Lögberg - 20.11.1919, Qupperneq 6

BIh. 6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 20. NOVEMBER 1919
Sagan af Monte Cristo.
12. KAPITULI.
Monte Cristo eyjan.
Það var naumast að Edmond tryði því að
þessi heppni væri þannig að berast upp í
hendurnar á honum, að hann eftir alt væri að því
kominn eftir alt stríðið að sitíga fæti sínum á
töfraeyjuna, og það undir hinum eðlilegustu
kringum stæðum, sem mögulegt var að hugsa sér.
Hugsunin um það, að að eins fáar mílur veg-
ar lægju nú á milli sín og uppfyllinga vona
hans, gjörðu honum svefnin lítt mögulegan. Og
þegar loks að hann sofnaði þá fanst honum að
erfðaskrá Spada kardínála með stórum rauðum
stöfum dansaði fyrir augrum sér, og svo dreymdi
hann að hann væri kominn í einhvern hellis-
skúta, og honum fanst sem að þar inni glitraði
allstaðar á dýrindis gimsteina, og jafnvel í hvelf-
ingu hellisins fanst honum að fagurlega tilbúin
hálsmen héngju. Og í svefninum fanst honum
að hann fylti vasa sína með glitrandi demöntum,
og fara svo út úr hellinum. En þegar að hann
kom út í dagsljósið, og ætlaði að fara að skoða
steinana við það, þá voru vasar hans, tómir.
I>etta höfðu verið tómar vindbólur. Hann
reyndi til þess að finna dyr hellisins aftur en
gat það með engu móti.
Það voru því sár vonbrigði í huga Edmonds
þegar að hann vaknaði daginn eftir. En hann
gleymdi því brátt við umstangið við að koma
skipinu á stað því það var orðin siður hjá skip
stjóranum að láta Edmond sjá um allan slíkan
nndirbúning því hann fann að hann gat treyst
honum eins og sjálfum sér.
Þegar að klukkan var sjö um kveldið var
alt til reiðu og tíu mínutum síðar sigldi Amelía
út úr höfninni og fram hjá vitanum sem var ný
búið að kveikja á.
Það var nálega logn á sjónum, aðeins svo-
lítil vindblær af suðaustri, og yfir höfðum sjó-
mannanna var himininn heiður og f jölstyrndur.
Edmond sagðist ætla að stíra skipinu
sjálfur og sagði að skipverjum væri best að ganga
til hvílu því að lítil hætta væri á að veðrið
breyttist skyndilega, og að hann væri fær um að
sjá um það sem að gera ;þyrfti einn.
Skipverjar urðu fegnir og sögðust geta
treyst manninum frá Malta fyrir skipinu alveg
óhræddir.
Og alla nóttina stóð Edmond við stýrið, á
skipinu voru öll segl uppi, og það skreið liðugt
áfram því vindurinn var hagstæður og hafði
aukist dálítið um nóttina. 0g um morguninn,
þegar að skipstjórinn kom upp til þess að hvíla
Edmond, var Monte Cristo eiyjan komin í augsýn.
Edmond fór niður í svefnklefa sinn og lagðist
fyrir, en þrátt fyrir það þó að hann hefði vakað
alla nóttina þá gat hann með engu móti sofnað
og eftir að hann hafði velt sér í rúminu í tvo
klukkutíma fann hann að sér mundi með öllu
árangurslaust að reyna til þess að sofna, svo að
hann hætti alveg við það og fór upp á þilfar.
Þegar að hann kom upp voru þeir rétt ný-
komnir fram hjá eyjunni Elba sem er fræg fyrir
það að hún var fangelsi Napóleons mikla um
tíma, og beint fram undan þeim var Monte Cristo
eyjan, sem var alt af að skýrast meir og meir eft-
ir því sem nær henni dró.
