Lögberg - 09.09.1920, Blaðsíða 1

SPEIRS-PARNELL BAKINGCO.
ábyrgjast yður
fulla vigt, beztu vörur fyr-
ir lœgsta verð sern verið
getur. R EY N IÐ Þ AÐ!
TALSlMI: Garry 2346 - WINNIPEG
Það er til myndasmiður
í borginni
W. W. ROBSON
490 Main St. - Garry 1320
33. ARGANGUR
WINNIPEG, MANITOBA, FIMTUDAGINN 9. SEPT, 1920
NUMER
Helztu Viðburðir
Síðustu Viku
Canada.
pað stendur á prenti í frétta-
blöðum, að tekjur landsins verði í
ár $600,000,000, ef alt fer að feldu,
skattar heimtast af inntektum
pg tollar af viðskiftum manna, svo
sem verið hefir um undanfarna
mánuði. Nú teljast útgjöldin ár-
lega nálægt 350 miljónir. Fyrir
því verða afgangs um 250 miljón-
ir, er verja má til að borga skuld-
irnar. pær eru gífurlegar, $2,-
300,000,000, en ef því fer fram
sem á horfist, verður þjóðin skuld-
laus eftir fáein ár. Ef nokkurt
land stendur vel að vígi til að
rétta fljótt við eftir íhlaupið, þá
er það Canada, með þann mikla
auð, sem í landskostum býr, og
því þreki og framfara dug, sem
landsmenn hafa til að bera.
Hon. MackenzieiKing, foringi
liiberala flokksins, sagði í ræðu
nýlega, að betra væri fyrir alla
“democratic” flokka og stéttir og
samtök, að safnast undir fána lib-
erala flokksins gegn íhaldsmönn-
um er nú réðu mestu. Hann kvað
þjóðina vera fulltrúalausa, með
því að þingmenn væru ekki full-
trúar þeirra skoðana, sem nú réðu
mestu hjá þjóðinni, og krafðist
kosninga, sem allra fyrst. Meðan
svo stæði, að stjórnin styddist við
meiri hluta þingsins, væri hún í
raun og veru ábyrgðarlaus og færi
því einu fram, sem fáir vildu vera
láta, úr því þingið sjálft væri ekki
bært um að framfylgja vilja sinna
kjósenda. Hann kvað þjóðinni
ríða á að setja menn til stjórnar,
sem væru ekki með öllu mosa-
vaxnir í stríðsvenjunum, — kynnu
önnur ráð fyrir sér en feta að eins
þá götuslóða, sem þá voru skor-
aðir. Mr.' King er væntanlegur
vestur hingað áður langt um líð-
ur, og er ráðinn til fundarhalds í
Winnipeg.
peir sem standa fyrir kornhlöð-
vm í Fort William og Port Arthur
hafa leitað leyfis til að færa upp
gjöld fyrir korngeymslu, úr einu
centi á bushelið upp í eitt og
fjórða part úr centi, sökum vax-
andi kostnaðar á undanförnum ár-
um. Enn fremur var þess leitað,
að styttur væri sá tími, er korn
væri geymt kauplaust, yrði eftir.
leiðis að eins tíu dagar en ekki
fimtán, eins og áður hefir verið.
Beiðst var og leyfis til að auka
gjöld á meðhöndlun ýmsra korn-
tegunda í kornhlöðum hins opin-
bera vestanlands. . pau gjöld eru
nú 1% cent á bushelið, en þess
beiðst, að þau væru hækkuð um
hálft cent. Móti þessu er lagst
al hálfu bændannal, að sögn, og
gagna krafist er sönnuðu aS
hækkun þessi væri sanngjörn eða
brýn. Úrskurður kornmálanefnd-
arinnar ekki enn birtur. — Korn-
hlöðumenn báru nýlega fyrir
stjórnina þá kröfu, að minni mun-
ur yrði gerður á flutningsgjaldi
fyrir malaS hveiti og ómalað,
ícváðu þann mismun svo mikinn að
útlendir malarar gæti keypt ómal-
að hveiti hér í landi, flutt heim,
malað það og selt fyrir lægra verð
en hérlendir malarar gætu staSið
sig við. petta mundi leiða til þess,
að malarar gætu ekki staðið sig við
að mala meira en hér í landi væri
keypt, en við það mundi úrgangs-
korniö hvergi nærri nægja til að
fullnægja eftirspurn eftir gripa-
fóðrinu>y pvíkröfðust þeir, að
stjórnin hjálpaði þeim til að rétta
skakka þann, annáð hvort með út-
flutnings premíu á möluðu hveiti
€ða ívilnun á flutningsgjaldi þess.
