Lögberg - 13.04.1922, Blaðsíða 2

tffe. s
f.oGBERG, FtMTUDAGINN 13. APRÍL 1922.
að leitt í ljós í ritum sínum, með
framúr|slkarandi látlauisu fformi.
Merkasti endurvakningar mað-
u.rinn þessara fjögra, er íleikrita-
skáldið Jóhann Sigurjónsson
Leikur hans “Fjalla Eyvindur’’,
var sýndur ií Greenvich Village
leiikhúisinu, árið sem leið og þótti
afar tilkomumikiil. Mælt er að
það hafi þó fremur dregið úr að-
isókninni, hve erfitt Bandaríkja-
mönnum veitist að bera fram
nöfn höfundarinis. — Jóhann Sig-
urjómsison var fæddur á ísiandi
árið /1880, en iést í Kaupmanna-
segja um “Fruit-a-tives” að þeir j höfn, 1919. Til Kaupmannahafn-
Heilsuboðskapur
til heimsins.
Notið “Fruit-a-tives” og látlto yður
líða vel,
“Fruit-a-tives” hið fræga meðal
unnið úr jurtasafa, er ein sú
mesfca blessun í heilsufræðilegu
tilliti sem mannkyninu hefir
veizt.
Alve eins og appelsínur, epli og
fíkjur, geyma í sér lækniskraft
frá náttúrunnar hendi, svo má
innihaldi alla helztu lækninga-
eiginleka úr rótum og jurtateafa
— bezta meðal við maga og lifrar
sjúkdómum, bezta nýrna og þvag-
sjúkdóma mcðal, blóðhreinsandi
og óbrigðult við stíflu, tauga-
slekkju og húðsjúkdómum.
Til þess að láta yður líða vel er
bezt að nota Fruit-a-tives.
50 cent hylkið, 6 fyrir $2.50 og
reynsluskerfur 25c, fæst hjá kaup-
mönnum, sömuleiðis gegn fyrir-
fram borgun frá Fruit-a-tives
Limited, Ottawa.
ar kom hann um tvítugsaJldur og
istundaði dýrlækinga nám, en lauk
eigi prófi. Einis og títt var um
samtíðarmenn hanis á Norðurlönd-
um, er við skálskap fenguist, varð
hann snemma fyrir áhrifum frá
Ibsen. Ekki urðu áhrif þau samt
varandi, því von bráðar hafði
Jóhann skapað sína eigin istefnu.
Fyrsta lei'kri'tið “Dr. Rung” 1905,
ber auðsæ Ibsens merki,
að iþví er viðkemur meðferð þeirra
samfélagsmála, sem þar er um að
ræða. Leikritið er í raun og veru
saga af lœkni, sem önnum kafinn
er við, að reyna að uppgötva með-
al við hvíta dauða, eða berkla-
veikinni. Læknirin-n iþykist hafa
fundið upp serum og sprautar því
inn í sjálfan sig. Hann hefir ó-
Einhverstaðar á sveimi í meðvit-j bilandi trú á nútíöar vísindum,
und flestra iþeirra manna, sem j óþreytandi með öllu að leita hins
Norræn endurvakning.
eftir
Edgar Holger Cahill.
fróðir þykjast um bókmentir heim-
sins, eru sögurnar íslenzku. Jafn-
vel hinir, er lítið láta yfir bók-
vísindalega sannleifca. Megin við-
fangs efni Iteiksins, er að sýna bar-
áttuna milfli fcöllunar læknisins
mentaþekkingu simni, hafa að ein- og einkamála hans, eða ástar.
hverju heyrt getið hinnar and-
legu framleiðslu Ultima Thule.
Æfintýraiþyrstir rithöfundiar
hafa sótt í sögurnar margar sínar
fegurstu fyrirmyndir. Oelens-
chlaeger, Ibsen, Björnson og jafn-
Rung lætur köllunina sitja í fyrir-
rúmi fyrir einkamálunum, og eftir
að uppgötvan hans hefir brugðist
drýgjir hann sjálfsmorð.
“Bóndinn á Hrauni’, gefinn út
1908, en fyrst sýndur 1912, dregur
vel Wagner teiguðu af þeim helgu' fram átakanlega baráttu hjá föð-
lindum. Enskir rithöfundar urnum, milli heimilis eða átthaga-
ar, isvo sem William Morris, Laf- ástarinnar, og mannsins, sesm dótt-
cado Hearn; Maurice Hewlett og ir hans h'efir af frjálsum vilja
Booth Tarfcington, hafa allir lokið vaiið. Gidli/leiks þessa er umfram
lofsorði á sagna-auðinn íslenzkaJ alt annað fólgið í því, hve þjóðíeg-
En á íslandi, ilandinu sjálfu, þar ur hann er* hversu skýrrimynd
sem sögurnar hafa skapast, eru,af íSÍ€nzku heimilislífi, að höf-
áhrifin vitanlega víðtækust. parjundurinn bregður þar upp.
