Lögberg - 26.05.1927, Blaðsíða 3

LÖGBERG. FIMTUDAGINN
26. MAÍ 1927.
Slft. S
Foksaadur.
Fáeiiiar athugrasemdir við síðustu
greinir Iiinars H. Kvarans
Flestir Islendingar munu kannast
viÖ nafn Víga-Styrs og vita nokk-
ur deili á manninum. Hann hét
réttu nafni Arngrímur og var Þor-
grímsson Kjallakssonar, hins göf-
ugasta manns. En vegna ofstopa
síns og ójafnaðar var hann kall-
aöur Styrr, og enn var lengt nafn
hans og kallaður Víga-Styrr. Bera
nafnagiftir jiessar því ljósast vitni
að samtíðar mönnum hefir fundist
rnikið til um ofsa hans og vígaferli.
Þó verður líka vart drengskapar í
fari hans. Þegar bróðir hans, Ver-
mundur mjóvi, er orðinn ráöalaus
með berserkina, er hann hafði flutt
út af Noregi, býður hann að gefa
Styr þá til frændsemisbóta. En
Styrr lætur ekki blekkjast. Hann
kveðst fúslega vilja láta batna
frændsemina, en gjöfina vilji hann
launa Vermundi með því að gefa
honum berserkina aftur. Þá neyð-
ist Vermundur til þess að segja alt
hið sanna, að hann treystist ekki að
halda berserkina.— Annað mál er
það, segir Styrr. Vandræði þitt er
engi maður jafnskyldur að leysa
sem eg.
Styrr er ekki vandskilinn. Hann
er tápmikinn ofsamaður, sem þjösn-
ast áfram, án þess að staldra nokk-
urn tíma við til þess/að hugsa um
muninn á réttu og röngu. Siöferði
aldarinnar hrín ekki á honum, en
hann er laus við ýmsa mestu skap-
lesti rúanna. Hann er t. d. ekki und-
irförull. Þegar hann vinnur eitt
versta verk sitt og svíkur berserk-
ina, griðmenn sína, í trygðum, eru
það ráð goðans á Helgafelli.
Ef vér hugsum oss Styr fæddan
á miðri 19. öld, breytir hann um
svip, en ekki eðli. Hann leitar
þangað sem agasamast er, og á ís-
landi mætti geta sér til, að hann
hefði orðið stjórnmálamaður og1'
helzt blaðamaður. Hann hefði
orðið vægðarlaus anðstæðingum og
óþttgum flokksmönnum, borið
vopn á mannorð þeirra með berum
orðum og stórum, þótt óbilgjarn,
en ekki djúpvitur, En hann hefði
verið vinur vina sinna og hvorki
rógsamur né dylginn. Verstu verk
sín hefði hann unnið að ráðum og
undfrlagi einhvers hógværs og kald-
ráðs flokksbróður sins. Eftir á
myndi allir viðurkenna, að karlinn
hefði verið hreinn og beinn, viljað
margt vel, og i raun réttri væri eft-
irsjón að honum af vígvellinum.
/
II.
Eg ætla nú að hugsa mér, að þær
nöfnumar, Rannveig I. í Sambýli
og Rannveig II. í Sögum Rann-
veigar, ætti að dæma Styr. Rann-
veig II. myndi fljótt sjá í hendi
sér, að Styrr er miklu skárri mað-
ur en Kaldal. Báðir eru samvizku-
lausir og harðdrægir, en Kaldal er
auk þes fláráður og klækjóttur. Á
báða myndi guð “líta eins og óþæg
börn,” en finna þó talsverðar artir
innan um hjá Styr. Rannveig I.
myndi rekja allar orsakirnar að
breytni hans, þangað til maður
“ætlaði að drukna í öllum þessum
mörgu orsaka-öldum.” og þykja
siðan yndislegt að fyrirgefa honum
allar yfirsjónir hans á þeim grand-
velli. Og Rannveig II. myndi búast
við að hitta hann á einhverjum
góðum stað á ströndinni hinum
megin.
Einar . Kvaran, sem hefir skap-
að þær nöfnurnar og gert þær að
boðberam hugsjóna sinna, hefir
líka dæmt Víga-Styr, en nokkuð
með öðrum hætti. Eftir að hann
hefir rakið það, sem miður fór í
háttum og fari Styrs, kveður hann
svo að orði: “ÞesSutn óbótamanni
virðist enginn staður hafa hæft t
þessum heimi annar en gálginn og
enginn staður í öðrum hchni annar
cn citthvert helvíti.” /Vörður, 1.
tbl. 1927).
Eg hefi átt á ýmsu von af E. H.
