Lögberg - 24.05.1928, Page 1

41. ARGANGUR |
WINNIPEG, MAN., FIMTUDAGINN 24, MAÍ 1928
NÚMER 21
Helztu heims-fréttir
Canada.
Fyrsta skýrsla um uppskeru-
horfur í Manitoba, Saskatchewan
og Alberta, er nýkomin út. Bænd-
ur höfðu að mestu leyti lokið við
að sá hveiti fyrir 10. maí, sáningu
lokið nú einum tíu dögum fyr en
í fyrra. Sáð hefir verið í fleiri
ekrur í þetta sinn heldur en á
nokkru ári síðan 1921. V»ður
hefir yfirleitt verið mjög hentugt
um sáðtímann, þurviðri og landið
ekki of blautt. Það er óhætt að
segja, að enn sem komið er, lítur
út fyrir að uppskera muni verða
mikil í haust í Vestur43anada.
• • «.•
Lord Willingdon, landstjóri í
Canada, og frú hans, hafa verið að
ferðast um Vestur^Canada að
undanförnu. Heimsóttu þau Nin-
ette heilsuhælið í vikunni sem
leið og ýmsa fleiri staði í Mani-
toba.
* * *
Verkfall all-mikið hefir að und-
anförnu staðið yfir í Toronto'
Þeir sem þátt taka í því eru um
sjö hundruð menn, sem vinna við
járnsteypu og annað þess konar.
Er það bæði viðurkenning á fé-
lagsskap þeirra og einnig hærra
kaup, sem þeir krefjast, en vinnu-
veitendur vilja ekki samþykkja.
Var haldið um tíma, að þetta
mundi kannske verða æði alvar-
legt verkfall, og breiðast víðar út,
en ekki hefir orðið af því, enn
sem komið er, og þykir nú líklegt,
að svo muni ekki verða.
* * *
Rt. Hon. Mackenzie King hefir
verið beðinn að koma til Brandon
og vera viðstaddur þegar sýningin
verður opnuð þar 2. júlí, en ekki
getur hann orðið við þeim tilmæl-
um vegna annara starfa, sem
hann verður að sinna. Hann get-
ur heldur ekki sótt Norðmanna-
hátíðina í Winnipeg, sem haldin
verður í júlímánuði.
* * Jk
Verksmiðja, til að búa til púð-
ur og annað sprengiefni, stepdur
til að sett verði á stofn í grend
við Winnipeg nú bráðlega og er
gert ráð fyrir að hún kosti eina
miljón doll. Félagið, sem ætlar
að ráðast í þetta fyrirtæki, heitir
Canadian Industries Limited, og
hefir aðalstöðvar í Montreal. Er
þetta gert aðallega vegna hins
mikla náma-iðnaðar, sem nú er
hafinn í Manitoba fylki. Ráðs-
maður félagsins segir, iað þessi
nýja verksmiðja taki til starfa
innan tveggja ára.
* * *
Enn er málið um virkjun Sjö-
systr^ fossanna óútkljáð. Sam-
bands þingmennirnir frá Manito-
ba hafa haldið hvern fundinn eft-
ir annan í Ottawa til að ræða þetta
mál, hvort Winnipeg Electric fé-
lagið eigi að fá leyfi til að virkja
þessa fossa eða ekki nú þegar,
eða það skuli óveitt fyrst um sinn,
ef ske kynni að Manitobafylki
eða Winnipegbær síðar sæktu um
leyfi til að virkja fossana. Þing-
mennirnir urðu ekki á eitt sáttir
um það, hvað leggja skyldi til í
þessu máli. Fjórtán þeirra voru
á síðasta fundinum, sem þeir héldu
um iþetta mál, og voru fimm
þeirra á þeirri skoðun, að Hon.