Það var eins og Edmond vildi gleypa eyjuna
með augunum og hann fór að hugsa um hvað sín
mundi bíða þar, skyldi það alt vera ein stór
blekking. Eða uppfylling vona sinna og drauma
Að síðustu var til marksins náð og akkerum
kastað við Monte Cristo eyjuna kl. tíu um
kveldið. Edmond var fyrstur í land og evo var
hann glaður að hann hoppaði af kæti vog honum
fanst að hann mundi jafnvel geta kyst kalda
steinana.
Þessi staður var ekkert einkennilegur fyrir
hina skipverjana þeir þektu stað þennan vel og,
höfðu komið þar margoft áður. En Edmond
hafði aldrei komið þar fyr, þó að hann hefði
margoft farið þar fram hjá á ferðum sínum
til MarseiIIes.
Síðari partur kveldsins var dimmur, en fyrri
part nætur kom tunglið upp — teigði sig fyrst
upp yfir sjávarflötinn og lýsti upp loftið með
hinni silfurtæru birtu sinni, og það hækkaði
smátt og smátt. og tunglsljósið náði til klettanna
og gjáanna á Monte Cristo eyjunni og einkenni-
Iegar skuggamyndir virtust myndast og hverfa
jafn hraðan.
“Hvar eigum við að sofa í nótt” spurði
Edmond Jaeopo.
“S.jálfsagt úti í skipi,” svaraði Jacopo.
“Ætli það færi ekki betur um okkur í ein-
hverjum hellisskútanum hérna á eynni?” spurði
Edmond.
“Hvaða hellisskúta? Það eru engir Hellis-
skútar á Monte Cristo, sem eg veit af,” svaraði
Jacopo.
Það fór heldur að fara um Edmond. Hvað
skyldi Spadi kardínáli hafa meint með því að
segja, að hann hefði falið fjársjóðinn í helli á
Monte Cristo, ef að þar skyldi svo enginn hellir
veral
En það glaðnaði yfir honum því honum
fannst að hann geta skiiið ganginn í þessu.
Honum fanst skiljanlegt, að Spada kardínáli
!i'*tði ekki skilið hellisdyrnar < pnar, þó að hann
hefði nú falið fjársjóðinn þar, heldur bvrgt fyrir
iþær. Svo var heldur ekki óhugsandi að eldsum-
brot hefðu átt sér stað á eyjunni og yfirborðið
þar breyzt, og ef þgð hefði átt sér stað, var ekki
líklegt að þessi fjársjóður fyndist nokkurntíma.
Hann réði því við sig að hefja leit undir eins og
dagaði.^hi þar til vissi hann að ekki var til setu
boðið, því að skipinu sem að átti að mæta þeim
hafði verið gjört aðvart með merki er báðir
málsaðiljar skildu, og vissu skipverjar því, að
engum manni mundi koma dúr á auga þar til
búið væri að skipa vörunum um. Og á meðan
að Edmond var að hjálpa til að skipa upp
vörunum var liann að hugsa um, hvað skipfélagar
hans mundu segja, ef að hann segði þeim frá því
sem í huga hans bjó, en hann var of gætinn mað-
ur og þagði yfir leyndarmáli sínu.
Þegar að skipshöfnin á Amelíu hafði lokið
verki sínu gengn þeir til hvuldar og tóku á sig
náðir í nokkrar klukkustundir.
Daginn eftir var Edmond snemma á fótum,
og tók byssu og skotfæri og kvaðst ætla að vita
hvort að hann næði ekki, einni eða tveimur.
geitum, þar þær gengu sjálfala þar í eyjunni.
Hann sagðist ávalt vera einn þegar að ftann færi
á fugla eða dýra veiðar, og svo vildi hann gera
nú. Jacopo aftók það með öllu, og sagðist fara
ef hann færi, og varð það s\ro að vera, því
Edmond hélt, að félögum sínum mundi þykja það
. kynlegt, ef hann afþakkaði samfylgd Jacopo
með öllu, svo það varð úr að hann fór með
honum.