Kv. Eg hef haldið því fram, að
kærleiksboðskapur hans væri reist-
ur á foksandi ábyrgðarleysis og
leikhyggjú, svo að sá grannur
hlyti að bregðast, ef nokkuð reyndi
á. En jafnvel mér kom svona gagn-
gerð kollstevpa nokkuð á óvart. E.
H. Kv. hefir hvað eftir annað gert
yfirlýsingar um ranglæti og skað-
semi refsinga. Nú gælir hann við
gálgann sjálfan. Flestum nútiðar-
mönnum hrýs hugur við að trúa á
helvíti. E. H. Kv. virðist nú helzt
trúa á þau fleiri en færri. Eða er
levfilegt að hugsa svona um Styr,
at því að hann er löngu látinn?
haga ekki árnaðarbænir vorar að
letta syndurunum baráttuna hinum
megin? Voru það ekki illar hugs-
anir, sem Móri sagði, að hefði
magnað gegn sér sandbyl haturs
og forsmánar?” Eða er það svo að
þarna hafi fokið burtu sandurinn
á bletti og skíni í hart grjótið, hinn
“heiðna eðlisgrunn,” sem E. H. Kv.
er svo illa við að láta nefna?
III.
Dómurinn um Víga-Styr mvnd-
ar eins konar vegamót í deilu okk-
ar E. H. Kv. Það er því ekki á-
stæðulaust að rifja upp helztu á-
fangana, þvi heldur sem honum
virðist ekkert áhugamál að láta að-
alatriðin koma skýrt fram.
í greininni “Undir straumhvörf”
n‘.i eg á, að fyrirgefningar-boð-
skapurinn væri rauði þráðurinn í
síðustu bókum E. H. Kv. En fyr-
irgefningin væri með mörgu móti.
Því skifti mestu máli, á hverri und-
irstöðu þessi boðskapur væri reist-
ur. Eg sýndi síðan fram á, að
grandvöllurinn hjá E. H. Kv. væri
ábyrgðarleysi og siðferðislegt kæru-
leysi. Því yrði niðurstaðan ekki
nema litil fyrirgefning litil'a synda,
sem brygðist, ef á reyndi, en gæfi
hins vegar allri linku undir fótinn
og yrði skálkaskjól hinna Verstu
manna. í þjóðfélag vort væri nú
miklu fremur þörf á meiri festu og
alvöru en aukinni tillátssemi.
E. H. Kv. svaraði í grein, er
hann nefndi “Kristur eða Þór”.
Hann hélt þvi þar fram. að kær-
leiks-hugsjónir kristninnar væri
það sama og hann hefði haldið
fram. Kristur varaði við hörðu
dómunum og legði “ægilega á-
herzlu” á fyriregfninguna. Þessum
kenningum kvaðst hann ekki hafa
hafnað. Ef eg réðist á sig, réðist
eg á kristnina /Krist/.
í greininni “Heilindi” bar eg ekki
brigður á, að siðferðishugsjónir
kristninnar væru fagrar og háleitar,
en i reyndinni hefði Vesturlanda-
þjóðunum orðið svo erfitt að sýna
óvinum sínum réttlæti, hvað þá kær-
leika, að auðsjáanlega væri eins
holt að láta minna og lifa betur.
Jafnvel E. H. Kv. tækist ekki í
deilugrein, sem rituð væri i skjóli
kristninnar, að sýna andstæðingi
sinum sanngirni. Gegn þessum ó-
heilindum þyrftum vér framar öliu
að vega, tengja santan skoðanir og
breytni, jafnvel þó að til þess þyrfti
að vinna að lækka hugsjónirnar.
E. H. Kv. finst það í greininni
/‘Öfl og ábyrgð” skemtileg tillaga
' að vér eigum “að losna við fegurstu
hugsjónirnar, sem vér höfum eign-
ast á siðferðislega sviðinu,” og
finnur það helzt til skýringar þess-
ari firru, að mér hafi þótt hann alt
of harðleikinn við mig*J. En ann-
ars fer mikið af grein hans einmitt
i að draga úr þessum hugsjónum.
Hann lætur þær smám saman af
hendi, svo að lítið ber á, eins og
munir eru seldir í kyrrþey úr þrota-
búi.