Charles Stewart ætti að veita fé-
laginu þetta leyfi, þar sem ekki
væri um það sótt af fylkinu eða
bænum. Níu þingmenn voru hins
vegar á því máli, að réttast væri
að veita ekki þetta umrædda leyfi
fyr en eftir næ ta fylkisþing, svo
því gæfist kostur á að láta vilja
sinn í ljós og eins vildu þeir gefa
Winnipegbúum kost á að greiða
atkvæði um málið, ef þeir vildu.
En ef hvorki Manitoba fylki eða
Winnipegbær sæktu um leyfi til
að- virkja fossana, þá vildu þing-
mennirnir, að félagið fengi leyfi
til þess. Er þetta aðal efnið i
langri tillögu, í fimm liðum, sem
lögð var fyrir fyrnefndan þing-
mannafund og samþykt með 9 at-
kvæðum gegn 5. Þeir sem at-
kvæði greiddu með tillögunni,
voru: Dr. Bissett, J. S. Woods-
word, J. W. Ward, T. W. Bird, J.
T. Thorson, A. A. Heaps, J. A.
Glen, E. A. McPherson og L. P.
Bancroft. En á móti: Dr. JiH.
Howden, A. L. Beaubien, James
Steedsman, J. L. Brown og Robert
Milne. Hon. Robert Forke, W. J.
Lovie og J. McDiarmid voru ekki
viðstaddir. Stendur því þetta mál
nokkurn veginn við það sama og
verið hefir og þykir jafnvel held-
ur líklegrá nú að félagið fái ekki
leyfið fyrst ur% sinn.
* * *
Ellistyrkslögin í Saskatchewan
gengu í gildi hinn(l. þ. m.
* * *
Hinn 15. þ.m. andaðist að heim-
ili sínu i Winnipeg F. .B Duval
D.D., nálega 81 árs að aldri.
Hann var prestur við Knox kirkj-
una frá 1888 til 1916 og þótti jafn-
an mikill merkis klerkur.
* • *
SJéttueldar hafa verið óvana-
lega tíðir í Manitoba nú í vor,
enda hafa rigningar verið mjög
litlar. Engir hafa þeir þó verið
stórkostlegir eða valdið miklu
tjóni.
* *
Það er sagt að ýmsum af sam-
bandsþingmönnunum þyki launin
sín heldur lítil og vilji gjarnan fá
hærri laun, og séu einmitt nú að
reyna að fá því framgengt. Nú
eru launin $4,000 á ári og tíminn
sem þeir sitja á þingi er vanalega
hér um bil fimm mánuðir af ár-
inu og fá þeir því $800 á mánuði
meðan þingið stendur yfir. Þar
að auki fá þeir ferðakostnað sinn
endurborgaðan og nokkur fleiri
smáhlunnindi. Hvort nokkuð
verður úr þessari launahækkun
eða ekki, er óvíst og kannske
heldur litlar líkur til þess. En
þó munu fáir eða engir verka-
menn standa eins vel að vígi að
fá hækkuð launin sín, eins og
þingmennirnir og jafnvel styttan
vinnutímann líka, en það tvent
fer oftast saman.
Bandaríkin.
Stórkostleg sprenging varð um
síðusjm helgi í kolanámunum við
Mather, Pa., og áætlað, að þar
muni hafa farist um tvö hundruð
manna, eða nálega svo margir.
Slysið vildi til á þeim tíma, þegar
verið var að skifta um menn, þá
sem unnu á daginn og þá sem
unnu á nóttunni, * og urðu þess
vegna miklu fleiri fyrir þessu
slysi, heldur en annars mundi
hafa orðið.
• • *
Smith lögreglumaður í Helena,
Montana, tók nýlega fastan einn
af meðborgurum sínum, sem hann
áleit að eitthvað væri brotlegur
við lögin. Segir ekki af þessum
fanga annað en það, að hann var
svartur að lit og kunni því afar
illa, að vera tekinn fastur, svo
hann rak hníf í Smith en Smith
skaut hann til 'dauðs. Florida
Debro frétti þetta og henni datt
ekki annað í hug, en að negrinn,
sem drepinn var, væri maðurinn
sinn — hann Robert, svo hún lét
jarða hann og kostaði miklu til
þess, eins og gengur, og að því
búnu krafðist hún að fá útborg-
að lífsábyrgðina, sem nam tíu
þúsund dölum. Eftir nokkra daga
símaði Robert Floridu sinni frá
öðrum bæ, þar sem hann þá var
staddur, og sagði henni að hann
væri nú á leiðinni heim. Það datt
alveg ofan yfir aumingja konuna.
