Lögberg - 25.10.1917, Blaðsíða 2

Lögberg - 25.10.1917, Blaðsíða 2
2 LOGBERG, FIMTUDAGINN 25. OKTÓBER 1917 Kafli úr bókinni „Frá Skotlandi“ eftir Jón H. borbergsson. Þetta er 230 bls. bók með mörgum vönduðum myndum. Gefin út at Fjallkonu-útgáfunni. Ritstj. Næst vil rninnast ögn á heimili þa'ð i Skotlandi, þar sem eg dvnldi lengsi, Eleaton. Þar er Kynbótabú fyrir sauðfé og nautfé. Fénaður búsins er tim 300 ær, um 70 nautgripir og 6 hestar. Hrútar og naut. sem seljast eiga til kynbóta, eru alin mjög á kraftfóðri. Hrútarnir eru kliptir í janúar og þá hafðir í húsi alllendgi, en seldir i sept- ember veturgamlir. Naut eru seld í febrúar. Á búinu er ráðsmaður, John Mitchell að nafni, og 5 vinnumenn. Tveir vinnumennirnir vinna stöðugt að heita má með tvo hesta hvor að plægingu o. fl., einn er stöðugt við nautpeninginn, einn við sauðfé. og ráðsmaðurinn er í verki með þeim báðum; fimti maðurinn er svo við ýms störf. A'llir ganga þessir menn sameigin- lega að heyvinnu og að því að grisja næpurnar o. fl. Eigandi búsms er rikur maður, James Marshall að nafni. Hann býr í stóru og skrautlegu húsi í skógar- rjóðri, sem er umkringt af risavöxn- um furutrjám og grenitrjám. f rjóðr- inu er dálítil silungatjörn. Stór og skrutlegur garður er kringum húsið, þar sem ræktaðar eru ótal jurtir. Þar vaxa meðal annars ýmsir ávextir og sttmir hafðir j glerhúsum. Úr þeim garði fást seint í júní nýjar kartöflur er sáð hefir verið í marz. Garðurinn liggur 7—8 hundruð fet yfir sjávar- mál. Tveir menn vinna stöðugt í garðinum, og þriðji vinnumaðurinn er þarna til að hirða um bifreið hús- bóndans og stýra henni á ferðum. Sá maður fæst og við að veiða á stöng og fara með húsbóndanum á fugla- veiðar. Fjörða manninn hefir hús- bóndinn í þjónustu sinni; það er svo- nefndur skógarvörður. Hann hirðir veiðihundana, gætir skógarins. sem verið er að rækta, upprætir grófgerða burkna, sem vaxa úti um’ hagann og vilja kæfa annan gróður, og fæst auk þess við að drepa kanínur, héra og moldvörpur og vera með á fugla- veiðum. Kanínur gera miklar skemd- ir á graslendi, þvá að þær eru sístarf- andi að því að búa til holur; hérar gera litinn skaða. eru styggir og halda sig fjarri mannabýlum. Bóndinn er kvæntur, en barnlaus. Þau hafa 4 vinnukonur til innanbæj- arstarfa. Engar vinnukonur eru við • útivinnu, enda er það sjaldgæft í Skotlandi. Ráðsmaðurinn er kvæntur og flestir vinnumennirnir og búa í sérstökum húsum. Þeir vinnumenn- irnir sem ókvæntir eru fæða sig sjálfir og er oft sóðalegt um að litast hjá þeim.— Kaup vinnumanna er um 18 krónur fyrir hverja viku ársins og auk l'ess ókeypis húsna-ði ijós, hiti. kar- töflur og mj dk Máltíðum er þanaig fvrir komið, að vinnumenn borða morgunverð klukkan 9% á morgnana, og byrja vinnu kl. 7, borða svo mið- dagsverð kl. 11 og hvíla sig til kl. 12yí, vinna svo til kl. G og fá þá kveld- matinn, en vinnutíminn er 9y2 tími. Ráðsmaðurinn hefir 4 máltíðir; ekki v'eit eg hvað húsbóndinn borðar oft. íbúðarhús Skota eru alstaðar góð, rúmgóð herbergi og ekki sparað loft eða vatn. Sjaldan sofa fleiri en einn í rúmi. nema þá börn; þó eru rúmin þar réttum helmingi breiðari en hér. Óvíða er eldstó eða ofn, heldur arinn. 1 Skotlandi er það venja, að borða þar sem eldað er, og vatnið er leitt inn. Húsbændur og hjú borða ekki avalt saman. Matrinn er oft á þá leið, að á morgnana er hafragrautur og rnjólk og svo te, brauð, smjör eða smjörlíki, ostur og syktirleðja eða saft. og svo oft ertthvað heitt með, annaðhvort soðið egg, eða steikt egg og flesk, eða pa steikt síld. Síldin er verkuð þann- ig að hún er flött, ofurlítið söltuð og reykt og svo steikt í feiti til máltíða Þannig er hún ágæt. Bændurnir kaupa hana svona verkaða úr borg- unum. Miðdegisverður er oft þannig, að fyrst er súpa, sem oft er úr nvju kjötsoði og garðávöxtum; með henni borða menn hveitibrauðssneið. Þá kemur kjöt og kartöflur eða fiskur og kartoflur, og síðast einhver ljúf- fengur grautur með sykri og- rjóma út á. Oftar er kjöt en fiskur, Kveldverðurinn er líkur morgun- verðinum. Sumstaðar mun nú vera heldur lakara fæði en hér er lýst Húsbændurnir hafa vanalega fjórar máltíðir. drekka te kl. 3 og þá með þvi brauð — oft kryddað— og hun