Móti því risu eigendur skipa. En
er stjórnin kvaddi malara til að
sjá sjálfir ráð við þessu, svöruðu
þeir, að skip þau, er landiS ætti,
væru rétt til þess að styðja iðnað
•og atorku í landinu, og ef þeim
væri til þess stjórnað, en ekki
haldið í samtaka bákni skipafélaga
til sérgróSa (Norfch Atlantic
€ombine), þá mundi stjórnin á-
líta það sjálfsagt, að nota þau til
að styðja eina mestu atvinnugrein
landsins í samkepni við þá, sem
hennar hnekki stunduðu í öðrum
löndum.
Innflutningur fólks til þessa
lands eykst daglega. í júlímán.
uði síðastliðnum fluttist yfir 12000
manns inn í landið um hafnir en
4700 frá Bandaríkjunum, sem er
miklu meira en í fyrra á sama
tíma. petta fólk, sem kom hand-
an um haf, er mest frá Bretlandi,
ætlaði þriðjungur þess sér að taka
lönd til ábúðar, hitt vanast strit-
vinnu eða meðferð véla. Svo er
sagt, að færri komist hingað frá
Bretlandi, en vilja, og að allt far-
þegarúm sé fyrir fram pantað, í
farþegja skipunum, mörgum mán-
uðum áður þeim er ætlað að leggja
af stað. -
Einn af bændafulltrúunum í
Ontario, er ekki náði kosningu
síðast, bar margar sakir á mann
sem þá var í ráðherrastöðu, um
mútugjafir og atkvæðakaup fyrir
kosningu til þings í einu kjör-
dæmi. pær sakargiftir eru fim-
tíu 'Og fjórar talsins. Sá sem
sakaður er hefir lagt fram gagn-
sókn í málinu með 63 ákærum á
hendur þeim sem leitaði á hann.
Mál þetta á að takast fyrir í
haust, að sögn.
prír nafnkendir menn voru
boðnir til sýningar veizlu í Tor-
onto nýlega, og héldu allir ræður.
Sir George Foster harmaði þann ó-
róa er menn hefðu í frammi og við-
leitni til að færa úr skorðum þá
skipun þjóðfélagsins sem komist
hefði á og skapast smásaman. Mr.
MoKinnon, formaður verksmiðju
eigenda félags kvað landið kaf-
hlaðið af sköttum, rannsóknum og
nefndum. Hon. E. C. Drury,
stjórnarformaður í Ontario kvað
ráðlegast að halda saman og
treysta hinu góða og sanna.— Sir
George Foster bað menn gæta þess
að ekki yrði þjóðfélagi skipað sem
hlut úr dauðu efni, heldur væri
efnið lifandi menn, og því mætti
aldrei gleyma.
Stjórnin í British Columbia hef-
ir varið þrem miljónum dala til að
stofna nýjar atvinnugreinar á
umliðnu ári. Ein ástæða til
þessa nýja tiltækis, sem er fágæt,
er sú sögð að mjög margir her-
menn, svo að skiftir tugum þús-
unda, hafa sezt að í B. Cv umfram
þá, sem þaðan fóru í herinn.
Allan þann tíma sem sykur hef-
ir verið að stíga sem mest, hafa
miklar byrgðir sykurs verið geymd
ar í einu vöruhúsi stjórnarinnar
í Halifax, ekki minna en 112000
sekkir. pessi fúlga hefir verið
seld hvað eftir annað, og hver
kaupandi selt aftur, fyrir hærri
prís en hann keypti fyrir, en var
ekki hreyfð heldur geymd þar í
fjóra mánuði. Sagt er að ein-
hverjir syðra hafi átt byrgðir
þessar, og komið þeim fyrir til
geymslu, í vöruskála landstjórn-
arinnar.
Bruni varð í Ottawa um helg-
ina, eyddist skautasvellskáli,
mjólkurhús með hesthúsi og mörg
íbúðarhús. Skaði metinn yfir
100 þúsund dali.
Stelvísir voru að verki í þorp-
inu Rapid City Man., um helgina,
brutust'inn í þrjú stærstu verzlun-
arhúsin, og höfðu á burt með sér
peninga og verðmæta muni til
'fleiri þúsund dala.
