Lögberg - 13.11.1919, Blaðsíða 6

Bl«. t
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 13. NÓVEMBER 1919.
ttl
_«efl skóU,
Mt. sem
Vert51 vore
aí5 gelslum
Veg'l llfsins S..
P. P. P.
Að líta til baka.
I síðasta Sólskins blaði athuguðum vér nokk-
ur atriði frá fyrstu landnámsárum Jamestown-
anýlendunnar. Nú viljum vér draga fram nokkur
atriði úr sögu Plymouth nýlendunnar.
Eins og vér gátum um áður, þá urðu afdrif
jþeirra manna, sem þangað fluttust fyrst, alt ann-
að en glæsileg. Því að þeir, sem ekki dóu fyrsta
árið 1607, hröktust flestir í burtu. En Plymouth-
félagið var samt ekki af baki dottið. Það vildi fá
að vita ástæðuna fyrir þessum óförum, og því var
það, að sjö árum seinna, eða árið 1614, fékk það
skipstjórann John Smith til þess að takast ferð á
hendur vestur til Norður Virginia, eins og það
var þá kallað. Hann átti að kanna landsvæði fé-
lagsins og draga upp af því landabréf. En land-
8væði félagsins náði frá Nova Scotia og til Long
Island sundsins.
Smith fór vestur og gjörði það, sem fyrir
hann var lagt, og nefndi landsvæði þetta Nýja
England, og heldur það því nafni enn í dag.
Mismunandi trúarskoðanir.
I sögu Englands, í þeim parti, sem f jallar um
ændurbóta tímabilið, lesið þið um hvernig að Hin-
rik áttundi og afkomendur hans brutu páfavaldið
á bak aftur og sögðu, að það væri nauðsynlegt
þroskaskilvrði að kirkjan á Englandi væri óháð.
Margir gjörðu sig ánægða með þessa breyt-
ingu. Aftur voru það aðrir, sem ekki voru á-
nægðir; héldu því fram. að breytingar þær, sem
gerðar voru á kirkjusiðum og trúaratriðum gengi
hvergi nærri nógu íangt. Þeir héldu því fram, að
nauðsynlegt va;ri að hreinsa vel til í kirkjunni og
hlutu þeir því nafnið “Puritans”. En þrátt fyr-
ir það, þótt þeir væru þannig óánægðir með til-
högun á kirkjusiðum og kenningum, héldu þeir á-
fram að vera starfandi meðlimir hennar.
Og enn aðrir gengu lengra í kröfum sínum
og sögðu, að menn þeir, sem sameiginlega skoðun
hefðn á kirkjusiðum og trúmálum, ættu að fá að
vera út af fyrir sig með þær skoðánir, svo að þeir
voru kallaðir aðskilnaðarmenn, sökum þess, að
þeir vildu segja skilið við ensku kirkjuna.
En þjóðhöfðingjum á þeim tímum þótti við-
sjárvert að leyfa mönnum að hafa mismunandi
skoðanir á kiricjumálum. Þeir þóttust sjá, að ef
menn fengju að komast upp með að óhlýðnast
kenningum kirkjunnar, sem að var lögbundin rík-
isstofnun, þá mundi ekki líða á löngu þar til þeir
færu að óhlýýðnast í fleiru — héldu, að þá gæti
svo farið, að þeir færu að óhlýðnast hinum borg-
aralegu lögum ríkisins og jafnvel gæti sú óhlýðni
gengið svo langt, að þeir færu að óhlýðnast þjóð-
höfðingjunum sjálfum:
Afleiðingin af því varð sú, að bæði kaþólsk-
um og aðskilnaðarmönnum var bannað að halda
sérstakar guðsþjónustur, og margir þeirra voru
settir í fangelsi.
I
Aðskilnaðarmenn flýja landið.
Heldur en að láta banna sér að tilbiðja guð
sinn á þann hátt, sem þeir sjálfir þráðu, þá flúðu
þeir af landi burt og fluttu þá til Niðurlanda, því
þar máttu þeir tilbiðja guð eftir því sem þeir
sjálfir þráðu.