hafa þær gegnum aldirnar, við-j Hin þrjú leikritin, er Jóhann
haldið- máttfcum, þjóðlegum bók-1 storifaði, sem fullliþroska maður,
mentum, og hið frumskapandi and eru: “Ósfcin”, "FjaLla Eyvindur”,
ans líf nútíma kynslóðarinnar, ber °S “Mörður”. ÖIl eru þau ólík að
þeirra glöggar menjar. Vakning, blæ, hinu fyrsta ritinu. pau eru
þesisi hefir eigi að eins gert vart
við sig á íslandi, heldur hefir
hún einnig flust þaðan til Dan-
merkur, þar sem fjórir rithöf-
urnd'ar, er vakið hafa á isér heims-
athygli, hafa verið að verki.
Bækur þessara manna, hafa verið
þýddar á flest Norðurálfumálin,
en höfundarnir eru þeir Jóhanm
Sigurjónsson, sá sem reit “Fjalla
Eyvind”, Gunnar Gunnarason
höfundur að “Fóstbræður”, Guð-
mumdur Kamban, höfundur
“Hadda Padda”, og Jónas Guð-
laugsson. Rit hans hafa enn efcki
þýdd verið á enska tungu.
AILir þessir menn eru fs.lend-
ingar, fæddir á íslandi, en sem
flust hafa til Danmerfcur söfcum
þess, að markaðurinn fyrir bæik-
ur þeirra var þar rýmri. peir
hafa allir haft framúrskarandi
^ hlýstrengjaðir hetjuharmleikar.
“Óskin” er í rauninni umskrifun
á þjóðsögunni um Faust, átakan-
legur harmleikur, máttkur ann-
að veifið en mjúkur hitt, — gull-
saumaður hugdlú(kur varulegs
skáldis.
' “Fjalla-Eyvindur var fyrst
sýndur í Kaupmannahöfn 1911 og
gerði höfundinn frægan á einu
kvöldi. Leikurinn lýtsár konu,
sem yfingefur heimili sitt og fylg-
ir ástmanni sínum útlægum á fjöll
Frost, hungur, ofsóknir og ein-
vera, verða þess valdandi, að ást
þeirra kulnar. Og þegar kon-
an, sem öllu hefir fórnað, lítur
samferðamanninum í augu og sér
þar að einis ókunn leiftur, hverfur
hún út í blimdhríðina til þess að
i deyja!
1 “Mörður,” eða Lygarinn, er
um Njáls-
Mörður sáir fræi haturs
þar sem hún mætir aðlaðandi, auð-
ugum manni í flugvél. Hún ann
manni sínum og vill vera honum
trú, en himn ameríska ti'lhneging
hennar til sællífis og skrauts, nær
yfirráðunum. Á eftir fylgja ýmsar
'baktjaldabrellur, isem eiginkonan
og móðir hennar reyna að breiða
yfir með skröksögum.
Eiginmaðurinn, Ernest Mc-
Intyre er kænni en þær halda og
og kemst að öllu saman. í öðrum
þætti, er skýrt frá hvernig Mc-
Intyre hafði komöst yfir $150,000
með því að selja einkaleyfi, og því
einnig, hvernig Líferni konu hans
var farið. Slœr hann þá sjóðrn-
um í andlit hennar ásamt blóm-
vendi, og skipar henni að hverfa
af vegi sínum fyrir fullt og alt.
En konan þverskallast, og í þriðja
þætti, verður Mclntyre henni að
bana með pappírsklemmu.
Danir segja Hkt og vér, að þjóð-
glæpir, sé morð. peir isegja að í
Danmörku sé menn vegnir út úr
ástamálum, en í Amerífcu myrtir
til fjár. Kamban hefir augsýni-
iega trú á vorri þjóðernislegu fjöl-
fbreytni jafnvel í þeirri einföldu
list, að vinna víg. Mörg spaugileg
atriði krydda Ieik þenna, eins og
til dæmis, hugmynd höf. um land-
fræði Ameríku. Flugmanninn læt-
ur hann fljúga langs og þvers yf-
ir New York, svo til Washington,
D. C., og heim aftur, á aðeins
einni klukkustund. — álíka fljót-
ur á flugi og til ásta. þótt “Vér
morðingjar,” sé skemtilegt leikrit
með köflum, mun tæpast sagt að
höfundi hafi unnist mikið á, að því
er viðkemur sönnum skilningi á
lífi og lyndiseinkennum hinnar
amerísku þjóðar. Hinar miklu
vinsældir leiksins i Danmörku,
gætu ef til vill að einhverju leyti
stafað af því, hve undur sólgið,
fólk þar í landi virðist um þess-
ar mundir í alt, sem amerískt er.
Kamban er fæddur á fslandi,
árið 1888, og gaf út sína fyrstu
bók, “Æfintýri úr dulaheimum,”
1906. Leikinn “Hadda Padda”,
reit hann fyrst á íslenzku, en sneri
honum svo sjálfur á dönsku.