Milli 30 og 40 þingmenn Mani-
toba fylkis tóku sig upp í fe.rða-
lag norður í óbygðir norður af
bænum Pas, að skoða námur og
iandsnytjar og njóta náttúru blíð-
unnar.
Til Brussels er á leið kominn
Hon Hugh Guthrie, að taka þátt í
fundi Legaue of Nations, sem á
að fjalla um fjármál helzt. Með
honum verða til meðráða tveir
fulltrúar frá bönkum eystra. Mr.
Guthrie ætlar jafnframt að hafa
tal af þeirri nefnd á Bretlandi,
sem hefir með höndum það starf,
að reisa minnisvarða á leiðum
fallinna hermanna. Um 48 þús.
Canadamenn hvíla á Frakklandi,
3000 á Bretlandi og 6000 í Canada.
pað er sagt í ráði, að hafa minnis-
varðana á leiðum þeirra alla eins
útlítandi.
Nýlega eru farnir hjá austur úr,
hinir brezku blaöamenn, er áður
var getið, að á ferð hefðu verið
vestur að hafi. par skildu við
hópinn þeir sem frá New Zealand
voru og Ástraliu, fóru skemstu
leið til átthaga sinna, en þeir frá
Bretlandi hinu mikla snéru við til
síns heimalands/ Mikið létu þeir
yfir viðtökunum og því, hve vel
þeim litist á landið, íbúana og
þeirra rösklegu athafnir.
Margra firna og fyrirbrigða
verður vart í þessu fylki á þessum
síðustu og verstu tímum. Engi-
sprettu hættan var niður kveðin
með atbeina stjórnarinnar og orm-
ar, maðkar, sveppar og aðrar
sníkjur, dýra eða jurtalífinu til-
heyrandi, sýndust taka dæmi þar
af og skríða í felur og forða sér,
jarðepla blaðætur komust ekki upp
nueð moðreyk, grasmaðkar, ef í
dagsljós gægðust, dóu af drykkjar
þröng, ryðsveppar respekteruðu
bændasamtök og háa hveitiprísa
og héldu sér í skefjum, allir þess-
ir og margir aðrir af sníkjandi
meðlimum náttúru samfélagsins
,voru kyrlátir og skaðlausir í ár.
En ekki er náttúrunnar eyðandi
kraftur iðjulaus. Á einum stað
hér í voru fagra og frjósama fylki
er ófögnuður upp kominn. Kvik-
indi þau, sem nefnast “lizards”,
hafa gert vart við sig. pau
Pau eru af skriðkvikinda kyni, alt
að sex þml. á lengd, þau stærstu,
beinlaus, slepjuleg en meinlaus.
Slík óboðin aðskotadýr hafa heim-
sótt einn stað í fylkinu, sem eng-
inn fer til nema að nauðsyn krefji,
sem er Ninette heilsuhælið. par
líta þau dnn um allar gættir, ef
opnuð eru, skríða í stórum breið-
um um engjar og akra (ef nokkr-
)ir finnast), skóga og skeiðgötur.
Ekki er það talið sannsögulegt,
sem sumir juku í fréttina, að
kvikindi þessu hafi flutt með sér
gripi, er þau fundu fyrir sér útum
haga.
Látin er á Englandi barónessan
af Earnscliffe, ekkja hins náfn-
togaða stjórnarformanns Sir
John A. Macdonald. Hún var
seinni kona hans, háöldruð orðin,
pálega hálfníræð.
Eldar eru sagðir upp komnir á
ýmsum stöðum norður í óbygðum
,hjá Norway House hér í fylkinu.
,Fátt er þar af fólki, utan Indíán-
ar, sem teljast tómlátir að kæfa
bálið í iþetta sinn.
Akravinna hefir gengið mjög
greiðlega vestanlands í ár, vegna
einstakrar veðurblíðu.
------o------
Bandaríkin
Suður hjá Louisville, Ken-
tucky, kom svo mikið regn úr lofti
,í dal nokkrum, að allan dalinn
,flæddi, sem olli yfir 100,000 dala
tjóni.
í hafnarborgum austanlands í
Ameríku er svo sagt, að verkföll
breiðist út með hraða meðal þeirra
sem vinna að því að afferma skip
og hlaða. Látið er í veðri vaka, að
tilefnið sé ekki beiðni um hærra
Jcaup og styttri vinnutíma, eða
(betri aðbúð, heldur séu menn
þessir reiðir út af því, hvernig
Bretastjórn stendur að málum
íra, enda sagt að þeir neiti aðeins
að vinna að vöruflutningi með
brezkum skipum. Verkafall þetta
hófst í New York og hefir
þreiðst út þaðan.