Það voru nokkrir menn úr hinum svo nefnda
Scrooby söfnuðj, sem fyrstir fóru burt af Eng-
landi árið 1607, og fór sá hópur til Amsterdam
fyxst, en flutti sig eftir lítinn tíma til brogarinnar y
Leyden, þar sem þeir þurftu að vinna baki brotnu
til þess að hafa ofan af fyrir sér.
Þarna áttu þeir heima í tíu ár, en á þeim tfu
áram breyttust kringumstæður þeirra. Þeir
fengu að vísu að halda trúarbragðalegu frelsi
sínu, en þeim tókst heldur illa að innræta börnum
sínum trú sína. Þau urðu foreldrum sinum frá-
hverf, trúarlega og tóku upp þar innlenda siði svo
fljótt, að auðséð var að þeir mundu verða alhol-
lenkzir ef ekki yrði einhver rönd við reist. Svo
þeir tóku það ráð að flytja úr landi burt með sig
og sína, og réðu við sig að flytja vestur um haf
til Ameríku. þar sem þeir fengju að lifa sínu eigin
lífi óáreittir.
Þeir gerðu samninga við ráðsmenn Lundúna-
félagsins um að láta sig fá bújarðir, þegar vestur
kæmi, og lögðu svo af stað frá Hollandi á skipi,
sem þeir nefndu Speedwell, árið 1620.
Á leiðinni vestur komu þeir til Southampton
- á Englándi, þar sem að vinir þeirra slógust í för-
ina á öðru skipi, sem að Mayflower hét. Svo
lögðu bæði skipin út frá Southampton saman;
en þau voru ekki komin langt undan landi, þegar
Speedwell fór að leka, því það skip var gamalt og
lítt sjófært, svo þau urðu að snúa aftur til lands
og afferma það.
/
/ A
Píla (frnnarnir leita sér hcclis í Ameriku.
En að síðustu lagði þó Mayflower ó stað aft-
ur raeð hundrað farþega innanborðs, sem var
fleira en góðu hófi gegndi, og var því þröngt á
skipinu. Svo hrepti það hvassviðri mikið í hafi,
en loks eftir langa og harða útivist kom May-
flower til Cape Cod 21. nóvember 1620. En það
var í landeign Plymouth félagsins, og var því enn
löng leið til landa þeirra, er Lundúnafélagið hafði
úthlutað þeim, því þau voru lengst vestur með
ströndinni, þar sem nú er New Jersey. En bæði
vaf nú það, að komið var fram á vetur og eins
hitt, að fólk var illa leikið eftir sjóferðina, svo að
hópurinn réð við sig að setjast þar að, sem þeir
voru komnir, bæði sökum ástæðanna, sem að ofan
eru greindar og eins fyrir þá sök, að þeim var
ljóst, að landnám var þeim velkomið í landeign-
um Plymouth félagsins. Svo þeir lentu 21. des-
ember 1620, í stað þeim, sem John Smith hafði
áður gefið nafnið Plymouth.
En veturinn sá var erfiður og kaldur, og ný-
byggjarnir voru illa undir hann búnir, í þunnum
kíæðum urðu þeir að vera úti í vetrarnæðingun-
um, því nú var eftir að byggja skýli fyrir vetur-
inn. En þeir voru ólíkir hinum fyrri hóp sem út
fluttist að því leyti, að þeir voru ótrauðir til
e vinnu.
Fyrst var félagsbú hjá þessum nýlendumönn-
um. Þeir höfðu lánað peninga í félagi á Englandi
til þess að kaupa það, sem nauðsvnlegast var til
ferðarinnar, og þeir héldu þerm félagsskap áfram
bæði við vinnu og vistaföng eftir að vestur kom.
En brátt fór að bera á óánægju með slíkt fyrir-
komulag, því ágreiningur reis út af því, að sumir
fóru að draga sig í hlé við vinnuna, og þar kom að
þeir, sem afkastamestir voru, afsögðu með öllu að
vera að vinna fyrir aðra.
En húsin komust upp handa þessu fólki; það
voru bjálkahús, flest með moldargólfum eða þá
klofnum trjám, sem lögð voru á jörðina þannig,
að flata hliðin sneri upp.