Hlinir yngri (leifcir hans, “Kon-
ungsglíman” og “Vér morðingj-
ar”, eru báðir frumritaðir á
danska tungu. Kamban hefir
samið no-kkuð af smásögum og
kvæðum, mestmegnis á dönsku.
Hann virðist kunna fult eins vel
| við sig í Danmörku, og heima á
sínu eigin ættlandi.
George Brndes,
Kamban með opnum
boðið hann velkominn
“Útvöldu”, er að
gott vald á danskri tungu og þess j í;yfirður á atburð™um
vegna átt auðvelt með að ná til ,renrlu _
hjarta -þess hluta hinnar dönsku ^ hefudar m,lh Skarpheðms,
þjóðar, er fögrum bókmen-tunu hetjUnnar huCTruðu.
ann. Svo mifcið varð mönnum I TÍf’ T í' ~
■þeissum ágengt, að hin-n nafnJ Hosfcuildur fellur fynr Rimmu-
kumni ritskoðari, Louis Levy, ritar í FV’. *n , SkarPheðlnn breunur
í “TiLskueren” 1918, og kemst með-! T' » T'T”ÍT
al annans svo að orði: “fsl-andi G&°Tge BrandeS dair leik ^11™
er í þann veginn, -að Leggja Dan-| TTT
mörku undir sig, í bófcmentalegu
hefir tekið
örmum, og
í hóp þeirra
bókmentum
tilliti ”, og síðar í greininni bætir
hann við: “fsland hefir skapað
hjá osis nýja, norræna, endurvakn-
ing.” Af ritgerð Levy’s, má það
Œjóst marka, hve verkum fjórmenn-
inganna, hefir vérið alment fagn-
að, meðal daniskra lesenda. þegar
vér tökum það til greina, að ís-
Ienzk tunga er jafnólík dönsku og
latína frönsfcunni, þá getum vér
eigi annað, en dáðst að þeiim mönn-
um er svo ræfcilega hafa gert er-
lenda tungu isér undirgefna, að
þeir ha-fa skarað fram úr þeim
innfæddu. þeir eru -bókmenta-.
víkingar, norðan frá íshafi, sem
ru-tt hafa sér braut til vegs og
virðimgar meðal *hinnar dönsku
þjóðar — meðal allra Norðurlanda
þjóðanna og víðar um heim.
Andi fornis'agnanna einfcennir
rit þessara höfunda. þeir hafa
í vissum skilningi horfið frá raun-
veru stefnunni í bófcmentum, sem
tim langan aldur einkendi Norður-
landa rithöfunda, en í þess stað
orðið vorboðar fagu-rs, en þó ó-
brotins rnáttar í fraimsetning.
Jafnvel dýpstu ástríður mann-
um fara vel saman raunverulýs-
ingar, hugsjónaflug og streng-
mýkt. Telur hamn höfund hafa
með verki þessu skipað sér sess
með þeim Ibsen, Björn-son og
Strindberg. “Fjalla-Eyvindur”
og “Bóndinn á Hrauni” hafa verið
gefnir út í enskri þýðingu af Ame-
erican-Scandinavian Foundation.
Hefir leikurinn fyrnefndi verið
sýndur í New York borg, Boston,
Cambridge, Mass. og á Queens
Theatre í Lundúnum. —
pó Jóhann Sigurjónsson sé
vafálaust þýngstur á metunum, er
Guðmundur Kamban þó líklegast
sá hinna íslenzku rithöfunda, er
mezta athygli hlýtur að vekja í
Bandaríkjunum um þessar mund-
ir. Hann hefir nú samið nýjan
Leik, og sótt efhið til New York.
pegar Kamibaini var að eims
tuttugu og fjögra ára, tók konung-
lega leikhúsið í Kaupmannahöfn
til meðferðar sjónleifc hans
“Hadda Padda”.
Árið 1917 kom Kamban til Banda-
ríkjanna og reyndi að ryðja sér
til rú-ms þar, á llíkan hátt og í
Danmörfcu. Honum mun hafa
veizt örðugt að skrifa bækur
sálarinnar, hafa menn þessir get- ensku, en -til Bandaríkjanna sótti
hann þó engu að síður efni í leik-
rit, um vora nýtízku Babýlon.
Vakti leikurinn feikna athygli,
bæði í Danmörku og Noregi. Leik-
urinn heitir “We Murderes”,
''Vér morðingjar) pað er saga af
sístarfandi uppgötvana manni,
sem sviki-nn hefir verið í sambandi
við mörg einkaleyfi. Konu sína
glæsilega, sendir hann til Florida,
H I | f1 ft Hv( aS ÞJtat af
I I L blæðadl og bólsinnl
P 1 i | ■■ g-ylliniæð? U p p-
I Bb» k Vv skurður ónauSsyn-
legur. Dr. Chase’s
Ointment veitir þór undir eins hjálp.
