Lögberg - 17.09.1925, Qupperneq 2

Bk. 2
LÖGBERG FIMTUDAGINN,
17. SEPTEMBER 1925.
sýna a5 menn hafa séö alls kor#r
dýramyndir í þejim hlutum þorsk-
haussins, sem svo eru nefndir. Sjó-
maöur og kerling, aö þar hafa sést
þýzkur heimspekingur á síSustu öld. merin skilja til fulls og því vekur hik
Og þar sem efnin í heila manna og 0g undrun. Af öllum þessum ástæSum
dýra eru hin sömu, virSist eigi ó- víkja ferSamenn virSingarfylst úr
skynsamlegt *aS hugsa ^és, aS glæSa, vegi fyrir þorshausalest, konur draga | _ _
T A'fi' lAfi ►Imegi sálargáfurnar ineS því aS eta aS sér reiSpilsiS og karlmenn kreppa | mannamyndir. Nál, nálhús, strokkur,
XJ\J 1 “höfSamat.” I>ar sé einmktt þaSjfætur aS hestinum. J skjöldur, spónn, prjónar, sófl, sveSja,
eldsneyti er bezt glæSi loga andans.: Eins og margt annaS gott og gam- steSji, benda á líkinguna viS ýmisleg
Sú skoSun er svo sem ekki alcftúSajalt og þjóSlegt hafa þorshausarnir! áhöld. Banabein eSa manndrápsbein
enn þá, aS ekki sé öll fæSa jáfnholl orSiS fyrir aSkasti og vantrú ýmsrajer góS áminning um aS gleypa þaS
'lmanna á siSustu tímum. Tryggvi ekki í sig af gáleysi. Nöfnin lúsabarS,
fyrir andlegt líf manns.
þarf
SWEETE
THAN
WORDS
Búið til í Vestur-Canada cr ávalt
‘*nýtt“ á markaðintlm.
Kaupid i pundatali—tparar peninga
Paulin Chambers Co. Ltd.
ekki annaS en mfnna á þá sem fíafna! gamli Gunnarsson, setu þó var goSur
kjotáti og lifa á jurtafæSu, svo sem Islendingur og eflaust átti eitthvaS
fariS er aS tíSkast jafnvel hér á ís-
landi meSal þeirra er sizt mundu
vilja teljast 'í ætf viS efnishyggju
af þeim krafti, er-hann bar í köggl-
um, þorskhausunum aS þakka, hóf
fyrir nokkrum árum sókn gegn þorsk-
menn. Og hverju eigum vér saltfisk- j hausaátinu. Hann skrifaSi grein um
markaSinn og þar meS tilveru hinsl þag ; ÞjóSvinafélagsalmanakiS 1914
íslenzka ríkis aS þakka öSru en því,j0g fylgdi henni mynd af hesti undir
aS fiskur er talinn föstumatur, og þorskhausaböggum á Ölfusárbrú. Um
þai* meS andlegri fæSa en kjöt? En hana segir hann: “Myndin hér aS
Þorskhausarnir og
þjóðin.
Qamatt og alvara.
Eftir dr. Guðm. Finnbogason.
f“EimreiSin”ý
ÞaS er ekki mér aS kenna, aS fyr-
irsögn þessa erindis kann aS vera tví-
ræS, heldur þjóS vorri, sem hefir
lagt tvær merkingar í oröiS þorsk-
haus. Þorskaus merkir, svo sem
kunnugt er, annars vegar höfuSiS á
fiski þeim, er þorskur nefnist, hins
vegar heimskan mann, asna, aula-
bárö. Eg ætla nú sérstaklega aö tala
um þorskhausa í orSsins eiginlegu
merkingu og aö eins lítillega aS minn-
ast á hina: þorskhausana i manns-
mynd. Um hvora tveggja ætla eg
aS ræöa í sambandi viS íslenzka þjóS.
Eg vona, aS mér takist aö sýna, aS
þaS sambamj er bæöi margþætt og
merkilegt. ÞaS eru raunar allmörg
ár síöan mér skildist, aS þorskhaus-
inn getur, ef rétt er á haldiS, veriS
eins konar sjónarhóll, er gefur mikla
útsýn yfir eSli og örlög þjóöar vorr-
ar. Eg hefi eigi fyr tekiS þetta mál
til meöferSar eingöngpr fyrir þá sök,
aS eg hefi veriS aS bíöa eftir því aS
oröabók Sigfúsar Blöndals kæmi út,
því aS eg vissi aS.þar áttu aS birtast
öll þau heiti, er þjóSin hefir gefio
ýmsum hlutum þorskhauísins, en þau
sýna ekki ómerkilegan þátt í sam-
bandi þorskhausa og þjóSar. Nú er
þessi dýnnæta oröabók öll komin út.
Af 6 tnyndablööum, er bókinni fylgja,
til skýringar, er eitt helgaö þorsk-
hausnum. A því eri^ 4 myndir, og
hefir vor ágæti fiskifræöingur Bjarni
Sæmundsson dregiö tvær þeirra af
mikilli list. En hálft annaö hundraö
eru heitin í skránni yfir hluta þorskT
haussins. Raunar eru þar mörg sam-
heiti; sami fiskurinn, beiniö, ^roöiö
heitir ýmsum nöfnum. Engu aö síö-
ur er auSsætt, aö þorskhausinn hefir
át þátt í auSgun tungu vorrar jafn-
framt' og hítnn hefir haft áhrif á
samgöngur, atvinnubrögð, efnahag
og heilbrighi þjóöarinnar og jafnvel
á lifsskoðun hennar og siögæöi. ÖIl, |engrj 0g hættulegri feröir hafa
nieöferS þjóSarinnar á þorskhaus
unum og hugarþel til þeirra ber sér-
e$Ii hennar og men ningu óræk vitni.
