Lögberg - 05.09.1918, Blaðsíða 4

...SBB Hiiiiiiiiiiiiiniiwiiii«MHMiiiiiiiiiiiMiiiinilniiiimiiiiiiiniiiiiiwiiiiiiniitnmMi«MwiiwniiMwr>
| 3C o g b c i q j
1 Gefið út Kvern Fimtudag af The Col-
umbia Press, Ltd.^Cor. William Ave. &
Sherbrook Str., Winnipeg, Man.
TAI.SIMI: GAKKY 4IB og 417
Jón J. Bíldfell, Editor
J. J. Vopni, Business Manager
Ijtanáskrift til blaðsins:
THE COLUMBIA PRE3S, Ltd., Box 3172, Winnipeg, W[an.
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LOCBERC, Box 3172 Winnipeg, tyan.
I ...................................
* VERÐ BLAÐSINS: *2.00 um árið.
l|lll|l|l|pnmillllllllllllll..
Frumvarptil dansk-íslenzkra
sambandslaga.
(Framhald).
Þriðji kafli þessa uppkasts hljóðar um ut
anríkismál, dómsmál, myntaskipun og strand-
varnir, “Danmörk fer með utanríkismál Islands
í umboði þess”, segir upphaf 7. gr. frumvarps
þessa, og gefa þessi orð oss ástæðu til þess að á-
álykta að Danmörk eigi.að fara með þessi mál Is-
Ic-ndinga samkvæmt boði sem þeir eða samkvæmt
því, sem þeir sjálfir ákveða—að alvaldið í sam-
bandi við þessi utanríkismál fslendinga ætti að
vcra í þeirra höndum, en ekki í höndum Dana,
eins og verið hefir og hefði oss fundist slíkt fyr-
irkomulag vel viðunandi, úr því að þeir treyst-
ust ekki sjálfir til þess að taka þau að sér, að
mega ráða sínum .utanríkismálum sjálfir. Þótt
Danir hefðu haft framkvæmdir þeirra ráða á
hendi um lengri eða skemmri tíma, það hefði oss
fundist réttarl)ót, og hún mikil, um leið og það
hefði átt að geta haft blessunarrík álirif á þjóð-
ina í heild sinni, bæði frá þroskunarsjónarmiði
og eins mætti ætla að Islendingar mundu
skilja sjálfa sig betur en aðrir, og sjái hvaða og
hvernig löguð sambönd að sér væri hentust.
En nokkrum tvímælum finst oss það orka
hvort að samningur þessi gefi Islendingum þetta
vald eða þessa réttarbót.
Það er tekið fram í frumvarpi þessu, að ut-
anríkis ráðherrann danski skuli skipa eftir ósk
íslenzku stjórnarinnar og í samráði við hana
trúnaðarmann er hafi þekkingu á íslenzkum
högum til þess að starfa að íslenzkum málum.
Það er tekið fram, að ef einhverstaðar sé
enginn sendiherra eða ræðismaður, þá skuli
skipa hann eftir ósk, eða samráði við íslenzku
stjórnina.