Farið er að krauma í stjórnmála
pottinum syðra, með brigslum og
sakar giftur, heldur snúðug-
um. Su er ein, sem þingmaður
nokkur, Britten að nafni, skaut á
loft, að annar flokkurinn hefði
fengið fé nokkurt að gjöf frá Bret
um, til að standast kosninga
kostnað, með fleiri atvikum líkrar
artar. pví máli var þegar skotið
til rannsóknar, en ekki hefir ýt-
arleg niðurstaða þar um í hámæli
komist, utan hlutaðeigendur neita
harðlega að nokkuð sé hæft í
þessuy segja það afleitan upp-
spuna. Hinn flokkurinn hefir
þegar lýst öðrum sökum á þann,
er umgetna sök færði í hámæli,
mikið óshotrum, sem víst verða
kannaðar með nefnd. pykir Ame-
ríkumönnum heldur vænkast, er
ræðumönnum vex móður og rjúfa
friðarský það hið mikla, er yfir
stjórnmálunum hefir hvílt fyrir-
farandi. peir sem fyrir sam-
pkotum standa til kosninga þarfa
eru eltir á röndum og rýnt eftir
hvaðan skildingarnir koma og live
miklir þeir eru, sem mörgum þyk-
ir gaman.
Lesa má í blöðum, að dómkröf-
ur séu útgefnar til að taka lög-
námi viðskiftabækur þeirra sem
verzla með kol, og neitað höfðu að
veita eftirlitsmönnum stjórnar-
innar leyfi til að rýna í þær og
þau kolafélög kærð um fjárdrátt í
kolaverzlun, gagnstætt lögum.
Mikil ringulreið er sögð á vinnu í
kolanámum þar, með verkföllum
og ýmsum kröfum.
Um marga stuldi hefir veröldin
heyrt getið, bæði fyr og síðar,
smáa og stóra, ríkra og fátækra,
en tæplega um að stolið hafi verið
vöruflutningalest, nema í skáld-
sögum. pó er það sagt í fréttum
að iþetta hafi komið fyrir í Chicago
í vikunni, vörulest með 20 vögnum
var hnuplað með því móti, að sá
sem Sitýra skyldi var knúður til
að skilja við hana, þaut svo lestin
sína leið og fanst seinna mann-
iaus langar leiðir í burtu. Ein-
hverjum óróa meðal verkamanna
er kent um þennan stórkostlega
stuld, sem því betur er fátíður.
> r? -,■*.• ■■■■ •••*»:(
Æstu menn í stjórn járnbrauta
syðra hafa tekið sig saman að biðja
stjórnina að vernda sig fyrir lög-
lausum athöfnum sem í frammi
eru hafðar á járnbrautunum, af
þeim sem félögin hafa rekið úr
vistinni eða sjálfir lagt niður verk.
peir hnupla togreiðum, berja verk-
fallsbrjóta og valda margskonar
spjöllum og truflun á rekstri
brautapina, að sögn þessara fé-
lagshöfðingja.
Einkennilegt mál var fyrir rétti
í N. York nýlega, ungur maður
var fyrir réttinum, sakaður um ó-
skikkanlega hegðun. Hann hafði
setið á fremsta bekk í leikhúsi, en
á pallinum fyrir framan hann stóð
söngmær og kvað við raust kvæði
sem byrjaði svona: “Come to my
arms and kiss me”, piltlnum brá
svo við, að hann spratt upp úr
sæti sínu, stökk upp á pallinn og
lét ekki segja sér þetta tvisvar.
Hann bar það fyrir réttinum, að
hann hefði ekki getað að sér gert,
tilfinningarnar hefðu borið sig
ofurliði. Dómari lét þá söngmeyna
kveða vísuna í réttinum og að því
loknu múlteraði hann piltinn fyr-
ir dæmafátt óskikkelsi.
Suður í Fensilvania eru kola-
nemar sagðir að hafa gert verk-
fall, sjötíu þúsundir að tölu, þar
sem anthracite* kol eru úr jörðu
grafih, talið stofnað af þeim for-
sprökkum, isem óánægðir voru
með kaupgjald það sem ákveðið
var af þar til settri nefnd fyrir
ekki löngu. Til þeirra ráða er
sagt tekið þegar í stað, að efna til
nýrra samninga um kaup og hlunn
indi.
