógnv. Pctursson.. .
Uppreist í Kína,
Þær fréttir hafa birst í blöðunum
aS uppreistir ættu sér staS í Kína, og
þær alvarlegar. Til þess aS skilja
hvernig á stendur er nauðsynlegt aS
ryfja upp sögu Kínaveldis siðastliSin
0 ár aS minsta kosti aS því er stjórn
mál snertir. Þar hefir alt stjórnar-
far veriö á svo miklu reiki, aS jafn
vel veröur tæplega sagt meS vissu
hvenær þar hefir veriS einveldi eða
lýöveldi, samkvæmt stjórnarskránni.
ÞaS er þó víst aS þar er einveldi nú
sem stendur.
Fyrst var þar lengi að völdum
Manchu keisaraættin. Smámsaman
komst ]>ar á óánægja meS einveldi.
Voru margir þeirra manna sem ferS-
ast höfðu og dvaliS i Vesturheimi og
Evrópu því hlyntir aS einhverjar
framfarir og réttarbætur kæmust þar
á. Fremstur þeirra manna og færast-
ur var Dr. Sun Yet Sen. HafSi hann
ferðast um menningarlöndin og ment-
ast þar og kom svo heim fullur áhuga
KAUPMANNAHAFNAR
Vér ábyrgj-
umst það að
vera algjörlega
hreint, og það
bezta tóbak í
heimi.
Ljúffengt og
endingar gott,
af því það er
búið til úr safa
miklu en mildu
tóbakslaufi.
MUNNTOBAK
og umbóta, breytinga og byltinga.
Vildi hann fyrir hvern mun stofna
lýðveldi í landi sínu. Gerði hann
loksins uppreist í þessu skyni og fékk
meS sér nógu marga til þess aS koma
sínu fram aS nokkru leyti.
Þess má geta aS herstjórn í Kína
er ekkí eins og í Vesturlöndum. Hún
er þannig aS herforingi er í hverju
héraði og hefir fullveldi yfir sínum
her hv'er fyrir sig. Varð því upp-
reistin þannig aS herinn skiftist;
sumir hershöfðingjarnir börSust meS
keisaranum og einveldinu, en aörir
meS uppreistarmönnum. VarS af
þessu grimmilegt borgarastríð.
Keisaranum var hrundið af stóli,
en maSur sem Yuan Shihi Kai hét
og veriö hafði fyrirferðarlítill aS
undanförnu var gerður að forseta t
hinu nýstofnaSa svo kallaöa þjóS-
ríki. Þessi Kai var kallaður hinn
mikli maður Kína. Margir uppreist-
armanna voru ekki sem ánægSastir
meS hann, en fylgdu honum þó aS
málum.
Keisarinn var barn aS aldri og
var hann látinn segja af sér.
Svö var til ætlast aS Yuan Shihi
Kai yröi bráðabvrgSar forseti, aS
eins en oftast stjórnaSi hann sem
einvaldur og einráSur keisari.
Þing var þar sett á aS nafninu til.
Þar var efri deild og neðri deild en
forsetinn var svo aS segja alræöis-
maSur yfir báðum. Deildirnar komu
sér aldrei saman, önnur viSurkendi
aldrei þaS sem hin gerSi, en þegar
önnur vildi taka sér þaS vald sem
forsetinn áleit aS hinni bæri, þá tók
hann blátt áfram alla í þeirri deild-
inni, sem hann taldi hafa rangt fyrir
sér og ýmist rak þá eSa lét setja þá
i fangelsi; stundum gerði hann sér
hægt um hönd og lét hálshöggv'a
leiðtogana. Þetta þing var eiginlega
sett til bráSabyrgSa og átti aS semja
grundvallarlög þjóöveldisins, en ekk-
ert varS úr því, þar sem timinn
lenti allur i deilum.
En svo hyíslaöi freistarinn því í
eyra forsetans aS hann ætti aS verða
einvaldur keisari, mynda Kínverskt
keisaradæmi meS sínu nafni. ,Vald
hans sem forseti var nógu mikiö til
þess aS hann heföi getaS gert þetta,
en hann áleit aSra aðferS vinsælli
og samdi þvi í leyni eða reyndi aS
semja viS hershöfðingja þá, sem hon-
um voru andstæðir. En alt fór út
um þúfur. Þegar þaS mistókst hugs-
aSi hann sér aS beita valdi en þaS
hepnaSist ekki heldur. Veldi hans
hrundi eftir fáeina daga, og dó hann
svo aS segja í þeim svifunum; var
álitiS aS einhv'er hefði greitt honum
veg inn í eilíföina.
Sá sem veriS haföi varaforseti hét
Li Ýuan Hung; hafði hinn haft hann
í fangelsi á meöan hann réS rikjum,
en nú tók hann viS ríkisstjórn. Ekki
voru menn þó ánægðir meS hann og
var stjórn hans ávalt á völtum fótum.
