Lögberg - 30.12.1926, Blaðsíða 7

Lögberg - 30.12.1926, Blaðsíða 7
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 30. DESEMRER 1926 Bls. 7 Friður á jörðu. Olympia, 2. des. 1926. Herra ritstjóri Lögbergs! í blaði yðar Lögbergi, dags. 30. sept. þ. á., stendur grein með fyr- 'irsögninni: “Föðurlandsástin tal- in hættuleg’’ eftir skáldið Georg Brandes. Blaðið gefur í skyn, að skáldið sé orðið gamalmenni og því engin undrun, þótt honum sé farið að förla og skoðanir hans orðnar nokkuð gamaldags. En þetta er hraparlegur mis- skilningur, því maðurinn, “skáld- ið”, skilur og sér lengra fram í tímann, en samtíðarmenn hans, og talar til þjóðanna aðvörunar- orð og um leið orð í tíma töluð, og er því leitt að hann skuli vera misskilinn. Eg er færai'i að segja meiningu mína munnlega en skriflega, því því eg hefi mjög lítið ritað í blöð- in. En í þessm tilfelli finst mér eg vera nauðbeygður til að skýra^ hvað felst í orðum skáldsins og hvað honum liggur mest á hjarta. Eg rita þetta ekki í þeim til- gáng’i, að auka stælur, heldur ef eg gæti brugðið ljósi yfir tímann, sem vér lifum á, svo að betri og færari menn mér færu að1 átta s'ig. Þá væri tilgangi mínum náð. Eg bið því alla lærða íslend- ir.ga, sem kynnu a5 lesa eftirfar- andi grein, sem eg nefni “Friður á jörðu”, að vera ekki of harðir á ritvillum, því eg er verkamaður og hefi lítinn tíma. Ekki er það méining mín, að fordæma þjóðrækni, en eg held því fram, að okkar skyldur nái lengra en til okkar sjálfra. Ef við eigum að uppfylla þessi guðdómlegu orð, “Friður á jörðu”. Friður á jörðu og imönnum góður vilji. Nú eru liðin 1926 ár síðan þess'i himneski boðskapur var gefinn í- búum jarðar vorrar; ekki sér- stöku landi eða þjóð, heldur allri jörðinni og hennar íbúum. Nú líður að jólum og á hverri jólanótt um nærfelt tvö þúsund ár, hefir þessi sami boðskapur verið endurtekinn í öllum löndum og kirkjum kristninnar. Og svo m'ikill kraftur fylgir þessum boð- skap, að næstum hvert hjarta af miljónum mannkynins fyllist friði og eftirvænting um jólin, jafnvel þótt trúna á frið á jörðu sé varla að finna meðal fjöldans. Á þeirri sömu stundu, sem þessi boðskapur var gefinn út, fæddist Jesús Kristur, sem kristnin kallar nannkynsfrélsara — ekki einnar þjóðar, heldur allra þjóða. í kenningum sínum sýndi Krist- ur mannkyninu, að nýtt tímabil væri í vændum og að hann væri kominn til að hjálpa mönnunum, og und'irbua þjóðirnar. Hann kendi og setti heiminum ný lög, sem yrðu að vera skilin og upp- fylt, þegar það tímabil byrjaði, og hann lagði ríkt á við lærisveina sína, að guðspjöllin, kenning'in, yrði að vera boðuð um heim allan fyrir þann tíma. Meðan Kristur var hér og kendi, var hann hörmulega misskilinn af lærðra manna flokknum, og hefir verið á öllum öldum síðan, og er enn í dag. Samt hefir tekist að gefa rétt álit um hann persónu- lega, sem segir„ að hann hafi ver- ið guð og maður í einni persónu, sem meinar, að hann skildi bæði hærri ög lægri lög guðs, eða “nine lesser mysteries and three high- er”, eða alt frá allra smæsta til þess allra hæsta. Hann var sá eini alfullkomni,— í flestum forn- um trúarbrögðum voru fáeinir menn, sem skildu eða var sýnt inn í ókominn tíma, og í flestum, ef ekki öllum fornum trúarbrögð- um, þó fylgjendur þeirra dýrki sína mismunandi guði og spá- rcenn, þá benda þeir til þess eina fullkomna, sem eigi að koma, meiri og máttugri en þeirra þá- verandi guðir. Hér er hvorki tími né rúm að rekja öll trúarbrögð, samt vil eg * benda á heiðnina, því hún var okkar forfeðra trú. Þar er talað um “ragnarök” (l)ósaskifti, — twilight); og eftir að óðinn var dauður, var bent á, að annar mundi fæðast meiri og máttugri en 0ðinn, eða