ang og annað sælgæti. Stöku menn hafa 6 máltiðir, fyrst kl. 7 á morgn- ana, svo kl. 9, kl. 12, kl. 3, kl. 6. og kl. 9 á kveldin. Þegar borðaður er miðdagsverður, skamtar konan súp- una og svo grautinn, en húsbóndinn sker af kjötinu og gefur öllum við borðið. en kartöflur eta menn eftir vild. Ekki þykir það viðeigandi að borða mjög mikið af kjöti, þvi að það ei dýr fæða. Bkki er það siður að salta kjöt til heimilanna, svo að nokkru nemi; bændur selja alt sláturfé sitt á haustin og kaupa svo nýtt kjöt smátt og smátt, því alt af er slátrað í borgunum árið um kring. Á heimil- unum fellur víða töluvert til af kjóti, mest af kanínuin, og svo af hérum og hjörtum. Brauð er bæði búið til heima og keypt að. Þar er t. d. búið til nokk- urskonar flatbrauð úr grófu hafra mjöli, ba-kað á pönnu, og er betra að hafa eitthvað við því. Annars mest af brauðinu úr sigtuðu rúgmjöli og hv’eiti. Sveitafólkið klæðir sig töluvert svipað og hér. einkum karlmennirnir Bændur ganga betur til fara en vinnu- menn. Skór eru þar oft mjög ending- argóðir. Þeir eru fyrst með mjög þykkum sólum, og svo vel járnaðir neðan, að þeir endast oft með jafnri brúkun 2—3 ár. Þannig skór kosta oft um 18 krónur. Skór, sem ekki kosta nema 9 kr., endast oft árið. Það eru einkum verkamenn, sem nota þessa skó, og einnig eru verkmanna buxur úr molskinni, er eigi kosta nema 10 krónur. en endast með jafnri brúkun 2—3 ár. í Kelta-búníngnum sjást að eins stöku menn á samkomum. Eg kann ógerla að lýsa búningi kvenfólksins, en hann er svipaður og kvennbúningur í öðrum löndum. Sama er um hárbúnaðinn; þó sjást stúlkur þar oft hversdagslega með Vipnuhjú ráðast til hálfs árs í senn Koma þá bændur, sem vantar fólk, og fólk, sem vill fá sér vist, saman ákveðna daga í maí og aftur í nóv- ember, til þdss að semja um vistir. Ein þannig löguð samkoma er stund um fyrir marga hreppa. Kaup með alhjúa, auk fæðis og þjónustu. er oft handa karlmanni 550 krónur, en handa kvenmanni 440 kr. Margir vinnumenn eru fremur illa að sér og léttúðugir, eins og gerist og gengur. Eg set hér til gamans sögu af v’innu manni, er eg kyntist þar, þótt hún sé ekki beint falleg. Eg dvaldi emu sinni 5 mánuði hjá bónda einum. Af ónefndum ástæðum fór vinnumaður burtu frá bónda þessum í janúar, svo að hann varð að auglýsa eftir öðrum. Eftir viku kom svo nýr maður. Bóndi lét hann vinna hjá sér í viku til að reyna hann, og af því að hann reynd- ist vel> réð bóndi hann til vistar hja sér. Þetta var unglingsmaður, létt lyndur og greiðugur, en hugsunarlít- ill. Að mánuði liðnum biður hann svo bónda um leyfi að bregða sér að heiman til að sækja dót sitt, og kveðst mundu koma næsta dag. En svo liðu tveir dagar, að hann kom ekki. Bregður þá bóndi sér í næsta kaup- tún, þangað sem pilturinn fór, til þess að grenslast eftir honum. Bónd- anum brá heldur en ekki í brún. er hann komst á snoðir um það, að vinnumaðurinn hafði í leyfisleysi tekið út i reikning hans, og var svo allur horfinn. Til þessa hafði vinnumaðurinn orðið að falsa nafn bóndans. En upphæðin var ekki mjög há, og lítið yfir það, sem hann átti inni hjá bóndanum. Daginn eftir að bóndi kom heim, var það um morg- uninn, er eg var að reka nautgripina á haga og fór með þá gegn um háan og þéttan skóg. sem var rétt við bæ- inn, að kallað var á mig innan úr skóginuni, en þó hlóðlega. Eg gekk á hljóðið og hitti þar vinnumanninn. Eg hefi aldrei séð jafn mikla breyt- ingu á manni á jafnskömmum tíma. Hann var orðinn ^iáfölur, var auð- sjáanlega svefnlaus, og eg sá að hann hafði grátið. Hann bað mig svo þarna að fara til húsbóndans og biðja hann um fyrirgefningu fyrir sig og óska eftir sættum. Eg þekti vel hús- bónda okkar, sem var mesti harð- stjöri, og vissi að þaðan var engrar miskunnar að vænta. Tjáði eg vinnu- manni þetta og það með. að búið væri að auglýsa eftir honum, sem sakamanni, í blöðunum. Ráðlangi eg honum að reyna að hafa sig undan og bæta ráð sitt. Sagði eg honum að bíða meðan eg færi heim og reyndi að útvega honum nesti til ferðarinnar. Fór eg nú ti! húsmóðurinnar, systur bóndans, sem var öldruð kona og brjóstgóð. Sagði eg henni, hvar komið var, og að nú yrði hún að hjálpa upp á sakirnar og láta mig hafa nesti handa