“Hvað gengur að þér?” sagði hún,
“ertu ekki dauður?” — “Auðvit-
að er eg ekki dauður, góða mín.
Það lfggur ekki nærri. Eg hefi
verið burtu um tíma, eins og þú
veizt, en nú er eg að koma heim
til þín.” — Floridu leizt ekki á
blikuna. Hún þurfti að borga
mikinn útfararkostnað, en fékk
enga lífsábyrgð. Og svo bættist
það enn við raunir hennar, að
þegar Robert kom heim, þá varð
hann æfur og vondur út af því,
að hinn negrinn hafði verið jarð-
aður í beztu fötunum hans, en
mest af öllu sá hann eftir silki-
skyrtunni sinni, sem þarna hafði
lent á “vitlausum manni.”
♦ * *
Henry Ford hefir verið á Eng-
landi nú um tíma og hafa blöðin
við og við verið að flytja ein-
hverjar fréttir af honum, og þyk-
ir blaðamönnum mikið í það varið
að ná tali af honum og geta haft
eitthvað eftir honum. Það hepn-
ast þó heldur sjaldan, því hann
gefur sig lítið við þeim. Einn
þeirra spurði hann um vinsölu-
bannið í Bandaríkjunum. “Það
er ágætt,” svaraði hann. “Eg
vona það komist á alstaðar í
heiminum. Eg smakka aldrei á-
fengi. Mér fellur það ekki. Bæði
áfengi og tóbak er skaðræði.
Áfengi skemmir heilann og það
gerir tóbak líka. Eg vona, að iðn-»
aðarsamkepnin verði til þess að
neyða heiminn til að koma á al-
gerðu vínsölubanni.”
Viðvíkjandi stríðsfréttum hafði
hann þetta að segja:
“Eg held ekki, að það sé nein
hætta á stríði. Fólkið er orðið of
upplýst og skynsamt til þess, sér-
staklega á Bretlandi og í Banda-
ríkjunum.”
Blaðamanninn langaði til að
heyra eitthvað um “Bill” Thomp-
son borgarstjóra í Chicago! Ford
hló mikið þegar á hann var minst.
‘IBill’’ Thompson er mikill aug-
lýsingamaður. Hann vill helzt að
fólk ímyndi séy, að hann sjálfur
sé öll Bandaríkin. En þar vestra
tekur enginn neitt tillit til hans.”
* * * \
John D. Rockefeller yngri hefir
boðið Col. Robert W. Stewart að
segja af sér sem ráðsmaður Stand-
ard Oil félagsins i Indíana út af
vitnisburði hans í Teapot Dome
málinu, sem öldungadeildin hefir
að undanförnu verið að rannsaka.
* • •
Efti-rlitsmönnum vínbannslag-
anna hefir verið bannað að nota
skotvopn, nema um sjálfsvörn
sé að ræða, eða það að koma í veg
fyrir að glæpaverk séu unnin.
Bretland.
Stjórnin á Bretlandi hefir tjáð
sig samþykka tillögum þeim, er
Kellogg utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna hefir lagt fyrir stór-
þjóðirnar, og eru þess efnis að
koma í veg fyrir að þjóðirnar fari
í stríð hver við aðra, heldur semji
um ágreiningsmál sín, eða láti
gerðardóma gera út um þau. Er
sagt að Mr. Kellogg sé mjög á-
nægður níeð það svar, sem hann
hefir nú rétt nýlega fengið frá
Bretum, þessu viðvíkjandi og geri
sér nú hinar beztu vonir um, að
góður árangur muni verða af
tilraunum sínum í þá átt að var-
anlegur friður megi haldast í
heiminum.