Siðbóta og framsóknarmenn voru á
móti'honum í öllu, og fóru flest stjórn-
arstörf hans fram meS samsærum.
Átti hann í vök aS verjast frá öllum
hliöum og andstæðir flokkar börðust
um alt landiS; orustur milli fylkja og
flokka voru svo að segja búnar aS
gera út af viS þjóöina. HershöfS-
ingi einn er Chang Hsun hét og
kallaSur var hinn mikli hershöfðingi
meðal Kina, varS nú aSalmaSur þjóS-
arinnar um tíma. Reis hann upp til
þess aS koma til valda manni af
Manchus keisaraættinni og var þaÖ
barn aö aldri. Hann hét Hsuan
Tung. Ávarp þessa unglings til þjóð-
arinar var afareinkennilegt, og er þaS
þannig:
“Li Yuan Hung hefir beðiS oss aS
taka viS ríkisstjórn; kveSst hann hafa
veriS neyddur til aS taka aS sér stjórn
þjóðarinnar af hervaldi í fyrstu upo-
reistinni. -Hann iðrast þess nú aS
honum hefir mistekist þjóSstjórn og
biSur oss aS hegna sér fyrir. Ver
viöurkennum yfirsjónir hans, en einn-
ig hæfileika. Vér útnefnum hann hér
með hershöfðingja með hæstu virö-
ingum sem ríkið getur veitt.” Og
svo stjórnaði þessi unglingur og fólk-
iS gerSi sér gott af. Sannleikurinn
er sá aS þjóSin í Kína er sofandi aS
því er stjórnmál snertir ;lætur hún
stjórnina og herinn ráSa algerlega.
Þykjast flestir vera önnum kafnir aö
biarga sér og sínum aS því er viSur-
væri snertir og skoSa alla stjórn sem
grunsama og þjóSarbyrði.
Af því leiöir aS pólitiskir skálkar
sem lært hafa lexíur sínar hjá
menningarþjóSunum koma klækjum
sínum fram þegar þjóSaraugaS
sefur. Og hins vegar er Jöpum
vel um vart aS ekki fari stjórnin i
Kína sem bezt úr hendi; setja þeir sig
því aldrei úr færi að kveikja þar úlf-
ÚS og ósætti.
Nú stendur yfir borgarastríð i
Kína, sem taliS er aS miklu leyti af
völdum Japana og er erfitt aS segja
hvernig því líkur.
Guðni Jónsson
hreppstjóri frá Dunkárbakka
fæddur 4. des. 1840—dáinn 4. des. 1914
og kona hans.
Guðný Daníelsdóttir
fædd 1. okt 1840 — dáin 8. apríl 1912.
pau giftust tvltug að aldri, og bjuggu
allan búskap sinn á nefndum bæ.
peim varS 14 barna auSIS og eru 5
þeirri á lífi.
Ágætur oröstír
ódauðlegum geislum
umvefur nöfn þessi, öllum kær.
Elsku og lotning
ætíS þau vekja
hjá fjölda af vinum, fjær og nær.
Öll þeirra æfi
elskuríkri sambúS,
búsæld og mannhylli blessuS var.
Mannást og mannúS,
menning og prýði,
þaS gerði frægan garSinn þar.
Þegar í æsku
ást til þessa liéraðs
hug þeirra gagntók sem ljúflings-lióS.
Sæmd þess og gengi,
sæld þess og blómi.
þeim ætíð fyrir augum stóö.
Gestrisni, glaðværft,
göfuglyndi, blíða,
i þeirra dagfari öllu skein.
ESli var beggja
íslenzkt og vinfast,
og lundin tállaus, trvgg og hrein.
Framgjörn og samhent
fylgdust þau aS verki,
einhuga, ástrík í allri raun.
Blómlega býliS,
bætta og prýdda,
þaS var þeim sæmd og sigurlaun.
zEska í anda
elli þeirra lýsti.
æsku og glaðværS þau unnu heitt.
Æsku og framhug
æ þau til frama
meS hjartans alúS höfðu leitt.
HéraSiS harmar
hjónin þessi góSu,
auöskipaS rúm þeirra engum finst.
Æfinnar löngu,
æfinnar nýtu,
mun lengi hér meS lofi minst.
GuS blessi vkkar æfi, góðu hjón!
Hún endurskin þeim himinljóma af
sem jafnan Iýsti ykkar inri sjón
og ykkur jafnan styrk og kærleik gaf.
í ykkar hjóna-ást hann glaöast skein,
sem entist fram til dauöans sterk og
hrein.
GuS blessi ykkar æfi langa starf!
ÞaS í sér fræ til meiri starfa ber.
ÞaS gefiö hefir sanna sæmd í arf
og sýnt hvers virði hygni og ráSdeild
er.
Nú þakka börnin ykkur alla dáS,
og ykkar sönnu, hollu, spöku ráS.