piltinum. svo að hann gæti komist leiðar sinnar. Hún tók því vel. Rétt á eftir kom lög- reglumaður á bæinn til að rannsaka þetta mál. Eg set þessa sögu hér, ef lesendur skyldu hafa gaman af henni en ekki til þess að gefa rétta hugmynd um skozka vinnumenn. Þeir eru auðvit- að flestir sæmilega heiðarlegir menn, sem hugsa um að eignast eitthvað og verða að mönnum. Bændur gefa þvi góðar gætur, að vel sé unnið á meðan að er verið, og að vinnandi hafi ávalt fullkomið verk fyrir hendi. En ekki er ætlast til að unnið sé úti í mikilli rigningu. Það er vanalegt, að sjá menn halda vel áfram vinnu. T. d. þegar verið er að plægja. sjást hestar og maður aldrei standa við í vinnutímanum, en plóg- maður gætir þess, að taka ekki of mik ið fyrir plóginn og að ofþreyta ekki hestana. Fjármönnum er ætlað að gæta 500 fjár yfr árið. Þeir lifa oft rólegu lifi. Bústaðir þeirra eru stund um hátt upp í fjöllum innan um sauð- fjárhagann, og svo þurfa þeir ekki að hafa áhyggjur af öðru — fyrir ut- an konu og börn — en kindunum sem oft þarf fremur lítið að fást við. Auk þessa hafa þeir oftast garð og gras- blett til að annast um. Þeir hafa oft- ast eina kú. Stundum hafa þessir fiski menn fleira fé að hirða, og oft hafa þeir mjög gott kaup. Þessir menn una sér oft betur við klið fuglanna og jarm kindanna þar uppi í fjöllun- uro, heldur en þeir sem velta sér í makindum og glaumi stórborgalifsins. Aðal-samkomur fólksins eru vi kirkjur og bænahús. Kirkjuræknln er mikil, og þykir ósæmilegt að vanrækja kirkju sína eða misbrúka sunnudaginn Ekki þykir þá sæmandi að fara heimboð eð^ fara neitt annað en til kirkju. Menn forðast þá mjög að vinna, nema sem allra minst. og t. d eldar kvennfólkið oft á Iaugardögum til sunnudagsins, til þess að geta þá haft næði. Kyrðin, sem hvílir yfir öllu á sunnudögum, veitir svo mikla hvíld, og manni finnast þeir allir helgi- dagar. Jóladagana er þar lítið hahið upp á, og þá unnið sem aðra daga. Á veturna etu haldnar danssamkom- ur, en ekki eru þær tíðar. Þá eru mest dansaðir þjóðdansar. sem eru einkennilegir og fallegir, og er leikið 4 skozka pípuhljóðfærið. Það setur það og hlær mikið við dansinn. Oft eru menn á Kelta-búningi á þessutr samkomum. Veitingar hafa menn einnig við dansinn. Þegar ísalög eru á vetrum, koma bændur saman til að skemta sér við leik nokkurn, sem að eins getur farið fram á sléttum is. Eg þekki ekki þennan Ieik svo, að eg geti lýst honum, en hann er í því innifalinn, að eftir ísnum er rent steinum. er eiga að ná vissu marki. Oft sópa menn snjóföl af ísblettum, til þess að geta iðkað þennan leik. Auk þessa þykir mönnum hin mesta skemtun að fara á fuglaveiðar og hjartaveiðar. Einnig að veiða á stöng Hefi eg oft undrast að sjá. hvað sumir eru eirnir við það, þótt sama sem ekkert fáist. 1 góðu veðri skemt ir unga fólkið sér úti á kveldin eftir v'innu, og er þá oft margt af þvt úti á vegunum, bæði gangandi og ríðandi á hjólhestum. Heimboð hefir fólkið hvað með öðru. Þó eru þau ekki mjög tið. Stundum koma konumar af næstu bæjunum með prjónana sína og skrafa við kunningjakonur sinar með mestu ánægju, rétt eins og hér heima. Oftast að eins þánnig, að sé verið að fara með mat eða te, þegar gestur kemur. er honum boðið að vera með. Annars eru Skotar yfirleitt værukærir heima, og gestagangur á bæjum er mjög lítill. Ekki er það heldur síður, að menn fái lánaða gripi eða hluti hverjir hjá öðrum, og ekki peninga heldur. Þá hefir fóikið skemtun af að bregða sér við og við í kauptúnin og borgirnar. Helztu félög meðai bænda í sveit- um eru búnaðarfélög og skotfélög. Aðalstarfsemi búnaðarfélaganna er að koma á einni sýningu á ári. Þykja það hinar nytsömustu og skemtileg- ustu samkomur. Á þær verður nán- ar minst síðar. Skotfélögin eru til þess að æfa skotfimi. A skotsam- komunum eru stundum veitt Verðlaun. Þá eru og stundum hafðar veitingar og sungnir hersöngvar og ættjarðar- söngvar. Á hverjum degi kemur póstur heim á bæina. Hafa menn þar, eins og víðar gaman af að lesa blöðin. Sveita fólkið á ekki erfitt með verzlunina, því að víðast hagar svo til, að tvisvar og þrisvar í viku koma menn með vagna heim á bæina, og hafa þeir með- ferðis alls konar nauðsynjar. og eru þeir sendir