Hvaðanœfa.
Margir kannast við William
Haywood (‘«ig Bill”), þó lítið
hafi heyrst um hann getið síð-
ustu árin. Hann var Bandaríkja-
maður og lét þar mikið til sín taka
um langt skeið í verkamannamál-
um og var einn af leiðtogum I. W.
W. félagsins. Hann átti stundum
í töluverðum hreðunv, og var einu
sinni sakaður um morð, en frí-
kendur. Hann var 1918 dæmdur
til 20 ára fangelsisvistar 1 Chica-
go fyrir afskifti sín af stríðs-
(málunum. En dóminum var ekki
framfylgt þegar í stað og átti
hann að koma fyrir hæstarétt, en
meðan á því stóð strauk “Big
Bill” til Rússlands og hefir ver-
ið þar síðan í góðu gengi hjá kom-
múnistum og verið nokkurs konar
eftirlætisbarn Soviet stjómarinn-
ar. Síðustu árin hefir hann ver-
ið mjög bilaður á heilsu og nú er
hann nýdáinn nálega sextugur að
aldri.
* * * «
Hjón nokkur, sem heima eiga í
Berlíii á Þýzkalandi, eru einkennj-
leg að því leyti, að stærðarmunur
þeirra er óvanalega mikill. Bónd-
inn er 85 ára og er tæp þrjú fet á
hæð, en konan er bara 19 ára og
er yfir sex fet og eftir því þrekin.
Þegar þáu eru einhvers staðar á
gaægi og bóndinn verður þreyttur,
sem auðveldlega getur komið fyr-
ir, þá tekur hún hann bara upp
og heldur á honum. — Þessi hjón
minna á söguna um Örvar-Odd og
tröllskessuna, í Fornaldarsögum
Norðurlanda. Það er sagt, að þau
ætli að ferðast um Canada og
Bandaríkin, þýzku hjónin, áður
en langt um líður.
Handiðnasýningin.
Eins og eg hefi þegar birt í
blöðunum, verður hún haldin í
Royal Alexandra hótelinu, hér í
borginni, í þriðju viku júnímánað-
ar. Heyrt hefi eg sagt, að vinur
minn, Jóhann P. Sólmundsson, sé
eitthvað að amast við þessari sýn-
ingu, en af því eg hefi ekki verið
í bænum, hefi eg ekki séð grein
hans, en eftir mínu bezta vjti er
ekkert varhugavert við þessa sýn-
ingu, heldur^þvert á móti bæði til-
gangur og ráðsmenska í bezta
lagi.
Nöfn þeirra kvenna, sem eru í
íslenzku nefndinni, birti eg hér
með:
Mrs. Thf Borgjörð, 832 Broadway.
Mrs. R. Marteinsson, 493 Lipton,
Mrs. A. C. Johnson, 414 Maryland,
Mrs. B. J. Brandson, 776 Victor,
Mrs. B. B. Jónsson, 774 Victor,
Mrs. G. M. Bjarnason, 309 Simcoe,
Mrs. Alb. Wathne, 700 Banning,
Mrs. F. Johnson, 668 McDermot,
Mrs. H. Davidson, 816 Sargent,
Mrs. R. Kvaran, 796 Bahning, og
Miss Margrét Pétursson, 45 Home
Street.
Enn fremur má geta þess, að
Mrs. G. H. Williams er forstöðu-
kona aðal nefndarinnar, sem um
þetta mál fja’Þ.r, og Miss Kathleen
Peters er skrifari. Hún er á skrif
stofu sinni í Royal Alexandra hó-
telinu á hverjum degi.
Sýningarmunir verða að koma
til Winnipeg 1. til 9. júní. Engum
munum verður móttaka veitt eft-
ir þann tíma.. Þeir sem sertda
muni, verða að borga undir þá til
Winnipeg, en sýningarnefndin
borgar undir þá til baka, ef þeir
eru frá öðrum stöðum en Winni-
peg. Sýningargóz úr borginni
verður að sækjast á staðinn, að
sýningunni lokinni.
iSýningarmuni má senda hverri
sem er af konunum, sem eru í ís-
lenzku nefndinni.