hinn fullkomni. Sem sönAun set eg hér eitt erindi úr goðafræðinni, sem skýrir þetta betur en heil ritgjörð: “Then comes another yet more mighty but him dare I not venture'”to name. •». Few look further forward than to time when Odin goes to meet the wolf.” —(*) Hindla’s Lay). Enginn sá, sem skilur, efar að hér er átt við “Jesúm Krist hinn máttuga” og að forfeður okkar skildu betur tímann fram undan þeim þá, heldur en afkomendur þeirra nú. Það sýnir bezt, að á síðustu þúsund árum hefir þeim tekist að gjöra þá herskáustu vík- ingaþjóð að friðsömustu þjóð heimsins. Að Jesús Kristur sé sá, sem öll trúarbrögð bentu til að koma ætti, sannast bezt við fæðing hans, þegar þrír stór-vitringar koma að heimsækja nýfædda meistarann. Þegar aðgætt er, hvaðan þeir( komu, sést bezt, að einn var fyrir hvita þjóðflokkinn, annar fyrir gulu þjóðirnar, og sá þriðji fyrir þær svörtu. Allur mannheimur fagnaði í gegn um ■þessa þrjá menn, sem höfðu dýr- mætar gjafir meðferðis, sem voru “symbol” eða tákn og djúpur leyndardómur liggur á bak við — því þeir vissu vel, hvað var að gjörast í heiminum og hver var fæddur. Nú, fyrst við vitum, að Jesús Kristur var hinn eini fullkomni, hvaða rétt höfum við þá til að efa orð hans? Eins og hann hafi talað nokkuð það, sem ekki komi fram, ef rétt er skilið? En, lesari góður, talaðu við eins marga menn og þú átt kost á, um 1 frið á jörðu, bræðralag .þjóðanna (brotherhood of man), og þú kemst að raun um, að það eru fá- ir af fjöldanum, sem trúa að slíkt geti nokkurn tíma átt sér stað, þar af leiðandi vinna þeir ekkert að því máli. Örðið “friður á jörðu” er þvi. -nokkurs konar tákn. Samt má óefað finna 75 af 100 í Ameríku, sem í hjarta sínu hata stríð, og Evrópuþjóðirnar eru að reyna að ná friðarsamningum hver við aðra, en meinið er, að of mikil þjóðrækni fæðir af sér þjóðarrig, þjóðardramb og stríð að endingu. Og alt þetta þlýst af misskilningi á kenningu Krista og komandi tíð. Biblían er sú eina bók, sem gef- in er út fyrir almenning sem trú- arlegur leiðarsteinn, en hún er að eins texta-bók, og bak við næstum hvert orð liggja heil, djúp höf af dulspeki, sem hver einstaklingur verður að brúa, ef hann ætlar að ná því takmarki, sem guð ætlar honum. Á því timabili, sem friður verð- ur stofnsettur á jörðu undir hærri lögum guðs, jærður biblían öll skilin á sama veg af öllum og þá verður “ein hjörð og einn hirðir”. Hér má benda á þessi lítt skildu orð Krists, þar sem hann segir: “Hver sem kemur til min, og ekki hatar föður og móður, konu og börn, systur og bróður, og jafnvel sitt eigið líf, getur ekki verið minn lærisveinn”. 1 Orðið ”hatur” er óviðfeldið í þýðingunni, en svo er orðið “hatur” lagt út á tvo mismunandi vegu í “Thora”. En orðin meina óefað þannig, að hver sem ekki rís upp yfir sínar* fam- iiíu skyldur eða síns Jieimalands og þjóðar, rís upp yfir alla sjálfs- elsku í öllum skilningi, getur ekki verið hans lærisveinn. Þvi slikur maður leggur enga hjálp til alþjóðar spursmálsins og skil- ur ekki tímann, sem fram undan er, frekar en Gyðingarnir forðum. Gyðingaþjóðin er ljósasti vottur um hvernig þjóðirnar gjöra sig að steingjörfingum. Sú þjóð er eins langt til baka og “Lemurian” tímabilið, eru því tvistraðir með- al allra þjóða, ef ske mætti að fá- einir meðal hennar yrði^ hæfir fyrir h‘inn s'íðasta þjóðstofn, sem er að byrja að myndast. Þjóðirn- ar verða að brotna í smá-mola í vissum skilningi, líkt og hið sig- ursæla sverð óðins, sem brotn- aði og “Mímir”, sem meinar “Al- chemist” gat ekki sett saman, fyr en búið var að brjóta það í smá- agnir, — þá gat hann búið til úr brotunum nýtt og enn sigursælla sverð. Eins er með þjóðirnar, og alt þeirra sjálfselsku