af verzlunum. Þar kaup- ir fólkið fyrir peninga út í hönd ým- iskonar mat, brauð, smjörlíki, ost, reykta síld, nýtt kjöt o. fl. Stundum koma menn til að-bjóða annan varn- ing. Aðrar vörur geta bændur einnig látið færa sér heim, t. d. kol og olíu. Það er töluvert einkenniiegt hjá Skotum, hversu hundurinn er hafður þar í miklum hávegum. enda eru skozkir fjárhundar orðlagðir um allan heim fyrir það, hvað þeir eru vitrir og vænir. En það eru þeir af því, að svo vel hefir verið sint um þá í langan tíma. Oft þykir fjármönnum svo vænt um hundana sína, að þeir þola ekki öðrum að tala hastarlega til þeirra. Til er það enn, að fjár- maður iætur hund sinn draga sig að landi, svo að þannig éta þeir báðir af sama diskinum. Vanalegast eru hundunum ætluð sérstök hús. Eru ’jæir þar ýmist Iokaðir inni eða bundnir, og húsið haft opið á meðan v'erið er að venja j>á. Þess er ávalt vel gætt, að láta hundinn læra strax að hlýða og gera ekki nema það. sem honum er sagt. Aldrei eru fiárhundar látnir fara með fólki til kirkju eða á aðrar samkomur, þar sem ekki á að nota þá. Ávalt er talað við hundana og þeim sagt fyrir á þann hátt, en ekki sig.ið. \ldrei sést fjármaður þar hlaupa vifi kindur, heldur Iætur hann hund- inn hafa fyrir því og gengur sjálfur hægðpm sínum. Hann getur látið hundinn sækja kindur langar leiðir, reka þær hart eða hægt, eftir þvi sem honum er sagt, stöðva fjárhópinn, ná kind og halda henni fastri. skilia kind úr öðru fé, standa í réttardyrum og ýmislegt fleira. A hlaupunum venja þeir hundana á að standa við, með þvi að biístra á hann; hafa fjár- menn einkennilegt lag á þvi að blístra hátt. Bregða þeir upp í sig tveimr. fingrum á meðan. Margir hafa sér til skemtunar hunda, senr ekki em notandi við fé. Kettir eiga ekki eins miklum vin- sældum að fagna yfirleitt. Þeir hata sumstaðar illa aðbúð, og eru daufi- hræddir við menn. ’Það þótti mér einkennilegt á Skot- landi, hversu þar var margt af inn- lendum förumönnum. Þeir halda sig sinni var eg staddur á bæ, seint um kveld. Það var í dynjandi regni. Þá komu þar flækinghjú og báðu hús- bóndann að skjóta yfir sig skjólshúsi um nóttina. Bóndinn fór með þau inn í v'agnhús sitt, leyfði þeim að liggja þar i kerrukassa og fleygði hálmi yfir þau. Fyrir þetta voru þessir bjálfar mjög þakklátir. Sveitafólkið er yfirleitrt mjög J>ægi- legt. Það er blátt áfram og hroka- laust í viðmóti. I tali er það öfgalítið og notar lítið af óþarfa orðum, t. d. blótsy.rðum. 1 ölíum viðskiftum er það hreint og beint, heldur vel loforð sín og er stundvíst. Vanalega eru menn mjög þurrir á manninn fyrst og seinteknir. en við viðkenningu oft skrafhreyfnir og glaðir, og vinfastir eru þeir; glaðværðin hjá fólkinu virt- ist mér vera fremur létt, hávaðalitil og þægileg. Vín er töluvert haft um hönd, en ósæmilegt þykir að neyta svo mikils af því, að menn verði ölv- aðir svo að nokkru nemi. Barneignir i lausaleik, og einkum framhjátökur, þykja hinar örgustu svív’irðingar. Eg hefi séð það í nýrri kensiubók hér, að Skotar þeir sem búa á hálend inu. séu hjátrúarfullir. En þess hefi eg aldrei orðið var, og er viss um að það er ekki. Nokkuð af gömlu verka- fólki er að visu mjög illa að sér, t. d. spurði einn karl mig að þvi, hvort eg hefði farið með járnbraut frá Noregi til Skotlands — j>á leið kom eg fyrst til Skotlands. Eg spurði eitt sinn Skota á hálend- inu, Simon Ferguson á Corb, að því hversu mikið hann mundi græða á ári. Set eg hér á eftir það er hann sagði mér um tiikostnað og arð af búinu. Bærinn stóð 11 hundruð fet yfir sjá- varmáli, og hafði bóndi fremur lítið land ræktað. AIls var land jarðarinn ar 1450 ekrur eða um 1088 engjadag- sláttur. Tilkostnaður búsins yfir árið var á J>essa leið: Leiga af jörðinni........kr. 4500,00 Vinnum. kaup 'hans og fæði — 900.00 Vinnukona kaup hennar og fæði...................— 680,00 Bvaup til daglaunamanna . . — 180.00 Opinber gjöld............— 130.00 Viðhald á dauðum munum — 240,00 Fóður á 90 lömbum á 8 kr. — 720,00 Samtals kr. 7350,00 En tekjurnar voru aftur á þessa leið: UH af 500 fjár, 1120 kg. á kr. 1,40................kr. 1568.00 Fyrir Iömb seld að hausti — 7200.00 Fyrir gamlar ær seldar að hausti..................