En þeir höfðu gengið langt á la*d upp þegar
að Edmond tókst að leggja eina geit að velli, og
sendi Edmond Jacopo með hana til strandar,
raeð þeim fyrirmælum, að hann og félagar hans
skyldu matbúa hana, og kalla sig þegar því
væri lokið, og ef hann svaraði ekki kalli þeirra,
þá skvldu þeir hleypa af byssu, og mundi hann
þá heyra til þeirra og koma tafarlaust.
Svo hélt Edmond áfram einsamall og veitti
nák\ræmlega eftirtekt því sem fyrir augun bar,
til þess að vita hvort að hann sæji engin merki
um fjársjóðinn, sem þar átti að vera falinn.
Alt í einu tók hann eftir einhverju einkenni-
legu á klettunum, rétt eins og það væri mark,
eða merki, af manna höndum gerð. Hann athug-
aði þau nákvæmlega, en svo tapaði hann þeim
í bili, en eftir að hann hafði haldið áfram nokk-
ura stund, fann hann þau aftur og fylgdi þeim
þar til að hann kom að götu einni, sem að var
auðsjáanlega gamall lækjar farvegur, beggja-
megin við farvegin, óx þéttur myrtluviður
sem að hafði svignað, svo að toppamir náðu
saman yfir lækjarfarveginn. Edmont ýtti viðn-
um sundur með hendinni, og sá hann þá þessi
sömu merki þar niður í farveginum, sem að
hann hafði séð á klettunum. Hann fylgdi
þeim, og gekk all lengi eftir lækjar farveginum
þar til að hann sá framundan sér, stóran stein,
sem fylti algjörlega upp farveginn, en sá ekki
hin minstu merki til þess, að þar væru nein jarð-
göng eða hellir. Þessi vonbrigði höfðu mikil
áhrif á Edmond. En hann sá að ekki var um
annað að gjöra, en að snúa til baka, til félaga
sinna, sem nú hlytu að vera farnir að undrast
um hann.
Félagar hanns höfðu matreitt geitina, og
voru í þann vegin að kalla á hann þegar að
þeir sáu hann koma fram á kletta brún fram
við ströndina rétt hjá sér. Edmond fór að klifra
niður, en þegar að hann átti hérum bil tólf fet
niður á jafnsléttu, misti hann fótanna, og með
skerandi hljóði féll hann og hvarf sjónum •
þeirra.
Félagar hans tóku til fótanna og hlupu
þangað sem þeir hööfðu séð hann detta, og þar
lá hann meðvitundarlaus.
Einn af félögum hanns hafði með sér svolítið
af rommi á pela, því reyndu þeir að hella ofaní
Edmond og þeim til mikillar gleði, opnaði hann
augun og leit í kringum sig. Þeir spurðu hann
hyar að hann væri meiddur, og sagðist hann
hafa sáran verk í bakinu, öðru hnénu, og höfðinu.
Félagar hans vildu bera hann niður að strönd-
inni en Edmond gat ekki til slíks hugsað, sagðist
ekki þola neina hreifingu, og hann beiddi þá að
fara og matast, sjálfur sagðist hann ekki hafa
lvst á neinu, vúldi að eins fá að vrera einn og hvíl-
ast.
Þetta gjörðu þeir, en að máltíðinni lokinni
gengu þeir til hans aftur og urðu þeir þá þess
varir sér til mikillar hrv'ggðar, að Edmond hafði
versnað að mun. ,
Skipstjórinn vrar í óvissu um hvað hann
átti til bragðs að taka. Hann varð samkvæmt
áætlun að sigla þá um daginn áeliðis til Nice, til
þess að taka þar vörur, en hann sá ekki hvernig
að hann átti að fara að skilja Edmond eftir
einan. Hann gat með eingu móti skilið hann
eftir einan til þess að deyja á þessari eyðieyju.
En Edmond sagðist heldur vilja deyja heldur
en að láta kvelja sig með því að vera borinn, ’
um borð í skipið. “Nú, jæja,” sagði skipstjórinn,
“við förum þá dálítið seinna á stað en til stóð,
það er alt.” — “Nei, nei,” mælti Edmond, “þetta
er alt mér að kenna, og fyrir alla muni, þá látið
mig ekki tefja ferð ykkar. Skiljið mér að eins
eftir dálítið af brauði, byssu og skotfæri, og
verkfæri til þess að byggja skýli yfir mig, ef a$
ske kynni að þið yrðuð lengi í burtu áður en að
þið vitjið mín aftur. Eg get fullvissað ykkur
um að mér er óhætt.”
