Lögberg - 17.09.1925, Qupperneq 7

LÖGBERG FIMTUDAGINN,
17. 'SEPTEMRER 1925.
Bta. T
Harðangurbréf.
Frá Guðmundi G. Hagplín rithöf.
Sunnudagur á Voss. KÍ. ix f. m.
kemúr bifreiÖin <rú Úlvik i Harð-
angri aö sæka okkur íhjónin og
Hrafn litla. Auk okkar eru farjteg-
ar: þrír Bretar og einn Norömað-
ur. Bretarnir eru tvær skorpnar
kerlingar, herfilegar álitum, og
einn karlmaöur, sæmilega af guði
gerÖur, en afkáralega búinn. Norö-
ma’Öurinn er mikill vexti og hinn
vörpulegasti, gráhærður og virðu-
legur. Hann hefir gullspangagler-
augu, sem hann færir upp og niður
öðruhvoru.
Veðrið er fagurt. Himininn er
heiður; hitinn er 28 stig í skuggan-
um; skógurinn angar og elfur niða,
fuglar syngja og flugur suöa.
BifreiÖin þýtur áfram. — Breið
bygð er á aðra hönd, en á hina
skógivaxin hlíð. Þá er farin hefir
verið hálftíma leið, breytist lands-
lagið. Nú liggur vegurinn eftir
þröngum dal. í dalnum og á hjöll-
um eru smáir bóndabæir — og hvar
sem er engjablettur, getur aö líta
litil og lág bjálkahús. Þao eru hlöö-
ur. Gömul kona kemur á móti okk-
ur. Alt í einu nemur hún staðar
og setur hönd fyrir augu. Svo hend-
ist hún út af götupni og inn í runn-
ann. Þegar viö förum fram hjá,
sjáum við gráhært höfuð milli
grænna greinanna. Lítíil rauð-
sprengd augu horfa með óttabland-
inni forvitni á bifreiöina, sem
brunar áfram og þyrlar rykinu í
loft upp.
Bretarnir hlæja. Þeim kemur
þetta hátterni gömlu konunnar und-
arlega fyrir sjónir. Eg spyr bifreið-
arstjórann hvort hann þekki þessa
konu.
— Já, eg þekki hana, segir hann
alvarlegur. — Hún hefir ’haft ann-
að að gera .um dagarm en þjóta eft-
ir vegunum hérna í bifreiðum. Hún
bjó 4 koti þarna inni á milli hæð-
anna. Bóndi hennar Islasaðist og
varð farlama. Svo vann hún ein
fyrir mörgum börnum. Nú eru þau
farin frá henni til Ameriku — og
hún býr hjá vandalausu fólki, sem
keypt hefir kotið.
Áfram, áfram. Við förum fram
hjá fólki á hjóli, hörundsblökkum
stúlkum, þrýstnum og sællegum,
ungum piltum, rösklegum og úti-
teknum. Hópurinn hlær og talar,
talar og hlær, hvelt og hátt eins og
kveði við í málmi.
Nú falla vötn öll til Harðangurs
— og brátt liggur vegurinn ofan
bratta brekku, frain hjá dynjandi
fossum, úti á ginandi hengiflugi.
Eg svipast undrandi um. Hvílíkt
stórvirki er tkki þessi vegur! Víð-
ast mundi fært að leggja akvegi á
Islandi, ef fé væri fyrir hendi og
4ramtakssemi að sama skapi.
Englendingarnir benda og kinka
kolli, og þá er úðinn frá stærsta og
fegursta fossi rýkur um brekkuna,
gretta kerlingaherfurnar sig svo
ferlega, að hrollur fer um Hrafn
litla, sem starir undrandi á þær.
Norðmaðurinn tekur eftir þessu.
Hann hristist af hlátri. Eg tala við
Hrafn á íslensku — og Norðmað-
urinn^leggur eyrun við. Svo réttir
hann úr sér i sætinu, lagar á sér
gleraugun og kynnir sig.
— ITeltnes, oddviti i Úlvík!
Við tökum tal saman. Hann hef-
ir verið á búnaðarskóla meö Islend-
ingum. Það voru kátir náungar og
bestu drengif, segir hann —• hraust-
ir og líklegir til þrifnaðar. Og hann
kveður sig altaf hafa langaö til
íslands. Eg kannast viö suma af
skólabræðrum hans, hina ísíensku.
Eg get sagt honum að þeir hafi
orðiö merkir menn með þjóð sinni.
Og hann biður mig bera lcveðju
sína þeim, sem eg veit enn á lífi og
býst við að hitta. Sjálfur hefir
hafin verið for^stumaöur á sviði
jarðræktar í sinni sveit. Það fæ eg
að vita hjá bifreiðarstjóranum.
Nú erum við kotúnir niður
brékkuna. Aftur liggur leiðin eftir
þrþngum dal, fram hjá litlum, en
snotrum liændabýlum. En reitings-
samar mundu sumir íslenskir bænd-
ur kalla slægjurnar. Alt í einu
berikkar dalurinn og spegilfagurt
vatn bfosir við sýn. Vegurinn ligg-
ur með vatninu, beygir svo*snögg-
lega til vinstri, upp brekku af
brekku, í ótal bugðum, við förum
fram hjá hópum af ungu fólki. Það
veifar og hrópar og við svörum.
Nú verður aftur slétt. Við erum
komin 3—400 metra yfir sjávarmál.