Áfast við sérhvern sýningar-
mun verður að vera nafn og heim-
ilisfang þess, sem sýnir. Þetta er
mjög áríðandi.
í sambandi við hekl og útsaum
er til þess mælst, að hver sem sýn-
ir, sendi ekki nema eitt sýnis-
horn af hverri tegund.
Þeir sem óska að sýningarmun-
ir verði seldir, skulu tiltaka sann-
gjarnt verð.
Aftur skal það tekið fram. að
v^jðlaun verða ekki gefin fyrir
neitt verk nema það sé unnið hér
Vesturfylkjum Canada. Annað
verk má sýna, en taka verður það
fram, að það sé ekki unnið hér.
Nafn og heimilisfang þess, sem
sendir, skal díka skrifa utan á sér-
hvern böggul, sem sendur er.
Menn muni svo eftir því, að
nærri allan heimilisiðnað má
sýna, hvort heldur hann er verk
karla eða kvenna.
Rúnólfur Marteinsson.
Samkepnin.
Fyrsta skýrsla sumarsins á-
hrærandi sáningu, er nú komin út
í Free Press. Með henni hugsa
menn fram til uppskerunnar. Sagt
er í þessari skýrslu, sem kom út í
Free Press síðastliðinn laugar-
dag, að með mesta móti hafi verið
sáð af hveiti á þessu vori, í öllum
sléttufylkjunum, að sáningin hefði
gengið sérstaklega vel og að
jörðin væri í góðu ásigkomulagi.
“Því lyftist brún um ljósa daga,
þá lundin skín á kinnum hýr”.
Þettá verður niðurstaðan, þegar
góðar fréttir koma.
Vilja nú ekki allir með góðhug
snúa sér að því að eignast tæki-
færi til að geta upp á uppsker-
unni næsta haust?
Eg hefi áður minst á listaverk-
ið, sem Mr. Emile Walters gaf
Jóns Bjarnasonar skóla, og skól-
inn svo ætlar að gefa þeim, sem
kemst næst því að geta rétt upp á
uppskerunni næsta haust, en
margir sofa enn þá. Sumir jafn-
vel hafa ekki heyrt þess getið.
Á einni einustu viku er vel
mögulegt að gjöra þetta alt sam-
an. Því að bíða? Nógir tilgátu-
miðar eru komnir út um flestar
sveitir.
Við treystum á fljót og góð skil.
Frá New York fengum við
framúrskarandi góðar undirtekt-
ir. Frá manni í Vesturlandinu
fengum við þau hressilegu orð, að
hann tryði því ekki að eg bæði
sig ekki um meira en að koma út
einni bók. “Ef þú hefðir sent
mér tíu til tuttugu bækur', þá
hefði eg haldið, að það væri
‘business’.”
Mikill fádæma sigur yrði þessi
tilraun, ef allir tækju svona vel í
málið.
Á skrifstofu Jóns Bjarnasonar
skóla, 652 Home St., Winnipeg.
Rúnólfur Marteinsson.
Frá Islandi.
Undanfarna vetur, að þessum
síðasta undanskildum, h^fa Danir
haft hérvið Háskólann sendikenn-
ara, sem flutt hefir reglubundna
fyrirlestra um bókmentir Dana.
í fyrra mun það hafa komið til
orða, að breytt væri til í þessu
efni, þannig, að Danir hefðu hér
ekki sendikennara að staðaldri,
heldur kæmu hingað ýmsir fræði-
og vísindamenn frá Danmörku og
flyttu erindi um margskonar efni.
Nú er í ráði að Knud Ramussen
landkönnður, sem víðfrægur er
fyrir rannsóknir sínar á Græn-
landi, komi hingað i þessum mán-
uði og haldi fyrirlestra hér, og
þá væntanlega um rannsóknir
hans á Grænlandi.