En samt, þó að þessi skýli kæmust upp, voru
viðbrigðin fyrir þetta fólk svo mikil, að það veikt-
ist og helmingurinn af því dó um veturinn.
Framh.
Sagan af Monte Cristo.
11. KAPITULI.
Tollþjófarnir.
Skipið Amelía stóð ekki lengi við í Leghorn,
því óður en vikaNvar liðin frá því að þeir komu,
var skipið aftur hlaðið baðmull, skotfærum, tó-
baki og gisnu líni. Og voru allar þessar vörur
tolfríar í Leghorn, því þar var frjáls verzlun. En
þær áttu að fara til Frakklands og gátu þær ekki
komist tollfríar þangað á löglegan liátt.
En hlutverk skipverja á Amelia var að koma
vörunum til Corsiea, þar sem annað skip átti að
vera til staðar að-koma vörunum' þaðan og til
Frakklands.
Þeir fóru frá Leghorn að kveldi dags og
sigldu fyrir þægilegum byr alla nóttina. Snemma
næsta morguns kom skipstjórinn upp á þilfar og
bjóst hann ekki við að hitta neinn af skipverjum
þar nema stýtimann. En auk þess sá hann Ed-
momd, þar sem hann stóð út við öldustokkinn og
starði á hrúgu af hrikalegu grjóti, þar sem hún
reis upp úr hafinu um mílu vegar frá skipinu, og
á andliti hans var einkennilegur svipur. Edmond
var að horfa á Monte Cristo eyjuna, staðinn sem
að Faria hafði lýst svo vel fyrir honum og sem
að hann hafði þráfaldlega séð í draumum sínum.
Hann vissi, að hann þurfti ekkert annað en
að steypa sér í sjóinn og synda til eyjarinnar, það
tæki hann ekki meira heldur en klukkutíma.
En hann spurði sjálfan sig: “Hvað get eg
svo gert eftir að eg kemst þangað, verkfæralaus
og matarlaus,” og honum fanst þegar að hann
hugsaði málið vel, að í þannig löguðu ástandi
myndi hann ekki fá miklu til leiðar komið. “Eða,
hvernig ætti eg að komast í burtu þaðan aftur,”
hugsaði hann, “og hvað mundu skipverj.ar hugsa
um mig, ef eg stingi af nú þegar? Og svo skyldi
nú enginn fjársjóðurinn finnast og sagan um
þessa auðlegð vera bara heilaspuni úr Faria?
Nei, það gat eigi verið, því erfðaskrá Spado kardí-
nála eða það, sem eftir var af henni, var þó til.
Faria hafði sýnt honum hana og hann kunni hana
reiprennandi alla saman.” Og hnn hafði orðin
yfir til þess að ganga úr skugga um, að hann hefði
ekki gleymt neinu, og á meðan tók hann augun
aldrei af eynni.
Daginn eftir komu þeir upp að ströndum Cors-
iea, en héldu sig þó í hæfilegri fjarlægð frá henni
þar til tók að kvelda. Sáu þeir þá að eldur var
kveiktur á landi. En það var merki frá samverka-
mönnum þeirra þar, að öllu væri óhætt og að þar
væri óhultur staður til þess að koma vörunum á
land. Og sem svar upp á þetta, lét skipstjórinn á
Amelia kveikja á lukt og draga hana upp í topp
á öðru mastrinu.
Enn fremur tók Edmond eftir því, að skip-
stjórinn, eins og varkárum manni sæmdi, hafði
látið færa tvær fallbvssur til á þilfarinu þannig,
að þær voru handhægar, ef á þurfti að halda, og
þó að þessar byssur væru ekki af stærstu gerð,
var ekki neinn vafi á að þær mundu geta orðið
skeinuhættar þeim sem vildu ónáða tollþjófana í
sambandi við verzlun þeirra.
En það kom ekki til þess að þær þyrfti að
brúka við þetta tækifæri, því alt gekk mæta vel.