*) E. H. Kv. byrjar grein sína
með því að rahgsnúa orðum mín-
um. Eg hafði í “Heilindum” hent
gaman að ósanngirni hans og reiði-
hug. Og það er dálítið annað! En
slíkir smámunir era fyrirgefanleg-
ir manni, sem kominn er á raups-
aldur. Mér hefði yfirleitt ekki dott-
ið í hug að víkja að hinni persónu-
legu ádeilu E. H. Kv., ef hann færi
þar ekki í einu atriði helzti gálaus-
lega með sannleikann. Hann lýsir
þar sem sé “tilhæfulaus ósannindi,”
að hann hafi “átt í því nokkurn þátt
beinan né óbeinan, að minst hafi
verið á það í útlendum blöðum,” að
með sér hafi verið mælt til bók-
mentaverðlauna Nóbels. Eg skal
segja á hverju ummæli mín voru
reist. Haustið 1924 kom í Politiken
lofgrein um Georg Brandes. Fyrir
ofan stóð í ritstjórafyrirsögn, að
hún væri eftir íslenzka rithöfundinn
E. H. Kv., sem stungið hefði verið
upp á til Nóbelsverðlauna. Mér
dettur ekki í hug að halda, að sú
athugasemd hafi verið sett gegn
vilja höfundar. Seint á sama ári
kom í Ekstrabladet viðtal við E. H.
Kv. Þar segir hann frá því, að stung
ið hafi verið upp á sér, blaðámað-
urinn spyr, til hvers hann ætli að
nota alla þessa peninga o. s. frv.
Eg hef þessi blöð nú ekki handbær,
en ef E. H. Kv. vill andmæla þessu,
skal eg fúslega birta kafla úr grein-
unum, sem að ýmsu leyti voru ekki
óskemtilegar. Og nú skora eg á
hann að tilfæra dæmi þess, að aðrir
höundar, sem eins hefur staðið á
fyrir, hafi haldið slikri uppástungu
á lofti á sama hátt. E. H. Kv. hefir
nú játað, að hann hafi aldrei haft
trú á því, að hann hlyti verðlaunin.
Flann er meiri maður fyrir að játa
það. En honum hefði farið enn bet-
ur að vera ekki að segja rangt frá
þessu aukaatriði.—Þegar E. H Kv.
síðan setur upp vandlætingarsvip
og segist neyðast til að bera þarna
sannleikanum vitni, til þess að
frelsa tímarit landsins frá sömu
spillingunni og blöðin sé fallin í,—
þá væri þetta gott, ef það ætti að
vera fyndið gaman. Og líklega hef-
ur hann svo rnikinn smekk fyrir
því, sem skoplegt er, að hann brosi
að þessu í kampinn sjálfur. En held-
ur E. H. Kv., að hann eigi nokkurn
svo auðtrúa lesanda, að hann taki
þetta i alvöru? Eg hef aldrei háð
neina deilu fyr en þessa. E. H. Kv.
á að baki sér blaðamenskuferil, er
flestum fullorðnum mönnum er í
fersku minni. Það er óhætt að full-
yrða, að hann hafi með deiluaðferð
sinni átt drjúgan þátt í spillingu
íslenzkrar blaðamensku. Honum
kynni á þeim vettvangi að fara
sæmilega hlutverk hins iðrandi ræn-
ingja. Hitt er honum langsamlega
ofviða að taka að sér hlutverk
frelsarans.
I Hann byrjar á þvi að segja, að
; fyrirgefningarskyldan eigi hvorki
að gera oss að flónum né ræflum.
Þetta er eins og talað út úr mínu
hjarta. Með því er reynt að setja
hugsjón fyrirgefningarinnar skyn-
samleg takmörk, miðuð við ófull-
komna menn, svo að heldur sé von
til, að þeir geti lifað eftir henni, En
það á ekkert skylt við hina “ægilegu
áherslu,” sem E. H. Kv. hafði áð-
ur talað um, að Kristur hafi lagt á
fyrirgefninguna. Þegar eg hafði
sagt frá réttlætiskröfu Confucíuss,
vísaði E. H. Kv. henni frá með
fullri fyrirlitningu. “Vér mennirn-
ir teygjum réttlætishugmyndina
mikið meira en hrátt skinn. . . Það
er undur lítil leiðbeining fyrir oss
að vísa oss á réttlætið eitt út af
fyrir sig” /Morgunn VII. 79). En
ætli það sé ekki líka dálítið teygj-
anlegt, hvað er að vera flón eða
ræfill? Eg efast ekki um að Víga-
Styr hefði fundist hann vera
hvortveggja, ef hann hefði farið
að þvrma óvinum sínum eða bæta
víg þeirra að þarflausu.
I síðasta kafla þessarar ritgjörð-
ar gerir E. H. Kv. eina persónuna
í Fornum ástum, Álf frá Vindhæli,
að umtalsefni. Dómurinn um hann
er eins og undirbúningur að dóm-
inum um Víga-Styr.
Fyrst koma forsendurnar. Auð-
vitað er ekki bent á neitt Álfi til
málsbóta. Efnið í Hel er rakið með
skilningi og smekk Imbu vatnskerl-
ingar: ÁKur hefir “velt sér úr ein-
um kvenfaðminum í annan” og
“helt úr sér ókjörum af fimbul-
fambi slæpingsins.” Samkvæmt
þessu er dómur sá, sem eg hugsa
mér, að vfir hann gangi í öðruum
heimi, óhæfilega vægur.