Það er tekið fram, að með sömu skilyrðum
skuli skipa ráðunauta við þær sendisveitir eða
ræðismannaembætti, sem nú eru, með þekkingu
á íslen^kum lögum, og Islendingar eiga að borga
allan kostnaðinn. — Með öðrum orðum, Islend-
ingar eiga að borga svo eða svo mörgum vald-
lausum þjónum við útlendar ræðismannasveitir,
— í staðinn fyrir það að borga þeim sem sínum
valdhöfum, og sjálf stjórnin á Islandi má ekki
senda umboðsmenn, eða umboðsmann til þess
að semja um sérstök málefni fslendi viðkomandi
nema fá þar til samþykki utanríkisráðherra
Dana, eða hafa hann í samráðum með þau mál,
og er auðsjáanlegt að íslenzku nefndarmennirn-
ir hafa fundið til þess að réttarbót sú fyrir ís-
lendinga, sem þesir samningar eiga að tryggja
í sambandivið þessi utanríkismál eru meira í
orði heldur en á borði, því í athugasemdum, sem
þeir gjöra við þenna kafla uppkastsins komast
þeir svo að orði:
‘ ‘ Þar sem í frumvarpinu segir, að ís-
lenzka stjórnin geti eftir nánara samkomu-
lagi við utanríkisráðherrann sent sendi-
menn úr landi til þess að semja um málefni
sem sérstaklega varða fsland, er þetta á-
kvæði ekki því til fyrirstöðu, að þegar sér-
staklega brýn nauðsyn ber til, og ekki æfin-
lega er unt að ná til utanríkisráðherrans
áður, geti íslenzka stjórnin eigi að síður
neyðst til að gjöra ráðstafanir, eins og þeg
ar hefir átt sér stað á tímum heimsstyrjald-
arinnar. Það er gengið að því vísu, að ut-
anríkisráðherranum verði skýrt frá hverri
slíkri ráðstöfun svo fljótt, sem því verður
viðkomið.
í þesum kafla er reynt að bæta úr brestun-
um, sem þeir auðsjáanlega hafa fundið til, á
þann hátt, að tilkynna, að ef íslendingar séu í
nauðum staddir, líkt og þeir voru út af þessu
stríði, og ekki sé hægt að ná til utanríkisráð-
herrans danska, þá geti þeir neyðst til þess að
taka til sinna eigin ráða, og semja um sín eigin
mál, upp á eigin spýrar, en samt ekki nema í
neyð mega íslendingar gjöra þetta — og þetta
kalla menn sjálfstæði — sjálfstætt ríki. — Lít-
ilþægir finnast oss landar vorir nú vera orðnir.
Fjórði kaflinn hljóðar um ýms mál, svo
sem samgöngumál, verzlunar- og tollmál, sigl-
inga- og póstmál, síma- og löftskeytasamband,
dómgæzlu, vigt og fjármál, og í sambandi við
fjármálin segirsvo í 13. gr. frumvarpsins:
“Fjárhæð sú, að upphæð 60,000 kr.,
sem ríkissjóður Danmerkur hefir undan-
farið árlega greitt fslandi og kostnaður
ríkissjóðs Danmerkur af skrifstofu stjóm-
arráðs íslands í Kaupmanahöfn fellur nið-
ur. Sömuleiðis eru afnumin forréttindi ís-
lenzkra námsmanna til hlunninda við
Kaupmannahafnar háskóla”.
Eins og menn sjálfsagt muna, þá er þessi
peningaupphæð endurborgun á eignum og
klaustur góssi, sem Danir hafa ranglega haft
undir sig frá Islandi á liðnum tímum eða átt
að vera það. Jón Sigurðson forseti komst að
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 5. SEPTEMBER 1918
þeirri niðurstöðu, að til þess að endurborga
þessa fémuni með áföllnum vöxtum sæmilega, þá
bæri Dönum að bcrga 240,000 kr. árlega til Is-
lands. En af því varð þó ekki, heldur með
stöðulögum frá .1871 ákveðið að Danii skyldu
borga Islendingum 60,000 kr. á ári, og 40,000
kr. í 10 ár, auk þess höfðu íslendingar híunnindi
við Kaupmannahafnar háskóla.
En nú fellur þetta niður, og þar með upp-
hæð sú, sem Danir hafa árlega lagt til skrif-
stofukostnaðar íslands í sambandi við skrif-
stofu stjórnarráðs Islands í Kaupmanahöfn.
Sumt af þessu teljum vér engan skaða fvrir ís-
lendinga að losna við, og þar með teljum vér
háskólastyrkinn, því þegar öllu er á botninn
hvolft, erum vér engan veginn vissir um að það
fyrirkomulag hafi verið holt fyrir þjóð vora,
enda gjörist þess nú varla þörf lengur, þar sem
ágætur háskóli er í landinu sjálfu.