Aftur liggur leiðin fram hjá vatni
' •— og nú sjást á ný bæir. Hér er
alt líkara náttúru íslands. Skógur-
inn er latgri og krqgklóttari en niðri
í dalnum — og grasið á túnunum er
lægra og þéttara. Tindar gnæfa yfir
öldumyndaða ása, .hvert sem aug-
um er rent. Þeir næstu eru gráir og
nöturlegir — en þeir sem fjær éru,
iða og titra í tibrá, bláir og æfin-
týralegrr.
Brátt hallar undan. Vegurinn
liggur á ný í krókum. Nú blasir
Úlvík við sýn, ein hin fegursta sveit
í öllum Harðangri. Víkin teygir sig
fagurblá fram hjá skógivöxnum
nesjum og vindup sér inn á milli
lágra grænskrýddra ása. Fýrir vík-
urbotninum glitrar á ljósgulan sand.
Allstaöar standa ávaxtatré i
þéttum runnum — en í lunduqum
blikar á húsin, rauð og hvít. Gráar
klappir skjóta upp höfði í þessn
frjósama.blómríki — og háir grjót-
garðar og gráar urðir bera þess
vott, að þurft hefir hrausta bændur
til að skapa Paradís. Vestlandsbónd
inn norski er ekki hræddur við
grjótiö. Það gerir lófana þykka og
fingurna krppta *— en það grær
unþan þessum hrufóttu höndum og
óðalsrétturinn tryggir ættinni fram-
tíðarábúð — svo lengi sem dáð og
dugur flýja hana ekki.
Englendingarnir fara leiðar sinn-
ar og við kveðjum oddvitann. Svo
ökuih vjö fram að einum bátnum,
sem liggur við bryggju. Eg geri upp
reikninginn viö bifreiðarstjórann
og svo tökum við að svipast um \
þorpinu, þareð báturinn fer ekki
fyr en eftir 2^/2 titna.
Viö göngum út með ströndinni.
Hitinn er ennþá meiri en áður. En
alstaöar er fólk á ferli, ljosklætt og
léttklætt. Úti á víkinni eru hvítir
bátar. I þeim sitja frúr og fröken-
ar. undir blikandi sólhlífum. I ein-
um bátnum er leildð á harmóniku,
í öðrum á fiölu. I þeim þriðja
stendur hávaxinn maður í röndótt-
um sundfötum. Hann blæs á hljóð-
pípu.
Alt í einu er kallað nafn mitt.
Ung stúfka kemur þjótandi, léttstíg
og, broshýr, niður stiginn frá háu
og reisulegu húsi. “Gamlaheimen”
stendur yfir dyrunum. „
Við heilsum. Stúlkan er kenslu-
kona, sem viö hittum fyrir nokkru
hjá prestinum á Voss. Þá gaf hún
mér fjórblaðaðan smára.
Það lifnar yfir okkur. Stúlkan er
ung og glöð. Hún hlær og talar,
bendir og bandar. Nú erhún frí frá
kenslustörfum — og býr hjá
frynku sinni, sem stjórnar ‘Gamla-
heimen.’ Hún býöur okkur inn.
Mjólk er borin fram — og síðan
stór myrkrauð ber í gljáfagurri
glerskál. Það'er spurt og svarað,
svarað og spurt. — Sérstaklega
spyrja þær eftir jarðskjálftum og
eldgosum. ■
Loks höldum viö inn í bæinn.
Stúlkurnar fylgja okkur. Hrafn og
kenslukonan hoppa á undan og
kæra sig kollóttan. þó aö fólkið
horfi á þau .... En nú er farar-
tími bátsins kominn. Við skiljumst
við frænkurngx og förum um borð.
Báturinn fer af stað. Viö setj-
umst á strástóla aftast á þilfarinu.
Víkin breikkar og verður að firði,
strendurnar verða sæbrattar. Sum-
staðar eru skriður og hamrar í sjó
niður. En alstaðar tyllir björkin
fæti. Á granítstöllum rísa runnam-
ir — og bátupinn siglir örfáa faöma
frá landi.
Nú er viðsýni til blárra stranda.
Alstaðar eru víkur og vogar, dalir
og drög, hlíðar og hnjúkar og
hjálmar af snævi.
Á skipinu er margt farþega. —
taugaveikluð piparmey skiftir 5
sinnum um yfirhöfn út fjörðinn 1—
og jafn oft um stól. — Síðast
dregst hún í regnkápu upp á yfir-
þiljurnar. Bændur og bændakonur
spjalla saman, hlæja og velta vöng-
um. Ein af konunum hefir rifið
pilsið sitt, og stendur ^dví alt af ein-
hverstaðar þar, sem hún getur
skýlt bakhlutanum. Þegar hún þarf
að færa sig úr stað, snýr hún sér
ekki við, heldur þokast áfram út á
hliðina, eins og krabbinn. Leggja-
langir Englendingar reykja pípur
sínar, gráif, alvarlegir og-ömurlega
andlega og líkamlega þurrir.
Nú kemur skipiö til Vallavíkur.
Þar er stansað. Vallavík er lítill
vegur, sem skerst inn í fjallið. Þar
eru nokkrir bæir uppi í snarbrattri
hlíðinnf. Efst uppi er reisulegt býli
í litlum, skugg sælum hvammi.
Þangað upp er ekki fært nema
gangandi mönnum.
I Vallavik kemur bændafólk um
Ung hjón eru með skipinu
frá Úlvik. Þau hafa tvö smáböm
meö sér. Nú kemur vingjarnleg
bóndakona úr landi. Hún ýtir
svörtum skýluklútnum aftur á
hnakkann, kyssir frúna og strýkur
bónda hennar, gælir við börnin
og gefur þeim súkkulaði. Svo kem-
ur dóttir hennar meö stóran blóm-
vönd, bundinn úr fögrum, marglit-
um fjallablómum.
