Lögberg - 25.09.1919, Blaðsíða 6

ajs. 6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 25. SEPTEMBER 1919.
Sagan af Monte Cristo.
5. KAPtTULI.
DauðJ, Faria.
Þannig leið tíminn, og samveran gjörði fang-
elsisvistina miklu bærilegri, því þeir voru saman
altaf þegar þeir gátu og þorSu þaÖ fyrir fanga-
verSinum. En á kveldin fór Edmond altaf í sinn
eiginn klefa og var þar þangaS til fangavörSurinn
hafSi lokiS umferS sinni á morgnana.
Svo var þaS eina nótt, er Edmond lá í rúmi
sínu, aíS hann vaknaSi viS aS klappaÖ var á vegg-
inn, sem var á milli hans og Faria. ÞaS var merk-
iS, sem þeir höfSu komiS sér saman um aS gefa,
þegar anndrhvor vildi hafa tala af hinum.
Edmond reis undir eins,á fætur, og gat sízt
skiliÖ í því hvaS Faria mundi vilja sér um há nótt.
“Skyldi hann vera orSinn veikur?” hugsaÖi Ed-
mond meÖ sjálfum sér, og þaS fór kvíSa hrollur
um hann út af því, ef hann skyldi nú verSa sviftur
félaga sínum. Og umhugsunin um þaS aS verSa
skilinn eftir einn varS honum óþolandi. Því aS
komast í burtu úr fangelsinu, eins og Faria var
aS hvetja hann til, sýndist honum meS öllu ókleyft.
Þetta voru hugsanirnar, sem voru aS brjótast
iim í huga hans, á meÖan hann var aS klæSa sig
og ná steininum úr gatinu í veg^num. Svo smaug
hann í gegnum gatiS og inn í klefa félaga síns.
Þegar hann var kominn inn í klefann og hafSi
litiS í kring um sig, sá hann hvar Faria lá á gólf-
inu út viS vegginn, sem vissi aS klefanum hans.
HafSi hann auSsjáanlega falliS þar í ómegin, þeg-
ar hann var aS gefa merkiÖ.
Edmond gekk til hans, tók hann upp í fang
sér og bar hann aS rúminu og lagSi hann varlega
í þaS.
Stundarkorn lá Faria í rúminu, áSur en hann
vissi af sér, svo opnaSi hann augun, leít snöggvast
á Edmond og mælti: “Stundin er komin til þess
að kveÖjast í síSasta sinni hér á jörSu.” Og þegar
Edmond vildi taka fram í fyrir honum, rétti hann
upp taugabera og magra höndina, til þess aS
banna honum þaS, og hélt áfram: “Nei, nei, þaS
er bezt aS svo sé. En þaS er eitt eSa tvö atriði,
sem mig langar til aS minnast á viÖ þig, áSur en
eg dey. Og þaS var þess vegna aS eg kallaÖi á
þig. HafÖu einu sinni enn yfir lýsinguna á staðn-
um, þar sem auSæfíTl eru falin, svo aS feg sé viss
um aÖ þú gleymir henni ekki. ’ ’
Og eftir aS Edmond hafSi gjört þaS, bætti
hann viÖ: r
“Og þegar þú ert búinn aS finna þau, Ed-
mond, þá gleymdu ekki honum Faria, og gleymdu
heldur ekki ráSleggingum hans.”
Svo þagnaSi Faria og lá kvr dálitla stund.
Virtist hann sofna, því hann lá hreyfingarlaus
meS aftur augun.
Edmon'd sat á rúmstokknum hjá honum og
hélt í hönd hans. Hann hafSi ekki augun af hon-
um og þamþg sat hann Efeði stund, þar til honum
fanst höndin, sem hann hélt vera farin að kólna.
BeygSi hann sig þá ofan aS honum, og þegar hann
var var við aS Faria var hættur aS anda, skildist
honum aS hann hafSi sofnaS hinn síSasta blund
og aS hann ætti aldrei framar hér á jörSu aS vakna
né mæla. Þá lét hann höfuS sitt hníga niSur á
brjóst öldungsins látna og grét sáran.