“En þú deyrð úr hungri áður en þú kemst á
fætur og getur bjargað sjálfum þér,” sögðu fé-
lagar hans.
“Það vildi eg heldur, en að láta hreyfa mig
nú” svaraði Edmond.
Skipstjórinn sagði mönnum sínum að fara
um borð, og fór sjálfur með þeim. En þegar alt
var til reiðu út á skipinu, og það til búið að létta
akkerum og halda á stað, fór skipstjórinn aftur,
að finna Edmond til þess að vita hvort að hann,
hefði ekki breytt skoðun sinni.
“Við verðum viku tíma í burtu” sagðiihann,
og til þess að koma hér við í baka leiðinni. þá
þurfum við að fara á okkur mikinn krók , til
þes að sækja þig,” sagði skipstjórinn við
Edmond.
“Hlustaðu á það, sem að eg hefi að segja,”
mælti Edmond, “ef að þið skylduð finna róðrar
bát á leið ykkar innan fárra daga, þá beiddu
mennina að koma hingað og sækja mig, eg skal
borga eigendunum vel fyrir að fara með mig til
Leghorn. Ef að þii skyldir ekki mæta neinum,
þá verður þú að vitja mín sjálfur.”
Við þessari ráðagjörð Edmonds þagði
skipstjórinn, leizt sjáanlega ekki á hana, en
hristi bara höfuðið.
Jacopo sem hafði komið í land með skip-
stjóranum mælti: “Eg skal verða hér eftir með
Edmond, þá er honum óhætt. ”
“Hvað verður þá um þinn hluta af verðlauna-
fénu?” spurði skipstjóri.
“Hvað kæri eg mig um það?” mælti Jacopo,
“Þú ert ágætis drengur, Jacopo,” sagði Ed-
mond, “en þetta get eg ekki leyft þér að gera. Eg
þarf ekki á neinni hjálp að halda, því þegar að
eg hefi hvílst í einn eða tvo daga, verð eg búinn
að ná mér aftur. Því eg vonast eftir að finija
græðandi jurtir, hér í kletta skorunum, sem að
dragas viðann úr sárum þeim, esm að eg hefi
fengið,” og um leið og hann sagði þetta brosti
hann oiurlítið.
Skipstjórinn og Jacopo skildu nauðugir
vib Edmond, og fóru til skips. Akkerum var létt,
seglin þanin og innan hálfs tíma var Amelía eins
og lítill svartur depill á sjónum yst út við
sjóndeildarhringinn.
MORGUNSÁLMUR BARNA.
Jeg er vaknaður, Jesú minn!
jeg vil þig lofa af ölluh jarta
að lít eg enn heimsins ljósið bjarta,
heilbrigði og gleði í hjarta finn.
Og þú hefir mig enn í nótt
verndað svo ekkert vann að granda,
í voktun þinna sterku handa
því hefi eg sofið sætt og rótt.
Æ, hvað þú góður ert við mig,
ó, hvað eg nú til dagsins hlakka,
alt er það, guð minn! þér að þakka,
láttu mig geta lofað þig.
pú gafst mér alt, sem gott eg finn:
þú gafst mér náð og miskun þína,
þú gafst föður og móður mína
og blessaðan Jesú, bróður minn.
Hvernig á eg að þakka þér?
pað er svo veikt mitt barna sinni;
einni eg treysti gæzku þinni,
að þú hjálpir í öllu mér.
—Lestrarbók Alþýðu.
Feðratungan og þjóðrœknin.
Eftir Sigurð Vigfússon.
Feðratungan og móðurmálið.