fyrirkomu- lag getur ekki orðið sett saman, fyr en alt er brotið í sundur og sett í eina deiglu—“melting pot”— og allur sori hreinsaður burtu, þ'íi að eins það hreina verður brúkað fyrir nýja tímann. * Margir halda því fram í sam- bandi við frið á jörðu, að nú séu liðin nær tvö þúsund ár síðan Kristur fæddist, og aldrei hafi verið verra útlit en nú. En þeg- ar tekið er tillit til þess, að tvö þúsund ár eru lítið á aðra billíón mínútur, og við jafnvel ætlumst til að nágrannaþjóðir okkar borgi margfalt hærr'i upphæðir í doll- ara tali, þá getum vér skilið hvað tvö þúsund ár eru lítið tímabil í skeiði jarðarinnar. Aðrir rita sem strangir vand- lætarar, og draga fram öll þau hörmulegu skálkapör og*siðspill-| ingar, sem eiga sér stað víðsyeg- j ar um heim'inn, sérstaklega í' Bandaríkjunum, og spyrja úti loft? ið: “Er heimurinn virkilega að batna?”. En, bróðir, við getum ekki dæmt heiminn eftir þeim sönnunum, þvíj út frá hliðum hinnar “fordæmdu”j Jerúsalem hóf iKVists kenningj göngu sína, og mitt í hinni “gjör- spiltu” Róm setti kristnin í önd-l verðu hásæti sitt; og í okkar “viltu” Bandaríkjum verður og er byrjað að leggja hornsteininn fyrir hið síðasta “Race” (Brotherhood of 'Man), af öllum þjóðbrotum heimsins. Vér, sem lifum á þessari hrað- fleygu öld — “Nuratic Age” eða “Nerveracking Age” sjáum inn í hreinsunareld eða “purgatory” þjóðanna. En komdu með mér, vinur, á næstu biðstöð. Þar lærum við að sjá mennina, bræður okkar og systur, eins og guð sér þá á þeim sjöunda degl, en ekki eins og við sjáum þá í dag. Við lifum nú á síðari hluta fjórða tímabilsins, eða fjórða dags sköpunarinnar, þá eru meir en þrjú tímabil eftir., Eftir sköpunarsögunni að dæma, byrjar bræðralags tímabilið, — “6th Epoch” — með fimta degi; á 6. degi er maðurinn orðinn í guðs mynd. Þá er jörðin og menn- irnir orðin svo fullkomin, að ekk- ert orð er til í neinu tungumáli nú, sem hægt væri að brúka til skýringar, því þá verður að éins eitt tungumál, er fullnægir þeim tíma. Á 7. degi eh alt orðið harla- gott, eins og guð sá það í fyrstu, þvi hann sá jörðina og alt sem á henni er í sinni framþróun, frá byrjun til enda. Þetta er í fullu samræmi við biblíuna. Er því auðsætt, að þjóðirnar mega engan tíma missa, ef þær ætla að verð viðbúnar þeinf degi, sem vanalega er kall- aður dómsdagur eða síðasti dag- ur%essa heims, en er að eins end- ir á þessu 4. tímabili. Að Kristur Jesús komi sjálfur á þeim tíma, er engum vafa bund- ið,. og að enginn veit hvenær sá dagur kemur. En vissulega verð- ur alt skilið frá, sem ekki er hæft fyrir hinn nýja tíma, líkt og þeg- ar þetta tímabil byrjaði, að þá sökk allur Atlantis-þjóðstofninn, nema að eins fáir, er af komust upp á Asíus hálendið, “Gobe”- slétturnar. Samanber Nóaflóð. Látum okkur, kæru íslending- ar, verða með þeim fyrstu að skilja breytinguna eða tímann fram undan, heldur en að lifa til baka á löngu liðnum öldum for- feðra vorra. Látum okkur vinna að alheims friði og allra þjóða heill, hvar sem vér erum staddir á jörðinni. Með því gjörum vér þjóð vorri mest gagn og um leið okkur sjálfum. Það væri næstum himnesk gleði að hugsa sér, að þegar sá tími kemur að Kristur heldur andlega innreið sina í höf- Uðborg hvers lands, að hann hefði þá ekki ástæðu til að gráta yfir borginni Reykjavik á íslandi, eins og hinni fornu Jerúsalem. Þorsteinn M. Borgfjörð. Nýstárleg pólitík. Eftir Jón Einarsson. Það er all-langur tími umliðinn síðan mér var send “að heiman” bók nokkur til lesturs og frekari íhugunar. En fyrir sérstakar á- stæður, sem vel mætti nefna for- föll, örlög eða hvað annað, sem við þætti eiga, hefir dregist helzti lengi fyrir mér að geta ritsins að nokkru, og skal því hér