Seint um kvöldið komu f jórir bátar úr landi og
með mannafla þeim, sem Amelia gat veift, var bú-
ið að skipa öllum vörunum upp klukkan tvö um
nóttina. Að því loknu. eða næsta dag, kallaði
skipstjóri menn sína fyrir sig og borgaði hverj-
um manni sinn hluta af ágóðanum, eins og oft var
siður hjá slíkum mönnum, og komu rúm þrjú pund
sterling í hlut.
Þegar þessu öllu var lokið, héldu skipverjar á
stað til Sardinia og áttu þeir að taka þar farm af
sherry-víni og tóbaki. 1 þeirri ferð bar fátt til
tíðinda. Þeir komu í tæka tíð til Sardinia og tóku
vörumar um borð í skipið. En þegar þeir voru
búnir að létta akkerum komu tollþjónarnir og
lenti þá í bardaga, og í honum særðust tveir af
mönnum Ameliu og annar þeirra var Edmond.
En skipið komst undan og út á rúmsjó. Þegar að
þar var komið, var farið að kanna sár mannanna
og kom þá í ljós, að Edmond hafði fengið skot í
handlegginn, en var ekki hættulega særður, sem
betur fór, því læknir var enginn á skipinu, og varð
Jacopo því að taka að sér að búa um sárið, og
greri það fljótt.
Þessir tveir menn, Edmond og Jacopo, urðu
brátt mjög samrýmdir. Og það var oft hægt að
sjá þá tvo, þegar skipið leið áfram fyrir hægum
byr, sitja saman á þilfarinu eða þá í borðsal skips-
ins, og var Edmond þá að kenna Jacopo á sama
hátt og Faria kendi honum, og var Jacopo fljót-
ur að læra alt, sem Edmond kendi honum um legu
laudanna, hvernig að menn færu að hagnýta sér
kompásinn og hvernig menn færu að gjöra sér
grein fyrir stjörnunum. »
Þannig liðu tveir mánuðir, að Edmond fékk
ekkert tækifæri að komast til Monte Cristo eyj-
unnar. En hann hafði samt verið að hugsa um
það, hvemig hann mætti framkvæma þann ásetn-
ing sinn. Hann hafði komist að þeirri niður-
stöðu, að hyggilegast væri að segja upp vistinni á
skipinu að liðnum þeim þrem mánuðum, sem hann
hafði ráðið sig, og leigja sér svo smáskip til þess
að fara á til eyjarinnar, og til þess hafði hann
næga peninga, er hann hafði sparað af kaupi
sínu. Og þegar hann væri kominn til eyjarinnar,
þá hefði hann nægan tíma til þess að leita að
fjársjóðnum í næði. Það eina, sem honum þótti
að þessu fyrirkomulagi, var það, að hann þurfti
að ráða menn með skipinu, sem ag gætu máske
farið að hnýsast eftir því, hvað hann væri að gera
þar. Aðal spursmálið í þessu sambandi virtist
vera það, hvernig hann ætti að fara að losna við
slíka fylgisveina.
Hann var enn að velta þessu fyrir sér eitt
kvöld, er þeir lágu í höfn einni og skipstjórinn
kom til hans og spurði hann að, hvort hann vildi
ekki verða sér samferða í land; kvaðst hann eiga
erindi við kaupmenn, sem voru náttúrlega toll-
þjófar. Ednuind var fús til þess, svo þeir gengu
í land og að vínsöluhúsi einu litlu, sem þar stóð
við götu eina 'þar skamt frá höfninni, sem ekki
var fjölfarin.
Þegar þeif komu til búðarinnar voru menn
þeir, er skipstjórinn þurfti að finna, þar fyrir,
og tóku þeir tai með sér tafarlaust. Og umræðu-
efnið snerist um það, hvar bezt mundi að skipa
upp tyrkneskum gólfábreiðum, silki og þessháttar
vöru, sem fara átti til Frakklands.
Upp á mörgum stöðum var stungið, sem menn
höfðu þó eitthvað að athuga við. Að síðustu sagði
einn af fundarmönnum, að álit sitt væri, að til
þess væri enginn staður heppilegri en Monte
Cristo eyjan, því þai byggi enginn maður, og þar
væri því hvorki að óttast hermenn né heldur
tollþjóna.