Sýningar hafa þeir haldið á
verkum sínum um páskana, Ás-
grímur Jónsson málari og Ríkarð-
ur Jónsson skurðiistarmaður.
Hafa þær sýningar verið fjölsótt-
ar mjög. Emil Thoroddsen, sem
skrifað hefir um báðar sýning-
arnar í Morgunbl., segir m. a. um
Ásgrím: “Litameðferð hans er
alt af jafn ágæt, hann á enga
“dauða” liti og yfirborðið glitrar
eins og tíbrárvefur. En þetta
litaskrúð fær of oft að lifa á
kostnað formsins; sumstaðar
brjóta litirnir blátt áfram form-
ið.” Um Ríkarð segir E. Th.:
“Ríkarður er hagleiksmaður meiri
en myndlistamaður. Teikningar
hans eru oft stirðar mjög og það
sem verra er, hann er hneigður
fyrir “myndaskáldskap”. En taki
hann sér hníf í hönd, þá hugsar
hann ekki um neitt nema listrænt
form, og þá spretta fram hinar
mestu gersimar, hillur, skrínur,
askar, blekbyttur og aðrir munir.”
P. Jespersen fiskifræðingur, sem
undanfarin sumur hefir verið við
fiskirannsóknir á “Dana’ hér við
land, og dvaldi í sumár sem leið
við síldarrannsóknir ýmiskonar á
Siglufirði, hefir samið doktors rit-
gerð um fæðu síldar.
10. þ. m. var útvarpsstöðinni
hér í Reykjavík lokað, aðallega
vegna þess, að ógerningur hefir
reynst að fá ríkisstjórnina til að
taka nokkrar ákvarðanir um út-
varpið framvegis eða gefa nokkur
svör um það, hvernig því máli
yrði hagað. En útvarpsfélagið
hefir átt við allmikla fjárhags-
lega örðugleika að stríða, og mun
nú vera orðið fullsatt á því að
leggja peninga í fyrirtækið, en
mundi þó, að því er heyrst hefir,
vera tilleiðanlegt til að leggja
eitthvað fram enn, ef samvinna
næðist við stjórnina; en hún hef-
ir varist allra frétta um fyrirætl-
anir sínar framvegis í þessu máli,
þó nú séu, samkvæmt nýafgreidd-
um lögum frá Alþingi, völdin lögð
í hennar hendur um alla tilhögun
á þessu mikilsverða menningar-
og fréttatæki.
Aldarafmæli átti Árni Thor-
steinsson landfógeti á skírdag síð-
astliðinn. Hann var eins og kunn-
ugt er, bróðir Steingríms skálds
og Finns lögfræðings I Álaborg.
Úr Bessastaðaskóla útskrifaðist
Árni 1847, lauk embættisprófi í
lögum við Kaupmannahafnar há-
skóla 1854 og varð tveim árum
síðar sýslumaður í Snæfellssýslu.
Árið 1861 flutitst hann til Reykja-
víkur, var þá skipaður landfógeti
og jafnframt bæjarfógeti í R.vík.
Þjónaði hann þeim embættum báð-
um i 13 ár, eða þangað til að þau
voru aðskilin, en gegndi upp frá
því landfógetaembættinu einu.
Árni landfógeti var einn hinn
mesti brautryðjandi atvinnulífs
landsmanna á 19. öldinni, lét hann
sig margar greinar þess miklu
skifta, og var framsýnni og stór-
hugaðri en títt var um menn á
þeim tíma. Hann var og hinn sam-
vizkusamasti embættismaður. —
Vörður.
Yfirlýsing.
Mér er það áhuga- og alvöru-
mál, að heimförin 1930 verði sem
ánægjulegust og sómasamlegust.