60 cent hylkiB hjá lyfsölum eða frá
Edmanson, Bates ánd Co., Limited,
Toronto. Reynsluskerfur sendur ó-
keypis, ef nafn þessa blaös er tiltek-
ÍS o-g 2 centa frlmerki sent.
vinna á Norðurlöndum.
“Hadda Padda”, kom út í enskri
þýðingu árið 1917. pýðandinn var
Sadie Louise Peller, en bókin var
gefin út af A. A. Knopf, í New
York.
Mestur afkastamaðurinn allra
þeirra íslenzku andans víkinga,
sem ráðist hafa inn á Danmörk,
er sfcáldsagnahöfun-durinn Gunn-
ar Gunnarsson. Hann er að eins
rúmlega þrítugur, en mun hafa
samið ekki færri en seytján bæk-
ur. Einna best þektur út á við,
mun Gunnar vera fyrir “Saga
Borgarættarinnar”.
Gunnar Gunnarsson, er fæddur
á íslandi, árið 1889, og tók að
yrkja óvenju snemma. Árið 1906
komu út -eftir hann á íslandi þrjú
smákvæði, sögur og kvæði, alt rit-
að á íslenzku. Árið 1907 fór Gunn-
ar til Kaupmannahafnar og stund-
aði nám við Askov lýðháskólann,
urn tveggja vetra skeið. Á því fírrta-
biíli birtist talsvert eftir hann í
blöðum og tímaritum á íslandi.
Árið 1911 kom út á dönsku hans
fynsta bók. pað var dálítið safn af
ljóðmælum. Næsta ár á eftir,
birtist á prenti fynsti þátturinn
af Sögu *• Borgarættarinnar, og
hlaut höfundurinn þá samstund-is
viðurkenningu í Danmörku. Eft-
ir það rak hver bókin aðra,
“Ströndin”, 1915, “Vargur í Vé-
um”, 1916, og “Fóstbræður”, 1918.
Sú bók hefir nýlega verið þýdd á
ensku og kallast “Sworn Broth-
ers”. Efni sögunnar er tekið úr
Víkingaöld Ísland3 og ber fram-
setningin víða með sér gullaldar-
blæ þann, mátt og mýkt, er ein-
kendi rit Eddu höfundarinis fræga,
Snorra Sturlusonar.
Nýjasta bók Gunnars, “Sælir
eru einfaldir”, hefir hlotið fram-
úrskarandi góðar viðtökur, og er
af ýmsum talin hans besta verk.
Gunnar Gunnarsson, mun að
miklu leyti, hafa tapað valdi á
móðurmáíli sínu. Hann skrifar alt
á dönsku, og bæfcur hans hafa
verið þýddar á íslenzku af öðrum,
en honum sjálfum.
pótt Gunnar ríti ekki bækur
sínar á íslenzku, þá hefir hann
samt engan veginn gleymt landi
feðra sinna. Alt ®em hann ritar,
stendur í beinum samböndum við
ísiland, mótað af íslenzkum, þjóð-
einkennum, með skýrum og skörp-
um dráttum. Samt isem áður ritar
Gunnar fyrir allan h-eiminn. Allir
geta skilið það sem hann á við.
Skáldsögur hans hafa einhverja
al'Isherjarþýðingu, eins og forn-
Það bezta sem
hún hafði notað.
HVAD MRS. PARLEE SEGIR
UM DODD’S KIDNEY PILLUR
Sussex, N. B. Kona sem þjáðist af
nýrna veiki. Syngur nú lof
um Dodd’s Kidney Pills.
Sussex, N. B., 10. apríl 1922
Mrs. Parlee, sem iheima á á Broad
Street hér í bæ, er ein af mörgum
canadiskum konum sem ætíð hefir
gott orð í garð Dodd’s Kidney
Pil-ls. Hver hefir sínar ástæður.
“Eg get m-eð sanni sagt að
Dodd’s Kidney Pills, -hafa reynst
mér v-el,” segir Mns. Parlee.
“Eg fékk taugaveiki og hún skyldi
eftir veikleika í fætinum, einnig
var mér hætt við krampa í liða-
mótum, bakverfc, höfuðverk, og
hjartsLátt. Svefnley-si sótti að mér,
eg var ætíð þreytt og taugaslöpp
•og svartir hringir komu undir
augun.
“Eg tók tvær öskjur af Dodd’s
Kidney Pills og hafa þær bætt
mér mftkið. Eg álít Dodd’s
Kidney Pills bezta meðailð
Mrs. Parlee’s kvilli stafaði frá
nýrunum. Spyrjið nágranna
yðar hvort Dodd’s Kidney Pills
séu ekki góðar við nýrna sjúk-
dómi.
sögurnar íslenzku, og bera með
sér oftalst nær eitthvað af þei-rra
blæ.
Einstöku atriði ií sögum Gunn-
ars, geta sýnst að vera algerlega
staðbundin við ísland, en í raun
og veru eru þau hluti af hinu
mikLa allshierjar viðfangsefni
— samræmi einstaklingsins við
isjálfan sig.