á’ ný fer báturinn af stað. Eg
stari út yfir fjöröinn. Þess á milli
gef eg farþegunum auga. Feitur
kvenmaður sofnar á bekknum utan
við Iyftinguna. Hún andar þungt,
stynur og hrýtur. Menn gefa henni
auga — og brosa. ‘Hún teygir sig
og rennur ofan af bekknum. Það
kveður þungt við á þiljunum.
Stúlkan ris upp og svipast um. Svo
afmyndast andlitið. Það er eins og
herlni liggi viö gráti. En alt í einu
stendur hún á fætur og hraðar sér
inn í kvensalinn.
iNú tek eg eftir manni, seúi ég
liefi ekki séö áður á skipinu. Hann
er ungur og friöur sýnum, hár
vexti og karlmannlegur. Eg þekki
hann. Eg hefi séð mynd af honum.
Það erv Samson Kaland, kéhnari,
sonur bóndans, sem hefir boðið
okkur til sín. Eg heilsa honum. Jú,
það er Samson Kaland. Og við
tökum þegar tal saman.
Skipið kemur til Djönne og legst
viö bryggju. Káland, bóndi, kemur
á báti sinum og sækir okkur.
Bærinn Kaland stendur í brekku
utarlega í vikinni. Fljótt á litið er
þar ekki björgulegt. Rústir og
klappir, litlir grænir blettir og svo
skógur. En þegar betur er aðgætt,
eru aðeins ávaxtatré í skóginum.
Fyrst uppi i snarbröttu fjallinu
tekur villiskógurinn * viö, þar sem
hérinn hoppar og orrin kurrar.
Á Kaland er reisuleg bygging í
norskum sveitastil Og alt er þar
myndarlegt. Húsgögn öll hafa þei»
bóndi^ og synir hans smiðað Þau
eru snofur og traustleg, fomleg og
fegurri i formum, eú flest það, sem
smiðaö er í bæjunum hiá oss. Það
er ávöxtur margra alda norskrar
sveitamenningar. — Á veggjum í
stofu og svefnherbergjum eru mál-
verk^eftir þýskan listamann, er var
á Kaland fyrir nokkrum árum.
Bækur eru í skápum, góðar bækur
bfrð.
eingöngu. Þar sé eg nokkrar af ls-
lendingasögunum á landsmáli.
“Njála” og “Grettla” eru eftirlæt-
isrit á bænum.
Samtal hefst. Rætt er um hitt
og þetta — og bóndi er víða heima.
Hann hefir mikið lært af bókum,
þó að hann hafi meira numið í
skóla lífsins. * Hann er kátur og
spaugsamur og ber gott vit á skáld-
skap. Sonur hans, kennarinn, yrkir
ágæt ljóöræn kvæði, sem biftast
munu í bókarforini, þá er honum
jxykir tími til kominn. Kvöldið lið-
ur i glaumi og gleði — og fyrst um
miðnætti er gengið til hvílu.
Daglega lifið á bóndabæ í Harð-
angri: Bóndi og Jcona hans fara
fyrst á fætur. Bóndi gengur þegar
til sláttar óg konan til búverka. Svo
fer hitt fólkið á fætur. Hver fer
til sinnar vinnu. Tveir fara á fjall
til skógarhöggs og einn reitir ill-
gresi af byggakrinum. Eftir morg-
unverð er byrjað á nýju starfi. Mó-
relluberin eru orðin þroskuö, Stig-
ar eru reistir upp við trén og tínt
í körfur. Berin eru ljós — eða
myrkrauð, sæt og svalandi. Eg fæ
stiga og tek að tina. Kona mín týn-
ir af neðstu greinunum—- og Hrafn
hirðir það sem hrapar. Engum er
bannað að bragöa á sælgætinu ■—
nema þröstunum, sem eru hér álíka
illa liðnir og hrafn og máfur á
Vetfjörðum á íslandi.
Eftir miðdaginn er þvíld. Eldra
fólkið legst til svefns, en það yngra
gengur út. Við stöndum við hús-
garðinn og horfum á hæfisnin og
grísina, sem róta í saurpum. Han-
inn hættir aö tina. fræ og maöka,
leggur undir flatt og horfir á
okkur. Gyltan rýtir og hristir haus-
in. Flugurnar eru óþarflega nær-
göngular.
Nú höldum við karlmennirnir til
sjávar, setjum fram bát, og af-
klæðumst. Svo hefst skemtilegur
leikur. B^tnum er hvolft og hann
er reistur við' á ný. Kafað er eftir
steinum, skvett og hamast.
Sjórinn er hlýr og sólin skín.
Undir kvöld förum viö til fiskj-
ar. Eg og kennarinn sitjum hvor
undir sínum vað — en yngsti son-
ur bónda sólar s'kó í bátnum. Á
stafni er stærðar hafurshorn — og
í það er blásií^ við og viö. Aflinn er
lítiíl, en veörið er fagurt. Sól er
gengin undir, og fjöllin standa á
höfðinu í firðinum. SólsetuVsskýin
varpa gullroðnu gliti á sjóinn, sem
iðar og blikar án afláts — þareð
vindaldan hefir ekki lagt sig til
hvildar. Þegar sjórinn er orðinn
svartur og rökkrið hefir breitt
slæðu yfir hæð og hlíö, drögum við
úpp færin og róum í land. Skósmið-
urinn leggur frá sér leist og skó *—
og eg skoða verkið: Jú, það er ekk-
ert að handbragðinu. Húsbóndinn
saumar karlmannaföt, synirnir sóla
skó, smiða húsgögn, tunnur og ker-
öld — og konan og dæturnar vefa,
spinna og prjóna. Svona er það á
Kaland.