Pað hefir áður verið stuttlega drepið á það, með
hvaða hætti menn talast við um víða veröld og lands-
homanna milli. Nú eigum vjer tal urrí það, hvaða
tungumál beri að virða mest. En það er feðratung-
an og móðurmálið. pjer hyggið máske, að það sje
eitt og hið sama, en svo er eigi. Feðratungan er
það mál, sem feður vorir og forfeður töluðu og rit-
uðu. Móðurmálið er nýjasta málið á sjerhverri öld.
pað var fyrsta námsgreinin vor, raddmálið, sem
fyrst barst að eyrum vorum, einfaldasta málið, nýj-
asta málið — því miður ekki ávalt hreinasta málið,
en ætíð tamasta málið, og venjulega kærasta málið.
Strax og skyn vort tók að þróast- var byrjað á því
að kenna oss að tala það. Undir eins og vjer fórum
að vitkast að mun- vorum vjer látin læra að lesa það
og skrifa. pað gekk eigi þrautalaust af. Og efa-
laust hafa sum af oss felt margt tár yfir því.
En nú er það örðugasta afstaðið. Vjer, sem
þegar erum komin nokkuð til <aldurs- höfum lært
að tala nokkurn veginn rjett mál, eftir því sem
hægt er að læra það bókarlaust. En það er að mestu
daglegt mál að eins. Ef oss gimir að auðga oss að
þekkingu á þjóðtungu vorri, þá ber oss að setjast við
fætur feðra vorra, skamt fram og langt fram á öld-
um. peim, er best kunnu móðurmál sitt og feðra-
tungu sína. En þá er að eins að finna í bókum.. Ef
vjer óskum að lesa fagurt mál og auðugt, hreint og
lýtalaust, þá þurfum vjer að ganga að góðum bókum,
og læra við knje þeirra fræðimanna og skálda, er
best kunnu málið á liðnum öldum, og best þekkja
það á þessum tímum. Feðratungan fræga nærði
þau brjóst, er veita oss fegursta, auðugasta og kröft-
ugasta skáldamálið, sem heimur hefir að bjóða.
Fegursta málið getum vjer að eins lært af bókum.
Uppruni tungu vorrar.
Móðurtunga vor hefir svo sem eigi orðið til alt
í einu. Tungumál manna eiga sinn þroskaferil, eins
og alt annað í heimi þessum. pjóðtunga vor á sjer
langt tilveruskeið og tiginn ættferil. Fyrst og
fremst er hún skilgetin dóttir norrænunnar, móður-
tungu “feðranna frægu”. Norrænan er aftur af
forn-þýsku (gotnesku) bergi brotin. Og forn-þýsk-
an er útrunnih af eld-fornri tungu austur í Asíu, er
málfræðingar kenna við svo nefndan Erana þjóð-
flokk. pessi frummóðir þjóðtungu vorrar er einnig
ættmóðir flestra Evrópumálanna, sem eru þó svo
frábreytt að svip og eðli. Slíkri breyting hafa þau
tekið á vegferð sinni niður í gegn um ómældar aldir,
að eigi var annara meðfæri en lærðustu málfræðinga
að rekja skyldleika þeirra til einnar og sömu frum-
móður.
Skyldust mál íslensku eru: danska, norska,
sænska, enska og þýska, og er oft vitnað í þau mál
til skýringar á tungu vorri, sem hefir líkt og frænd-
• tungur hennar tekið mjög miklum stakkaskiftum
frá fornu fari og niður til þessa tíma. Ýmsir lærðir
menn hafa gert sjer mikið far um að lagfæra það,
sem aflaga hefir farið, og að sníða nútíðarmálið
eftir þörfum og kröfum menningarinnar. Svo að
feðratungan fræga er nú orðin djúpsæ fræðigrein.
pekking á lögum hennar og reglum víðtæk málfræði.