Eg efast ekki um, að ef Álfur
hefði verið persóna f sögu eftir
E. H. Kv., hefði skáldið skilið, að
alt lif hans var þroskaleit, þótt á
refilstigum væri, og guð var sjálf-
ur í þeirri leit. Og hann hefði skilið
við Álf, líkt og Eyvind, sem “of-
prlítinn, elskulegan vængjaðan guð,
sem gekk illa að rata í skýjunum.”
^lfur geldur höfundarins. Hann
kemur undir lögmálið, en ekki náð-
ina. Misgjörðir feðranna koma
niður á börnunum.
Þegar eg les nú Hel yfir, þykir
mér vænt um, hve margt er öðru
vísi sagt en eg myndi nú vilja. Eg
tek það sem merki þess, að eg hafi
ekki staðið í stað. En skoðanir mín-
ar á lífinu, eins og þær koma þar
fram í köflunum “Dagur dómsins”
og “Gras,” eru í engu breyttar. Eg
hefi ekki dregið fjöður yfir bresti
Álfs né leynt skipbroti hans í líf-
inu. Það er að vísu satt, að hann
lendir hvorki í eldi né brennisteini.
En frá sálarfræðislegu sjónarmiði
geldur tilveran honum auga fyrir
auga og tönn fyrir tönn. Þroski
hans, sem hann hefir þóstj vera að
leita, er stöðvaður. Hahn glatar
minninu, samhenginu i sálarlifi
sínu. Hann hefir haft aðra menn að
leikfangi. Nú verður hann sjálfur
leikfang stúíkunnar, sem hann yfir-
gaf, en gat ekki gleymt honum. En
hann fær uppfylta instu þrá sína:
að lifa í andartakinu. Eg er tiauða-
ókunnugur hinum megin grafarinn-
ar. Mér væri vel sæmandi að þiggja
um það efni fræðslu þeirra, sem
ibetur vita. Eg get vel fallist á að
tilveran sé miklu harðleiknari en
þetta. En eg hafði varla búist við,
að E. H. Kv. yrði til þess að halda
því að ntér.
E. H. Kv. hefur marg-endurfek-
ið það í síðuStu greinum sínum í
Iðunni, Morgni og Verði, að hann
hefði litla trú á gagnsemi refsinga.
Hann hælist ufn yfir þvi, að hegn-
ingarlögum vorum sé slælega fram
fylgt. En þegar hann fer að dæma
íslénzka þjóðveldið og styðst við
Víga-Styrs sögu, kemst hann að
þeirri niðurstöðu, að sjálft bana-
mein þess hafi verið skorturinn á
framkvæmdarvaldi. Það er rnikið
til í þessu. Ekki skorti lögin. Þau
voru bæði mörg og ströng. En þeim
var ekki framfylgt. Hvað átti nú
framkvæmdarvaldið að gera við
Styr. ef það hefði verið til ? Hengja
hann, segir E. H. Kv. Allir munu
sammála um, að hafi þurft að
hegna honum, þó að minna mætti
gagn gera. En hvers vegna á að
finna fornöldinni það til foráttu,
sem nútimanum er talið til ágætis?
Eg er viss um, að einstöku menn,
sem í eðli sínu era meiri glæpa-
menn en Víga-Styrr, fremja hér
hvert ódæðið eftir annað, án þess
að lögum sé komið yfir þá. En þeir
vega ekki menn, mvndi mega svara.
Jafnvel það munu nú ýmsir telja
vafasamt, sem lesið hafa hina rök-
samlegu greinargerð Sigurðar
Þórðarsonar um Guðjónsmálið og
rannsókn þess. Hún er áreiðanlega
betur til þess fallin að vekja vand-
læting heilbrigðra manna en frá-
sagan um vígaferli Styrs Þorgríms-
sonar á 10. öld.
Eftif að E. H. Kv. í aðra rönd-
ina hefir sýnt mér svo mikla tilláts-
semi í greinum sinum, er það ekki
nema sanngjarnt, að eg geri það
f\TÍr hapn að minnast enn á það
deiluefnt, sem honum er gjarnast
að f jölyrða um: einhyggju og tví- '
hyggju. Hann veit það vel, að þar
muni jafnan orka tvimælis um nið-
urstöðuna. Þessar tvær skýringar-
tilgátur hafa lengi barist og eru lík-
legar til þess að gera það meðan
menn hugsa. E. H. Kv. hneykslast
á því, að eg skuli í gömlu broti
hafa kveðið svo að orði, að yfir
andstæðunum hlyti að vera eitthvert
afl, sem sæi um, að barátta þeirra
varaði eilíflega. Eg held nú, að
þetta sé sæmileg tvíhyggja, en þó að
eg i þessu atriði og öðrum, sem
hníga að hinum hinztu rökum,
verði að láta mér getgátur og
spurningar nægja, skammast eg
mín ekki fyrir. Sjón mín nær til
andstæðnanna í mannlegri sál og
því tilverubroti, sem eg þekki.