farið, sem allra orðfæst, yfir innihaldið. — Hreyfi eg ekki mál'i þessu vegna þess, að eg telji mig manna fær- astan til að rita um stjórnfræði- leg mál, heldur hins, að hér ligg- ur fyrir óvenjuleg meðferð ýmsra stór-þýðlngarmikilla atriða, sem ekki einungis eiga við stjórnmál lslands, heldur og eru hugsunar- fræðisiega nátengnd og nytsöm í hverju því landi, sem um væri að ræða í svipinn. Ekki heldur hefi eg orJið þess var, að bókin hafi enn verið send vestur um haf til útsölu, né blöðum hér til um- getningar. Nafn bókarinnar er reyndar vel valið og-é við efnið, sem hver les- ari mun við kannast; en áður én farið er yfir innihald ritsins mun fáa gruna, hve margt er hér að finna af óvæntum umræðuefnum /» og ýhisum fróðleik. Bókin heitir “KOMANDI ÁR.” Höfundurinn er Jónas Jónsson (frá Hriflu). Það af ritinu, sem hér er um að ræða, er að eins “fyrra bindið”, prentað í prent- smiðjunni Acta H. F., Reykjavík. Stærð 192 bls. í þægilegu 8-blaða broti. Ytri frágangur, pappír og prentun góð, / og prófarkalestur vel frá genginn, að eins örfáar skaðlausar smávillur aftar miðju á stöku stað. Framsetning máls- ins, málið, orðgnóttin—hin gagn- orðar’i—langt fram yfir það sem Venjulegast gerist. Væri eg beðinn að segja í sem fæstum orðum hvaða tegundar þessi bók væri að efni til, myndi hik verða á svarinu; svo er það margt, er hún fjallar um. Líklega myndi eg helzt segja sem svo: Bókin er hvort sem þú vilt helzt nefna hana: hagf-æðileg stjórn- fræði (pólitík), H'órnfræðileg bú- fræði eða búfræðileg stjórnvís- indi. En þó væri svarið miður fullnægjandi en skyldi. Stjórnfræðistefnan sjálf er Sam- eignar eða Samvinnu pólitík, framsett með rökfimi í bezta lagi, án alls æsings þess, er nú tíðkast all-víða austan hafs, sem vestan. Fáir hygg eg þeir muni, vestan hafs að minsta kosti, sem ekki myndu finna austur-ísl. stjórn- málaþekkingu sína vaxa að vizku við lestur þessa rits, ekki einung- is að því er snertir nútíðarmálin, eins og þau eru, heldur eins og þau voru frá íslenzku alda öðli. Það er meðferð málanna, sem ger- ir pólitík ritsins nýstárlega. Litir hugsjónanna eru málaðir rök- blævum þeim, sem listin ein finn- ur tæki til. Efni litanna er sótt til allra hinna merkari landa Ev- rópu, Canada, Bandaríkjnna og víðar að. Höf. þessi getur dregið skýrar myndir með fleirum l'itum en svörtum og hvítum. Eiginlega dregur hann ekki aðrar myndir en þær, sem ljósar eru og krítík standast. Margir af okkar elsku- legu vestur-íslenzku bræðrum og hjartkæru systrum, þeim, er sam- eígnar og samvinnu málin bera fyrir hlýju brjósti, hefðu gott af og þörf fyrir að lesa þessa bók, og hefja málsóknir sínar með líku snið'i, það er að segja þeir og þær fáu, — sárfáu—, sem slíka hæfi- leika hafa til umráða, er hér getur. Bókinni er skift í 5 kafla, auk “inngangsins”, sem út af fyrir sig er 38 bls., og sem einnig er skift í 5 kafla. Innganginn má lesarinn með er.gu mótl hlaupa yfir. Hann er fullur af sögulegum fróðleik aftur til ómuna tíðar, að því er ísland snertir. Og þótt sumt af skýrandi atriðum þess máls sé alt annað en hressandi og gleðjandi með köfl- um, þá samt eru þar tryggar und- irstöður fengnar til að byggja á hagfræðilegar borgir þjóðar, sem framsókn háir. — Fyrirsagnir þessara fimm kafla eru: I. Arfurinn. Stutt grein, en full af sögu og samanburðum. II. Rústir stríðsáranna, að sumu leyti næsta ömurleg frásaga, en á hinn bóginn áþekk vestur-íslenzk- um íslandsminnum að því leyti er snertir ítrekun margfaldra sannm^la þeirra, er sýna hið tak- markalitla raunþol litlu íslenzku þjóðarinnar í höfum norður. III. Colosseum. Stjórnfræðileg, | siðfræðileg og hagfræðileg sam- anburðar skrá aftur til “Coloss- eum” þess, er