Eitt kvöld, þá er við Ingebritt,
yngsti sonur bónda, liggjum í bátn-
um, sem lognaldan vaggar, lokka
eg fram sögu Kalands. Hún nær
ekki langt aftur í aldirnar. Fyrir
mannsaldri var þar ekki annað en
urð, sem nú eru akrar og ávaxta-
íré. Ung hjón keyptu teiginn frá
fjalli til fjöru. Þau áttu sex börn,
en fátt annað. Nú geta Jxau hagaö
háttum sínum eins og þau vilja.
En þau vilja. ekki annaö en best er
börnum þeirra, best er landi þeirra
og þjóð. Yrkja jörð, láta gróa und-
an höndum sínum. Það hefir verið
starf ^þeirra og verður þaö enn uns
yfir lýkur.
I gærkveldi gekk eg með bónda
og sonum hans upp í fjallið, þar
sem ávaxtatrén þrjóta og villiskóg-
urinn tékur við. Eg svipast um,
skimaði fljótJega. Eg er sem sé
jafn hræddur við höggorma og Þór
bergur viö hrökkál. En veður var
hlýtt og fagurt — og eg gleymdi
hættunni. Utan frá Djönne komu
tveir bátar. Þeir voru bundnir sam-
an — og liðu hægt yfir ládeyðuna.
I bátnum voru piltar og stúlkur.
Þau sungu þjóðlög og léko á fiðlu
svo lokkandi, ’húmgað og bljóít.
Við og við þjóta leðurblökur hljóö
lausar yfir veginn — óg Jxá öf heitn
kemur er höfug þögn yfir hópnum
Eg sest við gluggann og horfi út.
Alt er húmgað og milt, allar línur
eru mjúkar. En loftið er þrungið á-
fengri angan. Eg minnist þéss, að
sjónarmaður íþróttanna hefir um
nokkur'ár verið Hajldór Jóhannsson
og leyst þann starfa ágæþega af
hendi, enda endurkosinn í einu.hljóði
árlega. .—- Forseti dagsins hefir um
mörg ár veriö Jón Olson, hæfileika-
maður mikill og glæsimenni að vall-
arsýn. • Nú í sumar voru þessir vald-
eintnitt Jrannig var það líf, sem migl ir ræöumenn dagsins: f1,. H. Kvaran,
og æskufélaga. mína dreymdi urniminni fslands; .^ra, Wm. Luke, mik-
dagdrauma — norður á íslandi . . J jll vinur íslendinga og giftur ís-
vestur á Vestfjörðum, þar sem
náttúran er hörð og naumgjöful.
Eg tek að bera saman ísland —
Noreg, Vestfirði — Harðangur .
Nei, þrátt fyrir alt er eg hér aðeins
á ferðNEn eg mun altaf unna þessu
landi og þessari þjóð . . þvi aö æf-
intýrið hefir ekki mist mikið af
ljómanum þó að það yrði að veru-
leika ....
Næst'segi eg lítið eitt frá fólkinu
og menningunni hér í Hárðangri,
einhverju hinu fegursta og best
menta héraði Noregs — þar sem
málið gamla hefir haldið sér svo
vel, að-allir hér í Kaland komast
fram úr “Mbl.”, sem eg fékk í gær.
Bestu kveðjur.
. Kaland í Harðangri,.
20. júlí 1925.
Guðrmmd-nr Gislason Hagalín
Fréttabréf.
Innisfail, 5. sept. 1925.
Heiðraði ritstjóri Lögbergs !
Eg sest viö aö pára blaði þínu ör-
fáar línur, sem fréttir héöan úr Al-
berta, þar eð nú er innistööuveöur,
norðansúld á þriöja dægur
í gær var barnaskólasýning aö
Markerville; var þar fjöldi mannsj
sjÖ skólahéruð sameinuö í eitt sýn-
ingarhéraö. Sum gátu ekki komist
vegna bleytu og úrfellis, er langt
áttu að. Aðallega er lifandi pening-
ur sýndur, yngri en ársgamall: fol-
öld vel tamin, kálfar, hænsnaungar,
lömb; svo og matjurtir af öllum teg-
undum, blóm, teikning og skrift, og
er fyrsta, önnur og þriöja kynslóöin
langt á undan okkur, feörum, mæðr-
um, öfum, ömmum, í dráttlst, skrift,
skrúðgöngu og söng, er alt var aðdá-
anlega vel af hendi leyst, og fyrir
það megum við þakka okkar góðu
barnaskólakennurum og mentamála-
deild lands þess, er viö lifum i. En
hver borgar brúsann? Við, skatt-
greiðendur.
Okkur þótti vænt um síðustu blöð-
in, Lögberg og Heimskringlu. Mynd-
irnar voru ágætar, bara ef
lenzkri konu, mælskumaður með af-
brigðum; séra Pétur Hjálmsson og
Donald Cameron, fylkisþingmaður
okkar. Allar ræðurnar þóttu ágætar,
hver í ^inni röö, af þeim, sem skilja
bæði málin, en þeir seni aö eins skilja
íslenzku, nutu ánægjunnar af aö
hlusta á E. H. K.; en vel mátti séra
P. H. vera annar í röðinni, þótt mig
minni að þetta sé í átjánda sinni, er
hann hefir flutt ræöu fyrir okkur á-
íslendingadaginn, og eru margar tæki
færisræður hans hreinasta afbragð.