Edmond var nú svo yfirkominn af harmi aS
hann vissi ekki af sér fvr en hann heyrSi fótatak
fangavarSarins um morguninn. Og hahn hafSi
naumast tíma til þess aS skríSa út úr klefanum
og láta steininn í vegginn og komast ofan í rúmið
sitt, áSur en hann héyrði fangavörSinn snúa lykl-
inum í skránni og opna hurSina á klefa sínum.
FangavörSurinn gekk rakleitt inn að borðinu.
sem var í klefanum, setti morgunmatinn, sem var
svartabrauðsmoli og vatn í köi>n á borðið, og virt-
ist ekki furða sig hiS minsta á því þó aíÞEdmond,
sem lág í rúmi sínu og lézt sofa, væri ekki kominn
á fætur. Hann tautaði aS eins fyrir munni sér:
“Svona verða þeir allir, sem ekkert hafa fvrir
stafni, nauðalatir, aS þeir nenna ekki einu sinni að
drattast á fætur.”
Svo fór fangavörðurinn út, en haiín hafði ekki
fyr látiS aftur klefa sinn, en Edmond spratt á
fætur og lagði eyraS viS vegginn, sem var á milli
herbergis hans og Faria, til þess aS vita hvort
hánn heyrÖi nokkra hreyfingu inni í klefanum hjá
honum.
En þar var steinhljóð, alt þar til fangavörður-
inn kom inn í klefann. Þá heyrði Edmond að hann
segir: “Þú ert þá í rúminu líka. Ekki nema þaS
þó. Það kemur ekki oft fjrrir að þú komist ekki
úr rúminu.”
En eitthvaS í sambandi við gamla manninn
virtist þó vekja athygli fangavarðarins sérstak-
lega, því Edmond heyrði hann tauta eitthvað fyrir
munni sér, og ganga að rúminu skyndilega og segja
með óttasleginni röddu: “Hann er þá dáinn. Eg
verð að sækja fangelsisstjórann.”
Edmond heyrði fangavörðinn ganga út úr
klefanum og hlustaði eftir fótataki hans í gangin
um, þar til það dó út. Um stund varð svo dauða
þögn, og Edmond beið óþreyjufuliur eftir því sern
verða vildi. En hann þprfti ekki að bíða lengi,
því eftir fáar mínútur heyrði hann mannamál
álengdar. Það færðist nær og nær eftir ganginum,
« þar til mennirnir komu að klefadyrum Faria. Þá
íóru þeir þar inn.
Það var fangelsisstjórinn og nokkrir menn
aSrir. Edmond heyrði úr fylgsni sínu að fangels-
isstjórinn fór að yfirheyra fangavörðinn í sam-
bandi við dauða Fariá. Hvort hann hefði kvartað
um nokkur veikindi daginn áður eða hvort hann
hefði verið nokkuð veiklulegri útlits, heldur en
hann hefði átt að sér?
FangavörSurinn kvað nei við því. SagSi að
hann hefði litið eins hraustlega út og hann hefði
átt að sér og ekki kvartað um neinn lasleika og að
hann hefði borðað kveldverðinn, eins og hann var
vanur.
SíSan var sent eftir fangelsislækninum og
kom hann eftir litla stund, og biðu mennirnir á
meSan í klefanum.
Læknirinn skoðaði manninn og sagði aS það
gæti ekki leikiS hinn minsti vafi á því að hann væri
dauður. , ........?...
SíSan fóru þeir að tala um jarðarförina og
heyrði Edmond að fangelsisstjórinn gaf fanga-
verðinum einhverjar skipanir, en hverjar þær voru
gat hann ekki heyrt, nema að hann sagði við fanga-
vörðinn: “I kvöld á milli klukkan tíu og ellefu.”
Svo fóru þeir allir út úr klefanum og læstu
klefahurðinni á eftir sér.
Þjóðkunnar merkiskonur.
Dorothy P. Madison.
YiS nafn fárra kvenna í Bandaríkjunum eru
hugðnæmari endurminningar tengdar, heldur en
við nafn Dorothy P. Madison, eSa Dolly Madison,
eins og hún var oft kölluð.