En um skuldaskifti ríkjanna er annað að
segja, þau þurfa að vera glögg og hrein og sjá-
um vér enga ástæðu til þess fyrir Islendinga að
vægja Dönum hið minsta í þeim viðskiftum.
En 14. gr. frumvurpsms sýnir oss hvernig að
þau hafa farið; hún er svona: “Bíkissjóður
Danmerkur greiðir tvær miljónir króna, og skal
stofna af þeim tvo sjóði, hvorn að upphæð 1
miljón króna, í því skyni að efla andlegt sam-
band milli Danmerkur og Islands, styðja ís-
lenzkar vísindarannsóknir og aðra vísindastarf-
Semi, og styðja íslenzka námsmenn. Annar
þessara sjóða er lagður til háskólans í Reykja-
vík, en hinn til háskólans í Kaupmannahöfn.
Nánari fyrirmæli um stjórn og starfsemi
sjóðanna setur konungur eftir tillögum stjórn-
ar hvors lands að fengnu áliti háskóla þess”. —
Og þetta er búningsbótin — reikningsskilin —
höfuðstóllinn og vextirnir af innstæðufé Islend-
inga hjá Dönum, sem Jón Sigurðsson barðist
svo mjög fyrir að fá viðurkent.
Oss virðist að samningsaðiljar báðir hafi
komið sér niður á að ríkissjóður Danmerkur
skuli borga 2 miljónir króna í eitt skifti fyrir
cll, og látum vér það vera. En vér bjuggumst
við, að Islendingar ættu þessa peninga, og
mundu þar af leiðandi fá þá; en svo er þó ekki,
þeir fá að eins helminginn, 1 miljón króna út-
borgaða — til afnota og yfirráða, hina borga
Danir sjálfum sér, og hafa einir um það að segja
hvernig með er farið, og hverjir njóta. — Gam-
an væri að vita hvað hefði komið íslenzku nefnd-
armönnunum til þess að ganga inn á þetta?
Um dansk-íslenzku nefndina, sem talað er
um í 16. gr. frumvarpsins er það að segja, að oss
virðist, að svoleiðis nefnd muni geta komið
miklu góðu til leiðar út á við, í sambandi við
samvinnu og samkomulag skandinavizku land-
ánna og sameiginlega löggjöf Norðurlanda.
En aftur, lízt oss ver á að nefnd þessi skuli eiga
að fara höndum um, og snikka til, öll lagafrum-
vörp, sem stjórnirnar leggja fyrir löggjafar-
þingin og snerta sameiginlegu málin. Fyrst
hlýtur þetta að valda mjög mikilli tímatöf. En
samt má yfirstíga þann galla. Hitt er verra.
að slíkt fyrirkomulag getur beinlínis verið
hættulegt, þegar um mikilsvarðandi spursmál
er að ræða, að stjórnin láti úr höndum sér öll
gögn og upplýsingar í sambandi við það mál,
löngu áður en þau eiga fram að ganga -— slíkt
hefir tíðum valdið hinni mestu ógæfu víðsvegar,
og svo gæti farið úti á Islandi.
17. gr. frumvarpsins fjallar um gjörðar-
dóm, sem skera skal úr öllum ágreiningi í sam-
bandi við þessi lög, og sem stjórnimar ekki geta
jafnað með sér. 1 honum skulu vera 4 menn,
tveir íslenzkir og tveir danskir, sem tilnefndir
eru af dómstól landanna, og ræður afl atkvæða
úrslitum. Ef þessir gjörðarmenn geta ekki
komið sér saman, skal oddamaður kosinn af
sænsku eða norsku stjórninni, og skal hann ráða
úrslitum — valdið tekið úr höndum þjóðarinnar
íslenzku og gefið í hendur útlendingum — hún,
þjóðin sjálf, sem ábyrgðina ber og á mest á
hættu, fær ekki neitt að segja um mál, sem snert-
ir hana beinlínis; verður að gjöra sér að góðu
hvernig svo sem þessir tveir íslenzku gjörðar-
menn fara með málstað hennar, og ef þeir eru
ofurliði bornir af útlendu valdi, máske beint á
móti vilja þjóðarinnar sjálfrar — verður hún að
hiýða úrskurði þeirra — fær ekkert að segja í
sínum eigin málum — getur ekki varið sig eða
svarað fyrir sig sjálf. Og þetta kalla menn
sjálfstæði — og þjóðina fullvalda.