Samræmið virðist vera Gunnars
fyrsta og síðasta áhugamál. Ing-
ólfur í “Fóstbræðrum”, er sam-
ræmið isjálft, u-m leið og Leifur
fóstbróðir hans, er ósamræmur-
sjálfum sér. Ósamræmið veldur
dauða Leifs. — Ormar og Örlygur,
í “Gesti eineygða,” Úlfur Ljóts-
son i “Vargur í vóum,” og
Sturla í “Ströndin”, eru ailir per-
sónugerfingar, er skortir sam-
ræmi. Annaðhvort tekst að leysa
ósamræmi þessara manna upp í
samróma tónheild, eða þeir bíða
ósigur á hörmulegan hátt.
Einstaklings samræmið gengur
eins og rauður þráður í gegn um
foirnsögurnar, og af sömu ástæðu,
verða verk þeirra Sophoclesar,
Shakespeare’s og Wagner-s skoðuð
mikil um áll-ar aldir. Gunnar
Gunnarsson hefir tekið að erfðum,
volduga andans fjársjóði. —
Mjúkstrengjaðastur af þessum
ísLenzk - dönsku fjármenningum,
mun Jónas Guðlaugsison hafa
verið. Jónas var fæddur á ís-
landi árið 1887, en lézt í Kaup-
mannahöfn 1916. Ljóðelskt fólk í
Danmörku, h-afði fengið á honum
framúrskarandi miklar mætur.
Mentunar naut Jónas á ættjörð
sinni, og gaf sig við biaðam-enisku
þegar á ungum aldri. Tvenn
'jóðmæli gaf hann út heima, inn-
i íi við tvítugs aldur.
Árið 1907 fluttist Jónas til
Danmerkur o.g fékk atvinnu við
blaðið Social Demoikraten. Svo j
mátti hei-ta, að hann ætti h-eima í j
Danmörku upp frá þyí. Árið. 1911
kom út fyrsta bók Jónasar á
dönsku, “Sange from Nordhavet”,
sem skipaði honum þegar á góð-
skálda bekk. prem árum seinna,
eða 1914, kom út annað safn ljóð-
mæla, er nefndist “Sange fra de
blaa Bjerge”, sem einnig jók á orð-
stír höfun-darins. Af öðrum verk-
um Jónasar Guðlaug&Sonar, má
nefna “Viddernes Poesi”, sögur-
nar “Monica” og “Sólrún” og safn
af sögnum frá Breiðafirði. Æfi
Jónasar var stutt, en hún var
nógu löng til þes-s, að vinna honum
veglegt isæti meðal þeirra rithöf-
ur.da, er ort hafa best á danska
tungu. Hafa eigi allfáir skipað
honum á bekk með Holger
Drackmann, uppáhaldisskáldi
hinnar dönsku þjóðar.
prá eftir víðtækari áheyrn, hefir
fcnúið þessa æfintýraþyrstu ís-
lands sonu til þess að rita á er-
leníte tun-gu. í-búa talan á íslandi
mun vera í alt eitthvað um 93,000
manna. En tala þess fólks, -er ís-
lenzku les í víðri veröld, eitthvað
nálægt 125,000.
íslenzka þjóðin er bókelsk, og.
oss er sagt, að hlutfalls’lega muni
vera gefið út árlega á íslandi,
tuttugu og fimm sinnum meira
af bókum en í hinu brezka veldi.
Af bók Dr. Halldórs Hermanns-
sonair, bókavarðar við Fiske safnið
í Cornell, “Icelandic Authors of
T-oday,” má fræðast um 156 rit-
höfunda,, sem allir hafa að meira
eða minna leyti, samið þýðingar-
mSkil verk.
Sökum þess, hve bók-amairkað-
urinn hefir verið þröngur, en
framleiðslan mikil, hafa svo
margir framgjairniir gáfumenn
leiðst út í að rita á hinum öðr-
um Norðurlandamálum, þar sem
beiir gátu fengið áheyrn hjá tíu
miljónum mainna. peir hafa flutt
með sér inn í hinn nýja verka-
hring, hina óbrotnu formfegurð
og hinni þjóðlega íslenzka mátt.
Hálfdreymdir hljómar íslenzks
tungutafcs, anda frá dön-skusfcrif-
urum -þesisiara nýju landnáms-
manna -og veita tungunni nýjan
fegurri og hreinni blæ, svipað því
s-em segja má um sögur John’s
MiLlington Synge, er mótast hafa
og fegrast af hinum írska uppruna
pað er ei-tthvað saimeigin'legt með
þessum líslens-ku og írsku endur-
vakningarmönnum. Hvorirtveggja
sækja sínar andlegu fyrirmyndir
til þjóðsa-gnanna, —ýmist mjúfcir
strengleifcamenn, eða þunglynd
harmleika skáld. Willliam Butter
Yeats, sagði að “Fjalla-Eyvindur”,
hefði undir eins mint sig á
“Deirdre of the Sorrows”, eftir
Synge. — Helgi fornsagnna er
er vakin -til nýs líf®, í ritum þesls-
ara íslendinga, og þeir geta verið
vissir um áh-eyrn héðan af! pótt
frost aldanna hafi sorfið faist að
hinni hrímhvítu Sagnamóður, iþá
er hún samt enn ávaxtasöm og á
sterka, flugþolna son-u, til þes-s að
flytja Víkings-erindi sitt og anda,
austur og vestur uim veröld.
pýtt úr tímaritinu ShadoWIand,
af E. P. J.