flestir við kannast frá blómatíð og þó á ýmsan hátt siðleysistíð Rómaríkis. Þenna kafla þarf að taka með í lestrin- um. IV. Verke/fni. Stutt mál, fult af löngu efni. Skýrir margt það viðfangsefnið fyrir framfara- hneigðum lýð, sem ýmsum ella myndi yfirsjást. V. Flokkun og flokkaskifting. Þetta er lang-lengsti kafli “Inn- gangsins”, jafnlangur öllum hin- j um fjórum til samans. Kennir I hér og ýmsi^a grasa, sem allir munu eigi flokka á sama veg í plönturíkinu. Þrátt fyrir það, j þótt höf. sé alveg ákveðinn, eða | réttara sagt, vegna þess að höf. i er alveg ákveðinn og ábyggilegur | á merkan hátt, sem framfara og samvinnu aðili, þá kemur hér margt fyrir til lesturs og útskýr- inga, sem þverhattar næsta mjög við það, sem ýmsir af okkar vest- j rænu “co-operative” - hugsandi mönnum og “Bolshevikum” geðj- I ast bezt í meðferð þeirra mála. I Höfundur hefir sjáanlega meiri ■ þekkingu og gætnari dómgreind á j samvinnufræðum, en fjöldinn hefir enn öðlast. Hvorki hér né I annars staðar í ritinu er mælt mðð uppreistar aðferðum né ætl- ast til, að Rómaborg gæti verið bygð á einum degi, svo vel væri. Eg tek hér upp að eins þessar ör- fáu setningar, sem handahófsval, til sýnis: “Höfuðviðfangsefni hugsandi íslendinga hlýtur að verða það, J að gera lífrænt fyrir íslenzku þjóðina í þessu landi. Að hér lifi menn andlega og líkamlega heil- brigðir.” “Nú á dögum eru flokkarnir vinnuvélar þjóðanna. Flokkar eru samstæðir hópar skoðanaskyldra einslakhnga, sem vilja hlita föstu skipulagi og stefna að vissu marki um aðgerðir þjóðfélags- ins.” “Flokkarnir eru nauðsynlegir af því að skipulag þeirra samein- ar mátt margra við lausn erfiðra viðfangsefna.” “Það er nokkurn veginn ber- sýnilegt, að á íslandi geta ekki á næstu árum orðið til nema þrír flokkar, af„því að ekki eru nema þrjár fjármálastefnur, sem áhrif hafa á skoðanir íslendinga: Sam- kepnin, Samvinnan og Sameign- in.” Eru þessar þrjár stefnur hér þaul-skýrðar og rökræddar á marga vegu. Er hér, sem og á mörgum öðrum stöðum í bókinni, mörg hnittileg setning, . en þó hvergi mist sjónar á rökfærslu og hugsunarfræðilegum skýringum. Sérkennilegt má það og telja við nýtízku rökfræðing, sem hér gæt- ir í þessum kafla og víðar í bók- inni, að hann virðist ekki vera vaxinn upp fyrir kristin fræði, eins og fjöldinn af oflátungum samtíðarinnar. Á 31. þls. er þetta að lesa: “Jafnvel í eins fullkomin trúar- brögð og kristíndóminn hafa slæðst mannfórnarkenningar, sem eru miklu skyldari mannblótum fyrri alda, en kenningum Krists.” Hér segir svo: “Auðmejm og öreigar eru sam- herjar í baráttunni móti nátt- úrunni. En um herfangið deila þeir, og er ekki spurt um frið. Afltök og sviftingar : þessara aðila valda mestu um ! stórviðburði samtíðarinnar í for- ''ústulöndum heimsins, og er þó ekki séð fyrir leikslokin.” Um flokknauðsyn má margt j fræðast á bls. 35. Höf. gerir hvergi ráð fyrir að drepa alla j flokka nema að eins einn, éins og j býsna margir svonefndir fram- j faramenn helmta, ef dæma má eftir orðum og umbrotum þeirra j hér megin hafs og austan. Þá kemur aðal málafærsla bók- j arinnar; en eigi verður hér nema I á allra fáorðastan hátt drepið á j hin' mörgu stórfróðlegu og víðast hvar miög vel skýrðu mál, sem um ■ er f jallað, en að eins þeim, er I kynna vildu sér þau frekar, vísað j til lesturs bókarinnar í heild. — I Verður þá fyrst fyrir: “Fyrsti kafli”, sem fjallar um “löggjöf, stjórn og fjármál.” I. Lagagerðin. Er hér bent á margt það, er óhöppum hafi vald- ið og'enn veldur í lagagerð liðins tíma og hvernig um það mætti bæta. Til skelfingar öfgafrjáls- um lesanda segir hér meðal ann- ars svo: “Löggjöf 30 síðustu áranna ber vott um hversu fer, ef