Þegar eg tala um þorskhausa, á
eg sérstaklega viS harSa þorskhausa.
Því miöur er erfitt úr aS skera, hve
Ipngi þeir hafa tferiö etnir á íslandi,
því aS þeir eru ekki nefndir í forn-
bókmentum vorum né fornbréfasafni,
svo aS eg geti furtdiö. Þó má hér
sé hahslaus fiskurinn þaö, hve miklu
andlegri eru þá hausarnir. Þá hafa
íslendingar aldrei flutt út, heldur et-
iö þá sjálfir. — t Amund Helland:
“Norges land og folk” sé eg, aö hertr-
ir þorskahausar eru enn etnir norSur
á Finnmörk, og Helgi Valtýsson hef-
ir sagt mér, aÍ8 á Sunnrriæri í Noregi
hafi hann séS menn eta herta þorsk-
hau?a, en mest sér til gamans, og aö
rífa þá eftir-öllum re^lum listarinn-
ar sem vér, kunna Sunnmærir ekkr.
ÞaS er eftirtektavert, aö þar er hert-
ur þorskhaus kallaöur “skarphaud ’
en “skarpvara”. er fornt norrænt orö
um harSfisk og “skarpur fiskur” \
merkingunni harSfiskur kemur fytir
í Jóns sögu helga. Bendir alt þetta
sömu átt, aö íslandingar hafi kunnaö
þorskhausaátiö, er þeir komu hingaS
frá Noregi, og haldiö því síöan i
þúsund ár. Og hver er nú svo vel
aS sér um efriafar mannslikamans, aö
hann þori aö sverja fyrir, aö einmitt
þetta þorskhausaát hafi haft örvandi
áhrif á*taugakerfi og þar meS gáfna-
far þjóöar vorrar? Hver þorir aö
neita því, aS íslendingar alment, engu
síSur en Sighvatr, hafi oröiö skáld
og skírleiksmenn aö meiri vegna
þess aS þeir átu hausana? Hver veit
nema skáldskapurinn, sem var helzta
útflutningsvara íslendinga á þjóS-
veldistimanum, hafi staöiö meS svo
miklum blóma meöal annars fyrir þá
sök, aö þeir. fkittu ekki út þorsk-
hausana, heldur átu þá sjálfir? Hver
veít nema þau efni, sem heilanum efu
hollust, geymist bezt i þorskhausnum
meö því aS herSa hann? Eg fullyröi
ekkert um þetta, eg spyr. Og vissu-
lega væri oss sæmra aS kasta ekki
prófuharlaust trú förfeSra vorra á
þorskhausana, heldur gera um þetta
nákvæmar tilraunir. Þeim mætti t.d.
haga svo, aö nemendum í hverjum
bekk í öllum skólurri landsins
skift í tvo flokka meS hlutkesti. Ala
svo annan flokkinn á hertum þorsk-
hausurp en láta hinn aldrei smakka
þá, en aS ööru leyti gengi kenslan
sinn gang sem áöur. Síöan yröi at-
hugaö, hvor flokkurinn stæSi sig bet-
ur viö práfin, í hvorum skáldskapur
blómgaöist meira o. s. frv. Mér
kæmi ekki á óvart, þó niöurstaöan af
slikum tilraunum yrSi sú, aS menn
yrSu þorskhausar á því aö eta ekki
þroskhausa.
Eg nefndi trú forfeöra vorra á
þorskhausana. Trúin sést af verk-
unum. Hvers virSi hlutur er talinn,
má ráSa af því, hvaS menn leggja i
sölurnar til aö öölast hann. Því dýr-
mætari sem einhver vara er, því
á öllutn öldum tekist á hendur tfí aö
afla sér hennar Og alkunnugt «r, aö
feröir, sem gerSar voru til afi sækja
alls konar gersimar, hafa mestu vald-
iS um gang menningarinnar til fjar-
lægustu afkima veraldar og orSiS tiJ
þess aö tengja fjarlægar þjóöir marg-
vislegum viSskiftaböndum í andleg-
um og líkamlegum efnum. Þorsk-
hausarnir veröa ekki léttvægir á þeim
minnæ á Hnakka-kúlu kvæSi írá | vogarskálnm. Þeir hafa veriö flutti
því um 1500. Þar segir frá því, aö ;r ]angar leiöir á Iandi hér, t. d. fr,á
maöur nokkur hftfi fengiS fjórar
vættir þorskhausa aö bragarlaunum
og gert sér og hyski sinu veizlu af,
er hejm kom:
Fjórar vættir fékk aS vigt
af fríöum malma spilli
fyrir þann*röskvan rimu dikt,
er rekkurinn kvaö'fyrir stilli,
' fremsta stykkiö af fiski þeim,
er firöar telja mestan seim,
fvlkir gleöst og færöi heim
fólkinu aS snæöa, fóIkiS má
vel snæöa.
fPróf. Sijf. Nordal hefir bent mér á
þetta.)
Mér virSist langeölilegast aS ætla,
aö þorskhausarnir hafi veriö etnir
hér jafnlengi og annar haröfiskur,
þ. e. alt frá landnámstiö. Menn hafa
Grindavíþ og austur í Fljótshverfi.'