--------o--------
Kvennabúr Tyrkjans.
Á árunum næstu fyrir heims-
styrjöidina, er sagt áð kvenna-
búrum hafi fækkað mjög í tyrk-
neska -heiminum. En síðan ár-
1914 kvað þeim aftur hafa fjölg-
að mjög mifcið, að því er amerifc-
önsk stúlka ein, Mary Symons,
segir frá,. Stúlku þessari er
vel kunnugt um þetta mál, því hún
tók sér fyrir hendur iþað starf,
að grenslast eftir ástandi kvenna
í tyrkneska heiminumj, og eyddi
til þess mörgum mánuðum.
Sem afleiðing ófriðarins milli
Grikkja, Armena og Tyrkja, segir
Miss Symons að fórnarlömb til
kvennabúranna séu á hv-erju srái.
Stofnanir þeisisar hafa því vaxið
óðfluga, þar sem verð á konuefn-
um hefir læfckað mjög í seinni
tíð.
þrátt fyrir tilraunir ty-rk-
neskra embættismanna að halda
því leyndu hve þessi andstyggi-
lega venja hefir færst í aukana
aftur, er það opinbert leyndarmál,
að á einu ári -hafa ekki færri en
hundrað þúsund þessara fórnar-
dýra lent í klóm þeirra óþokka
er siíka verzlun reka, í lendum
þeim þar sem óeirðimar enn
standa yfir. Markaðurinn er tak-
markálaus því alt af er þörf vinnu
lýðs á landis-bygðinni, til dæmi-s
nálægt Siwas, E-rgut, og Erzerem.
öll vinna þar er gerð af slíkum
aumingja konum. Kjör -þessara
“Harem”búa á landsby-gðinni er
því alt annað en -sældarbrauð,
segir Mi-s-s. Symoms'.
pegar ný “kona” bætist við í
fcvennabúr, fylgir -því oft heilmik-
ið umstang samkvæmt gömlum
tyrkneskum giftingarreglum. Kon-
an er flutt þangað í vagni, klædd
skrautlegum búningi. Við inn-
gönguna er stráð yfir hana iheil-
miklu af tyrknesku- sæ’lgæti og
síðan er henni fenginn kúistur til
að sópa gólfið með. þetta á að
ver mierki um undirgefni hennar
við bónda sinn. Hitt er þó al-
gengara að á nýju konuna er litið
sem vinnudýr, er keypt hefir ver-
ið til þrælkunar, því til þess er
hún ætluð eins og þau. Fyrir
utan bæinn Ergut rak eg mig eitt
sinn — segir sögukonan — á
gamla-n Tyrkja, er gekk við veg-
inn. En -eftir götunni fóru sex
konur og báru allstórt tré, sem
virtist ætla að sliga þær. petta
voru konur Ali Hassams, en tréð
ætlaði hann að nota sem mænisás
í hlöðu isí-na.
Orðið “Harem” þýðir hula eða
eitthvað það sem hulið er, og í
þeim fylgsnum Ibúa engu síður
konur þær, er þræla verða á ökrum
úti og við aðra stritvinnu, en
þær fögu dísjr, sem frá er sagt
í “púsund og einni nótt.”
Eina stúlku -segist sögukonan
hafa rekið sig á ná-lægt Eski-
schehir. Hún hafði fengið góða
mentun 'í Aþenu og taiaði þrjú
tungumál, frönsku, grísku og
tyrknesku. Fjórða kon-a bónda
síns var hún og hafði auðsáanlega
verið fögur tótúlka. Nú -sat hún
yiir geitu-mi húsbóndans. pótt
bóndinn sé bæði heimskur og ljót-
ur, veiða þessar aumingja ko-nur,
sem oft eru annað hvort armensk-
ar, gní-skar eða albaniskar og oft
vel men-tar, að -gera sér að góðu
að hegða sér eftir brekum hans og
löngunum.