flokkalaust þing grautar aðtsoðarlaust gegn um alla löggjöfina”. “Með vax- andi festu í flokkaskipun lands- ins, má gera ráð fyrir að vinnu- brögð þingsins batni.” II. Alþingi á Þingvöllum. Þetta er kafli, sem hugðnæmur ætti að reynast þjóðræknum íslendingum vestan hafs sem austan. III. Stjórn. Mjög skýrt mál um flokkamyndun að fornu og nýju, nokkuð berort með köflum, hver- vetna hiklaust og sagnfesturíkt. Nokkuð er hér vikið að sérstökum embættismönnum landsins i viss- um launuðum stöðum, t.a.m. þetta: “Þannig eru tveir nábúalæknar hér á landi sannir að sök, annar m að hafa flogist á við sjúkling s’nn, hinn að hafa útdeilt á einu ári 20 tunnum af hreinum vin- anda til “sjúklinga” sinna. Yfir- völdin vita um síðara tilfellið og taka samt ekki af manninum læknisleyfi. . . . Borgararnir mót- mæla ekki og yfirvöldin loka aug- unum.” ■ ^ IV. Fjármál. Meðal annars eru hér ræddir tollar og tekjuskattar greinilega og rökfast. Og enn fremur bent á ráð til umbóta. V. Bankar. Mjög skýrt mál um þetta flókna efni og margt nýtt I bendingum, en næsta ólíkt hug- myndum sumra landa okkar hér vestra, þeirra, er gera þá kröfu til banka eða annara fjáreigenda, að þeim beri að lána peninga vaxta- laust og tryggingarlaust til hvers þess er þiggja vill. Menn ættu að lesa þenna kafla allan, ef tök eru á.N Annar kafli. Skipaferðir, járn- brautir, og akvegir. I. Skipaferðir. Hér koma ýms kurl til grafar. Á ýmsum stöðum er efninu þannig hagað, að mjög myndi mörgum landanum vestan hafsins aukast þekking á því, og talsverð löngun til að vita frekar t. a. m. um Eimskipafélagið, en blöðin okkar hér færa í letur. II. Járnbrautir. Mál þetta hér rætt hlutdrægnisminna sumum varð, er hitinn var mestur og kapp meira en forejá, er blaða- greinar báru vott um fyrir nokkru síðan. III. Akvégir. Skýrt mál, eins og hinir partar ritsins gagn ort, ef ekki fyndið. Gætir hér talsvert ”krítíkur” um vinnubrögð og starfstjórn við vegabætur o. fl. Vmsar, sjáanlega mjpg starfsénar (praktiskar) bendingar gefnar, er að mjög miklum notum hlytu að koma, ef upp væru teknar. Lítur höf. á nauðsyn samgöngufæra, er en og því er vegu og tæki snertir, að á sc.ma hátt og frámgjarnir borgar- ar í Bandaríkjunum og Canada. ÞV'.ðji kafli. Veltufé og verzluw. I. Veltufjárleysi. Meðal annars eftirtektaverðs efnis í kafla þess- um, segir hér svo í sambandi við markaðskreppu landsins “íslenzka þjóðin lifir mestan hluta hvers árs á lánuðu fé. Hálft árið, tvo þriðju hluta þess, árið alt og stundum meira. Og höfuð- stóllinn er að miklu leyti bón- bjargafé frá erlendum þjóðum.” II. Afurðasalan. Þetta er þaul- rakið mál og grípur á flestum agnúum sölu-óþægindanna á áf- urðum lands og sjávar, ásamt mörgum svo nefndum aukaatrið- um, sem við rökræðinguna verða eiginlega í flokki aðal erfiðleik- anna. íslenzkir bolshevikar og communistar, þeir er bokkra rök- skygni og gætni eiga, ættu að kynna sér sumt það, sem hér er til sagnar fært, og þyrftu jafnvel ekki að sneiða hjá því, sem greint er um viss atriði í hagfræðismál- um Dana, sem vitanlega er alment vitnað í sem fyrirmynd alls hins bezta og fullkomnasta í öllu. Höf. rits þessa hefir auðsjáanlega heldur viljað "vita rétt en hyggja rangt” áður en hann reit um þessi mál, sem önnur efni í bókinni: Er þetta einn lengsti og fjöltækasti kafli bókarinnar, næstum ótrúlega yfirgripsdrjúgur. III. Þrískifting íslenzkrar verzl- unar. Skýrir á fjölmargan hátt frá hugsjónum Samkepninnar, Samvinnu- og Sameignarmanna. Ljós rökfærsla og djörf, eins og alt ritið er í heild sinni. Fjórði kafli. Ræktun lands og lagar. I. Er landið að blása upp? Þetta er einn styzti kafli ritsins, en Iangur að, gagnyrðum og sláandi