Hvort heldur að vér hugsum um hana í föður-
garði, með vaxandi lífsþrótt, góðvild og lífsgleði,
eða þegar þær kvenlegu dygðir, sem þegar í byrj-
un voru augljósar hjá henni, sýndu sig á hinu al-
varlega starfsviði lífsins.
Þegar Dolly Madison kom til Washington
með manni sínum James Madison, sem þá var rík-
isritari Bandaríkjanna, og fór að taka þátt í fé-
lagslífinu þar, var það erfiðara heldur en hún
liafSi gert sér hugmynd um, því svo var flokka-
hatriS þá mikið að menn úr andstæðum flokkum
gátu ekki talast við — gátu naumast verið báðir
undir sama þaki. En þessi kona, sem var fljót
að sjá og skilja ástandið, ásetti ýær að revua að
laga það eftir megni.
Það gerði hún með því að'bjóða leiðtogunum
heim til sín. »
I fyrstu voru þeir dálítið úfnir hver viS ann-
an, sérstaklega ef þeir mættust úti fyrir húsi henn-
ar eða þeirra hjóna. En undir eins og Dolly kom
til sögunnar, Iivarf þessi ágreiningur. Þá gleymdu
þeir að þeir voru andstæðingar í stjórnmálum.
Þeir mundu bara eftir því. að þeir voru gestir
Dolly Madison, svo mikið vakl hafði hún vfir
gestu msínum og svo mikla virðingu báru þeir
fyrir henni.
ÁtiS 1808 var maður hennar, James Madison,
kosinn fbr^eti Bandaríkjanna, og tók Dolly þá við
húsmóðurstjórn í Hvíta húsinu.
Sú upphefð manns hennar hafSi ekki önnur
áhrif á hana en þau, að ásetja sér að beita öllum
sínum kröftum til þess að gjöra embættið sem veg-
iegast. Hún hélt áfram að eyða kulda og mis-
skilningi á milli manna, sem saman áttu að vinna
og sem sóttu fram að sama marki. En aðallega
lagði hún,áherzlu á að sætta pólitíska mótstöðu-
menn manns síns — helzt vildi hún geta rutt öll-
um steinum úr götu hans, og henni varS ósegjan-
i lega miklð ágengt með allri sinni lipurð, með sinni
óþreytandi góðvild, töfrandi lífsgleði og hógláta
lífsfjöri.
En þótt Dolly Madison væri hóglát í allri
framgöngu og aðlaðandi í viðmóti, sem henni var
meðfætt, átti hún samt til að vera dálítið ófáguð
við einstaka tækifæri. T. d. er sú saga sögð af
henni, að einu sinni, þegar heimboð var í Ilvíta
húsinu, þá sat hún á tali við Henry Clay, stjórn-
málamanninn alþekta, og sem líka var ríkisritari
Bandaríkjanna í stjórnartíð Adams forseta. Tók
hún þá tóbaksdósir upp úr vasa sínum, því hún
brúkaði allmikið í nefið, og bauð Mr. Clay og tók
sjálf í nefið, dregur síðan stóran rauðan vasaklút
upp úr vasa sínum, ber hann upp að nefinu og
snýtir sér hraustlega, og um leið og hún gjörir
það leit hún á klútinn og sagði: “Þessi er nú fyrir
óhreinindin”, braut hann síðan saman og lét í
vasa sinn aftur. En tók upp hvítan og mjög fín-
gerðan vasaklút og bætti við: En þessi er nú til
þess að fægja með”.
Stórkostlegasti viSburðurirm á stjórnartíð
Madison var stríðið á milli Breta og Bandaríkja-
manna, sem hófst, eins og þið hafið lesið í sö^unni,
1812, og stóð y.fir í tvö ár.
Arið 1914 settu Bretar her á land í Banda-
ríkjunum, og var þá stjórnarsetrið flutt frá
Washington og til Virginia, og fór forsetinn þang-
að með ráðgjöfum sínum, en Dolly Madison varð
eftir í Hvíta húsinu. Óttafull ibeið hún eftir skeyt-
inu frá manni sínum um að koma, og fyrir dyrum
úti stóð vagninn fermdur með þeim munum, sem
hún ætlaði að taka með sér.