Eftir árslok 1940 getur ríkisþing eða al-
þingi, hvort fyrir sig, krafist þess að þessir
samningar séu endurskoðaðir, og ef nýr samn-
ingur er ekki gjörður innan þriggja ára frá því
að krafan kom fram, má fella samninginn úr
gildi; ekki þó svo að skilja, að hann sé þá fallinn,
og sussu nei,; fyrst verður að bera það upp í
annafShvort sameinuðu þingi eða báðum þing-
deildum þess ríkis, sem samninginn vill nema
úr gildi; og ef ekki fæst % þingmanna með því,
þá heldur samningurinn áfram; en ef þingmenn
fullnægja þessu skilyrði, og ákveða að nema
samninginn úr gildi, þá er ekki þar með búið,
því þá verður að legja hann undir almenn at-
kvæði, og íslendingar geta ekki losnað við hann
nema því aðeins að minsta kosti % allra at-
kvœðisbœrra manna í landinu greiði atkvœði og
að % greiddra atkvæða sé með samningsslitum.
Þá loksins er hann fallinn.
En ekki er tekið fram í þessum samningi,
að ef þingmennirnir, sem ef til vill gætu nú sum-
ir orðið Dönum hollir, ekki sízt þegar Danir
sjálfir eru orðnir íslenzkir borgarar, feldu til-
raun þjóðhollra Islendinga með að fella samn-
inginn úr gildi — vörnuðu því að % þingmanna
fengjust til að vera með því, að nema samning-
inn úr gildi — að þjóðin megi þá neitt um þetta
segja — að hún megi þá segja meiningu sína um
þetta mál, eða láta í ljós vilja sinn með atkvæða-
greiðslu. Er það ekki skrítið að þingið skuli
hafa fult vald til þess að binda þjóðina, en ekki
vald til þess að losa hana? Ekki virðist vera
mikið jafnræði í því.
Skýlausar réttarbætur, sem þessi samning-
ur veitir löndum vorum, er undanþága frá her-
skyldu og siglingafáni, og fyrir þær ber náttúr-
lega að þalcka. En fremur finst oss þær dýru
verði keyptar, ef íslendingar eiga að borga þær
með þessum samningi.
Þrotabús yfirlýsing.
Það er liún í meira lagi greinin, sem Voraldar
ritstjórinn hefir verið að unga út í blaði sínu
undanfarandi og hann nefnir: “Fæðingar og
harmkvæli”. Oss rennur náttúrlega til rifja
þrautir mannsins, — hörmungarnar, sem hann
befir orðið að ganga í gegnum. — En sárast af
öllu er að sjá þetta andlega aflívæmi ritstjórans
svo hörmulega mishepnað. Vér vorum að tala
við þenna mann um þjóðerni, og bárum á hann
sakir í því sambandi, sem hver um sig varðaði
við lög. En liann minnist ekki á málið með einu
einastg, orði, heldur snýr hann sér að ijitstjóra
Lögbe^gs og fyllir 4 dálka í blaði sínu með
skömmum og illkynjuðum aðdróttunum. 1 gegn
um þá vilpu, nennum vér ekki að vaða alla, og
látum vér oss því nægja að minnast á nokkur at-
riði.