»
Eðli málfræðinnar-
Mörgum er eins og illa við málfræði peir sjá
ekki, að hún sje annað en þreytandi réglur- torskild-
ar og seinlærðar. Mönnum hættir við að ímynda
sjer, að það megi komast af án málfræðisþekkingar
sökum þess, að margur maður, sem engin deili veit
á málfræði, talar og ritar fagurt og gallalaust mál.
petta gerðu og forfeður vorir, og kunnu þeir ekki
málfræði, að sumra manna dómi. En hjer hefir læðst
slæmur misskilningur inn. pað er eins og slíkir
ímyndi sjer, að menn búi fyrst til málfræðina, lagi
síðan tungumálið eftir henni, og hafi þannig á valdi
sínu að gera tunguna einfalda eða flókna eftir sjálfs-
þótta. En því fer fjarri. Málfræðin er í insta eðli
sínu að eins þekking á lögmáli því, sem tungan bygg-
ist á, og á því mjög lítinn þátt í myndun málsins á
annan hátt en þann, að gæta þess, að þroski og vöxt-
ur tungunnar sje í samræmi við frumreglur málsins.
pað er því auðsætt að sjerhver maður, sem hefir lært
að tala rjett mál- hefir jafnframt numið allar helstu
reglur málfræðinnar, þótt hann kunni eigi að gera
sjer neina glögga grein fyrir þeim. Eiginleg mál-
fræðisþekking er þá einkum fólgin í því, að vita skil-
grein á reglum málfræðinnar og dæma á milli rjetts
og rangs, þar sem um tvent eða fleira er að ræða.
pannig má það vel vera að þeim, sem ekki hefir
þekking á málfræði, sje það ráðgáta, hvort sje rjett-
ara tal, að gefa kettunum eða köttunum. Hinum,
sem hefir öðlast þekkingu á reglum málfræðinnar,
er það ekkert efamál, að hið síðara er hið eina rjetta,
hið fyrra gersamlega rangt, þótt það heyrist oft í,
tali.
/i Málfræðin er lykillinn að allri tungumála þekk-
ingu.
Málfræðisnámið.
"Vjer byrjuðum svo sem ekki á málfræðisnám-
inu þá fyrst, er vjer tókum að lesa og læra málfræð-
isbækur. Vjer byrjuðum á því strax þá, er vjer
sem ómálga börn fórum að reyna að tala ambögu-
laust- og hinir eldri gerðu annað tveggja, að leið-
rjetta málvillumar eða apa þær eftir okkur. Vjer
kunnum þegar að tala málið allvel, er lagt var út í
það, að kenna oss að lesa. Við lestur bóka mættum
vjer ýmissi ósamhljóðan við mælt mál. Oss hætti
við að halda það rangt, sem ekki var eins og vjer
áttum að venjast- Eða á hinn bóginn, að bókin hlyti
að vera rjett, og að vjer ættum að breyta málinu *
eftir henni petta var þó engan veginn víst. pegar
vjer fórum að kýnna oss reglur málsins, sem settar
eru fram í málfræðum, sáum vjer fyrst fyrir alvöru,
að tveir eða fleiri mátar geta verið rjettir.
Sjerhver sá, er byrjar að nema málfræði, gerir
vel í því að athuga það, að margt er þar sett fram,
er hann áður veit. pað er óhjákvæmilegt. En þótt
svo sje, er alls eigi víst að hann kunni að gera sjer
glögga grein fyrir því, hvers vegna það er einmitt
svo og ekki öðruvísi. Ennfremur mæturt] vjer sí-
feldlega nýjum orðum, sem vjer þurfum að læra að
hneigja rjett. pá kemur málfræðin oss að góðu liði,
og getur máske sparað oss það ómak, að leita til
orðabókar eða annara heimflda. Málfræðin er há-
stig sannrar málkunnáttu og ómissandi fyrir sjer-
hvern þann, sem óskar að læra mál til hlítar.
Eitt má eigi gleymast, sem sje það, að mál-
fræðin fjallar aðallega um ritmál og bókmál, hið eig-
inlega viðskiftamál þjóðanna, tengilið fornra fræða
og nýrra. En með því að raddmálið (mælt mál)
er frummál það, sem ritmál og bókmál eru runnin
af, hlýtur málfræðin einnig að eiga við það.