— 2100,00 Fyrir 12 nautgripi ('geldnj — 3488.00 Samtals kr. 14356.00 Þarna verða þá tekjurnar rétt um 7000 kr. meiri en útgjöldin. Af þeim peningum varð svo bóndinn að fæða og klæða sjálfan sig, konu og 2 börn. Auk þess fæða og gjalda bróður sín- um, er vann að búinu líka. Að því öllu frádregnu áleit hann sig hafa um 4000 kr. Af því kvaðst hann þurfa töluv'ert í vasapeninga og ýmsan til- kostnað. Við sjáum það, að leigan er há af jþrðinni. En bóndinn þolir það, af því að arður búsins er í svo háu verði Áður var leigan enn þá hærri. Kjör leiguliða hafa farið batnandi, einkum á síðari áratugum. leigan af jörðunum hefir heldur lækkað i verði. Það er engir.n efi á því, að bóndi sem býr svipað því sem hér er lýst, getur grætt og lifað góðu lífi. Sögukorn Fanginn eða “Svona er hún veröld og fœja". McAIlister hafði verið myrtur uni nóttina. Lögreglan umkringdi hús hans snemma að morgni, daginn eftir. Aistaðar var svipast eftir morðingj- anum, fjær og nær í bænum; en það kom fyrir ekki. Engar menjar hans návisstar sáust eða heyrðust. I húsinu höfðu búið að eins fjórar manneskjur: þau hjónin og þjónn og j>erna. Þjónninn gat engar upplýs- ingar gefið nema það að hann hafði fundið húsbónda sinn þarna í her- berginu dauðan og þegar hann svo hafði kallað á þernuna og spurt eftir húsmóðurinni þá hafði J>að komið í Ijös að hún væri horfin. Lögreglan var í stökustu vandræð- einkum í borgunum, en flækjast l)ó um. út um alt land, einkum á sumrin. Oft eru þetta hjónaleysi. karl og kerling, sem flakka saman. Er það þé oftar, að kerlingin er sítalandi og hin spært- asta, en karlinn þögull og niðurdreg- inn. Stundum eru flökkukarlarnir einir síns liðs, en sjaldan kerlingar. Það vill. til, að menn á bezta aldri eru flækingar, og stundum flakka heilar fjölskyldur. Þetta er fólk, sem leiðst hefir út í J>etta fyrir ofdrykkju og vesalmensku. Lýður þessi biður á liæjunum að gefa sér mat, klæðnað eða peninga. og sumir syngja eða leika á hljóðpípu, er þeir koma heim að bæjunum, og reyna á þann hátt að fá fólk til að gefa sér. Er það hreinasta furða, hvað J>eir geta sungið vel og leikið á hljóðfæri. Margir miskuna sig yfir þessa bjálfa og víkja vel afi þeim. Aðrir fleygja í þá eins og Iiunda eða gefa þeim ekkert. Einu sinni man eg eftir þvi, að eg kom heim með húsbónda mínum frá kind- um. Voru þá komin flökkuhjú, og var húsmóðirin að gefa J>eim. Þegar húsbóndinn sá það, v'arð hann fok- vondur, skipaði hjúum þessum í burtu og bannaði að gefa ]>eim. Flækings- kerling svaraði hlonum ófeimin og sagði honum að síðustu. að }>ótt hann hefði nú allsnægtir, þá gæti farið svo að honum liði ekki vel í öðru lifi. öðru sinni var það, að þessi sami maður rak út karlræfil, er í hríðar- veðri seint um kveld hafði skriðið inn ávalt mikið fjör í fólkið, enda hóar í hlöðu og lagst þar í hálmbing. Einu 'Þiá bar alt í einu mann að dyrunum sem bað um inngöngu. Dyravörður- inn spurði hvað hann vildi. Hann kvaðst mudu geta gefið upplýsingar í morðmálinu. Honum var því fljót- lega leyfð innganga. Aðkomumaður var fremur fátæk- lega búinn; en hár og þrekinn og hraustur að sjá. Foringi lögreglunn ar v’ék sér að honum og spurði hvaða upplýsingar hann gæti gefið í þessu voða tiifelli. Eg myrti McAllister svaraði komu- maður, og nafn mitt er James Allen. Alla setti hljóða. Hér var J>á mað- urinn kominn og hafði gengið vilj- ugur i hendur lögreglunni. Þettt þótti mönnum merkilegt og ræddu menn um það fram og aftur hverntg þessu gæti verið varið; en Allen sagði ekki orð meira, heldur rétti fram hendurnar fyrir handjárnln og var honum fljótlega fylgt i fangaklefa. Hlutaðeigandi Iögmaður hins opin- bera tók að sér að sækja málið á hendur Allen; en vegna þess að málið virtist æði einkennilegt hlutuðust eln- hverjir til um að fá lögmann til varn- ar fanganum, ef ské kynni að vörn fyndist í málinu, þótt ólíklegt væri. Lögmaður sá er tók að sér að verja íangan, var kunnugur maður, en hafði, þótt ungur væri, orð á sér fyrir skarpleik og kænsku. Þessi ungi lögmaður heimsótti Allen í fanga klefanum og sat hjá honum dögum oftar. Svo kom að réttarhaldinu og voru þar öll sæti skipuð. Mönnum lék hugur á að vita hvernig J>etta færi. Vitnaleiðslan var sama sem