Og enn ganga þeir af Suöurnesjum
austur um alla Árnessýslu og Rang-
áfvallasýslu. Úr Fljótshverfi út í
Grindavik eg heim aftur hefir áöur
en brýrnar og vegirnir komu veriö
svo sem þriggja vikna ferö meö
þorskhausalest. Og ef vér minnumst
þess , hve mörg 0g ill vötn var yfir
aS fara og yegir vondir, þá% er auS-
sætt, aö slíkar feröir hafa ekki veriS
farnar nema mikiö þætti koraa í
aöra hönd. AS þessar þorskhausa-
ferSir hafi jafnframt veriö menning-
arsamband milli þessara fjarlægu
staöa og allra hreppa, sem á 'milli
voru, og þar meS stuSlað' aö þvi aö
gera Stmnlendinga aö einni hjörS
meö einum hiröi, þarf varla aö taka
framan er svo háíslensk, aö hvergi-í
heimi er hægt aö fá líka mynd. Hún
er tekin fyrir mörgum árum. Eg hefi
átt hana síSan, en kinokaö mér viö
aö setja hana í almanakiö og þar meö
sýna skammsýni manna.”
Eg er Tryggva þakklátur fyrir
tpyndina, því aö hún er óvenjulega
skáldleg. * Þorskhausabaggarnir
standa út í loftið eins og voldugir
vængir á dálitlum íslenskum Pegas-
usi, sem raunar ber þaö meö sér, að
hann er alinn á útigangi. . En um
skammsýni íslendinga sannar mynd-
in ekkert. Þaö áttu tölurnar aS gera.
Tryggva reiknaSist svo til, aS 4 hest'
buröir af þorskhausum, sem riíandi
maöur þyrfti 4 dagá til aS sækja
4 hestum, kostuöu heim komnir meö
þáverandi verölagi á þorskhausum,
kaupi. hestaleigu o. s. frv. kr. 37,40,
eöa hestburöurinn fl20 hausarý kr.
9,35. Hver haus hefir þá til jafnaö-
ar kostaö 7,8 aura. Tryggvi lét vanan
mánn rífa hestburö af þorskhausum,
og var hann aö því \t/2 dag (YMega
15 stundir og þá til jafnaöar 7,5 mín
meö þorskhausinn). HöfuSmaturinn
új- þessum 120 hausum var samtals
rúm 8 kg., eöa 67 gr. úr hverjum
'haus til jafnaöar.
þíú kostar hestburöur af þorskhaus-
um í Grindavík líklega kr. 6.00. Ef
vér gerum ráS fyrir, aS þorskhaus-
arnir væru fluttir þaSan á bíl t. d.
austur i GarSsauka í Rangárvalla
sýsltj (166 km.J fyrir 19. kr. hest-
burSurinn, þá kostar hann /þangað
kominn kr. 25.00.
Eru þá þorskhausarnir of dýru
verSi keyptir? Ber þorskhausaátiö
vott upi skammsýni ?
Eg æjla mér ekki aS svara þeim
spurningum til fulls. En eg ætla aö
benda á nokkur atriöi, sem taka verö-
ur til íhugunar áöur en þessum
væri Sj)Urningum er svaraS.
Fyrst er þá aS minnast þess, aS
maöurinn Iifir ekki af einu saman
bt^auöi og aö ekki má dæma mat ein-
göngu eftir því, hve auövelt er aö
gleypa hann í sig g|Sa hve ódýr hann
virðist í fljótu bragSi. Þar kemur
fleira til gp"eina. Efni, sem lítiö fer
fyrir, getur þó verið nauösynlegt til
þess aö líkaminn haldi heilsu. Og
hvað sem því líöur, aö íslendingar
hafi orSiö skáld og skírleiks’menn á
þorskhausaáti, þá*er hitt víst, að þeir
hafa gert sér mat úr þorskhausnum,
ekki aðeins líkamlega heldur og and-
lega. Þeir hafa etiö hvern fisk og
hvert roö, sem ætt var í honum, þeir
hafa jafnvel étiö beinin lika, upp úr
súru. Þessi nýtni verður aö teljast
einn hinn augljósasti menningarvott-
ur, hvar sem litið er. Hitt er villi-
mannlegt aö fleygja ónotuöu nokkru,
sem nota má. Þeir sem telja eftir
tímann, sem gengur til þess að rífa
þorskhausana og tyggja, þá, ættu af!
sýna fram á, aS þeim tíma yröi ella
betur variö til annars. Og þeir ættu
aS íhuga, hvaöa hlutverk harðme'iiö
hefir fyrir heilsu manna. 1 nýrri
heilsufræði, sem gefin er út í hundr-
uöum þúsunda eintaka og samin af
bestu heilsufræðingum Ameriku, seg-
ir svo: “Harömeti, þaö er matur, sem
er harður undir tönn, svo sem skorp-
ur, glóSarbakaö brauð, harðbökur,
tvibökur, harðir ávextir, grænmeti
meö tægjum í og hnetur, er ákaflega
mikilsveröur þáttur í hollri f?eSu.
HarSmeti veröur aS tyggja. ÞaS æf-
ir kjálkana og bætir ástand tannstæö-
is og tanna og tryggir straum munn-
sig af gáleysi.
lygabarð, skollabarS, þrjóskubarS,
sem öll tákna eitt og hiS sama, virðast
vera líkt til komin og nafniS lúsa-
muölingur, sem sé af þeirri trú, aS
menn yröu lúsugir, eöa lygnir, eða
þrjóskufullir eöa skollans matur af
því að éta þaö, enda vaf þetta barö
skorið af og^því fleygt. Skollasirpa
hefir ekki þótt betri en þaS, aö
fjandinn sjálfur mundi hafa skirpt
henni.