AS síðustu komu boðin frá forsetanum um að
hún skyldi flýja. Hestarnir voru spentir fyrir ^
vagninn, sem beið fermdur, og þegar alt er til
reiðu verður henni litið á mynd af George Wash-
ington, sem hékk á veggnum. Hún þrífur mynd-
ina ofan, brýtur glerið ög rífur myndina úr um-
gjörðinni, afhendir hana nærstöddum kunningja
síiiium og segir: “Geymdu þetta, en mundu mig
um að brenna hana, heldur en að láta hana komast
í höndur Breta,” og á svipstundu var hún horfin.
Þegar yfirmenn brezka hersins komu í Hvíta
liúsið nokkrum klukkustundum síðar, sást þar eng-
inn maður. En í borðsalnum var borð uppbúið
handa fjörutíu gestum og í eldhúsinu voru nægtir
af heitum mat.
Bretar settust til borðs og snæddu eftir vild,
og þegar þeir voru reiðubúnir að fara aftur
kveiktu þeir í húsinu og í bænum, og þegar nokkr-
um dögum síðar að forsetinn og kona hans komu
- til Washington, þá voru þaS að eins öskuhaugar,
sem áður voru hús, sem þau fundu.
En það leið ekki á löngu þangað til Hvíta hús-
ið reis aftur úr öskuhrúgunni og að Dolly Madison
varð aftur lífið og sálin í samkvæmislífinu í
Washington.
Þrátt fyrir það, þó Dolly Madison væri nú
farin að eldast nokkuð og æskufjörið ekki eins
breunandi í æðum hennar, var hún þó sífelt glöð
og naut sama trausts og sömu aðdáunar hjá vinum
sínuþi og kunningjum. Og sem dæmi upp á það
hve fölskvalaust var þel vina hennar, er sagt frá
því, að einu sinni var m^ður að tala við kunningja
hennar og sagði: “Þú sagðir að hún málaði sig í
framan.”
“Já, hún gjörði það. En þaS var sprottið af
þrá til þess að gjöra samtíðarfólki sínu til geðs,
en aldrei af hégómaskap,” svaraði hinn.
Og það. var þessi einlægi lijartans ylur, sem
hún átti og þrá til þess að eiga hlý ítök í hjörtum
annara, sem vann henni það hefðarsæti. sem hún
hefir og mun ávalt skipa í meðvitund þjóðarinnar
Eftir að M-adispn hafði útendað annað kjör-
tímabil sitt sem forseti, hætti hann þátttöku í op-
inberum málum og flutti á búgarð sinn í Mount-
pelier í Virginia. ÞangaS fór og kona hans með
honum, og þar í einverunni annaðist hún hann
með sömu einlægninni og sömu umönnuninni og
hún hafði ávalt gjört til dauðadags. Þrátt fyrir
þaS, þótt hún hafi hlotið að sakna glaðværðarinnar
frá Washington, sem hún átti svo vel heima í.
En þegar Madison dó 1836, þá flutti hún aftur
til Washington og eyddi þar tólf síðustu árum æfi
siímar. Og var hi^n þá, -eins og fyr, umkringd,
ekki einasta af þeim eldri, sem mestu áliti höfSu
náð í mannfélaginu, heldur átti ungdómurinn sum-
ar af sínum unaðsríkustu stundum á heimili henn-
ar, og þegar hún dó, bar mannf jöldinn, sem fylgdi
henni til grafar, vott um hversu að kona þessi hin
göfuga var virt og elskuS af háum sem lágum, rík-
um jafnt sem fátækum.
Guð er kærleikurinn.
Einu sinni var eg á ferð nálægt miSjum vetri;
það skiftir engu, livar það var. Um það leyti voru
harðingi mikil, snjóþyngsli og ófærð. Undir
rökkrið kom eg að bæ einum og beiddist gistingar;
mér var tekið rnæta vel; liesturinn minn hýstur,
látinn inn og gefið hey, en mér hoðið til baðstpfu.