Embættismenn í tyrknesku
fylkjunum hafa jafnvel á ný, tek-
ið upp þessa þrælaverzlun í hjá-
verkum. Slíkir herrar fá “um-
boð” frá vinum sínum í Constan-
tinop-el að ilíta eftir og kaupa fyrir
þá laglega-r -stú'lkur. J>eir ferð-
ast svo um héruðin og kaupslaga
við þá foreldra, er dætur sínar
vilja selja,, einhverra orsaka
vegna, borga fyrir m-eyj-arnar og
senda svo mannaefnunum. Ef ein-
hverjir foreldrar laglegra stúlkna
COPENHAGEN
Munntóbak
Búið til úr hin-
um beztu, elstu,
safa - mestu tó-
baks blöðum, er
ábyrgst að vera
algjörlega hreint
Hjá öllum tóbakstölum
c?pbnhagen ^
' SNUFF *
^^1
Þetta er tóbaks-askjan sem
Kefir að inniKalda Keimsin
bezta munntóbek.
fást ekki til að fórna dætrum sín-
uim fyrir fé, láta embættismenn-
irnir þá borga sér mútu, til þess
að fá að vera í friði með börnin
■s-ín. Mútuiþága er enn sem fyrri
aðal stjórn-kænska embættis-
mannanna tyrknesku.
Kven-na markaður iþeissi hefir
breiðst út austur um Bagdad, en
þar Ibúa Arabarnir grimmir, ó-
siðaðir og alræmdir of-satfúar-
menn. Og óhamingjusöm er
sú -stúlfca, er í klóm þeirra lendir.
Reyni -hún að halda við kriistin
trúarbrögð sín, sem margar grísk-
ar og armenskar stúlkur gera,
má hún búast við hryllilegum
duðdaga. Kasti stúlkurnar aft-
ur á móti trú sinni, lætur sam-
vizfcan þær ekiki í friði, svo kalla
má að þær iséu þar á mSiilli steins
og sleggju, um lífið, andlegt eða
líkamlegt að tefla í hvora áttina
sem þær -snúa sér.
pað er skoðun Tyrkjans — karl-
mannanna, — að fconan megi vera
eða sé jafnvel ánægð fái hún að
stjana undir hann, tilreiða máltíð-
ir -hans og hlýða í auðmýkt öllum
skipunum bónda síns. Konurn-
ar hafa lært að -segja sem min-st,
en gráta örlög sín þeim mun meira
í h-ljóði.
Sögu tveggja armenskra systra,
sem lent höfðu til Bagdad, en nú
eru slopnar, lætur Mi-ss. Symons
aðra þeirra segja, eitthvað á þessa
leið:
“Hvað mynduð þér hafa gert í
okkar sporum, ef þér hefðuð orðið
að 'horfa á meðferð -stúlkna þeirra
er mótþróa s-ýndu gegn þorpurum
þeim, s-em fá vildu þæ-r í kvenna-
búr sitt? pær -voru deyddar
samstundis -á -strætum úti. Mund-
uð þér fremur kjósa illa meðferð
margra hermanna, en að gerast
k v e n n abúir s-m eðl imu r ei n hv e r-s
man-nis, er til þess mælist?”
Gamila, isystir Refika hvesti á
miig hin dökku augu -sín — segir
Miss Symons, — þegar hún
beindi að mér þessum spurning-
u-m. Eg var -stö'dd í Constan-
tin-opel, þegar eg náði -tali af
henni og fékk hana til að segja
mér raunasögu þeirra systra, sem
byrjað hafði í Aleppo. Eftir,
spurningarnar, -s-em hún beindi að
mér, hélt hú-n sögu- sinni áfram:
“pegar stríðið iskall -á (í Litlu
Asíu) urðum við Refi-ka að yfir-
gefa heimili okkar úti á lands-
bygðinni og flýja inn til Aleppo.
par urðum við að horfa á tvær
frændkonur okkar s-eldar tyrk-
nesfcum kaupmönnumL er s-elt
höfðu þeim silkikjólana er þær
voru í. Aðrar -stúlkur, sem
neituðu að iláta selja, sig voru
þegar drepnar. ó, hve stríðin
eru hroðaleg! Við systur vorum
seldar nauðugar tveimur Tyrkjum,
sem heima áttu í Bagdad, og send-
ar þa-ngað. Báðir höfðu þeir
kvennabúr, og vorum við uppá-
hald&konur þeirra.
“Hús þau, er við dvöldum í,
stóðu gegnt 'hvort öðru, og við
gátum veifað hvor til annarar úr
efri gluggum þeirra yfir greinar
fagurra trjáa er þar uxu. Við
urðum báðar fyrir þeim heiðri, að
bæn-dur okkar neyttu með okkur
kvölcCverðar daglega; faðbtir
kvennabúrseigendur neyta þó
matar m-eð konum sínum. Við
urðum ekki fyrir neinni harð-
nesfcju eða höggum af þeim. peir
höfðu þvert á móti miklar mætur
á okkur, en ef -satt skal segja,
h-efðum við heldur viljað þola högg
og slög þeirra en afhaldið og
gæðin.
“Einn daginn reyndi systir mín
að -senda mér skrifað skeyti m-eð
aldraðri -þernu sinni. En þegar
sendikonan sá til ferða manns
míns, varð -hún s-vo óttaslegin, að
hún misti blaðið í rennulstofckinn;
og þegar hún fór síður að lefta
þess, hafði rigningarvatnið í
rennustofcknum hrifið það m-eð
-sér.