Ýmis hlutir hafa fyr og síöar ver-
iö kendir viö Pétur postula og Maríu
mey, bæSi hér í landi og annarsstað-
ar. Þó veit eg eWíi til aö aSrar þjóS-
ir en íslendingar hafi minst þeirra
viö þorskhausinn. í honum heitir
Pétursbeita og Pétursangi og virSist
þó hvorugt merkisgripir. IVÍér er sagt,
aS Pétursbeitan þyki engin tálbeita,
og er annað hvort, aS menn hafa
vilja sneiSa aö postulanum meö þvi
aö láta hana heita i höfuðiö á honum,
eöa þá gefa í skyn, aS hann tiafi ver-
iö svo fiskinn, aö sama var hverju
hann beitti. — Maríufiskur heitir lít-
ill vöövi inni í þorskhausnum og
Maríusvunta heitir þunnur fiskur, er
endar í himnu, hún er líka kölluö
meyjarsvunta, kerlingarsvunta og
þerrisvunta. SíSasta pafniS bendir til
þess, aö hún var höfö til þess aS spá
um veöur. Maöur sleikir hana einu
sinni. Ef hún stendur þá beint upp,
verður blæjalogn; ef hún legst niöur,
veit þaö á storm og því meira, sem
hún er flatari. Þá hafa menn og búiö
sér til leikfang, er kerling heitir, úr
baulubeini og bauluprjónum eöa
gelgjum, sem þeir einnig kallast. ÞaS
er mesti myndarkvenrriaður tilsýndar.
.— Kvarnir hafa veriö haföar fyrir
spilapeninga, til aS láta “geta margs
í lófa sínum” o. s. frv. Loks hafa
gelgjurnar verið haföar fyrir tann-
stöngla og fyrir hnokka í rökk.
Sist má gleyma þvi, aö þaS var
íþrótt aö rífa þorskhausa og þótti
miklu skifta, aö menn gerðu þaS
hreinlega og gengju vel aö mat sín-
um. ÞaS var eitt af meöalmannsverk-
um, aö rífa þor^khaus allsnakinn og
hníflaust (sumir segja fyrir aftan
bakiS) og blóðga sig hvergi.
Á Jjorskhausaátinu tömdu menri sér
margskonar dygöir — dygðir er telja
má æðstu prýöi og blóm sannrar
mennirigar. Sá sem rífur þorskhaus
og étur, lifir t innilegú tilhugalífi viö
hann, uns siðasti bitinn er búinn.
Hann veröur aS hafa fyrir hverri
ögn er hann fær, gera sig veröugan
sælgætisins, sem faliS er bak við roö
og bein í fylgsnum haussins. Hann
lærir aö gleöjast viS fyrirhöfnina,
láta sér nægja lítiö í senn og éta
hvern munnbita meö næmum smekk
fyrir sérkennum hans og gildi.
Love me little, love me long,
is the burden of my song.
ÞaS var taliö sjálfsagt, aö éta fyrst
þaS sem lakast var af hausnum, en
síöan betra og betra í réttri röS, hio
besta síðast. Þetta er æðsta lögmál
lífernislistarijinar 'eins og annara
lista, aS raða þáttunum þannig niður,
aö siyaxandi unun spretti af, aö eitt
komi ööru betra unz lokiö er. Svo á
þaö aS vera í sjónleik, og svo á þaö
aö vera í lífsins mikla leik.
Ef til vill sk/lst ágæti þeirrar menn-
ingar, .«r af þorskhausaáti sprettur,
enn betur, ef vér berum hana saman
viS rúgbrauðsmenninguna, sem er aö
koma í hennar staö, og spyrjum:
HvaSa hugpnir hefir rúgbrauöiS
vakiS, hvaða orBum hefir þaö auSg-
að tunguna, hvaða íþróttir hefir þaS
skapaS, hvaöa dygöir hefir það glætt?
Vér sjáum undir eins, aö þarna er
ekki um auguöan garö aS gresja. Eg
kann ekki aö nefna nokkra hugsun,
sem þakka megi rúgbrauSi sérstak-
lega. Nöfn á því kann eg engin önnur
en rúgbrauð og svo “þrumari”, er
best sýnir, hvert rúgbrauðsmenning-
in stefnir' HvaSa íþróttir spretta af
vatns og magasafa. Sé maturinn ekki rúgbTauSsáti ? Engin svo eg viti.
eflaust alla tiö etiS soöna hausa engu. fram-
síöur en aðra hluta skepnunnar, nemai Mér hefir ætiS virst eitthvað æfin-
fremur væri, þar isem höfuöiö erj týralegt, fornt og fjálgt við .hinar
ljúffengasti bitinn. í þætti Sighvatsj stórkostlegu þorskhausalestir, sfem til
skálds ÞórSarsonar er ein einkenni- > skamms tíma hefir getiS aö líta á
leg frásaga, sem hér er vdrt aö minna öllum Ieiöum af SuSurnesjum og
á. Sighvatur ólst upp aö Apavatni i austur yfir fjill. HátíSleikinn og al-
t 1 1 rarftn, sem þorskhausalestunum fyjg-
Laugardal. Sighvatr þótti seinligur
maöur i uppvtxti. í Apavatni er
fiskiyéiði mikil. Þar var á vist Aust-
maður nokkur, vitur og dæmafróöur.
Þeir Sighvatr veiddu einn dag fagr-
an örriða á drirg; og ep þeir komu
heim, var soöinn fiskurinn. Þá
mælti Austmaöur, aö Sighvatr skyldi
eta fyrst höfuðiö af fiskinum og kvaö
þar vit hvers kvikindis fólgiö. Sig-
hvatr áf höfuðiö ðg allan fiskinn og
þá kvaÖ hann vi$u. > “Sighvatr
siöan skírr máör”, bætir sagan viS.