punktum. II. Landvarnir. III. Áveitur. IV. Túnræktin. — Þess- ir kaflar mega að mestu leyti teljast, nýtízku búfræði, eða bún- aðar hagfræði. Ekki er mér kunn- ugt mentaskeið höf., en það veit eg, að hverjum vel lærðum bú- fræðingi væri sómi í því að geta ritað um efni þessi líkt og hér er um þau höndum leikið: Þet.ta eru stórviturleg tilþrif og bera vott um nákvæma þekkingu á efninu, sem til umræðu er tekið. — V. Ræktun hafs og vatna. Fjallar um fiskiklak o. fl., er að þeim lið búnaðarins Iýtur. Fimti kafli. Hvítu kolin. — Slá- andi dæmi um ráðleysu sölu lands- ins á veiðistöðum stórnýtum ám til útlendra auðfélaga. Sjáanlega hafa landsmenn átt erfitt með að gera sér ljóst svarið gegn spurningunni: Hver á árnar? Er það mál skýrt hér í furðanlega fám orðum, og þar að auki bent á óóýrasta ráðið, sem mögulegt virðist að hugsa sér, til að ná fossunum og ánum í eign lands- ins aftur. Sniðugt mál og næst- um spaugilegt. Sjötti kaflinn. Samvinnan. I. Upphaf samvinnu, II. Nevtend- ur og framleiðendur. III. Gagn- stæðir straumar. IV. Kaupfélög- in og sambandið. Um “upphaf samvinnu” er mjög skýrt og kunnuglegt mál, er sýnir enn hve undirbúinn höf. hefir verið, er hann reit kafla þann: Samvinnusagan rakin frá byrjun til yfirstandandi tíðar; höpp og óhöpp leidd í ljós fram og bent á ráðið til bóta. — “Neytendur og framleiðendur” er með köflum skýrt nokkuð á annan veg en ein- hliða menn hérlendis venjulega gera. Meðal annars segir hér svo: “Allir, sem lifa, eru neytendur. Allir sem eitthvað vinna til gagns, eru framleiðendur. Og þar sem allir eru neytendur og því nær allir vinna eitthvað nýtilegt, get- ur hér ekki verið að ræða um and- stöðu, heldur tvær hliðar hins ó- skiftilega mannlífs.” “Gagnstæðir straumar.” Hér eru ítrekaðar setningarnar næstu hér á undan og þessu bætt við: “Ófriður milii þessara aðlla er í íaun réttri jafn-óþarfur, eins og ef hönd hættir að veita lið hendi, eða fótur fæti.” Kafli þessi flyt- ur ömurlega skýrslu um hagi heima þaiý dýrtíðina, braskið o. fl. í sambandi við braskið (spekul- ation?) segir svo t. a. m.: “Tökum Rvík, með sína 500 kaupmenn, sem hafa skapað bæinn í sinni mynd. Nú er dýrara að lifa í þess- um litla bæ, sem veitir íbúum sín- um svo fá þægindi, heldur en stór- um og glæsilegum borgum eins og London og París.” Sem dæmi upp á braskið segir svo meðal margs fleira: “Ein lítil búslóð í miðri Rvík hefir staðið til boða á 100 þúsund krónur nú nýverið. Og hún hefir ekki þótt sérlega dýr. . . Hús, sem kostuðu 5,000 kr. fyrir 10 árum, eru nú 25—30 þúsund. . . Húsaleiga fyrir lélega ibúð í Rvík er nú oft um 2,000 kr. á ári.” — Kemur hér og inn kafli um Eim- skipafélagið og það, við hve ramman það hefir reip að draga, þar sem Norðmenn eru annars vegar, og sé þó Eimskipafél. vel stjórnað. Er mjög margt í kafla þessum, sem hinum öðrum, vel sagt og viturlegar bendingar gefnar til úrlausnar mörgum þungum gátum. » “Kaupfélögin og sambandið’ skýrir “eðlismun kaupmensku og samvinnustefnu.” Getur þess, að Torfi í ólafsdal hafi efnt “fyrstur til stofnsjóðanna” á íslandi. Drep- ur á hve miklu ýmsir sjálfment aðir menn hafi komið til leiðar til framfara í landinu á ýmsan veg. V. Samvinnubyggingar. Er-hér éigi sem hugðnæmust saga af húsabyggingum á íslandi, en al- veg þó í samræmi við hugmynd þá, er eg hefi löngu síðan fengið við lestur “Búnaðarritsins”; t. a. m. segir hér svo: “Mikið af þeim húsum, sem ís- lendingar lifa í, eru úr slæmu efni og haldlitlu, bygð með ósmekk- legri gerð, herbergjaskipun óhag- stæð, mikill húskuldi. Og samt er mikið af þessum húsum svo dýrt, að kostnaðurinn við að búa í þeim er aðal þátturinn í að við- halda dýrtiðinni í landinu.” Það er