Voraldar-ritstjórinn, sem frá því fyrst að
blað hans kom út, hefir verið að stagast á því,
að hann hafi verið rekinn frá Lögbergi, og þeg-
av að vér sögðum í blaði voru fyrir skömmu, að
hann hefði verið látinn hanga við ritstjórn Lög-
bergs þar Q1 hann sjálfur sagði ritstjórninni upp
verður hann æfa reiður, og hygst með bréfi frá
ritstjórnarnefnd Lögbergs dagsettu 21. dœ. 1917
skuli sanna að vér hefðum verið að fara með ó-
sarinindi, er vér sögðum að hann hefði sjálfur
sagt upp vinnunni við Lögberg. Viljum vér nú
eftir hans eigin ósk birta bréf frá honum sjálf-
um og hljóðar það svo:
“Winipeg, Man. 26. nóv. 1917
Til Útgáfunefndar Lögbergs.
Háttviltu herrar!
Eins og yður er kunnugt, stendur nú yfir
rneiri og alvarlegri barátta í stjórnmálum lands-
ins en dæmi séu til áður. Frá þessum tíma og
til 17. næsta mánaðar leggja hvorirtveggju máls-
aðila fram krafta sfna af alefli. Eg hefi alveg
ákveðna stefnu í málinu, sem kemur í bága við
þá afstöðu, sem Lögberg hefir nú. Mér skilst
það vera hvorugu megin þótt komið sé fram að
kosningum. Eins og eg hefi áður látið í Ijósi,
og þér vitið, hefir það verið mér kappsmál að
verða áfram ritstjóri Lögbergs og vinna því það
gagn sem kraptar mmir leyfa; en hálfvelgju
einmitt nú í þessu allsherjarmáli get eg ekki
stutt, ogválít heiðri blaðsins hnekt með því.
Samvinna mín við ráðsmann blaðsins, herra
J. J. Vopna, hefir verið hin bezta og mun eg
æfinlega minnast þeirra stunda með ánægju,
sem við unnum saman. Frjálslyndi yðar allra
og það sjálfræði sem þér hafið til þessa leyft
mér við blaðið, þakka eg yður einnig. En eg er
nð by,r,ja minn stjórnmálaferil hér í landi og
verð í því tilliti að sjá heiðri mínum borgið, en
hann er glataður ef eg svigna nú eins og tág í
skógi eða sinustrá í vindi. Eg hefi því tekið þá
akvörðun að berjast af alefli móti þeirri stjórn,
sem eg tel versta og hættulegasta allra stjórna
fyrir sannarlegt þjóðfrelsi; en samkvæmt núver
andi stefnu Lögbergs hefi eg ekki tækifæri til
þeirrar baráttu, sem þörf er á. Ef Laurierstefn-
an vinnur, mundi eg fyrirverða mig fyrir það, að
liafa hlaupið undan merkjum með blaðinu, eða
frá því á meðan hríðin stóð yfir og koma síðan
fram þegar alt væri um garð gengið. Ef sam-
steypustjórnin vinnur mundi eg telja það skyldu
mína að vera eindregið á móti henni, vegna þess
að eg hefði það á meðvitundinni að hún hefði
ekki verið kosin af óhindruðum vilja fólksins,
heldur hefði hún náð völdum með ósæmilegum
ráðum.
Eg réðist að Lögbergi til þess að halda þar
fram stefnu frjálslynda flökksins; mér var sagt
að hjarta og sál í stefnu hans væri það að fólkið
ætti að ráða. Nú er baráttan um það hvort fólkið
eigi að fá að ráða eða ekki.
Eg skil vel afstöðu yðar, og get sett mig í
yðar spor, en sökum þess að mér finst sem kring
umstæðurnar séu að leiða yður af braut frjáls-
lyndu stefnunnar, get eg ekki fylgt yður lengur;
eg er eins eindreginn ‘liberal’ og eg var, og eins
reiðubúinn til þess að fylgja Laurier og nokkru
sinni áður; eg verð J>ví með þessum línum að
segja af mér ritstjórn Lögbergs af þeim ástæð-
um, sem að framan eru greindar.