Edmond hlustaði á þessa samræðu með at-
hygli, og þegar talið fór að hneigjast að Monte
Cristo eynnl, og ekki sízt, þegar allir urðu ásáttir
með að hún væri einmitt heppilegasta plássið, sem
hugsast gæti til þess að fela vörurnar þar til tæki-
færi gæfist að koma þeim til Frakklands, varð
hann að hafa sig allan við að gefa ekki geðshrær-
ingum sínum of lausan tauminn. Og er málið var
borið undir hann, sagði hann eins rólega og hann
gat, að eftir lýsingunni á evnni, þá væri hún lík-
legasti staðurinn, sem hann hefði heyrt talað um.
, Svo var það afráðið, að Amelia legði af stað
til eyjarinnar morguninn eftir, ef að veður leyfði,
og vonuðust þeir þá ná til eyjarinnar ef hagstætt
veður héldist, einhv.ern tíma á öðrum degi.
Að svo mæltu var ráðstefnunni lokið og fór
skipstjóri og Edmond fram á skip.
Feðratungan og þjóðrœknin.
Eftir Sigurð Vigfússon.
Varðveisla móðurmálsins
o'g feðratungunnar er und-
irstad'i þjóðrœkninnar.
pað er næsta undravert, hve vel Vestur-ís-
lendingum hefir tekist að varðveita móðurmál sitt
og feðratyngu, þegar litið er á alla þá örðugleika,
sem þeir hafa haft að mæta, svo sem bókafæð og
fleira. pó mun fæstum blandast hugur um það, að
altaf vandast málið og efnin á að viðhalda því og
varðveita það frá glötun. Mörgum þykir því sem
pjóðræknisfjelagið nýstofnaða mundi vart geta tek-
ist þarflegra efni á hendur en það að gera sjer sem
allra mest far um að hlúa að feðratungu hinnar
uppvaxandi íslensku kynslóðar hér vestra.
pótt eg sje nýgenginn í pjóðræknisfjelagið, get
eg eigi stilt mig um að leggja á ráðið og setja frarn
nokkrar gagnlegar athuganir við íslenska tungu,
sem kynnu að geta komið einhverjum íslensku-vini
að notum, þótt í litlu sje.' Gæti þær orðið til þess
að vekja upp einhvem færari mjer til þess að gera
meira og betra, er tilganginum náð.
En áður en vjer leggjum út í athugun tung-
unnar sjálfrar, skulum vjer hugleiða ögn þann yfir-
burða hæfileika, sem mönnunum einum er gefinn
fram yfir skepnurnar, semsje málfærið sjálft og
þýðing þess.
Skilningsfæri mannsins.
Eitt hið fyrsta, sem oss er kent, er það, að
maðurinn sje skynsemi gædd vera. Og það er rjett.
Heimurinn, með öllu því sem í honum er, er sjónar-
svið anda vors, og líkami vor er gæddur skynfær-
um, sem í daglegu tali eru nefnd skilningarvit,
fimm að tölu. pessi'ékynfæri má skoða sem fregn-
stöðvar, er veita oss margs konar þekkingu á um-
heiminum. Augun sýna oss hluti, blóm og dýr í
allri fjölbreytni þeirra og litskrúði. Eyrun færa
oss hinar unaðslegu söngraddir fuglanna, er skemta
oss svo undur vel. Nasirnar eru oss þarflegar til
þess að greina blómailminn angansæta frá daun
þeim, sem leggur af rotnandi líkömum jurta og dýra.
Tungan veitir oss hjálp til að greina heilnæm efni
frá óheilnæmum af smekk þerra. Húðin sendir oss
tíðindi um sársauka og þægindi.
öll þessi skynfæri eru trúir verðir líkama vors
og rjett nefndar útstöðvar skynstöðinnar sjálfrar,
sem hefir aðsetur sitt í heilanum, og er samtengd
þeim með taugaþráðum líkamans. Skynfærin eru
þannig í eðli sínu að eins nokkurs konar símastöðv-
ar, sem senda skeyti inn á við til heilans um alt það,
er við ber í grend við oss. — Að þessu leyti eigum
vjer sammerkt skepnunum.