Þar var fátt manna fyrir; kvenfólk var frammi
við, en karlmenn við gegningar. Móðir húsbónd-
ans, gömul kona, sat uppi í einu rúminu á fótum
sér, sem gömlum konum er títt. Hún tók mig tali,
og ræddum við stundarkorn um alla heima og
geyma, sem menn segj-a. Af því eg var þreyttur,
þá hallaði eg mér út af og ætlaði að sofna ipér dúr
í rökkrinu. En um það leyti að ætlaði að renna í
brjóstið á mér, hrökk -eg upp við það, að börn hjón-
anna komu inn í baðstofuna; Var auðheyrt að
þau annaðhvort höfðu gleymt gestinum, eða þau
ætluðu að hann svæfi þ ;ví þau fóru þegar að ræða
við ömmu sína um hitt og þetta, sem við hafði
borið um daginn. Gjörðu þau ýmist að segja henni
að utan, af kúnum, kindunum og hrossunum, eða
þá aS spyrja hana. Komu spurningarnar sín úr
hverri áttinni, sem -börnum er títt. Hafði gamla
konan nóg að gjöra að svara þeim öllum. Mér var
hin mesta skemtun að hlusta á samtalið, og lét því
ekki á mér bera. — Alt í einu segir elzti drengur-
inii: ‘ ‘ Amma mín I Mikil ósköp voru að sjá hest-
ana, sem hánn Tlréfa-Lalli var með í dag, þegar
hann kom hérna. Dæmalaus skelfing Voru þeir
horaðir og svo voru þeir drepmeiddir, og samt
voru rogaklyfjar á þeim; hann Gvendur rétt slys-
aði þeim upp*’. “Já o’ so bæddi ú’ munninum á
onum”, bætti annað við, sem varla gat talað. —
“Eg trúi þessu, börnin mín”, sagði gamla konan,
“Hann man ekki eftir því, hann Bréfa-Lalli, að
GuS -er kærleikurinn. Honum hefir ekki vreriS
kent það, meðan hann var ungur; og síðan hefir
hann líklega hugsað um annað, karl-dulan”
“Hvað meinarðu með þessu, amma mín!” sagði
eitt barnið. “Eg meina þaS, Dóri minn, að GuS
elskar okkur öll, bæði mennina og aumingja skepn-'
urnar, og vill láta öllum líða vel, bæði mönnum og
skepnum”. “Og elskar hann hestana líka?»”
spurði -eitt barnið. “ Já, hann elskar hestana líka;
það er víst”, sagði gamla konan. “Hvernig veiztu
það, amma mín?” spurðu nú tvö eða þrjú í einu.
— “Eg veit það -af svo mörgu; meðal annars af
því, að hann. launar þeim, sem líkna þjáðum
skepnum. Kærleiksverkin við skepnurnar borga
sig líka; eg held nú það. Eg gæti nú sagt ykkur
s-ögu af því, börnin góð”. “Æ'! blossuð, góða
amma mín! s-egðu okkur hana”, gullu nú öll börn-
in við. “Eg skal segja ykkur söguna”, sagði
gamla konan; “ en verið þið nú góð og siðsöm
börn”. Eg var eins og börnin; mig langaði til að
heyra söguna; hagræddi mér svo í rúminu, að eg
misti ekkert af sögunni, en lét þó sem minst á mér
bera. Gamla könan sagði börnunum frá á þessa
leið:
“Þegar eg var ung stúlka, á aldri við hana
Siggu hérna, fékk eg að fara í kaupstaðinn með
honum föður mínum sáluga. Eg hlakkaði nú held-
ur en ekki til ferðarinnar, því eg hafði ekki komið
í kaupstaðinn áður; bjóst eg því við að sjá margt
nýstárlegt í ferðinni. Faðir minn var með stóra
lest og h-afði því báða vinnumennina sína með sér.
Á leiðinni í kaupstaðinn bar ekk-ert til tíðinda.