Með þakklæti til yðar fyrir þá sanngirni,
sem þér hafið sýnt mér, yfirgef eg yður nauð-
ugur og með beztu óskum til yðar og blaðs yðar,
cn tilknúður stefnu ininnar vegna og heiðurs.
Með vinsemd og virðingu
yðar einlægur
Sig. Júl. Jóhannesson.
Svo komu kosningarnar, Sigurður Júlíus
ferðaðist fram og aftur um bygðir íslendinga,
hallmælti vægðarlaust Lögbergi og möunum
þeim sem að því stóðu. — Um kosningaúrslitin
þarf ekki að tala, — þau eru öllum mönnum ljós
fyrir löngu. — Hugsjónir Sigurðar Júlíusar eða
málstaður sá er hann barðist fyrir, beið ósigur,
— Union stjórnin var nú komin til valda. Það
sem hann óttaðist var nú orðið að virkileik og
samkvæmt hans eigin orðum, var honum ómögu-
legt að halda áfram við Lögberg lengur —
Mundi hann þá vilja standa við orð sín?—Mundi
hann vilja standa við sjálfan sig?—Nei, og aftur
nei. Kosningaúrslitin voru ekki fyr orðin lýðum
ljós en Sigurður kemur til baka og er þá til-
búinn að eta ofan í sig það sem hann segir í
þessu bréfi, tilbúinn að halda áfram ritstjóminni
og fylgja fram stefnu þeirri í landsmálum er
stjórnarnefnd , blaðsins fyrirskipaði. — Ekki
einasta tilbúinn heldur sótti hann þetta svo fast
að nefndin gat ekki losnað við hann, og sökum
þess er bréf nefndarinnar frá 21. des. 1917 til
Sigurðar Júlíusar skrifað.
Menn geta spurt, því var hann ekki látinn
ihalda áfram? Útgáfunefndin var orðin dauð-
þreytt á honum. Afstaða hans gagnvart stríðinu
Eignist með því að spara.
Sparið livern dollar sem þér getið. Hver
dollar sem sparaður er styrkir þjóðar aflið á
móti óvinunum. Með sparsemi þinni vinnur þú
þér og landi þínu gagn. Látið dalinn magfaldast.
Notre Danie Branoli—\V. M. IIAMILTON, Manajíer.
Selklrk Bran<*h—P. J. MANNINO. Manajrer.
THE DOMINION BANK
THE R0YAL BANK OF CANADA
HöfutSstólI löggiltur $25.000,000 Höfuðstóll greiddur $14.000,000
VarasjóSur...........$15,000,000
Forseti - - - - Sir HUBERT S. HOLT
Vara-forseti .... E. L. PEASE
Aðal-ráðsmaður - - C. E NEILIj
Allskonar bankastörf afgreidd. Vér byrjum relkninga vl8 einstakiinga
e8a félög og sanngjarnlr skllmö.lar velttlr. Avlsanir seldar til hvaBa
staBar sera er & (slandt. Sérstakur gaumur gefinn sparirJóBslnnlögum,
sem byrja má me8 1 doliar. Rentur lagSar vi8 á hverjum 6 mánu8um.
T- E. THORSTEINSSON, Ráðsmaður
Co William Ave. og Sherbrooke St., - Winnipeg, Man.

Walters Ljósmyndastofa
Vér skörum fram úr í því að stækka myndir
og gerum það ótrúlega ódýrt.
Myndir teknar fyrir $1.50 og hækkandi.
Komið tií vor með þessa auglýsingu, og þá fáið
þér $1.00 afslátt frá voru vanaverði.
Walters Ljósmyndastofa, 290 Portage Ave.
Talsími: Main 4725
var óbærileg, og nefndin vissi
aldrei nær hann mundi spú ein
hverri ólyfjan út úr sér í blað-
inu, sem setti hana í gapa-
stokkinn.