meira en illa farið, þeg- ar óhagkvæmni í húsagerð miðar öldungis ekki til að spara neitt fjárhagslega. Þegar peningaleg- ar kröggur eru annars vegar, er vonlegt að reynt sé að spara sem mest við byggingarnar og að mörgu verði alveg að sleppa, sem æskilegt vai/ að hafa með. Slíku er ekki hér að heilsa. Húsin eru óþarflega, stundum blátt áfram heimskulega dýr, og þó um leið óhagstæð að herbergjaskipun, kulda til, og eins og mýmargir hafa tekið fram áður um húsa- snið bæjanna og hinna nýrri hí- býla út um-’ landið, ósmekkleg í mesta máta að sniði til (stíl). Það er ekki ætíð, að ósmekkleg og ó- þægileg hús séu ódýrari en hin. Byggingarleg hagfræði á íslandi hefi eg lengi hugsað mér að væri einn ömurlegasti ókosturinn heima þar. Og að því er snertir hið eink- ar góða og f jölmerkilega rit “Bún- aðarritið”, má óhætt segja, að mikið af húsagerðar ritgerðunum þar sé hið eina, sem ekki er vel eftir farandi. í sambandi við málið um um- bætt húsakynni, éinkum sameign- ar húsagerðina, er hér í þessum mjög mikilsverða kafla færð ljós dæmi af gerðum og afkomu slíkra þjóðbygðra eða félagsbygðra i- búða, tekin frá ýmsum löndum — svo mörgum fjarlægum stöðum, að mann undrar næstum, að einn maður skuli vita þetta alt út í æs- ar, vegna þess að þetta er að eins eitt af öllu því margkynslega, sem höf. virðist þaulkunnugur. Hér er getið nákvæmlega t. a. m. um byggingar af þessu umbætta sam- eignar tagi í Kaupmannahöfn, Port Sunlight hjá Liverpool, þorp- inu Freidorf rétt hjá Basel í Sviss- landi, og Milano, rétt hjá stór- borginni Milano í Podalnum.” — Bendingarnar hér til umbóta, eins margar og þær eru, skilst mér að muni vera í nálega í öllum grein- um mikils um verðar og að sjálf- sögðu æksilegar, og hið eina prak- tiskt umbótasnið er eg hefi aug- um litið í ritum frá íslandi. Það er því illa farið, ef ráðum þessum verður eigi fullur gaumur gefinn. \ Um nýtízku húsin til sveita. timbufhús járnvarin, hús úr höggnum steini og steypuhús, er hér hróslítið mál að lesa, en al- gerlega í samræmi við hugmynd mjög fróðs og fjöl-verkhyggins manns á íslandi, sem gefið hafði mér skilmerkilega lýsingu á þeirri húsagerð fyrir nokkrum árum. Eins og að framan er til tekið, er pólitík sú, er hér ræðir, nýstárleg að'éins vegna framsetningar þess máls. Pólitíkin sjálf, þessi sam- vinnu og sameiningar stjórnfræði er yfirleitt mjög vel kunn — eink- um í hennar einhliða, þröngu og líttgrunduðu mynd, og vegna æs- ings þess, er margir ómentaðir (í þeirri grein) menn æfa, er stefnunni oft og einatt skaði ger. öll ósanngirni og gífurmæli með hinum al-tíðu slagorðum um “auð- vald”, “manufacturers”, “verk- veitendur” og kvalda “consum- ers” (neytendur). hafa enn lítið á unnið annað en að fjölga óvinum stefnunnar. Mjög margir vitrir menn hafa nú þegar veitt þessu máli fult fylgi, en þeir menn ræða málið ekki með persónulegu hatri til vissra andstæðra flokka. Fá- um mönnum er svo varið, ekki sízt þeim, er tilheyra þeim flokkum sem sterkastir eru og bezt sam- feldir (organized), að þeim sé Ijúft að láta sinn hlut alveg að óreyndu fyrir fáfróðleg illmæli ein og önmir gífuryrði. Ársfundur Afturhaldsmanna. Conservative klúbburinn í Win- nipeg hélt ársfund sinn á mánu- dagskveldið í þessari viku og var Mr. J. A. Banfield í einu hljóði endurkosinn fftrseti þess félags fyr- ir næsta ár. Conservative flokkur- inn í Canada ætlar að halda flokks- þing rnikið áður en langt líður til að kjósa sér leiðtoga, því Hon. Hugh Guthrie, er aðeins kosinn leiðtogi til bráðabyrgðar og kom það fram á þessum fundi, að tölu- vert sterkar líkur eru til að það flokksþing verði haldið í Winnipeg. /

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.