“petta hafði verið kveðjusending
frá systur minni, -seml séð ihafði
sér færi á að 'hlau.past í Iburtu.
Hvert hún fór vissi -eg efcki.
Maður hennar varð óður af bræði
yfir mSssinum, og þeir reyndu að
lemja mig ti-1 sagna umi verustað
h'ennar. En hvernig átti eg
að vita hvar hún var niður kom-
in? —
“Svo flutti minn maður sig til
Constantinopel. En þar hljóp
hann á isig, því eftir að við höfð-
um dvalið þar nokkrar vikur, fóru
-enskir iliðsforingjar að leita S
hverju húsi eftir stríðsföngum.
Vopnahléð hafði verið s-amið, og
með réttu -hefði eg því átt að fá
lausn s-em stríðsfangi. En
bóndinn varð hræddur um að
missa mig og reyndi að fela mig
í lengstu lög. Brezfcu foringj-
arnir létu þó ekki af leitini, og
sögðust hafa það eftir vinniustúlku
þar í nágrenninu að þarna
væri áreiðanlega hertékin stúlka,
sem frelisa þyrfti.
“Maðurinn mínn hefði- áreiðan-
lega -s'kotið leitarmennina, ef
hann hefði þorað það. En í þesls
-stað taiaði hann við þá mjög
kurteislega á góðri frönsku, að
sér fyndist ósanngjarnt og rangt
að rífa ánægðar fconur úr faðmi
eiginmanna þeirra. pegar þeir
svo fundu mig, spurðu þeir hvort
eg óskaði þess, að ilosna úr band-
inu, og svaraði eg því auðvitað
með ákveðmu jáyrði.
“Án nókkurs undirbnings yfir-
gaf eg svo þetta leiða heimili í
fylgd með brezku heiðursmönn-
unum. pegar út kom beiddist
-eg leyfis að m-ega -þakka vinnu-
stúlkunni, -sem vísað hafði þeim á
mig. Án hennar hefði eg aldreí
komist að því, að -eg átti heimlt-
ingu á lausn, því eg fékk aldrei að
lesa neitt dagb’lað, og heldur ald-
rei að fara út nema í fylgd með
bónda mínum. Brezfcu liðsforingj-
arnir hringdu bjöllu á dyrum
mæista íhúss og spurðu eftir stúlk-
unni.
“Stúlkan fcom til dyra mjög fá-
tæklega til fara, með gulan sjal-
klút um 'höfuðið. Eg hljóðði upp
yfir mig af undr-un og ánægju,
því iþetta var R-efika systir mín.
— Hún hafði, sem áður er sagt
strokið frá bónda isínum!, Ali
Kemel Pash-a, að nteturlagi, og
falið sig í -gripalestum, seari
stefndu til str-andar. Eftir
miklár þrautir hafði- hún náð
í skip til Constantinopel og tekið
þar að sér þernustöðu, en sagð-
ist vera tyrfcnesk ekkja. Og nú
hafði hún frelsað mig úr klóm
þess manns er haldið hafði mér
isem fanga sínum.
“Og gleymið þér nú ekfci að
segja öllum konum í Amerífcu, að
kvennabúrin séu enn við lýði hér
eystra!” — Augu Gamilu tindr-
uðu, er hún mælti seinustu orðin,
og hún hvesti þau á mfig eins og
hún hafði gert, þegar hún lagði
fyrir mig ispurningarnar í byrjun
frásögu sinnar. — Lit. Dig.
Eg er svo þreytt.
preyta er afleiíing eitrunar 1
bl?5inu. Svo þegar nýrunum mis-
tekst að hreinsa blóbiC, verCur
fyrsta afleiCingin verkur í bak-
inu og sársauki.
Nýrnasjúkdómar, sem varjrækt-
ir el-u, leiCa -til óútmálanlegra
gigtarkvala, sem stundum snú-
ast upp í Bright’s sjúkdóm.
Starf nýrnanna er iagfært und-
ir eins meC notkun Dr. Chase’s
J^idney-Llver Piills, bezta nýrna-
og lifrarmeCalsins, sem enn hefir
þekst.
-Mrs. John Ireland, R. R. No. 2,
King, Ont., skrifar:
“Eg þjáCist árum saman af höf-
uCverk og manleysi. Eg reyndi
fjölda lyfja án nokkurs árangurs,
þar til Dr. Chase’s Kidney-Liver
Pills komu til sögunnar. Mér fór
þá undir eins a'C batna, og i sann-
leika sagt finst mér eg aldrei geta
veTÍC nógu þakklát Dr. Chase’s
meCulum, og aldrei -geta mælt
nógu vel meC -þeim vi® aöra.”
Dr. Chase’s Kidney-Liver Pills,
ein pilla í einu, 2B cent hylkiC hjá
öllum lyfsölum eCa frá Edmanson,
Bates and Co., Ltd., Toronto.