Hún er mér þar sögu ríkari. En
spurningarnar einar ná til þess,
sem er fyrir handan eða ofan þess-
ar andstæður. Aðalatriði þessa máls
hlýtur jafnan að verða það, sem
eg hef áður gert grein fyrir: að í
breytni sinni og dómum um lífið í
kringum sig hljóta allir að vera tví-
hyggjumenn, ef þeim vilja ekki
lenda i siðferðislegum ógöngum.
E. H. Kv. tilfærir í einni grein
sinni ágætan ræðukafla eftir séra
Harald Níelsson. Þar standa m. a.
þessi eftirtektaverðu orð: “Menn-
irnir þekkja ekkert það afl, sem
ekki sé unt að snúa til tjóns og
skaðsemda. Blessun má snúa i bölv-
un.” Má í þvi sambandi minna á
skoðun dr. Helga Péturss um lif-
stefnu og helstefnu. öflum, sem í
sjálfu sér era hvorki ill né góð, má
snúa í tvær gagnstæðar áttir. En
hvað togar þau í ógæfuáttina? Er
nokkuð lakara að gera ráð fyrir
tveim rikjum, sem togast á, heldur
en einu, sem er sjálfu sér sundur-
þykt? E. B. Kv. reynir að gera
tvihyggjuna hlægilega með því að
semja sögu af villimannahöfðingja,
sem taldi 20 djöfla i prentvél eins
af stórblöðunum ensku. Karlinn
hefir verið rammskygn, miklu
skygnari en E. H. Kv., sem heldur,
að prentvélin hafi verið “að vinna
mikið verk i þágu mannsandans.”
Prentlistin er vafalaust eitt af
rriestu verðmætum mannkynsins;
misbeiting hennar, ekki sizt eins
og hún kemur fram i stórblöðun-
um, eitt átakanlegasta dæmi þess,
hvernig blessun mú snúa í bölvun.
Andinn nær efninu í þjónustu sína.
En áður en varir er hann sjálfur
orðinn þræll og fangi þjónsins.
Ef til vill hefir verið óþarft að
drepa á sum atriðin hér að fram-
an. Þeir menn, sem á annað borð
hafa skýrleik til þess að átta sig
á veilunum i skoðunum E. H. Kv.,
hafa þegar gert það. Eg veit sjálf-
ur ósköp vel, að honum er ekki al-
vara með dóminn um Viga-Styr,
fremur en ýmislegt annað, sem
hann hefir gripið til í þessari deilu.
En ef menn hneykslast á, að vissir
menn era í aðsendri Bjarmagrein
kallaðir vikapiltar djöfulsins, þá
getur þeim varla þótt postula fyr-
irgefningarinnar fara það vel að
hengja mann á gálga og hrapa hon-
um svo til helvítis. Slíkur leiðtogi
er meir i ætt við veðurvita en átta-
vita.
Deila þessi mun nú niður falla frá
minni hendi. Um ýmis þeirra efna,
sem eg hef drepið þar lauslega á,
vona eg að vísu að fjalla betur,
smátt og smátt. En um E. H. Kv.
og verk hans hefi eg sagt nóg í
bráðina. Samt langar mig til þess
að hnýta hér aftan við dálítilli játn-
ingu, áður en eg lýk máli mínu.
Eg byrjaði að vísu grein mína
“Undir straumhvörf” með því að
benda á nokkra megingalla á sið-
ustu skáldsögum E. H. Kv., en
samt býst eg við, að mörgum hafi
virst sem við deildum eingöngu um
lífsskoðanir og siðfræði. En þó að
mér detti ekki i hug, að bókmentir
og siðfræði verði nokkurn tíma að-
skilin, þá vil eg játa að mér mun
jafnan verða tamara að lita á sið-
fræðina frá bókmentanna sjónar-
miði en dæma bókmentirnar eftir
siðfræðinni. Ef E. H. Kv. hefði
verið betri listamaður, hefði eg
sjálfsagt gleymt öllu öðru. Mér
varð óhollusta lífsskoðunar hans
fyrst ljós, þegar eg sá áhrif hennar
á list hans.