engtn. Enginn vissi neitt nema það sem fang- inn hafði sagt. að hann væri morð- inginn. Lögmaður hins opinbera hélt snjalla ræðu og sýndi fram á að málið væri svo Ijóst að engum mundi detta í hug að efa að fanginn væri sá seki og verðskuldaði æfilangt fangelsi, sér- staklega þegar tekið væri tiilit til J>ess að McAlister hefði verið af háum stigum og velmetinn af öllum þeim sem stæðu hátt í mannfélagsstiganurp. Hann endaði mál sitt með því að lýsa yfir að hann áliti fangann verðan hegningar eða að minsta kosti ættu slíkir menn skilið æfilangt fangelsi. Góður rómur var gerður að ræðu lögmannsins og voru víst tlestir við- staddir því samdóma að slikra manna sem fangans biði æfilangt fangelsi. Dómnefnd hafði verið sett í málinti og voru sumir þeirra matina staðnir á fætur í því skyni að ákv'eða dóminri þegar lögmaðurinn ungi gaf bendingu um að sig langaði til að segja nokkut orð. Því var vikið til dómarans hvort J>að mundi þýða nokícuð og h >ort slíkt væri leyfilegt, þar sem við slíkan mann væri að eiga sem fangann. Dómarinn gaf þann úrskurð að sann- gjarnt væri að leyfa verjanda að tala í málinu. Verjandi stóð þá upp og kvað fang- an hafa merkilega sögu að segja, og mæltist til að hans hátign hlustaði þolinmóður á söguna, jafnvel þó hún kynni að eynast nokkuð löng. Dómarinn gaf jáyrði sitt og byrj- aði þá fanginn á sögu sinni, sem fylgir: “Það var í smábæ í rikinu Ohio að eg og McAllister áttum heima, þegar við vorum um tvítugsaldur. “Við vorum mestu mátar og mátt- tim varla hvor af öðrum sjá. Við unnum báðir v'ið sama bankan. Hann var bókhaldari en eg höndlaði og af- greiddi peninga. “En lukkphj'ólið snýst á ýrnsa vegu Það vildi svo til að okkur þótti báð uni vænt um sömu stúlkuna. “Stúlkan skildi hvað um var að vera og reyndi með öllu rnóti að koma svo fram við báða, lengi vel. að hvorug um }>ætti miður. En slikt gat ekki borið sig til lengdar. Það var eg, sem var svo heppinn að ná ást hennar og unnumst við hugástum. “McAllister sá hvað verða vildi og v'arð afbrýðissemin fljótlega ofan á hans megin; en ekki tókst honum að spilla unnustu minni við mig. Hún reyndist ósveigjanleg og hætti hann því fljótlega J>eim tilraunum sínum en hefir víst hugsað sér að fara aðra ieið, sem síðar kom fram. “Svo kom hin hátíðlega stund þegar stúlkan, sem McAlIister virtist elska varð konan mín. Hann stóð næstur mér við þetta hamingjuspor, sem eg var að taka og virtist óska mér til lukku sem vinur. En slíkt hefir hlot- ið að vera uppgerð ein; þvi ekki voru liðnar nema fáar vikur frá brúðkaupi mínu þegar eg var kallaður fyrir rétt og sakaður um að hafa stolið afar- miklu fé úr bankanum. Það var auð- vitað McAllister sem hafði kært mig fyrir .yfirmönnum bankans. “Eg bað mér vægðar og sagði sem satt v'ar að kæran væri röng og hlvti einhver annar að vera valdur að pen- ingahvarfinu. Konan mín kom með grátstaf í kverkunum og bað hlutað- eigandi vfirmenn að biða við að minsta kosti og rannsaka málið; en slíikt var ekki tekið til greina. Það var varla von. því tölurnar i bókunum sýndust vitna á móti mér og svo spar- aði óvinur minn ekki heldur að blása að kolunum. “Eg var slitinn vægöarlaust úr faðmi konu minnar, settur í járn og hrynt út úr réttarsalnum. “Óvinur minn glotti illmannlega. Nú fór alt eins og hann óskaði. “Klæddur hinum alræmda einkenn- isbúningi, innan járngrinda dvaldi eg hnýpinn svo mörgum mánuðum skifti og frétti ekkert úr mannheimi. “En svo Var það einn dag að íanga vörðurinn rétti mér miða. Eg þekti þar hönd konu minnar. Það voru gle'fiifréttir sem hún sendi ,mér; því bæði vonuðum við að bráðum mundi eg verða frjáis maður, þar sem sak- leysið var á mína hlið. Við höfðum eignast fallegan dreng. “Svo beið enn langur tími þar til einn dag þegar eg var að barma mér ýfir óláni mínu og telja raunatölur ininar, að mér var sagt að kasta hin- um alræmda einkennisbúningi og klæðast sem frjáls borgari “Eg var þá frjáls maður? Hverju sætti }>að? Yfirmenn bankans komu til mín hver eftir annan þar sem eg stóð sem steini lostinn frammi fyrir J>eiin og báðu mig fyrirgefningar. Alt var nú komið upp. McAllister hafði strokið og haft á burt með sér konuna mina undir því yfirskyni að eg myndi aldrei verða