Bretland
Til Bandaríkjanna ætla Bretar
að borga 250 miljónir dala í haust
er þeir tóku að láni fynr fáum
árum. Peninga til þess fékk
stjórnin með því að fá fólk til að
stofna til sparnaðar í hverri sveit
og sókn í landinu, meðal barna
og verkamanna, sem alkunnugt
var meðan stríðið stóð, að skírteini
voru fengin þeim er spara vildu
litlar upphæðir. pessi mikla
fúlga hefir sparast saman á stutt-
um tíma af smáskildingum fólks-
ins. Stjórnin hefir ráðið, að fá
þess^a upphæð og borga renturnar
innanlands, heldur en að láta þær
renna út úr landinu. Leigan af
upphæðinni er ekkert smáræði,
meir en 12 miljónir dala á ári. Hér
sannast fyllilega hið fornkveðna,
að safnast þegar saman kemur.
Sjómenn hafa nú orðið samtök
til að bæta kjör sín og gæta rétt-
inda sinna, að dæmi þeirra sem á
landi vinna. Pau samtök vilja
þeir færa út, svo að þau nái til
hvers fljótandi fars sem á sjó
kemur. Sagt er að stjórn þessa
sambands sé í London. Hún
heimtar nú hærra kaup fyrir alla
meðlimi þess félagsskapar er hún
stendur fyrir. Pví hefir tæplega
verið neitað, en hinu færast eig-
endur skipa undan, að lögleiða
átta vinnustundir á dag, með því
að varla mundi rúm fást í skipun-
um til að hýsa þann skara allan
er þá mundi þurfa til áhafnar.
í Glasgow hafa Iþeir sett upp
kornhlöðu, er miklu hraðara vinn-
ur en fyr gerðist þar, svo að hún
getur tekið við hundrað tonnum
korns á klukkustund.
London Times getur þess að
baron Hardinge muni innan skams
verða útnefndur sendiherra Breta
í Paris, í stað jarlsins af Derby,
er gengt hefir sendiherra embætt-
inu á Frakklandi að undanförnu.
Baron Hardinge hefir áður ver-
ið sendiherra Breta í Constantino-
pel, Berlin, Paris, St. Petersburg
og gegndi um hríð landstjóraem-
bætti á Indlandi.
Hvaðanœfa.
pjófar í Parísarborg hafa tekið
upp spánýtt ráð til að létta undir
sína iðju. peir notuðu það nýlega
í tilgreindu húsi þannig, að þeir
létu eiturloft leggja inn í það,
þangað til þeir voru rænulausir,
sem inni fyrir voru, eftir það settu
þeir á sig tilfæringar til að verja
vitin fyrir áhrifum þess, rann-
sökuðu svo ihúsið í hólf og gólf í
hægðum sínum. * Sagt er að eitur
það hafi komið frá hergagna
birgðum hins opinbera. pjófar
þessir fóru leið sína, þegar þeir
þóttust hafa tokið sér af og náð-
ust ekki í það sinn.
pað nýjasta, sem sézt hefir á
prenti viðvíkjandi sparnaði á eldi-
við er það ráð, að mylja kolin eins
smátt og mél, blanda salla þann
hæfilega með lofti og láta hann
drífa inn í eldhólf með þar til
gerðum tilfæringum. par með er
sagt að kolin drýgist til mikilla
muna, hlaupi ekki í hellu, og svo
vel eru tilfæringarnar stiltar, að
ekki þarf að gá að eldinum, að
sögn. En dýrar eru þær, 395 dal-
ir fyrir meðalstórt íbúðarhús.
pessi aðferð tjáist notuð hafa ver-
ið meðan stríðið stóð, til stórmik-
jls sparnaðar og hægðarauka, og
sé komin á í ýmsum löndum.
Sag.t er að Serbia logi í uppreist
um þessar mundir og að Croatar
Ungverjar og Montenogröbúar
hafi myndað samsæri í þeim til-
gangi að leggja undir sig land
Serba.