1 Þessari harmkvælagrein
sinni er ritstjóri Voraldar að
reyna að bera á móti því að
hann hafi verið að hvetja menn
til þess að segja upp Lögbergi,
— finst að vér höfum misskilið
þaun boðskap í Voröld. En
ferst það bögubósalega, eins og
öllum þeim, sem reyna að þræta
fyrir sannleikann, að vísu seg-
ir ritstjórinn þetta ekki með
berum orðum í blaði sínu, því
til þess hefir hann ekki hug, —
en hann segir það undir rós —
ekki með berum orðum, heldur
nógu ljóst til þess að lesendum-
ir skilja hvað átt er við. Finst
honum að þetta verði mis-
skilið?
“Á nieSal íslendinga vita allir aí5
Voröld var stofnuð í því skyni þeg-
ar Lögberg brást frjálslyndu stefn-
unni, eftir aö hafa fylgt þeim flokki
mera en fjórung aldar, og féll í
faömlag viö afturhaldsstefnuna.
Undirtektir þær sem Voröld hefir
fengiö er glöggasti dómur þjóöar-
innar uppkveöinn yfir Lögbergi fyr
ir fránvarfiö. Vér segjum ekki aö
þeir sem fyrir Lögbergi ráöa hafi
verið keyptir, vér segjum ekki að
þeir hafi v’erö kúgaöir, en vér vit-
um og allir aðrir vita — engir betur
en þeir sjálfir—aö þeir snerust og
brugöust þegar mest reiö á og þaö
veröur þfeim munaö viö næstu kosn-
ingar’’.
“Þaö er á allra manna vitund áö
Lögberg gæti að minsta kosti enst
meðan Norris-stjóruin situr viö
völdin, þótt þaö fengi ekki eitt ein-
asta cent frá kaupendum. Þrjátíu
þúsundir dalir nægja til þess að
gefa þaö út, þó ekki væri annað,
hvað þá þegar þaö fylgir Borden
líka og sýgur tvo spena í einu”.
“Þaö aö vera til uppboös og sölu
viö hverjar kosningar ætti ekki atS
veröa vinsælt hér eftir. Hvenær
sem blaíS gerir sig sekt i þeim glæp
vitS almenning ætti fólkitS atS beita
þeirri hegningpi sem þatS hefir í
hendi sér; þeirri hegningu atS segja
blatSinu upp; hætta atS kaupa þatS
og vinna á móti því af alefli eins
og hverri annari hættulegri pest í
dularklætSum”.
Vill Sigurður Júlíus enn
sejrja að vér höfum misskilið?
Heldur hann að fólk yfirleitt sé
svo skyni skroppið að það skilji
ekki hvað hér er verið að
gjöra? — að rægja Lögberg við
kaupendurna. Þetta er svoí
ljóst, að oss furðar stórum á
því að mannræfillinn skuli vera
að reyna að þræta fyrir það. —
Vér getum skilið að hann finni
til þess að það sé Jjótt verk, og
nð það geti orðið hættulegt
verk, en að hann hafi gjört það
ámóti betri vitund — það getur
hvorki hann né aðrir, afskafið.
Framþald.
Minni Canada
Rœða flutt af J. Amasyni, Winnipeg,
2. ág. að Gimli, Man.
“Fögur er hlíiSin, svo atS mér hefir
hon aldrigi jafnfögur sýnzt — bleikir
akrar og slegin tún — ok mun ek rítSa
heim aptur ok fara hvergi,” mælti
Gunnar fortSum, er hesturinn datt metS
hann i hólminum og honum vartS litiö
upp til hlítSarinnar og bæjarins atS
HlítSarenda.
Mikiö hefir veriö dátSst atS þessari
setningu, og þær tilfinningar, sem hún
lýsir í brjósti kappans, haftSar til skýj-
anna; þeim hampatS fyrir augum
manna til þess atS stæla fötSurlands-
ást þeirra, og á þær bent sem eitthvert
fegursta dæmi fornaldarinnar og nú-
tímans um andlegt þrek, hugprýtSi,
sjálfsafneitun — og um fram alt fötS-
urlandsást þesa mikla kappa og ljúf-
mennis, Gunnars á HlítSarenda.