Enda eg svo þessar línur og bið rit-
stjóra og lesendur að viröa á hægra
veg flýtisklór þetta.
Yðar meö ást og virðingu,
v j. Björnsson.
íslenzkar bókmentir og
almenningur.
Grein sú, er hér fer á eftir, er rit-
uð af Guðmundi Gislasyni Hagalin
og birtist nýlega í reykvíska Morgun-
blaðinu. Þar sem greinin er *bæði
veb skrifuð og gagnorð og fjal|ar um
mál, sem víða í heimi er haft að um-
talsefni þeirra, sem ant er um að
varðveita bókmentalegan smekk al-
mennings fyrir hinu sí-vaxandi flóði
lauslætishjals og annars ófagnaðar, er
allskonar blöð og bækur nú flytja, þá
leyfur vér oss að endurprenta grein-
ina hér, lesendum vorum til fróðleiks
og íhugunar. Þó greinin Sé skrifuð
með sérstakri hliðsjón til fólks á Is-
landi, þá getur “mórall” hennar náð
eins vel til vor hér vestra, sem liggj-
um undir sömu plágunni hvaö þetta
snertir sem frændurnir heima, auk
hins enn -ægilegra flóðs léttúðar og
skaðvænis blaða, bóka og tímarita
í enska heiminum^ þar sem börn vor
og jmglingar öðlast smekk sinn. —
Grein Hagalíns er skift í flokka, og
birtast nú hér þrír hinir fyrstu:
T.
lásu—lásu eöa heyrðu lesiö.
Skilyrði fyrir vexti og viðgangi ís-
lenzkra bókmenta í framtiðinni — og
um leið íslenzkrar menningar — er
einmitt það, að allir lesi og hafi meiri
eöa minni áhuga fyrir analegum efn-
um. — Þjóð vor er svo fámenn, að
hún'hefir ekki efni á að ala tvífætf-
an sauðfénað, sem þá ekki einu sinni
má nýtast til frálags — og hún má
ekki við því, að bókmentirnar verði
ekki í framtíðinni þaij, sem þær hafa
til skamms tírna verið: góður og
þjóðlegur- alþýðuskóli.
En hvað er svo gert til þess að
bókmentirnar verði alþjóð aö gagni
—nú, er þær meö ári hverju verða
meiri og margfeldari, og sá merkilegt
sveitaskóli er lagður niður, þar sem
einn kendi öðrum og rætt tfar af mikl
um áhitga um persónur og viöburði,
lífsskoðun, mál og rím?
III.
1. 1 grein minni um erlend sorp-
rit, drap eg lauslega á ritdómana.
Því verður ekki neitað með rétturn
rökum, að ritdómar hafa verið og
eru með þjóð vorri mjög svo lélegir.
Jafnvel í ritdómum hinna vönduð-
ustu tímarita vorra verða fyrir oss
svo örg öfugmæli, að firn mega
heita. Þó eru ritdómar þeir, sem
hinir og þessir skjóta inn í blöðin,
enn þá lakari. Þeir eru hrein og bein
auglýsing af lakasta tægi. Bækur
koma út tugum saman á ári hverju
og allar fá þær meira eða minna lof.
Fer það mest eftir því, hve höfund-
urinn er duglegur að skjóta upp her-
ör og senda málalið sitt fram á rit
EFTIRSPURN UM ÞAÐ
Á ÖLLUM HEIM-
ILUM
hefðu fylgt þeim; þann hátíðardag
(22. ág.J var hér versta veður, steypi-
regn frá föstudagskveldi til mánu-
dagskvelds. Þið Austmemw hafið
aukið heiður og vegsemd okkar Vest-
ur-íslendinga með hátíðarhaldi
þessu. Hafið kæra þökk fyrir. Free
Press gat ykkar að maklegleikum.
Við bændur erum búnir að slá alt
hveiti, bygg og nokkuð af höfrum.
Þresking væri byrjuð, ef þurkar
hefðu haldist. Það Ktið hveiti, sem
þreskt er, hefir reynst fyrsta og ann-
ars flokks að gæðum. Allar korn-
tegundir og matjurtir, utan viðkvæm-
ustu tegundir, ósnertar af frosti, o^
útlit með landafurðir hið bezta síðan
árið 1915*
Heílsufar allgott yfirleitt Krist-
inn Kristinsson hefir mátt heita við
rúm i alt sumar og um tima þungt
haldinn. Guðbjörn Sveinbjörnsson
mjög lasinn hið síðasta missiri; lét
nafnfræga lækna taka annað augað
úr sér snemma sumars, en hefir góða
sjón enn á hinu auganu. Báðir þess-
ir heiðursbændur eru háaldraðir.
Ungur piltur, Sigurður Benedikts-
son að nafni, fyrirvinna ’ hjá fóstru
sintii, Vilbofgu Benediktsson, var
skorinn upp á Inniáfail sjúkrahúsi i
byrjun hveitisláttar; runnu heim til
hennar fimm sláttuvélar vel mana*
aðar og slógu rúmar hundrað ekrur,
alla akrana; svo brunaði þangað 20
manna hersveit einn daginn, með 4—
sumir segja 6—matreiðslukonur, og
hraukaði upp öllu korninu, og komst
svo pilturinn heim heill á húfi, þegar
alt var búið. — Svona sögur finnast
mér vera í frásagur færandi.