Yfirburðir mannsins.
Maðurinn tekur langt fram öðrum skepnum
jarðarinnar. Hann breytir hjóstrugum eyðimörk-
um í frjósama aldingarða, gerir vegi yfir verstu
torfærur, byggir stórhhýsi, skygnist inn í dularöfl
náttúrunnar og tekur þau í þjónustu sína. í stuttu
máli: breytir náttúruríki heims þessa í undraverðan
manna bústað. Hann er konungur jarðarinnar.
pessa yfirburði sína yfir dýrin á hann að þakka
rannsakandi anda, sem honum er veittur fram yfir
skepnuna.
Raddfæri mannsins.
Jafnframt þessum þróttgjarna rannsóknar-
anda er maðurinn einnig gæddur þeim hæfileika, að
geta varðveitt hugsjónir sínar og gróðursett þær í
hugskot annars manns. Og í því skyni er hann út
búinn með gróðursetningarfærum þeim, er nefnast
raddfæri. Skilningsfærin voru áður nefnd sem mót-
tökufæri að jýps. Eitt af þeim megnar þó að senda
skeyti út á við, og það er tungah. Með aðstoð hennar
getum vér gert hugsanir vorar skiljanlegar hver
fyrir öðrum. Með hjálp raddfæranna senda menn-
irnir hver öðrum taiandi hugsanaskeyti — eiginlega
loftskeyti — og nefna það viðtal eða samræður.
Tungan sendir hugsanaskeytið, eyrað tekur við því.
Skynstöðin ræður skeytistáknin og gerir sjer grein
fyrir hugsaninni.
Frá náttúrunnar hendi er tungan einasta við-
talsfæri mannsins, og því hafa viðræður manna á
milli hlotið nafnið tungumál.
Málleysingjum er kent að talast við með fingr-
um og augum. pað er nefnt fingramál.
Rithönd.
Vjer getum þó því að eins talast við með
raddfærum og eyrum, að vjer sjeum ekki langt hver
frá öðrum. pegar langd; er á milli, getum vjer eigi
heyrt hver til annars, og þurfum því að beita öðrum
meðulum til þess að ræðast við.
pá kemur í góðar þarfir sú uppgötvun mann-
anna, að gera myndir af grunnhljóðum tungunnar.
Á þann hátt geta menn skifst á hugsunum hvar sem
er um víða veröld. Höndin ritar hugsanatáknin á
blað. Augað' tekur mynd af hinu ritaða og birtir
skynstöðinni hana. Skynstöðin ræður rittáknin og
les hugsunina út úr rithöndinni.
pegar menn talast við á þennan hátt, er höndin
sendivjelin í stað tungunnar, og augað móttökufær-
ið í stað eyrans.
Símakerfið er í eðli sínu að eins langskeyt talfæri
(hÖnd og tunga).
Eðli tungumáisins.
Sjerhvert tungumál meðal mentaðra þjóða
skiftist þannig í tvær greinar: raddmál (mælt mál)
og bókmál (ritmál).
Raddmálið er viðtalsmál einstaklinganna. pað
er myndað af hljóðum einum saman og gengur
munn frá munni.' pað er lifandi mál og eldra en
bókmálið.
Bókmálið er menningar- og viðskiftamál þjóð-
anna. pað varðveitir hugsanir manna frá löngu
liðnum öldum um ómælilegt skeið, og nær til allra
nær og fjær. pað er myndað af bókstöfum, og er
að ýmsu leyti frábrugðið raddmálinu. pað er eng-
mn kostur á að sýna öll hljóðbrigði raddmálsins í
ritmáli. Vjer gerum þannig mun á framburði og
stafsetning.
Framburðurinn er grein af raddmálinu.
Stafsetningin &rein af bókmálinu.
pað eru einmitt reglurnar fyrir þessum tveim-
ur greinum móðumálsins, sem vjer þurfum að læra.
Vjer þurfum að læra að tala og rita rjett mál
og hreint.