Þarna er nú blátt áfram gefiÖ í
skyn, að Sighvatr hafi orðið skáld og
skírlieksmaöur á því a^ eta örriöa-
hausinn. Og vér skiljum vel hugs-
un Austmannsins. Hún er hin sama
og efnishyggjumanna á öllum öld-
um, sem sé, aö öll sálarstörf manns-
ins eiga rót sína í dfnabrigöum lík-
amans og þá sérstaklega taugakerf-
isins. Hugsunin sé starf heilans, en
þaS sé fólgiS í efnabrigSum. “Der
Mensgh ist was er isst” (maðurinn er
það sem hann eturý sagöi Feuerbach,
ir, lcemur fyrst og fremst af því, hve
stórar þær eru aS jafnaöi. Lesta-
mennirnir sækjast auSsjáanlega eftir
því aö halda sem mest hópinn, sem
eölilegt er: urii slíka laijgferSamönn
og þaö því fremur sem erindi þeirha
allra eru jafnlík og einjí þorskhaus-
inn öðrum. Þorskhausamergöin ork-
ar ósjálfrátt á ímyndunarafl áhorf
andans, líkt og mikill mtjnngrúi. í
var fjöldanum býr fólginn máttur, er vek-
ur beyg. Þorskhausalest er ekki held-
Ur árennileg fyrir neinn sem henni
mætir. Hún á aö eSIislögum allan
veginn, því að þorskhausabaggarnir
Standa langt út frá hestinum tii
beggja hliða og engan langar til aS
kljást viS haröa þorskhausa, er virS-
ast enn óþýöari á svip þegar þeir
kbma sextíu saman í einn bagga. En
auk þessa bærist i undirdjúpum hug-
ans einhver óljós grunur um þaS, aS
þorskhausarnir eigi eitthvert dular-
fult Hlutverk aS inna í lífi þjóðar
vorrar — hlutverk, er fæstir nútíðar-
aS eins harður, heldur og þur, þá
eykur það munnvatnsstrauminn enn
meir. Gamalt brauð og skorpubrauS
er æskilegra en mjúkt, nýtt brauS og
snúöar, sem svo margir sækjast eftlr.
Igorotarnir á Filipjseyjunum riara
ágætar tennur meðan þeir Iifa á hörð-
um, grófum mat. En menningin ey'ol-
leggur tennur þeirra, þegar þeir
bréyta um og taka upp hinn mjúka
mat vorn.”
HvaS mundu þeir góSu menn
segja, ef þeir þektu iörðu þorsk-
hausana? Mundu þeir ekki geta sann-
að oss', aö haröfiskurinn og ekki síst
þorskhausarnir hafa veriS tannlækn-
ar þjóöar vorrár í þúsund ár og því
æSri öörum tannlæknum, serrj sjálf-
geröar tennur eru æðri tyllitönnum
þeim, er menn kaupa dýrum dómum.
Hver sem reiknar, hvað þjóðin borg-
ar fyrir falskar tennur, og metur til
verös þær þjáningar og feguröar-
spilli, er tannfallinu fylgir, mun aö
líkindum hugsa sig um, áður en hann
t«;lur þorskhausana hafa veriö of
dýru verði keypta.
En þjóö vor hefir og í andlegum
skilningi gert sér mat úr þorskhaus-
unum. ÞaS sýna fyrst og fremst öll
nöfnin, sem húp hefir gefið hverjum
fisk, hverju roði, hverju beini. Þau
vofta, aS menn hafa ekki rifið haus-
ana i sig eins og skynlausar skepnur,
heldur athugaS vendilega hvaö eina
fyrir sig, metiS það, fundið líkingu
þess við aðra hluti og sett á það inn-
sigli anda síns. ÞaS yrði oflangt
mál, ef skýra ætti öll þessi 150 heiti.
Eg skal aðeins nefna nolÉkur dæmi.
Hver maöur getur frá upphafi vega
tilsagnarlaust og blindandi úðaS í sig
rúgbrauði. HvaSa dygöir spretta af
rúgbrduösáti ? Eg veit enga, enda er
þaS ekki von. Einn munnbitinn er
öörum líkur, sama i hvaSa röö þeir
etu etnir, ekkert fyrir þeim að hafa,
ekkert /sem hvetuA til aö gera grein-
^artnujr góSs og ills.
Vér sjáum af þessu, aS menningar-
undirsfaða j mat er því minni, sem
minni tilbreyting er í honum, færra
að greina hvaS frá öSru og minna fyr-
ir aS hafa. Svo er um rúgbrauö, sov
um algengan graut og kássur. Af því
aS þorskhans hættir til aS verSa að
einum graut, þegar hann er soðinn,
þá er soðinn þorskhaus hvergi nærri
slíkur menningarfrömuSur sem hert-
ur. RoS og fiskur og himnur losnar
frá beinum, slitnar úr eðlilegu sam-
bandi og blandast hvaö við annað,
beinin íosna sundur, svo að enginn
veit, hvar hvert átti iheima. Þarna
þarf ekkeh fyrir aS hafa. Þessvegna
verSur ekkert bil milli löngunar og
fullnægingar, ekkert tilhugalíf, held-
ur dýrsleg græðgi, sem gerir engan
greinarmun góös og ills, bjöllufisks
og lúsabarSs eöa skollaskirpu, hlldur
gleypir hvaS meS ööru. ÞaS er graut-
arjafnaðarstefnan.
Hefðu þorskhausar aldrei veriö
hertir, hefði engin menning(af þeim
sprottið. Um leiS og hætt veröur aS
heröa þá, hverfur hin göfuga mennig
sem þeir hafa aliS í landi voru. Sumt
af þeim verður etið soöiö. ÞaS er
kaupstaðarmenning. Hitt fer í vélarn-
ar, veörur malaö þar mjölinu smærra
iBannshausa og þorskhausa slitiS.