En er ekkert hlé sýnilegt á ó-
friðnum -milli Bolsheviki ötjórnar-
innar rússnesku og Pólverja. Velt-
ur þar á ýmsu; báðir málsaðiljar
þykjast hafa betur í viðureign-
inni eftir blaðafréttum að dæma,
en sönnu næst mun það þó vera að
Pólverjar hafi í flestum tilfellum
borið hærra hlut. Lithuaniu-
menn hafa ráðist að Póllandi með
allmikum herafla, er líklegt talið
að það sér gert í samráði við
Bolshevika. Hafa Pólverjar beð-
ið stjórn sambandsþjóðanna að
skerast í leikinn, með því að fyrir-
mæli friðarþingsins í sambandi við
landamæri Póllands hafi skýlaust
verið rofin af Bolshevikum og
Lithuaniumönnum. —
i.
Nokkrir birtufletir iðn-
aðarmála.
eftir
Herbert W. Magoun, Ph. D.
Á miðöldum tóku þeir sig saman
sem ha-ndiðnir stunduðu á Ind-
landi, til að gæta hagsmuna sinna
í félagi. peir urðu þess brátt
varir, að það mætti verða þeim
hagur að fækka þeim, sem gáfu
sig til að læra handiðnar verkin.
pað fór fram, og þá tímar liðu
varð það, að ekki mátti taka aðra
til að læra handiðn manns en þá
sem voru í ætt við hann. pau
samtök er með þessum hætti voru
stofnuð, urðu stór og sterk og
auðug; en ekki sáu þeir fyrir,\em
i þeim voru, hvað fram mundi
koma.
Af -sáði því er þeir settu niður,
spratt upp ávöxtur, en ekki náði
hann þeim viðgangi, fremur en
epli og kartöflur, er þeir gerðu
sér vonir um, er til hans höfðu
sáð. Slík sæði líkjast fornri
fyrirmynd eða uþp af þeim kemur
ávöxtur gersamlega ólíkur þeirri
plöntu eða þeim ávexti er þau
spruttu af, og svipað kom nú
fram á gildum þeim eða samtökum
er nefnd voru.
Með engu móti er unt að segja
til árangurs fyr en að uppsker-
unni kemur. Plönjtur kunna að
pretta vonir, þó dæilegar séu á
að líta. Handiðnamenn (þeir er
greint yar frá) höfðu fríða plöntu,
því að þeim gekk vel og eignuðust
til að sjá auð fjár, frjálsræði í at-
höfnum og sæludaga. En nú er
ávöxturinn fullþroska og sést
greinilega.. Hann er ekki girni-
legur; því að stéttaskifting staf-
aði að lokum frá ráði þessu, en
þeirri tilhögun fylgdi sú auðvirði-
legasta áníðsla, sá iðnaðar þræl-
dómur sem engin von vermir,
hvers líka heimur hefir aldrei séð.
En svo vildi til, að ávöxtur þessi
fékk færi til þroska, og þá iðnað-
arnám var fullbundið við heima-
fólkið, gat hann ekki annað en náð
viðgangi. En þeirrri skipan fylgdi
að enginn tók öðrum fram um neitt
og vonir eyddust, ef til urðu. pví
að Hindúi má ekki breyta til um
vinnu sína, þó honum þyki hún
vond. Fyrir því er séð af hans trú-
arbrögðum, nema hann afræki þau
og taki kristni.
Nú skal nefna dæmi til að skýra
þetta. Tveir vefarar búa í nábýli
Annar dýfir bandi í rauðan lit áð-
ur vefa fer, hinn lætur það halda
lit. Sá er eini munurinn. Nú
kemur það upp að sókst er eftir
jrauðum lit en ekki eftir hvítum,
er lítils virði þykir hjá hinum.
Veitir sá náunga sínum liðsinni,
sem úr hvítu v-efur, með því að
dýfa því í rauðan lit? Síður en
svo! Svelta má hann en ekki það.
Ef hann dirfist að reiha það, verð-
ur honum nafn gefið: “samtaka-
brjótur” (“scab”) er fylgir hon-
um alla æfi.