Mér hefir virzt E. H. Kv. glata
því smám saman meir og meir, sem
hverju skáldi er nauðsynlegast: að
geta horfst beint í augu við lífið og
örðugleika þess. Það er eins og efn-
ishyggja og andahyggja hafi tekið
höndum saman til þess að má út
fyrir honum hvern hreinan drátt i
svip örlaganna. En eins og geta má
nærri um jafnreyndan mann, ber
hann þessa bjartsýni ekki fram með
einfeldni æskumannsins. Hann beit-
ir fyrir hana rökfærslu, sem er of
ísmeygileg til þess að vera sannfær-
andi.
E. H. Kv. er meinilla við róman-
tikina.. Og j>að er von. Það verður
ný rómantik, sem sópar burt lífs-
stefnu hans. Svo hefir jiað jafnan
farið. Þegar bókmentirnar hafa
verið farnar að gera sálarlifið að
skuggalausri flatneskju 'borgrara-
legra makinda, hafa undirdjúpin
opnast og stormurinn rifð þokuna
af fjöllunum. Rómantikin á brýnt
erindi í nútíðarlífið, ekki einungis
bókmentirnar, heldur búnað og'
iðnað, visindi og stjórnmál, trú og
siðferði. Það mun sönnu nær, að
mannkyninu hafi á siðari tímum
farið fram í öllu, nema manngildi,
þvi sem eitt er nauðsynlegt. Nú
liggur framsóknin ekki í áttina til
aukinna þæginda, sem fást við
meiri tækni og tillátssemi, heldur
nýrrar menningar, sem gerir lífið
heilla—og erfiðara.
Framtiðin ein getur séð, hvernig
úr þessu rætist. Framtíðin ein gétur
með fullu réttlæti skorið úr ágrein-
ingi okkár E. H. Kv. Hún mun
þurka út það, sem eg kann að hafa
ofsagt. En einkum mun hún bæta
úr því sem eg hef orðiS að láta
vansagt. Engar skýringar né rök-
senidir, ekkert nema eðlissmekkur
hvers einstaklings, nær fullum tök-
um á þeim einkennum manna og
mannaverka, sem bezt skýra frá
]>eirra insta eðli, af þvi að ómögu-
legt er að falsa þau. Knútur Ham-
sun segir á einum stað i Mysterier:
“Eg met ekki Vnann efjir þeirri
hreyfingu, sem af honum stendur,
eg met hann eftir sjálfum mér, eft-
ir bragðinu, sem eg fæ af honum i
munninn.” Margt getur truflað
þetta mat hjá samtíðarmönnum. En
framtíðin lætur aldrei blekkjast í
því efni. Hún finnur á bragðinu
einu, hvað ritað er af heilum huga.
Og einlægnin er þaö auðkenni, sem
eitt er sameiginlegt öllum ]>eim
verkum, eftir burgeisa jafnt og ber-
synduga, sem langs lífs hefur orð-
ið auðið i bókmentum heimsins.
Sigurður Nordal
—Vaka, 1, 2 h.
Breyttir lifnaðarhættir.
Fyrirlestur Jónasar Kristjánsonar
í Nýja Bíó sunnudaginn 10. apríl.
Hvert S2?ti var skipað i Nýja Bíó
á sunnudaginn var, til að hlusta á
Jónas Kristjánsson, lækni, tala um
breytingar á lifnaÖarháttum manna,
á landi hér.
Því miður hefir hann eigi skrif-
að niður efni sitt og mátað, eftir
tíma þeim, sem hann hafði til um-
ráða, er var tæp klukkustund. Varð
hann því að sleppa ýmsu, er hann
vildi sagt hafa um þetta efni, og
varð fyrirlesturinn eigi eins áheyri-
legur eins og efnið, og áhugi
mannsins og þekking gaf tilefni til.
Aðsóknin að fyrirlestri þessum
er gleðilegur vottur þess, hve áhugi
manna fyrir heilsuvarðveizlu er
orðinn almennur.
En betur má ef duga skal. Marg-
ir, altof margir, láta enn sitja við
orðin tóm, hlusta á góð , ráfc og
bendingar, án þess að fara eftir
þeim.
I upphafi mintist J. Kr. á mis-
muninn á lifsviðurværi þjóðarinn-
ar alment, eins og það var fyrir 40
—50 árum, og eins og það er nú.
Fyr á tímum var það skorturinn,
sem setti hömlur á heilsuþrif
manna, en nú er það oft ofnautn
í mat og drykk, sem verst fara með
menn.
Margir þeir, sem nú eru rosknir
minnast þess, frá æskuárum. að
þeir fengu of lítinn svefn, of lít-
inn mat, og á þá var lögð of mikil
vinna.
En nú er það svo, að margir
spilla heilsu sinni vegna þess, að
þeir hafa of litla líkamlega áreynslu
of mikið hóglífi, of mikla nautn
matar og drykkjar
Hlutverk manna í framtíðinni er
að finna meðalhófið, læra að mat-
búa og matasP við heilsunnar og lík-
amans hæfi.