Eg þylcist nú hafa sýnt og sannaö,
að þorskhausarnir hafa haft merki-
legt hlutverk aö vinna meS þjóS
vorri og aö meSferöir hennar á þeim
eru henni til ævarandi sóma. Hún hcf-
ir hagnýtt þá svo vel, aS lengra verð-
ur naumast kojnist. ÞorskhausaferS-
irnar'Tiafa tengt bræðrabönd milli
fjarlægra hreppa og veriö skóli í at-
orku og ráödeild, svo sem aðrar erf»
iðar langferSir. Þegar heim kom,
hafa menn gert sér mat úr þorsk-
hausunum í andlegurri jafnt sem lík-
amlegum skilningi. Þorskhausarnir
hafa veitt' holla næringu, tilefni til
íþróttar, efni í leikföng jafnt og
nau^synleg tpeki, svo sem hnokfca og
tannstöngla. Þeir hafa glætt athugun,
umhugsun og orðkyngi þjóöarinnar;
þeir hafa haldiö tönnum hennar heil-
um og hreinum og þar með sparaö
ógrynni fjár, er nú gengur til tann-
lækna og tannsmiða, miklar þjáning
ar og margs konar gremju, er tann-
pínu, tannleysi og tyllitönnum fvlgir.
Þeir hafa veriö skóli í æðsta lögmáli
lífernislistar. Þeir hafa stutt að því,
aö þjóöin næöi höfuðmarkmiSi alls
uppeldis: hcilbrigð sál í hciíbrigðum
líkattia.
HvaS mundi nú verSa þessari dýr-
indisvöru, hörðu þorskhausunum, aö
falli og þar meS sinni heilbrigðu
menningu, sem þeim hefir fylgt? Eg
býst viö, aS höfuðóvinur þeirra, eins
og alls, sem ósvikiö er, veröi stæ)-
ingin, eftirlíkingin. HvaS kemur í
staö skíra gullsins? “Selstsemgull”.
HvaS kemur fyrir mjólkina? Mjólkur
líki. HvaS fyrir smjöriS? Smjörlíiti.
Hvaö fyrir ósvikinn áburS ? Dritliki.
HvaS fyrir kampavín? Aldinvatn,
sem er kampavín aS nafnbót. HvaS
fyrir æskuroðann? AndlitsfarSi.
HvaS veröur sannleik aS falli? Lygi.
Því segi eg eins og hann Valdemar
Petersen: Menn vari sig á eftirlík-
ingum. Af þeim stafar hættan. Þorsk-
hausar í afleiddri merkingu útrýma
þorskhausum i eiginlegri merkingu
eins og smjörlíkið smjörinu* Eg hefi
sýnt og sannaö, aö hertir þorskhausar
eru menningarfrömuðir. En þorsk-
hausar í afleiddri merkingu eru skaö-
samlegir sannri menningu. Sönn
menning skapaðst afjæinuin viöskift-
um viS tilveruna. Hún sprettur af því
aS meta hlutina rétt og fara með
hvern þeirra samkvæmt eðli hans og
varanlegum þörfum mannanna. Sötin
menning styðst viS skarpskygni, er
sér hvað er og þar með hvaö verða
má, og svo trúmensku viö sjónina
hugsjónina. Þorskhausarnir, aula-
báröarnir þekkjast á því, aS þeir láta
ginnast af útlitinu, yfirboröinu, um-
búðunum. Þeir gleypa við gýllkig-
unni, en gá ekki að eölisþyngdinni.
Því meira sem verður af slikum
þorskhausum i þjóöfélaginu, því hætt
ara verður allri sannri menningu.
Þegar menn veröa aö þorskhausum,
hætta þeir aS hugsa og rannsaka
sjálfir, en elta aðra og gera eins og
þeir gera:
“Þótt þeir sjái, séu dregnir
synir þeirra, beitufegnir,
gamlir þorskar gleyma sér.”
Hvort sagt er þorskur eða þorskhaus
í' þessu sambandi, kemur í sama staö
niður, því aö eftir höföinu (Ænsa
limirnir, Sviknar vörur, hvort heldur
er í líkamlegum eSa andlegum skiln-
ingi, eru tálbeita fyrir þorskhausana.
Þeir gína yfir beitunni á önglinum,
ef hún er girnileg tilsýndar. Því
meir^sem er af þorskhausufium, því
stærrí'^ierSur markaðurinn fyrir alls
konar “líki”, alls konar tálvör.u og
hjóm. En því meir sem p"amleíSslan
er miSuö viö þorskhausa, heimsk-
ingja, ginningarfifl, því fleiri freist-
ast til að falsa. FramleiSendurnir
telja sér að lokum trú um, aö gylt sé
jafngott og gull, smjörlikiö jafngott
smjörinu, aldinvatniö kampavín og
farðinn f%gri en æskuroöinn. Að
lokum kunna fáir gr^inarmun góSs
og ills.
ÞaS væri aö óþörfu, ef svo færi
fyrir oss. ForfeSur vorir hafa ekki
verið neinir þorskhausar. Eg hefi
sannaö það um meðferS íþeirra á
þorskhausunum. Eg heföi eins vel
getað sannað þaS um meöferð þeirra
ij ýmsum öörum innlendum matar-
tegundum, sem þeir kunnu jafnvel að
færa sér í nyt, en nú eru að gleymast
og þoka fyrir útlendu h'jómi. Eg hefSi
enn betur getað sannaS" það um hina
andlegu fæðu, sem forfeöur vorir
hafa aflaö og nærst á, bókmentirnar,
sem þeir hafa skapaö af innlendum
efnum- Og eg held, aö eitt af þvi,
sem oss ríöur mest á, sé að rannsaka
gaumgæfilega, hvað þaö er, sem á,
umliðnum öldum hefir veriö kjarn-
fæSa þjóðar vorrar í ]ikamlegmm og
andlegum efnum og gera oss síöan
ljóst, hvort vér séum orðnir svo ólík-
ir forfeðrum vorum, að oss muni
henta að flgygja búrt því, sem þeim
hefir reynst vel, og apa í staöinn út-
lendinga. VerSi sú rannsókn gerS og
til greina tekin, má vera aS kveSið
veröi á ný: s
RífSu fyrir mig kinn,
fáöu mér aftur innfiskinn,
kinnfiskinn,
Iangfiskinn,
drangfiskinn,
kjálkafiskinn,
krummafiskinn,
koddafiskinn,
búrfiskinn,
1 refinn,
augað, roðin,
björn, ^
kisu f
og kerlingarólina,
átta lengiur af þönum,
en eigðu það, senY eftir er.