Faðir minn tók út vörur á hestana sína og eg verzl-
aði með ullarlagðana mína. Piltarnir bundu upp
á hestana og fórum við síðan af stað úr kaupstaðn-
um nálægt nóni. Það var allra blessaSasta veður
þennan dag, blíða logn og sólskin; það lá vel á
okkur öllum, því ferðin hafði gengið að óskum.
Hestarnir voru reknir heiml-eiðina; settu þeir
götun-a í langri röð og báru vel bagga sína, enda
var vel upp á þá búið og þeisr vænir og í góðu
standi, því faðir minn sálugi fór allra manna bezt
með allar skepnur. Um miðaftansbiliS vorum við
að fara niður IIla-Klyf, sem kallað er; þar var
bæði liratt og grýtt og varð því að fara hægt og
gaitilega. Neðst í klyfinu fundum við bæði hest
og mann rétt viS veginn, og var það ljóti fundur-
inn. Hesturinn var b-rúnskjóttur að Tit og meSal
liestur að stærð; skinhoraður. — Hnakkurinn var
undir kviS; var bundinn við annan hnakk-kenginn
pokatuska með fjögurra potta tunnu, fulla með
brennivíni. HafSi hún togað hnakkinn yfir um.
Herðakamburinn var stokkbólginn, og eitt alblóS-
ugt flagsæri aftur undir miðjan hrygg; lá hnakk
gjörðin leirug og igrjóthörð ofan í sárinu. Mátti
sjá að skurfa hafði verið komin ofan á meiðsliS,
en rifnað hafSi ofan af því öllu viS það, að htiakk-
urinn togaðist undir kvið. Logblæddi nú úr öllu
saman, og var auðséð að hesturinn hafði mikla
þjáningu af þessu, því afð hann beit ekki, en barði
' afturfótunum á víxl í jörðina. Eg sá, að faðir
minn varð æði þungbrýnn, er liann sá þetta.
Skamt frá hestinum lá eigandinn steinsofandi.
Hann var bæði forugur og rifinn, allmikið hruml-
aður í framan og storkið blóð á treyjubörmum
hans; var auðséð, að húnum höfðu blætt nasir og
það í meira lagi. Tóm flaska tappalaus stóð up>>
tír brjóstvasanum á úlpunni hans. ViS könnuð-
ustum við manninn; hann hét, Jón og var einn af
hinum svo kölluðu “kongsins lausamönnum”,
drykkju- og áflogamaður, gæfu- og auðnulítill. *
Þóttist hann á sumrin, er hann var upp í sveit,
eiga heima við sjóinn; en á veturna, er hann var
við sjóinn, uppi í sveit. FaSir minn sagSi öörum
pilta sinna að vekja hann og reyna að koma hon-
um á hestbak. En þe^ar Jón rankaði við sér, brást
hann fokvondur viS, ruddi úr sér óþverraskömm-
um og hafSi í heitingum að berja pilta okkar Af
því að veður var gott og engin hætta fyrir lífi
hans, þótt hann svæfi lengur úti, þá yfirgáfum við
hann og héldum leið okkar. Þegar við vorum
komin í áfangastað, búin að hefta hestana og
tjalda, kom Jón fJugríðandi til okkar og er mér
fyrir minni að sjá þá vesalingshestinn. Hann
stóð á öndinni af mæði og gekk bleikrauð froða
út úr munni hans og nösum. Keðjan var spent svo
fast, sem hægt var, en undir henni var alveg skinn-
laust, munaði litlu að hann væri nuggaður inn í
bein,
Sést á skottið.
Kennarinn er að útskýra erfiöa reikningsaíSferð fyrir
börunum, fog áttu öll aí5 taka vel eftir. Þegar hann er irú-
inn aö því, víkur hann sér aö litlum dreng, drepur hend-
inni laust á enni hans og segir:
“Jæja, Viggó litli, er hún nú komin þarna inn?”
Viggó fhorfir á mús, sem er að skjótast inn í holu úti,
og tekur ekkert eftir skýringum kennarans. “Nei, herra
kennari; það sést á skottiö á henni enn þá.”
—Æskan.