• Víst er um, að mikil era afbrot
manna á þeim efnum nú.
Tiskan og útl. eftirhermurnar villa
mönnum sýn, á þessum efnum, sem
mörgum öðrum.
Þegar menn hafa glatað heils-
unni, kosta þeir þeir kapps um, að
fá hana aftur, >en gæta þess síður,
að varðveita hana meðan hún er.
Allur fjöldi þeirra manna, sem
leita sér læknishjálpar. hafa fengið
siúkdóm sinn vegna þess. að þeir
lifa ekki heilsusamlegu lífi. Taldi
ræðumaður, að alt að níu tíundu
alls krankleika. kæmi þannig af
þekkingarskorti.
Rotnunin er óvinur alls Ufs.
Rotnunin , líkamanum, er stafar af
óhollri fæðu og óhollu liferni, veld-
ur flestum sjúkdómum. Rotnunin
tekur við likamanum eftir dauðann
Finna má það af saur manna
hvernig innvortis heilsan er. Sé af
honum rotnunarlykt, þá eru þar
rotnunargerlar, og hefir líkaminn
við þessa fjendur að stríða
Maðurinn er alæta. étur jafnt úr
jurta og dýraríkinu.—Frændur
vorir og forfeður, aparnir eru
jurtaætur. Sennilega hafa menn af
hungri neyðst til að leggja sér hræ
til muntis, dauð dýr. Þetta getur
blessast, og það hefir blessast fvr-
ir okkur íslendingum, að lifa að
miklu leyti á kjöti.
En við höfum í fæðunni gott
imeðal gegn rotnuninni frá kjötát-
inu—f jallagrösin. Nú eru þau
horfin úr sögunni. En erlendar
þjóðir hafa lært að matbúa sér
cA
'lfeputation-
DREWRYS
STANDARD
LAGER
Eftir meira en 50 ára stöðugan til-
búning á Standard Lager höldum
vér enn hróðri vorum sem snjallir
ölbruggarar í fyrstu röð.
SaSí^jThe DBEWRYS Limited
Established 1877
Winnipeg, Phono 57 221
: Ítandardlaf1
kornhrat sér til heilsubóta. í því eru
lík efni og f jallagrösum. Þau minka
rotnunina i meltingarfærunum.
Við Islendingar höfðum líka
súra skyrið. Það verkar á sömu
leið.
Gagnið af þessari fæðu í fvrri
daga sést best á því, hvaða áhrif
það hafði á þjóðina, er matarhæfið
breyttist, þegar súra skyrið og
fjallagrösin hurfu.
Þá tók tæringin þjóðina heljar-
tökum. Tæringin hefir verið til hér
í margar aldir. En hún ruddi sér
ekki til rúms, þrátt fyrir afleit
húsakynni, .. harðrétti og skort.
Ragnlíeiður Brynjólfsdóttir biskups
í Skálholti dó úr tæringu.
Auk þess sem líkaminn þarf á-
kveðið magn, eggjalivítu, fitu og
kolvetni i fæðunni og vissan fjölda
hitaeininga, þarf líkaminn einnig
“fjörefni” /vitaminj. Fæðan þarf
að vera lifandi, í henni þarf að
vera “máttur sólar". Sé fæðan
snauð af fjörefnum, geta bein á-
hrif á sólargeisla bætt úr því að
nokkru leyti.
Sé f jörefni fæðunnar eydd,
mjólkin t. d. soðin handa börnun-
um, þá kemur rotnun til sögunnar,
roþiunareitrið sest að í likamanum.
Sé fæðan “lifandi”, gengur hún
greiðlega frá líkamanum. Eðlilegt
er að hafa 2—3 máltíðar i innýflun-
um. Þá er likamleg og andleg liðan
manna góð, húðin mjúk og fin,
andardráturin ekki rammur, lystin
góð, svefninn vær, hugurinn sí-
starfandi og hreinn, þrekið óbil-
andi, líkaminn hervæddur gegn öll-
um sjúkdómum.
En svo kemur tískan—og treður
í menn illum mat og allsonar ó-
hollustu.
Menn eru úttroðnir af mat, með
leyfar af 10—40 maltiðum 1 einu.
—Þarmvöðvum er ofboðið.—Kyr-
staða kemst á þær hrevfingar. Af
því stafar treg blóðrás. En af henni
leiðir, að mönnum hættir við bólgu
og sárum, ristilbólgu /af henni
stafar botnlangabólga), magasár,
einum höfuðóvininum krabbamein-
inu, sem alstaðar kemur í kjölfar
tískumenningar.