Vorpeninga endurgreiðslu
Trygging.
Robin Hood hveitiö er ábyrgst.
aS veita yöur meiri ánægju, eny
nokkurt annað hveiti i Canada. —
Kaupmanni ySar er faliö að 'skila
aftur öllu andvirðinu, ásamt io af
hundraði í skaðabætur, ef þér eft-
ir tvennar bakanir, eruð ekki ánægð
með hveitið og hafiS sent honum
afganginn. Þér fáið þessa full-
komnu tryggingu í hverjum hveiti-
poka.
Robin Hood Flour
Mrs. Guðlaug Eastman.
Guðm. Finnbogason.
Eimreiðin. —
Nöfnin björn, hafur, hestur, hæna,iOg gert aS kúafóSri eöa dritlíki. Þar'
kisa, kýr, svin og ef til vill bjalla, méð veröur öllu beinu sambandf milli
Hún andaöist að heimili sínu, skamt
frá Riverton hér í fylkinu, þ. 1. apríl
s.l., eftir fremur stutta legu í lungna-
bólgu, er byrjaöi með kvefvesöld,
er gekk þar og í grendinni um þaS
leyti.
GuSlaug eál. var fædd þ. 17. april
1850. Voru foreldrar hennar Hall-
dór bóndi Einarsson og kona hans
Anna Þuríöur Eiríksdóttir, er bjuggu
á Egilsstöðum á Völlum i SuSur-
Múlasýslu. Ólst GuSIaug upp hjá
þeim, og giftist 1ÍS68 Jóni Jónssyni,
frá Bót í Hróarstungu. Reistu þau
hú í Geitavikurhjáleigu í BorgarfirSl
eystra og bjuggu þar til 1879. BrugSu
þau þá búi og höfðu ráSiS meö sér
aS flytja til Vesturheims Af þvj
várð þó ekki í þaS sirin. Voru þau
næstu árib á EgiIsstöSum á Völlvlm
og á Þorvaldsstöðum í SkriSdal. En
áriö 1883 fluttu þau af Iandi burt, til
Vesturheims, og námu land á Sand-
hæSunum i Dakota, rétt skamt frá þar
sem kirkja VídalínssafnaSar nú er.
Bjuggu þau þar til 1898. Fluttu þau
þaS ár til Roseau, Minn. Þar bjuggu
þau í tíu ár, eða til 1908, að þau
fluttu til Nýja íslands. Námu þau
þjón Iand um fjórar mílur suðvestur
af þorpinu Riverton. Var það skóg-
land aö mestu eða aö nær öllu, en við
fljótið og fremur þurt og hálent.
Nefndu þau bæinn Skálholt. Þar
bjuggu þau Jón og Guölaug, þar til
Jón lézt, þ. 1. marz 1916. Var hann
rnaður góðkunnur, trúrækinn og
vandaður. VarS 76 ára gamall.
Eftir lát manns síns bjó GuSlaug
fyrst um sinn meö yngstu börnum
sínum áfram í Skálholti, en bygði
síSan Ifús utanvert viS þorpiö River-
ton og bj^ þar upp frá því.
í hjónabandi sínu eignuöust þau
Jón og GuSlaug tólf börn Af þeim
hóp dóu tveir drengir í æsku, Jóhann
Pétur og Þórarinn ASalsteinn. Hin
tíu eru enn á lífi. Þau eru (1) Anna,
kona Snæbjarnar bónda Steingríms-
sonar aS Milton, N.D. (2) Haildór
Eastman, bóndi viö íslendingafljót,
giftur Önnu dóttur Hálfdánar á
Bjarkarvöllum. (3) Þórunn, gift
Halldóri Ásgrímssyni, Milton, N. D.
(4) GuSlaug, gift Ola Rice, norskum
bónda í Roseau, Minn. (5) Ólöf, gift
Jóni bónda Eiríkssyni viö íslendinga-
fljót. (&) Eiríka, ekkja eftir Her-
bert Allen White, er var vélastjgri
hjá C. N. R. félaginu, myndarmaður
og drengur góöur, lézt úr “flúnni”
haustiS 1918. tylun ekkjan ásamt
dóttur sinni nú eiga heima í St. Vjtal
hér í fylkinu (7) Eirikuf, bóndi aö
Elfros, Sask., giftur Laufeyju dóttur
Baldvins í Kirkjubæ í BreiSuvík.
(8) ASalheiSur JarSþrúSur, gift
•Magnúsi bónda Eyjólfssyni frá Hóli
við íslendingafljót; þáu hjón búa í
Fljótsbygðinni. (9) ^Cristján Alex,
ógiftur, hefir verið. heima með móöui
sinni, og (10) GuSrún SigríSur, gift
Stefáni Eyjólfssyni frá Hóli. Þau
hjón giftust fyrir rúmum fjórum ár-
um og réistu bú í Skálholti.