Svona segist manni frá, sem
þangað fór frá Ameriku, að boða
trú, og hafði sig allan við að reyna
á þessar iðna skorður. pær virð-
ast furðulega fávíslegar og hrotta.
lega fráleitar. En í voru fagra
landi má sjá stefnur er horfa til
sama miðs. pað er bundið ó-
rjúfanlegum skorðum, hvað tré-
smiður má gera, og hvað ekki og
slíkt hið sama kemur fram í öðr-
um handiðnum. pað má vel vera
að þes-si saga sé sönn — ólyginn
sagði mér — þó ekki geti eg á*>
byrgst það:
Strákar brutu grindur fyrir
bartskera vestra. Sá á fór á fæt-
ur í býtið næsta morgun að bæta
það brotna. Honum kom ekki til
hugar að gera meira, en Yfirnefnd
Verkamanna félaga sektaði hann
hárri sekt fyrir að fremja smíða-
vinnu! Hann borgaði sektina.
prír mánuðir liðu hjá. pá komst
hann í færi. Hann lagði fram
skrá hundrað og fimtíu manna,
sem sannir voru um þá sök, að
hafa rakað sig sjálfir. Hann lét
sannanir fylgja, . krafðist nú
sekta og Afði það fram, með því
að dæmi var þá til að fara eftir.
Sektirnar varð að greiða. Hvað
mundi verða, ef annað eins yrði
alment?
pað er líkast gríðarlegu gamni.
En er það gaman? Kunningi minn
var kallaður “brotabukkur” fyrir
að gera við dyragrind hjá sjálfum
sér utan samtaka stunda. Gremj-
an og gangurinn í honum var á
borð við ólmandann í þeim sem
ákærðu hann, og svo átti það að
vera; Sá samtaka forkur, sem
skipaði manni að hætta vinnu á
hlaðinu hjá sér, hann fékk að
heyra hljóð úr horni og skyndi-
kall neðan úr bæ. En sá atburður
geymir alt um það lærdóm og það
er tími til kominn að vér gætum
að fríheitum vorum, sem háski er
búinn.
Oss kann að henda það slys, að
vér mistum þau ella. Gildin í
India stóðu á sérgæzku og ágirnd,
og ef þau ryðja sér til rúms í sam-
tökum verkmanna á annað borð,
þá mun niðurstaðan verða fult svo
bág að lokum. Á vissum verka-
manna þingum í Ghicago reyndu
nokkrir íhaldssamir forkólfar að
sýna mönnum fram á, að almenn-
ingur ætti og nokkurn rétt á sér,
en þá hrópuðu fundarmenn:
“F— taki fólkið!” pessi ósómi
sýnir, að ekki er með öllu trútt um
að til sama horfs sæki hér og þar.
pað er fornkveðið mál, að ást sé
blind. Hún er skygnari og sér
lengra en ágirndin. Ágirnd mun
gera verkalýð sömu skil og auði:
vefja honum heðni um höfuð; og
ekki mun verkafólk koma mýkra
niður fyrir það, að verkafólk á í
hlut en ekki auðfólk. par af
skyldi okkar verkafólk fá eftir-
þanka. Lika ætti það að opna á
því augun. Forkólfar, sem kitla
ágirnd verkmanna, eru blindir og
leiða blinda. peir vinna sér í hag-
inn meira en þeim mönnum, sem
þeir leiða afvega. peirra ráð
munu bíta að lokum til að eyða
einmitt því, sem þeir lofast til að
ná, beint með sama móti og gilda
—eða iðnskorðu tilhögunin leiddi
til iðnaðar þrælkunar.
• Mikið vildi meira og tapaði öllu.
pað er gamalt spakmæli. pað er
volaðs vera og allsherjar lögmál.
Pegar menn heimta of mikið, þá
knýjast aðrir til að losna við þjón-
ustu þeirra, ella reyra sig fjötrum
ánauðar. Eins lausung er annars
ánauð og í lögmálinu er lausnin
falin og hvergi annars staðar. En
það lögmál verður að vera réttvíst
og sanngjarnt, ganga jafnt yfir
al-la, duga þeim fátæka jafnt.og
þeim ríka, og því má með engu
móti beita til rána. Að vor lög
hafa til þess notuð verið, er al-
kunnugt og haft að orðtaki.
iSú var tíðin, að samtaka sperð-
illinn var talinn sjálfsagður.