frjáls maður framar. “Þá var loksiiw farið að rannsaka málið alvarlega og kom J>að þá upp að óvinur minn v'ar þjófurinn; en enginn vissi hvað af honum var orðið. “Eg var frjáls, en til hvers var að lifa ? Alt sem eg unni var mér horfið “Eg gerðist fiskimaður og hugsaði ekki um annað en draga fram lífið á 9em einfaldastan hátt og forðast sem mest aðra menn. Hið svokallaða æðra félagslíf hataði eg. Bftir þvi sem ofar kom í mannfélagsstiganum virtist mér alt versna. Eftir því sem ofar dróg virtust menn og konur líkj- ast æ meir og meir úlfum í sauðar- gærum. Eg vildi ekkert hafa saman við slíkt fólk að sælda og hélt mig löngum að kofa mínum. “Það var eitt ikveld, í rökkrinu, að eg sat úti og reykti pípu mína. Þá brá fyrir kvennmanni mjög skyndi- lega niðri við sjóinn. Hún hvarf svo skyndilega að eg varð hræddur um að hún hefði dottið í sjóinn. Eg hljóp }>ví þangað sem henni haffii brugðið KAUPMANNAHAFNAR Vér ábyTgj- umst það að vera algjörlega hreint, og það bezta tóbak í heimi. Ljúffengt og endingar gott, af því það er búið til úr safa miklu en mildu íi tóbakslaufi. MUNNTOBAK fyrir og sá eg þá að hún hafði í raun og veru fallið í sjóinn og var henni að skjóta upp í fyrsta sinn þegar eg kom að. Eg fleygði mér undir eins út í brimsogið og kom konunni fljótlega til lands. Hárið hafði fallið um höfuðið svo að andlitið var að miklu Ieyti hulið; en þegar eg greiddi hárið frá augum og enni, sá eg að hér var andlit sem eg þekti vel. “Konan lifnaði fljótlega við. Hún leit upp. Við þektum hvort annað. Þetta var konan mín, sem eg hafði ekki séð i 25 ár. “Hún sagði mér sögu sína, sem var alt annað en glæsileg. í stuttu máli var hún svona: “Frá því fyrsia hafði McAllister verið vondur við drenginn okkar. Þar hefir víst komið fram hatrið v'ið mig. Svo þegar drengurinn var sjö ára gamall hafði hann strokið að heiman og skrifað< mömmu sinni dálitinn bréfmiða, þess efnis að hann gæti ekki lengur verið með drukkna manninum vonda. Síðan hafði hún aldrei séð drenginn. “Alt af hafði óvini miínum græðst peningar; en slarkið og drykkjuskap- urinn jókst æ því meiir. “Hann endaði með því að fylla húsið eitt kveld með fólki, körlum og konurn, sem kalla mátti “villidýr” í mannsmynd. Þessir gæðingar og góð- kvendi höfðu ýmislegt í frammi sem sem konu mína hrylti við og tók hún sér þá J>að húsfreyju vald að reka gestina á dyr. “Þá var McAllister nóg boðið og meira en það. Hann hafði oft mis- þyrmt þessari svokölluðu konu sinni, en í ]>etta skifti rak hann hana alveg út og gerði henni ]>að skiljanlegt að hún ætti ekki afturkvæmt. “í t rvæntingaræðinu hafði svo þessi raunamædda kona kastað sér í sjóinn til }>ess þannig að gera enda á þessu vesæla lífi. “Eg hafði nú heyrt nóg og eg hafði hugmynd um hvar þetta hús Mc- Allister myndi vera. Eg sór þess dýran eið að hefna alls J>e?s ranglætis sem eg hafði orðið fyrir fra hend: óvinar míns og að láta ekki slíka hefnd dragast. Eg sleit mig því úi faðmi konu minnar og hljóp á stað. “Eg fann húsið og komst inn flj'ót- lega og hitti húsbóndan án þess nokk- ur annar yrði mín var. “Eg sýndi óvin mínum, sem þekti mig fljótlega, fram á hvað eg heffii liðið, sem afleiðing framkomu hans gagnvart mér og mínum. Eg ,bað hann að minnast }>ess að við heíðum einu sinni verið vinir. Eg sýndi honum fram á hvað óheyrilegt væri fyrir hann að koma svona fram við konuna sem hann hefði einu sinni virzt elska. Orð mín höfðu engin áhrif á hann. Hann hló og gerði gaman að fortölum mínum. “Eg gat ekki tára bundist. Þetta var fornvinur minn svona “forhertur” Eg sneri mér undan og tók báðum höndum um andlitið, svo eg sá ekki um augnablik hvað óv’inur minn hafð- ist að. “Hann notaði tækifærið og tók höndum um háls mér. Það hefði víst orðið mitt síðasta ef ekki hefði kent aflsmunar. Eg veit í raun og veru ekki hvað gerðist um næstu augnablik en }>egar eg kastaði honum frá mér á gólfið bjóst eg við að hann væri dauð- ur. Eg slökti ljósið í herberginu og gekk niður til sjávar, þar beið konan mín enn á hnjánum eins og eg hafði skilið við hana. Þar endar svo mín saga. Bkki er því að neita að eg varð banamaður McAllisters óvinar míns”. Þá bað lögmaðurinn ungi sér hljóðs og hélt stutta en áhrifa mikla ræðu og féll hún í góðan jarðveg því margir viðstaddir voru klökkir eftir að hafa hlustað á sögu fangans. Hann endaði mál sitt J>annig: “í mannúðarinnar nafni bið eg hina hátt- virtu dómnefd og hans hátign dómar- ann að vægja þessum ólánsama hras- aða manni”. Dómnefndin gekk þá afsíðis til þess að útkljá málið og kom að vörmu spori aftur og bergmálaði þá orðið “frjáls” um allan réttarsalinn. Þ.