Fósturdóttir þeirr^i Guðlaugar sál.
og manns hennar, er Guörún ASal-
heiJSnr Helgason, dóttir Jóhannesar
bónda Helgasonar á Reynivöllum við
íslendingafljót og fyrri konu hans,
Jóninu Jóhannesdóttur frá VíSinesi
þar viS fljótið. Var stúlkan bam að
aldrr, er hún kom til þeirra East-
mans Hjóna. Naut^hún sama ástfíkis
hjá þeim og þeirra eigin börn.
Mun hún nú vera .seytján ára gömul.
Var stöSugt meS fósturmóöur sinni
til hins siöasta og henni frábærlega
kær.
segja, aö burtu sé af sjónarsviSinu
mjög góS kona og merkileg. Kona,
sem sýndi trú sína í orði og verki.
ÖII böm hennar og fósturdóttir
unnu henni mikið. Var það siður
þeirra ásamt tengdafólkinu og barna-
börnunum, alt þaS er til gat náö, að
safnast saman á heimili móðurinnar(
á hverjum jólum. Var þá sett upp
Jólatré, sálmar sungnir og gjöfum út-
býtt. Til þeirra lögöu allir fullorön-
ir eitthvaö og sum barnabörnin
einnig, en flestar gjafírnar, er mér
sagt, aö hafi venjulega verið frá GuS-
laugu sjálfri. Voru slikar samfunda-
stundir móSurinni og ættfólkinu öllu
frábærlega ánægjulegar. Munu börn
hennar, fósturdóttir og barnaböm,
sömuleiöis tengdafólkiö, renna huga
til baka til þeirra stunda með inni-
legri viök,væmni, þar sem þær ekki
geta endurtekist með sama sniði og
áöur _var. En stunda þeirra veröur
þó minst meö þakklæti margföldu og
helgri minning, er fylgir ástvinum
GuSlaugar alla æfi.
')arðarför GuSlaugar sál fór fram
þ. 4. apríl. Var fjölmenni viSstatt í
kirkju BræSrasafnaSar, eins og svo
oft áöur, þegar vér höfum orðiö að
skiljast við samferSafólk, er le«gi
hefir vériS i samfylgd og mikils hef-
ir þótt um vert. Nætri öll börn hinn-
ar látnu voru viðstödd, svo tjg mik-
ill hópur ættingja og vina. Sá er
þetta ritar flutti kveðjuorS á heimil-
inu og talaSi í kirkjunni. Hvíldar-
staðurinn tilreiddur í grafreit
BræðrasafnaSar, á bökkum Islend-
ingafljóts, þar sem bein hins mæta
manns, Jóns sál. Eastman, eiginmanns
Guðlaugar, voru til hvíldar lögð níu
árum áöur. í reit þeim hvíla nú orö-
iS jarðneskar leifar margra merkis-
manna og kvenna, þeirra er hafa burt-
kallast þar í hinni gömlu söguríku
bygS, alla le*ö frá fyrstu tímum land-'
námsins og fram á vora daga. GuSs
blessun sé yíir þeim öllum.—Jóh. B.
Kveðja.
ViS leiðiö þitt, ljúfasta móöir,
af lotning viö hugsum til þín.
Þó moldin og húmiö þig hylji
i hjörtunum minning þín skin.
Nú þökkum við æfina alla,
þign auSur var göfgi og dygS,
sem varpaöi vorblíðum ljóma
á veginn í gleði og éirygð.
Þú varst okkur engill i æsku,
þar áttum viö huggun og skjól,
með kærleikans höndina hlýja
frá himneskri elskunnar sól.
MeS tállausa trú á hiö góða
um tímanna hverfulu bfaut
af þolgæði byrðina barstu,
er bugaSi sérhverja þraut.
ViS leiSiö þitt, munblíSa móöir,
er minningin fögur og heit,
meS fögnuð að finna þig aftur
í friöarins heilaga reit.
Fyrir hönd barna hinnar látnu,
M. Markússon.
Bolshevikar finna
fjársjóð.
er þcir slá eign sinni á■
Nafn rússneska greiíans Jussupofs
var á hvers manns vörum fyrir níu
árum, er kynjamaöurinn Rasputin var
ráöinnVf dögum fyrir tilstilli hans.
En þó Jussupof kæmi þar fram sem
svarinn óvinur keisaraættarinnar,
varS hann sem aSrir heldri jnenn aö
hröklast úr landi, þegar Bolsar brutr
Ust-til valda.
Jussupof var fylgjandi Keyenski
og flokksmönnum hans, er fyrst tóku
völd eftir keisarastjórnina. En þeir
hjökluSust frá ríkjum eftir skamma
stund, eins og menn muna.
Þegar Bolsarnir tóku við, var það
eitt af þeirra fyrstu ráöstöfunum, aS
slá eign sinni á alla ríkismannabú-
staöi, sem nokkur veigur var í. Höll
Jussupofs greifa í Moskva hefir ver-
iö gerö aS sögulegu hergagnasafni.
Fyrir skömmu urðu menn varir viS
aS.sprunga var í múrnum á kjallara-
herbergi- einu í höllinni. Viö athug-
un kom þaö brátt í Ijós, að nýlega
hafði veriS rótaö þar viS veggnum.
Var nú veggurinn rofinn. Kom þá í
ljós, aS leynihólf var á bak viö vegg-
inn, og þar voru falin ógrynni ger-
sema, silfur, gull og gimsteinar.v
Hefir Jussupof greifi ekki treyst sér
til þess aS reyna aS hafa þetta á braut
meö sér, en hefir falið þaö þarna áö-
ur en hann flúði.
Er taliö aS fjársjóðurinn sé um 50
mijjónir gullrúbla virði og séu þarna
ættargripir Jussupofs.
Eins og nærri má geta, slógu Bols-
ar eign sinni á alt saman. — Morgbl.
(Eftir “Politiken”).