Fyrir nokkru skrifaði eg greinar-
korn í Morgunblaðið og gerði þar til-
nöfnin j lögu um tollun erlendra sorprita
Eg mintist litið eitt á bókmenta- og
málbragð alþýðu og taldi ekki vafa
á því, að þar hallaði á hinn verra
veg. Er þetta all alvarlegt mál og
vel vert þes, að um það sé rætt og
ritað, og leyfi eg mér nú að biðja
blaðið utn nokkurra dálka rúm.
w> _ , Ferðamanna straumur til bygðgr-
og gítar. Hljómg.rnir bárust upp til innar með Iang-mesta móti þetta sum-
okkar, veikir, -en jxýðir .... Alt í ar; að eitjs íslendingar verða taldir
einu sagði einn af sonum bónda:
■— Kannské við komum annars
af stað dansi í kvöld!
Samþykt .*. .
Við héldum^af stað ofan brekk-
una. Eg tek undir handlegg bónda
— og svo verður hann að fara jafn-
hárt okkur. Það er hlegið og sung-
ið—og ni.ðri á túninu slást í för-
ina kona mín og tvær ungar stúlk-
ur. Við förum niður á flúðirnar.
I^Iyrkur sjórinn andar þungt og ró-
lega. Við köllum til bátverýa. Þeir
róa nær landi. — Stúlkurnar láta
ganga eftir sér — en autivitað er
þeiip engin alvara í að skorast und-
ai\dansinum. Út til Djpnnder hald-
ið, róiff í skorpu og reýnt á prótt-
inn Fitjlari gengur í broddi fylking-
ar heim að skólahúsinu, leikur eitt
þýtt lag. f kjallara hússins stilla
siðan stúlka og piltur gítar og fiðlu,
og dansinn hefst. v
í fyrstu er dauft yfir'folkinu. En
Kaland bóndi fer af stað i stökk-
dans — eins og tvitugur væri. Þetta
vekur glaum og gléði — og nú lifn-
ar yfir hópnum. Brátt eru tveir af
piltunum komnir á slcyrtuna. Þeir
eru galgopar. Þeir beygja sig og
sveigja, ypta öxlum og gretta sg.
Það dynur og stynur i gólfinu, eins
og trumba sé slegin -v- og marglit-
ir þjóðbúningar renna saman í ið-
andi litbland.
Loks sígur þreytan yfir hópinn
'— og við Kaland höldum inn á
leið — eftir grýttum stíg milli
grænna greina. Alstaðar eiu leyni
hér: Frú 'Gislína Kvaran, stórgáfuð
kona, sem hún á kyn til, kom til Þóru
Sveinsson systur sinnar og dvaldi
hjá henni; nokkru seinna kom bóndi
hennar, er allir kannast við—nóg að stæSi °& sérkennileg menning.
nefna nafns hans—, hinn ástsæli rit- Það er viðurkent um heim allan,
höfundur, skáldið Einar H. Kvaran. að bókmentir og listir eru öruggast
II.
1. Góðar bókmentir flytja nýjar og
merkilegar hreyfingar \ margfeldu
og máttugu andlegu lífi mannkynsins.
Lesandinn sér þar í skuggsjá tilfinn-
ingar og ástríður, sem að meira eða
minna leyti eru aímennar, og þar gef-
ur að lita ótal mismunandi mytidir af
lífinu, séð frá öllum hliðum. Bók-
mentirnar veita lesandanum aukna
víðsýni og dómgfeind, í fám orðum
sagt: veita honum mentun.
Það er nú alment viðurkent, að
minsta kosti í orði, að bókmentirnar
hafa öllu öðru fremur verið líísteinn
vor íslendinga. Án þeirra værum
vér ekki menningarþjóð: Vér mund
um að engu virtir meðal erlendra
þjóða, og vor muridi að engu getið
ef ekki væru þær Án þeirra mund-
um við t. d. aldrei h^fa orðið sjálf-
stætt riki.
Mikils metinn Dani sagði eitt sinn
við merkan Norðmann, að alls ekki
gæti komið til mála, aö Island yrði
sjálfstætt ríki. Þjóðin væri svo fá-
menn.
—Þetta er ekki nema eins og ein
gata í Kaupmannahöfir, sagði hann.
Norðmaðurinn jpurði þegar, hvort
honum fyndist danska þjóðin stór.
— Hún er stærri, sagði Daninn.
— Já, það mun vera rétt, svaraði
Norðrriaðurinn. En berið hana sam-
án við íbúa Lundúnaborgar.
Danann setti hljóðan. . Það var
eins og hann hefði ekki aðgætt það
fyr, að höfðatalan gefur þjóðunum
ekki rétt á að ráða sinum eigin ráð-
um, heldur þroski þeirra og sjálf-
WSf
*OR
CUTS •
BRUISES•
SORES • BURNS •
PIIES • PIMPLES • ÍCZENA l
"SBS^^hHlUMATISM SCI»TIC»
*f • SOBt HE»DS * B*CKS • CMABPID tlAKOS^
mOVAtieDroalSCBOSSr.il/iStBAU.
MÝKJANDI
GRÆÐANDI
SÓTTHREINSANDI
Fyrir skömmu skýrði fornmejna-
vörður frá því hér í blaðinu, að á
Hvaleyri, fyrir sunnan 'Hafnarfj.,
hefðu fundist bein þriggja manna,
og væru það sennilega bein enskra
rnanna, er drepnir voru í bardaga við
Þjóðverja þar syðra skömmu fyrir
eða skömmu eftir 1500. Eru beinin
því yfir 400 ára gömul, 1 dag verða
bein þessi jörðuð í kirkjugarði Hafn-
völlinn. Með þessu móti má það fyr- arfjarðar; séra ólafur Ólafsson frí-
Þar næst: Hannes og Anna kona hans
Björnsson frá Edinburg, að sjá gamla
kunningja o£ bróður eftir 37 ira að-
skilnað./^Næst komu frá Calgary frú- leikjum ráða á taflborði veraldar.