á stóð hinn ungi lögmaður upp gekk til fangans, tók um hendur hon- um og ávarpaði dómarann Jæssum orðum: “Eg þakka yður innilega, herra dómari, fyrir þann dóm er þér hafið hér uppkveðið í mannúðarinnar nafni en eg þakka vður sérstaklega fyrir að hafa náðað þennan mann, því hann er faðir minn. Eg er litli drengurinn sem hljóp á burt frá drukna mannin- um vonda. Lauslega þýtt af J. E. Dráttur er mjög óheppilegur. Ottawa i október. “Dráttur er tíma þjófur”. Þetta á sér einkum sitað þegar um einstaklingsskytdu er að ræða í sambandi við það sem nú heyrir til herskyldulögunum og fram- fylging þeirra. Það er satt bezt að segja að ákvæði laganna eins og þeim er nú fram- fylgt eru slík að dráttur er tímaþjóf- ur og getur stolið góðu tækifæri, með því að ekki verður veittur nema tak- mankaður tími til umsókna um urtfd- anþágu til herskyldu nefndanna. Þeir sem undanþágu ætla að fá eru ámintir um að taka til ]>eirra ráða sem dóm- greind þeirra segir J>eim að séu hag- kvæmust og gera það eins fljótt og þeim er unt Sem fyrst ættu menn annað hvort að gefa sig fram til her- þjónustu eða biðja um undanþágu, frá herskyldunni. Þetta ætti að gera tafarlaust eftir að yfirlýsing hefir verið gefin út, sem heimtar fram fyrsta flokk. Reglur þær sem gerðar hafa verið til }>ess að framfylgja löguntim vinna miklu betur ef allir hlutaðeigendur koma fram tafarlaust. í þessu tilliti er flýtir þjóðræknis- skylda, jafnframt því sem hann er einstaklingum sjálfum einnig í hag i mesta máta. B-10. Fylgja Laurier. Stórkostlegt stjórnmála þing hélt frjálslyndi flokkurinn í Ottawa á föstudaginn. Ivaurier var þar stadd- ur sjálfur og fjöldi af leiðandi mönn- ím úr flokki hans, bæði þeirra sem tlt af höfðu fylgt honttm og hinna <m á möti honum höfðu snúist vegna herskyldumálsins, t. d. Graham fyr- verandi ráðherra. Laurier kom fram ]>ar eins og alstaðar annarsstaðar, eindregið með þjóðræði og frjálslyndi “Eins og eg áleit og álít að fólkið ætti að fara eftir eigin samfæringu í herskyldumálinu”, sagði hann, “eins álít eg að hverjum einurn sé ekki ein- ungis frjálst heldur sjálfsagt að fara eftir rödd samvizku sinnar í því hvort hann fylgir minni stefnu eða ekki. eins og eg er sannfærður um það að eg hefi gert rétt og breytt samvizku- samléga eins tel eg víst að andstæð- ingar mínir í frjálslvnda flokknum hafi hlýtt röddum eigin samvizku ]>ótt hún talaði á annan hátt til þeirra en til mín”. Margt fleira mælti Laurier fagurlega á }>essu ]>ingi, enda var það samþykt í einu hljóði að fylgja hon- um v'ið næstu kosningar á móti sam- steypustjórninni. Grahan kvaðst vera með sannri þjóðfulltrúastjórn, en }>essi stjórn sem nú þœttisrt: ráða land- inu verðskuldaði ekki slíkt nafn; húu væri að ens tveggja flokka stjórn }>ar sem ójafnt væri skift og einstakir menn hefðu tekið sér vald heillar þjóðar án samþykkis flokks eða kjós- enda. Hann er því sameinaður Laur- ier stefnunni aftur og mun verða meðal Iiðsmanna hans við kosning- arnar þrátt fyrir það .þótt hann líti ekki alt sömu augum og Laurier. Bandnríkin. Á sunnudaginn var kom upp eldur í Brooklyn, New York og eyði'lagði kornhlöðu með 700,000 mælum af hveiti. Er talið áreiðanlegt að eld- urinn hafi verið kveiktur af manna- völdum. Er skaðinn metinn á $1200000 Eldur hefir kojnið upp 56 sinnum í New York nýlega, og alt af af manna völdum eftir því sem álitið er. Auglýsing birtist í öllum helztu blöðum Bandaríkjanna á mánudaginn um það að ailir canadiskir borgarar sem herskyldulögin nái til og heima eigi nú í Bandaríkjunum skuli koma heim tafarlaust, eða ekki síðar en 10. nóvember. Hver dagur er Purity- Flour-Dagur matreiöslukon- unnar, sem ánœgð er aö- eins með bezta brauð ogy kökur, PURITV FCOUR "MORE BREAD AND BETTER BREAD" 144

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.