Nú bætast ýkkur ótal raunaspor,
og endurgefast vinir, mistir hér.
GuS gefi ykkur eilíft himneskt vor,
sem ást og gleði í faðmi sínum ber.
MeS hjartans þökk vér hér á ykkur
minnumst.
1 heimi sælli glöS vér endurfinnumst.
G. M.
Stjórnin sveik loforð sín.
Fyrverandi herforingi kcerir stjórnina
um svik.
New York, 4. júlí. Liet. Col.
Henry J. Frabrey frá Montreal, sem
stjórnaSi írsk-canadiskum mönnum í
sérstakri herdeild, sem nú hefir veriS
leyst upp hefir ritaS það sem hér fer
á eftir i blaðiö “New York Post”
með eigin undirskrift sinni:
“Tveir ráðherrar Bordenstjórnar-
innar, annar þeirra hermálaráðherr-
ann, skýrSi frá því á ræðupöllum í
opinberum tölum í Montreal, aS Can-
ada stjórnin skuldbindi sig til þess
að sjá um aS írsk-canadiska herdeild-
in færi til Frakklands í heilu lagi sem
fulltrúadeild íra hér i landi. Trevst-
andi þessari skuldbindingti og gagn-
teknir af þjóðhollustu við Canada
þjóöina, fóru írar sjálfviljugir i her-
inn og stríöiS þrátt fyrir þaS sem
skeSi eftir uppreistina á írlándi um
páskana 1916”.
Síöan segir hershöföinginn frá því
aS eftir aö herdeildin var komin öll
heilu og höldnu til Englands 6. des-
ember 1916, hafði hann oröiS þess
var 3. janúar 1917 aS ákveSið hefði
veriS í Englandi aS sundra deildinni.
“Þegar þetta kom upp”, segir hann
“sagði eg af mér herforingiastöðunni
og fór aftur til Canada. Allar til-
raunir frá Canada voru til einskis.
Skrúögangan yfir írland fór fram og
deildinni var sundraö, 23. maí 1917,
hermönnum deildarinnar var dreift
hér og þar innan um ensk-canadiskar
deildir. Ekki einn einasti af yfir-
mönnum deildarinnar — ekki einu
sinni kaþólskur herprestur sem deild-
inn hafði fékk aS fara meS piltunum;
foringjar deildarinnar voru ekki not-
aSir; þeir voru blátt áfram fyrir-
litnir”.
('Þýtt úr Free Press 5. júlí)
Miljón Kínverjar til Canada.
Stungið hefir veriS upp á því, eftir
frétt sem Free Press flytur 6. þ. m.
aö flytja 1,000,000 Kínverja til Can-
ada til þess aö vinna í námum og á
bændabýlum; yfir höfuS til þess aö
vinna aS íramleiöslu í staö þeirra
sem í stríöiö eru farnir og til þess að
hægt veröi aö senda fleiri. Er stung-
iö upp á því aö gerÖir séu þriggja
ára samningar viö þessa Kínverja um
það aö vinna hér, en aö þeim verði
ekki heimilaður borgararéttur.
Dr. Robinson
Sérfræðingur í tannsjúkdómum
BETRl TANNLÆKNING FYRIR MINNI BORGUN
Ef þú ert í vafa um hvcrt tennur þínar séu heilbrigðar eða ekki þá þarft
þú að fá ráðleggingu tannlæknis. Sá tarinlæknir ætti að vera maður sem
hefir gott álit á sér sem lœknir og sömuleiðis er það áríðandi að hann sé
eins vel að sér í list sinni og nokkur getur verið. Nú á dögum eru þeir
fáir sem ekki viðurkenna þýðingu sérfræðinganna, hvort heldur er í al-
mennum lækningum eða tannlækningum. Minnist þess að ef þér kom-
ið til vor þá verður traust yðar ekki ódrengilega notað, því allar vorar að-
ferðir eru reyndar og sannaðar og fólk veit um áreiðanleik vorn. Fyrir
tíu árum voru það margir af borgurum Manitoba sem trúðu mér fyrir
því að lagfæra tennur þeirra. Þessa fyrstu sjúklinga tel eg byrjun hinnar
miklu aðsóknar sem eg hefi haft síðan eg fór að stunda tannlækningar.
Svo vel hefir mér gengið að tugir tannlækna hafa sest að í nágienni mínu
'’átið því ekki blekkjast þegar um það er að ræða að velja stað.
$10
Permanent Crown og 7
Bridge Work, hver tönn . . 'P *
Og það var éður $10.00
BIRKS BUILDING,
WINNIPEG,
MAN.
12 Stólar
Whalebone Vulcan-
ite Plates. Settið . .
Opið til kl. 8 á kveldin
, Dr. Robinson
TANNLÆKNIR
Meðlimur Tannlækna Skólans í Manitoba.
10 Sérfræðingar 5 Kvenmenn
l