Hrevfingarlevsi. skortur á lík-
amsájreynslu sljófgar4 innvortis-
hreyfingar, og örfar rotnunina. En
af rotnun i þörmum stafar hin svo-
nefnda inneitrun í blóðinu, sem
veiklar hjarta og örfar æðakölkun.
Með inneitran fylgir ill líðan, óvær
svefn og nienn verða ver færir til
allra andlegra starfa. x
Þegar þessháttar drungi inneitr-
unar steypist yfir menn, leita þeir
að öðrum leitrum til deyfingar kaffi
tóbaki, víni, sem gerir ekkert nema
deyfa tilfinninguna fyrir eitrun
þeirri sem fyrir er.
Ræðumaður fór nokkratn orðum
um ýmsar fæðutegundir og eitur-
nautnir.
Hveiti vildi hann að flyttist hing-
að ómalað, svo við mistum ekki af
hinu hblla, fjörefnamikla hveiti-
hrati.
Sykurneyslu vill hann minka,
því þó sykurinn sé næringarmikill,
er hann líkamanum óhentugur, því
hann er að mestu leyti reyrsvkur,
gersneyddur fjörefnum, lífrænum
söltum o. Tikaminn þarf að breyta
honum í þrúusykur, til þess að
hann komi að notum. Líffæri, sem
að því vinna, geta ofreynst við
mikið sykurát. Af því stafar’syk-
ursýki.
Grænmetisræktun og grænmetis-
át, þarf að leggja mikla áherslu á.
Grænmeti ósoðið er “lifandi fæði.”
Kökur og sætindaát kevrir úr
hófi og er öllum, einkum börnum
stórskaðlegt. Bömin þurfa járn og
kalk í lífrænum samböndum, ósoð-
ið grænmeti er á við sjálft sólar-
ljósið. En sé það ekki fvrir hendi,
þá er að taka lýsið. Fullorðnum
mönnum kirtlaveikum, hefir J. Kr.
gefið hálf-pela af lýsi á dag og
revnst vel. Kirtilbólgan eyðist sem
mjöll fyrir sól.
Viðvíkjandi vínnautn gat ræðu-
maður þess, að hann væri vinhat-
ari, en teldi það jafnframt heimskra
manna álit að halda að víni yrði út-
rýmt með hegningum. Menn sporn-
uðu gegn vínnautn með því að
kenna mönnum um hin óhollu á-
hrif.
Að endingu gat hann þess, að
enginn sem glatað hefði heilsu sinni
handsamaði hana aftur i eiturskáp-
um lyfsalanna, heilsuna fengju
menn því aðeins, og varðveittu
hana því aðeins, að þeir lifðu
heilsusamlegu lífi, teyguðu úr lífs-
lindum móður vorrar náttúru.
—Mbl.
Karlinn á Hvammstanga.
Fregnin um yngingu karlsins á
Hvammstanga og málsóknin gegn
lækninum, hefir borist til útlanda
og segir þýzkt blað þannig frá:
Bæjarstjórnin í einni íslenzku
borginni hefir höfðað skaðabóta-
mál gegn lækni bæjarins vegna
þess, að hann yngdi upp 80 ára
karl, gamlan sveitarlim á fá-
tækrahæli borgarinnar. Segir
bæjarstjórnin að læknirinn hafi,
á saknæman hátt, lengt líf karls-
ins um mörg ár, og bakað þannig
bænum mikinn kostnað. Krefst
því bæjarstjórnin 3000 kr. skaða-
bóta á ári meðan karlinn lifir. —
Hjá íslenzkum visindamönnum
hefir málið vakið miklar skelf-
ingar og áhyygjur. Eftir er að
vita, hvort hér er ekki að ræða um
gróðabragð hjá yngingarlæknin-
um, og að hann veki þannig eftir-
tekt á sér og lækningum sínum, á
þennan ameríska hátt. (Mbl.)
DÁN ARFREGN.
Miðvikudaginn 27. apríl síðast-
liðinn lézt að heimili tengdason-
ar 0g dóttur, Mr. og Mrs. Brovvn
í Selkirk, Man., Sigurgeir Stef-
ánsson, trésmiður. Hann fluttist
vestur um haf 1882, ásamt konu
sinni, Sesselju Friðfinnsdóttur
Od. 1920) frá Leifsstöðum i Kaup-
angssveit í Eyjafirði. Áttu þau
um allmðrg ár heimili í Winnipeg
og síðan í Selkirk. Sigurgeir var
maður greindur í betra lagi, las
mikið og var fróður um margt;
stór maður og karlmannlegur,
hversdagslega dulur í skapi og
lét litið á sér bera, en lundfesta
og drengskapur voru ríkir þættir
j í eðlisfari hans. Hann vantaði
þrjá mánuði upp á 77. árið, er
hann lézt.