Rev. Wm. Lake, Mrs. Laxdal, Mrs.
F. Johnson, Jón Þorvaldsson og frú
hans, Sigurður Sigurðsson, Jón Guð-
mundsson, Sig. Reykjalín, frú Jos-
ephina Magnússon og maður hennar,
frá Wynyard, Jón 'Jónsson og frú
hans frá ðardár; og síðast en ekki
sizt séra Rögnvaldur Pétursson og
frú hans frá Winnieg.; og réÍt ný-
lega, okkar gamli aldavinur og bóndi
bygðarinnar yfir 30 ár, Joseph Steph-
anson frá Victoria, B. C. — Þetta eru
þeir er eg maq eftir, geta 'vel hafa
verið fleiri.
Tvö stór og mýndarleg samsæti
hafa haldin verið, af Islendingum hér
þetta sumar. Hið fyrra kveðjusám-
sæti Mr. og Mrs. E. H. Kvaran; hið
siðara W. S. Johnson og frúar hans,
heiðurssamsæti nýgiftum hjónum. —
En íslendingadagshátiðin er æfinlega
aðal skemtihátið bygðarmarina. Það
er alt gert til að hafa hana sem full-
komnasta og fyrir allra smekk, yngri
sem eldri, svq sem hljóðfærasláttur,
fjórraddaður söngur, einsöngur og
lúðrafloljkur spilar af og til allan
daginn; boltaleikir, hlaup, stökk,
undir trjám og klettum — alt er kappreiðar og ótal margt fleira. Um-
ur mælikvarði á þroskastig þjóðanna,
og eftir því þroskastigi fer sá sess,
sem þær skipa/í meðvitund þeirra, er
irbrigði ske, að höfundar, gersneydd-
ir skáldskapar -og listagáfu, senda á
bókamarkaðinn eina bókina annari
fáránlegri. Einn hinn argasti, en um
leið strið-montnasti ritklaufi íslands,
sendi t. d. á márkaðinn í fyrra fimtu
— segi og skrifa fimtu bók sína -
og mér er sagt, að hún sé uppseld!!!
Það getur vart heitið afsakanlegt,
að vitrustu og rithæfustu menn þjóð-
arinnar þegi í hel það af góðum bók-
mentum, sem út kemur, og látf bull-
ið og vitleysuna sigla sinn sjó i friði.
Þetta deyr af sjálfu sér, segja menn
um sorpritin. Jú, það kann að vera,
að þau taki aldrei sess í bókmenta-
sögu vorri, en þau spilla málsy og
bókmentabragði almennings og loka
sæmilegum og góðum bókmentum leið
til fjöldans. Eg hefi heyrt hina á-
lyrgu, andlegu leiðtoga vora afsak-
áöa með þvi, að þeir fengju ekkert
fyrir ritdóma sína nema skammir.
Satt er «það, að jafnan þá er einhver
skrifar sanngjarnán ritdóm, lofar og
lastar með fullu réttdæmi, setjast
þegar að honum huridrað krunkandi
hrafnar. En það hrafnagarg ættu
menn að geta Iátið sér í léttu rúmi
Iiggja, ella eru þeir ekki færir um
andlega leiðsögn.
Nú muntt sumir ef til vill halda, að
eg liti svo á, sem almennast er, þrátt
fyrir alla skrumdómara, að íslenzkar
bókmentir séu komnar i mestu nið-
urlægingu, að heimur versnandi
fari og hin yngri skáld vor séu að
éngu nýt. En það er þvert á móti.
Eg Iít svo á, að nú sé allmikill og
kjarngóður gróður í bókmentum vor-
um — og í hreinu og fögru formi
hafa þær sjaldan staðið jafn hátt og
nú; elnkum má segja, að sum af hin-
um yngri Ijóðskáldum vorum séu þar
afbrigða snillingar. En fleira er gef-
ið út en nokkru sinni áður—og meiri
hlutinn er sem oftast einskis virði.
En sú er- hættan mest, að i ritdómun-
um er öllu hælt, svo að almenningur
veit hvorki upp né niður í völundar-
húsi bómentanna. CFrh.J
------o------
Dýr myndastytta.
Nýja Carlsbergs myndasafnið í Höfn
kaupir litla standmynd fyrir
260,000 krónur.
Hún er um 4500 ára gömul.
kirkjuprestur jarðar þau.—Mbl.
Molar
Haust.
Norður- lýsa -ljós á ,ný
og langar prisa nætur, —
en sólardís úr dyngju því
dræmt nú rís á fætur.
Bitrir ísar bana rós,
björkin frýs um vetur—
frá þankans hýsi þyrftu ljós
þá að lýsa betur.
Á Furðuströndum.
Þar er öllum ófær slóð
og ekkert hægt að kanna—
þeir syngja aldrei sigurljóð
sálarrannsóknanna.
Hark og strit oft hindra mann
að hugsa um toiÁeld málin,
þá naumast lífs við likamann
loðað getur sálin.
Hluttekning.
Altaf skeður eitthvað það,
er vill gleði bægja—
þá sorg er kveðin sumum að,
þú sízt átt með að hlæja.
Þökk.
Hjartans þökk eg hlaut á ný
—hlut af sálu þinni—
þú hefir sviðann sefað í
sárri skeinu minni.
Til Darwinssinna.
Ei sannleikans þér svalað geta lindir,
svartamyrkur þar sem fyrir er:
þó dvelji þú við Darwins þokumyndiP
á dularsviðum skamt þitt auga sér.