En með því að mér finst sá andi,
sem ríkir í heimfararnefndinni og
sú aðferð, sem samþykt var í dag
að ráða skyldi störfum hennar,
sé bæði lítillækkandi fyrir Vest-
ur-íslendinga og móðgandi fyrir
Austur-íslendinga, þá lýsi eg því
hér með yfir, að eg sé mér ekki
fært að vinna lengúr með nefnd-
inni, þar sem útséð er um, að hún
fáist ekki til að beygja sig undir
vilja almennings, þrátt fyrir það
þótt í henni eigi sæti ýmsir mætir
menn og málsmetandi.
«
Winnipeg, 22. maí 1928.
Sig. Júl. Jóhannesson.
Norrœnar forpminjar
á Skotlandi.
Á dögum Haralds hárfagra
lögðu norrænir víkingar undir sig
Orkneyjar, Hjaltland og Suður-
eyjar og enn fremur allstóra skák
af Skotlandi. Þar var Þorsteinn
rauði konungur, þangað til Skot-
ar sviku hann og drápu, en Auður
djúpúðga leitaði til Islands. Á
eyjunum og Katarnesi var þó lengi
bygð Norðmanna og þeir, sem búa
þar nú, eru afkomendur þeirra,
og kippir þeim enn talsvert í kyn-
ið, sérstaklega eyjaskeggjum. —
Lifa þar enn á tungu manna mörg
norræn nöfn og mörg norræn orð
önnur, og enn gætir norrænna á-
hrifa í þjóðsiðuni ýmsum, búska^-
arlagi og húsagerð. En fátt er
þar um fornminjar. Er þeirra
helzt að leita í grafreitum og er
nú byrjað að rannsaka þá ræ}d-
•lega og vísindalega.
Sá maður, sem bezt hefir geng-
ið fram í rannsóknum þeim, er
enskur fornfræðingur, Mr. Ed-
wards að nafni. Hann hefir nú
nýlega gefið út bók um rannsókn-
ir sínar á Katanesi, tvö síðast lið-
in sumur, og hafa rannsóknir þær
allmikla þýðingu fyrir Norðmenn
og íslendinga.
Fram að árinu 1925 þektu menn
ekki nema örfáar grafir frá vík-
ingaöld. Einhver h‘in merkasta
hafði fundist 19Í3 niður hjá
sjávarströnd, skamt frá Reay, sem
er nokkru vestar en Þórsá. Og
1926 fanst önnur gröf skamt það-
an. Eru þarna sandöldur og hafði
sandinum feykt ofan af gröfinni
eða dysinni. Menn búast við, að
smám saman muni finnast þarna
í sandinum fleiri fornleifar. Mr.
Edwards rannsakaði þessa gröf.
Hún var 6 feta löng, hlaðin úr
grjóti og í henni var beinagrind
af fullorðnum níanni. Hjá hon-
um höfðu verið lagðir í gröfina
ýmsir gripir, svo sem járnöxi,' hníf-
ur, sigð og skartgripir, svo sem
sylgjur og nælur.
Beinagrindin hefir verið ra^n-
sökuð og ber hún vott um, að mað-
urinn hafi ver'ð þreklega vaxinn.
en ekki hærri en 5 fet og 6% þml.
eða tæpelga meðalmaður. Haus-
kúpan hefir vérið hnattmynduð,
mjög svipuð þeim höfuðkúpum,
sem fundist hafa á ögðum og
Jaðri í Noregi. Gröfin sjálf er
með sama hætti og margar forn-
ar grafir í Noregi. öxin ber vott
um hvert hafi verið helzta vopnið
og sigðin segir frá því, að þetta
hafi verið akuryrkjumaður.
Með öðru móti eru grafir þær,
sem Mr. Edwards hefir rannsak-
að á austurströnd Kataness, skamt
frá Vik (Wick). Árið 1925 fund-
ust þar nokkrar steinkistur og
voru þær rannsakaðar 1926. Alls
hafa fundisfc þarna 10 steinkistur
og var þeim raðað líkt og kistum
í kristinna manna reit og bera því
ekki merki um neinar venjur 1
heiðni. Kisturnar hafa verlð
grafnar í jörð, en enginn haugur
orpinn yfir. Þó er hlaðið stein-
dysum á leiðin, og eru þær ýmist
kringlóttar eða ferhyrndar. Kist-
urnar eru gerðar úr hellum, með
hellubotnum og yfir þær lagðar
hellur, eða stórir steinar. Voru
beinagrindurnar í þeim heillegar,
en engir gripir fundust þar, utan
einn, falleg skrautfesti úr bronse,
lík þeim festum er mjög tíðkuð-
ust í Noegi á 10. öld.