Og þó — af þessu atviki leiddi víg
margra saklausra manna. Fyrir þatS
báru margar konur harmþrungin
hjörtu til grafarinnar. Illvilji og
hatur blossatSi upp á ný milli margra,
sem sáttir voru. Sjálfur gekk Gunn-
ar flakandi í sárum og meö brostin
lungu til hinstu hvíldar. Og jafnvel
eftir dauða hans sjálfs söng atgeir-
inn um víg og hefndir, en göfugustu
menn sveitarinnar fóru um nætur og
ruðu hendur sínar blóði nágrann-
anna.
Það Var ekki elska Gunnars til
lands og þjóðar. Það var ekki um-
hyggja fyrir frændum og vinum.
Það var ekk sjálfsafneitun, ekki hug-
rekki ekki karlmenska, eða neitt ann-
að fagurt og gott, sem við ættum að
dá. Það voru hans eigin tilfinningar,
hans eigin elska á vissum stöðum —
það var sjálfelska, sem olli því, að
hann sneri aftur í hólminum.
Hann virti að engu trygð og heil-
ræði Njáls. Hann braut þá sætt,
sem fyrir hann hafði verið gjörð.
Hann bauð byrginn þeim lögum, sem
hann sjálfur og aðrir þjóðhöfðingjar
höfðu samið og heitstrengt að standa
við. Hann virti að engu þá sorg og
þau harmkvæli , sem þetta athæfi
hlaut að valda. Mannsins veikasta
og versta hlið réð úrslitum .— því
hann mat sínar eigin langanir meir en
allra annara. Hann hafði ekki and-
legt hugrekki til að standast þá eld-
raun, sem fyrir hann var lögð. —
bessvegna sneri hann aftur.
Þess er sjaldnar getið, að tryggur
bróðir, sem fylgt hafði Gunnari gegn
um allar eldraunir; barist við hlið
bans gegn ofurefli liðs; og Veitt hon-
um að hverju máli, sneri nú fyrst
baki að bróður sínum. “Ger þú eigi
þann óvinafagnað”, segir Kolseggr,
“at þú rjúfir sætt þína, því at þér
myndi engi maðr þat ætla .. skal
ek hvorki á þessu níðast ok á engu
öðru, því er mér er til trúat; ok mun
sá einn hlutur svá, at skilja mun með
okkr.”
Eins og kunnugt er, sneri Gunfiar
heim en Kolskeggur fór utan.
Við erum Kolskegur — við, sem
þetta land byggjum. — Menn, sem að
einhverju leyti hefir staðið líjct á og
fyrir honum, hafa flykst í þúsunda-
tali til þessa lands. Menn af öllum
stéttum; góðir menn og vondir menn;
menn úr öllum löndum; menn af öll-
um þjóðflokkum — margir með fátt
sameigmlegt nema fátæktina. Við
berum engan kinnroða fyrir að hafa
farið að dæmi þess manns, sem átti
það likamlegt og andlegt hugrekki,
sem aldrei brázt. Nei, með aðdáun
og virðingu minnumst við i dag land-
nemanna, sem með atorku og ósér-
hlífni hafa rutt þá braut, sem við nú
göngum.
Við hljótum við þetta tækifæri að
minnast þess, er við fyrst stigum fæti
á þetta land, og hraðlestin bar okkur
fulla af eftirvænting, blandinni fegin-
Ieik og kvíða, til hins víðáttumikla
Vesturlands..
Mér detta í hug orð skáldsins, sem
segir: “Áfram, móti gustinum, sól-
þrungnum, glóðheitum, sem andar á
innflftjendann. Áfram yfir slétt-
una, ómælilega endalausa, fulla af
friði, minnandi á hvildina eilifu. Á-