. R. J. Davíðsson.
KVEÐJA.
En hér eftir og hingað til verða
bókmentir vorar~að 'vera oss hvort-
tveggja í senn; vegvísir og kjölfesta.
Þær eru skjól og skjöldur menning-
ar vorrar, en hún er oss hin eina
vörn gegn erlendum yfirgangi. Hið
rússneska harðstjórnarveldi dir.fðist
ekki að sríerta hár á höfði Tolstois
greifa, þó að hann segði því djarfar
til syndanna en nokkur annar. Það
bannaði bækur ha^is, og lét þar við
sitja. Þetta sýrfir það glögglega,
hver vörn er ^ andlegum ágætum
2. Vér íslendjngar hefðum aldrei
eignast jafn merkilegar bókmentir og
vér eigum, ef öll alþýtfa hefði ékkí
verið bókfróð og fjöldi alþýðumanna
hafl bókmentastörf með höndum.
Bókmenning alþýðu var skáldhæfum
unglingum þarfur skóli. Þeir ólust
upp í andrúmslofti skáldskapar og
fræðimensku, jafnvel í hinum af-
skektustu sveitum lands vors. Þekk-
ing greindrar alþýðu á sögu, goð-
fræði, bragfræði og jafnvel mál-
fræði,i var furðulega mikil. Bók-
mentavitið Var að vísu einhæft, en
■það var merkilega' róttækt, innan
Það vakti mikla athygli fyrir
nokkru, er Myndasafn Carlsbergs í
Höfn lceypti standmynd eina í París
fyrir 10,000 sterlingspund. Það er i
íslenskum peningum 260 þús. kr.
Myndly er af Gudea konungi
Sumera. En Sumerar voru voldug
þjóð í Mesópótamiu, áður en Ass-
ýríu- og Babýloníumenn komu til
sögunnar. Dr'. Fr. Paulsen keypti
mynd þessa í París fyrir safnið. Á-
litur hann myndina vera hið besta
listaverk, sem fundist hefir frá dög-
um Súmeríumanna. Myndin er sködd-
uð aþ því leyti, að nefið er brotið af
henni. Hún er talin að vera 4500 ára
gömijl.
Myndin fanst í fyrra. Áttu Eng-
I^nidngar í erjum við Vahabíta þar
austur frá. Einn af höfðingjum
Vahabíta lét hermenn grafa upp
gamla hauga þar eystra. — Fundu
þeir meðal annars mynd þessa. Fór’.i
þeir ómjúkum höndum með hana og
mölvúðu nefið. *
Myndin var send til Bagdad. Út-
flutningsbann er þar á forngripum.
En henni var smyglað út úr landinu.
Var hepni ekið í bifreið vestur alla
eyðimörk til Beirut. ’
Komust yfirvóldiri á snoðir um að
farið væri af stað með myndina. Var
send flugvél af stað til þess aðlleita
bifreiðina uppi. En er til myndariqji-
ar spurðist, var hún komin til Beirut
og þaðan í franskt skip, áleiðis til
Plarís.
Listaverslanirnar létu boð út ganga
Sál þín var þjökuð, en samt var
hún ung,
öll sólnanna árin—
Eg heyri enn skrefin þin, hljóð-
laus, en þung,
sé hálf-þornuð tárin.
Þú borinn ert gegnum hinn
brimóða flaum,
frá byljum og funa—
að hlust minni berst, yfir háreyst-
an glaum,
þífi hálf-kæfða stuna.
Draumlanda gyðjunnar ginti þig
raust,
svo greip hún þig höndum,
þá líktistu fleyi, sem finnur ei
naust
á framandi ströndum.
Sælt er að hausti að sigla frá nauð,
um svalkalda ósinn —
Verðlaust er lífið, þá vonin er dauð
um varmandi ljósin.
R. J. Davíðsson
Svefnleysið og Taugaveiklunin
, Hverfur á Svipstundu.
Loksins er Fundið Meðal, sem Lœkn-
ar búsundir Manna og Htvenna
á Fáum Dögum.
Ef þér njótið ekki fulls svefns, eða
taugarnar eru slappar, þá skuluð þér
fara til lyfsalans og fá yður flösku
af Nuga-Tone. Þér munuð undrast
stórum yfir því, hve fljótt yður batn-
ar. Meðalið veitir væran svefn, tog
styrkir taujyirnar, auðgar blóðið og
byggir yfirleitt upp allan líkamann.
Nuga-Tone skerpir einnig melting-
una og veitir þar með góða matar-
lyst. Ef þér þjáist af einhverjum
sinna fastdregnu takmarka. Og allir 2,160,000 kr.
slíkum kvillum, þá ættuð þér að fá
víðsvegar um heim, að þessi merki-lyður meðal þetta sem allrd fyrst
lega mynd væri þangað komin. Marg-! Reynið það í nokkra daga og batni
ir voru um boðið er til kom, en eng-: yður ekki, skuluð’ þér skila'aftur af-
inn vildi gefa 10 þúsund sterlings- i gangi meðalsins og fá endurborgað
pund fyrir myndina, nema umboðs-! andvirði þess. Framleiðendur Nuga-
maður Carlsbergs-safnsins. : Tpne þekkja meðal þetta svo vel. að
Dýrara var þó grískt konulíkneski, i þeir hafa lagt svo fyrir, að allir lyf-
er listasafnið í Berlín keypti í vor.. salar skyldu ábyrgjast það, eða skila
Það kostaði 60,000 sterlingspund, eða: peningunum að öðru lagi. Fæst hjá
1 „
öllum Abyggilegum lyfsölum.
t