Enda þótt grafirnar séu þann-
ig, og engir gripir í þeim, telja
vísindamenn engan efa á því, að
þær sé frá víkingaöld, eða ekki
yngri en frá árinu 1000. Þykir
það sannað, að norrænir land-
námsmenn hafi greftrað lík sinna
manna á þenna hátt á 9. og 10. öld,
því að margar slíkar steinkistur,
eða steinþrær, hafa fundist á
Katanesi áður, sunnan og norðan
við Vík, hjá Freswick ((Þrasvík?)
hjá Scapa í Orkneyjum, hjá Gran-
tit á Hrossey, hjá Isbister og Pie-
rowall Vesturey, í Orkneyjum. —
En það er fyrst nú, að menn eru
farnir að veita því athygli, að
greftrunarvenjur hjá Norðmönn-
um í Orkneyjum og á Katanesi
hafa verið aðrar en í Noregi.
Beinagrindurnar, sem fundist
hafa í nágrenni Víkur, hafa ver-
ið ransakaðar. Eru þær 14 alls,
11 af fullorðnum, bæði konum og
körlum, ein af 2. árá barni, ein
af 10—14 ára barni og ein af
ungum manni, 15—20 ára. Er tal-
ið sennilegt, að þetta sé heimilis-
grafreitur. Beinagrindurnar sýna
að fólkið hefir verið af meðal-
stærð, og hafa öll hin sömu kyn-*
stofnseinkenni eins og gamlar
beinagrindur í vestanverðum Nor-
egi og á íslandi. En eftir er þó
að vita, hvort þetta er norrænn
grafreitur, eða hafi kynið verið
farið að blandast, en vísindamenn
þykjast sannfærðir um, að þetta
fólk hafi ekki verið fjarskyldara
hinum norsku landnemum en í
þriðja lið. Auðvitað hefir þá
blóðið verið farið að blandast og
norrænir siðir verið með skozkum
svip. Þykjast Norðmenn einnig
hafa fundið þess menjar heima
hjá sér. Fyrir nokkrum árum
fanst gröf hjá Grimstad, og þykir
hún ótvírætt bera þess vott, að
þar hafi verið grafinn maður frá
Orkneyjum, er fluzt hafi heim til
Noregs á dögum ólafs d'i£ra.
Fólksstraumurinn frá Noregi til
Skotlands og eyja mun hafa byrj-
að um árið 800, og ar það aðal-
lega fólk frá ögðum, Rogalandi
og Mæri, sem fluttist þangað. Má
líkja þeim flutningsstraum við
Amerikuferðirnar, er þær voru
sem mestar. Ástæðurnar til flutn-
ingsins voru fyrst þær, að í eyjum
og á Skotlandi voru betri land-
kostir, heldur en í, Noregi, þar
var búskapur líka kominn á hærra
stig og þar var blómlegri verzlun
og viðskiftalíf.
Rannsóknir á norrænum forn-
minjum á eyjunum og Skotlandi
munu varpa nýju ljósi yfir land-
námssögu Norðmanna.. Er því
eðlilegt, að Norðmenn hafi mik-
inn áhuga fyrir þeim, og vilj'i
sjálfir taka þátt í þeim. Enda
ætla þeir að senda nú í sumar
leiðangur til Hjaltlands, Orkneyja
og Skotlands til þess að rannsaka
þar fornminjar þær, sem kunnar
eru og leita upi fornminjar, er
ekki hafa fundist.
Fara þessar rannsóknir fram í
samráði og samvinnu við skozka
fornfræðinga og yfirvöld. — Les-
bók Mbl.
n