Braskarar náðu tökum á bærilegu
fyrirtæki og létu það ganga úr
sér. pegar það þótti til þrots
komið, fengu þeir “minor stock-
holder” til að skoða og skýra frá
högum þ-ess; hvareftir því var
umbreytt, hann fékk tilhlýðilega
viðurkenning, þá nýjum hlutum
var útbýtt fyrir gamla, braskarar
eða fjárdráttarmenn tóku aftur
tökum og skildingar streymdu til
þeirra. Peningarnir fyltu ekki
vasa þeirra, sem áður fyr lögðu í
félagið. Til þess voru ekki held-
ur ráðin stofnuð.
pað verður nú ljósara með degi
hverjum, að þessar og þvílíkar að-
farir eru í raun og veru sviksam-
legar. pó ekki sé mönnum ljóst í
fyrstu hvað undir býr, þá skilst
þeim það á síðan og rísa gegn því
fargani. Eg þekki til slíkra
manna. Einn er Mr. H. P. O’Reilly
í Springfield, Mass. Honum var
boðið að ‘vera með” í að setja eina
þess konar ráðagerð, á laggirnar;
en hann frestaði því til að íhuga
málið. par af kom, að hann hafn-
aði tuttugu og fimm þúsund dala
hlutaboði, gekk í lið smælingja
meðal hluthafa, höfðaði mál gegn
félagsstjórninni og átti á hættu að
verða öreigi fyrir að breyta eftir
samvizku sinni. “Mér virtist að-
ferðin ekki ráðvandleg,” sagði
hann við mig.
Á slíkum mönnum hvílir fram-
tíð viðskifta og verzlunar. “Auð-
ur” hefir nógu lengi beitt þeim
aðförum. “Yrki” hatast við hann
vegna þess hann hefir haft rán
í frammi, með tilsettum ráðum.
En ekki skyldi Yrki ætla, að nú
sé hans tími kominn til að fremja
slíkt hið sama. Ef verkafólk
hugsar til þess, þá mun það fljót-
lega komast að því, að sú stóra
jneðalstétt hugsar ljóst og sér
hvert markmiðið er, svo greini-
lega, að hún kann að fella dóm á
það.
Eg man eftir ketsala vestra, sem
fylti blaðið í þorpinu með skömm-
um um ketsalafélögin, þangað til
hann fékk þær sömu ívilnanir, sem
hann hafði áður fordæmt. Alt í
einu fór hann að hafa lágt og lét
vel til félaganna. pá fór fólk að
furða sig á hvað til kæmi og á-
stæðan fréttist jafnvel til þess
bæjar, sem eg bjó í, fjörutíu míl-
ur frá. pað var átakanlegt og eft-
irtektavert, hvað sá maður var
fyrirlitinn.
Ágirndin í honum var svo frek,
að félk veitti henni eftirtekt.
Yrkja samtökin skvldu forðast,
jafnvel grun um græzku,
ef þau vilja sannfæra hávaða
sinna fylgjendá um að þau vilji
gera rétt. Ef verkstjórar eða
vinnuveitendur hafa sýnt þeim á-
girnd til eftirdæmls, þá er þar af
enn stríðara tilefni fyrir verka-
fólks forkólfa að fylgja réttu
sleitulaust, án undanbragða. Ef
þeir gera svo, mun Auður mæta
þeim á miðri leið, skal ekki haldast
annað uppi, og gera það sem rétt
er. Almenningur skal sjá um
það.
Auði og Yrkja mun báðum koma
í koll, ef hvor um sig beitir hinn
brögðum; hvorirtveggja verða að
hafa sjóð til iðnastríðs, bíða skaða
að óþörfu af verkföllum sem ekki
þurfti til að taka; fólkið verður að
borga fyrir deilur þeirra, með því
að greiða hærra verð fyrir alla
hluti, og viðurlífis kostnaður
þ.elzt í háu marki og verður svo
að vera, því að tvennir tveir verða
aldrei sex. Ef hlutur kostar sex
dali vegna tafa og trafala að
búa hann til, þá verður hann ekki
seldur með ábata fyrir fjóra og
enginn lifaiidi maður fæst til að
ráðast í neitt fyrirtæki með því
lagi.
Fáir skilja þann lið, sem nefn-
ist “kostnaður”. Sá tekur sér
aldrei hvíld, vinnur á nóttinni og
á sunnudögum líka. Hann hlut-
ar svo til, að það kostar eins mik-
ið að selja hluti eins og að búa þá
til. Verkamenn skilja það ekki.
peir vita hvað efnið kostar og hver
verkalaunin eru. pví álykta þeir,
að ef þetta hvorttveggja er fimm
dali til samans, þá kosti hluturinn
fimm dali, tilbúinn. Ef hann er
seldur fyrir tólf, þó ætl^ þeir á-
góðann sjö dali eða 150 prct.
peir gæta þess ekki, að laun,
hiti, ljós, eldiviður, trygging, að-
gerðir, fyrning, flutningur, nýjar
vélar og ýmislegt annað á að tak-
(Framh. á 8. bls.)