Lögberg - 21.02.1929, Blaðsíða 4

Blj. 4.
LÖGBERG FIMTUDAGINN 21. FEBRÚAR 1929
ILögíjerg
IGefið út hvern fimtudag af The Col- :|;
umbia Press, Ltd., Cor. Sargent Ave.
og ToronV) St., Winnipeg, Man. ■
Talsímar: 86 327 og 86 328
Einar P. Jónsson, Editor
Utanáskrift blaðsins:
The Columbia Press, Ltd., Box 3172
Winnipeg, Man.
Utanáskrift ritstjóraris:
Editor Lögberg, Box 3172, Winnipeg, Man.
f Verð $3.00 um árið. Borgist fyrirfram.
The "Lögberg” is printed arul published by
The Columbia Press, Limited, in the Columbia
Building, 695 Sargent Ave, Winnipeg, Manitoba.
Hveitirœkt
Hvergi í víðri veröld er meira 1 húfi með
hveitira'ikt, og val þeirra tegunda, er nota skal
til útsæðis, en hér hjá ‘oss. í Vestur-Canada.
Hagnaðarvonirnar líklegast hvergi meiri, ef
vel tekst til, en tapið að sama skapi tilfinnan-
legj, bregðist uppskeran, eða rýrni að mark-
aðsgildi.
Þeir, sem það hlutverk hafa haft með hönd-
um, að innleiða nýjar hveititeg-undir, virðast
eigi ávalt hafa verið jafn nærgætnir og æski-
legt var, áður en þeir kváðu upp fullnaðardóm
um gdldi hinna mismunandi tegunda. Liggur
það þó í augum uppi, hve afar hættulegt það
getur verið, að mæla fast fram með nýjum og
lítt reyndum liveititegundum á kostnað þeirra,
sem eldri eru, og notið hafa góðs álits á heims-
markaðinum.
Þegar um er að ræða tilraunir með nýjar
hveititegundir, mega hændur þeir, er Sléttu-
fylkin bvggja, aldrei missa sjónar á því grund-
vallaratriði, að 85 af hundraði þess hveitis, er
þeir framleiða, hlýtur að flytjast út og seljast
á heimsmarkaðinum, og að verðíb byggist und-
antekningarlaust á eftirspurninni. Þeiss vegna
er hin efnalega afkoma þeirra að miklu leyti
undir þ\d komin, að framleidd sé aðeins fyrsta
flokks vara, því fáir sækjast eftir lélegri vöru-
tegund.
Prófessor L. R. Waldron, forstjóri plöntu-
ræktar deildarinnar við landbúnaðarháskólann
í Fargo, North Dakota, hefir manna bezt geng-
ið fram Þþví, að rannsaka notagildi hinna ýnusu
mismunandi hveititegunda, sem og skilyrði
þeirra til þroskunar, eftir staðháttum. Má
óhætt segja, að hann hafi int af hendi víðtækt
nVtsemdarstarf í þarfir landbúnaðarins, eigi
aðeins sunnan landamæranna, heldur og einnig
í Canada, og þá ekki hvað sízt í Sléttufylkjun-
um, þar sem svo mikið veltur á, um vöxt og
viðgang hveitiframleiðslunnar.
Nokkur undanfarin ár, hefir tilraunastöð
sambandsstjómarinnar í grend við Brandon,
Man., gert tilraunir með nýja hveititegund,
sem útlit er fyrir, að ryðja muni sér allmikið
til rúms hér í landi á næstunni. Er sú tegund
kölluð Ceres hveiti, og má innleiðslu hennar á
markaðinn, að miklu leyti þakka starfsemi pró-
fessor Waldrons. _
Yafalaust væri árinni difið of djúpt í, ef því
væri haldið fram, að um al-fullkomna, eða ó-
vggjandi tegund væri að ræða, þar sem er
Ceres hveitið. En hitt mun ekki ofsagt, að þess-
arar hinnar nýju tegundar sé full þörf, og að
margt gott muni af henni leiða. Hefir hún nú
verið skrásett af landbúnaðardeild sambands-
stjómarinnar, og verður því fáanleg, sem góð
og gild útsæðistegund.
Geta má þess og, að í viðbót við tilrauna-
stöðvarnar að Brandon, hefir landbúnaðarhá-
skóili Manitobafylkis, gert tilraunir um þriggja
ára skeið með Ceres hveiti, og árangurinn orð-
ið hinn bezti. Má hið sama segja úm tilraunir
þær, er hveitisamlagið hefir gert með Ceres
tegundina, víðsvegar um fylkið.
Uppskemmagn Ceres hveitis, hefir orðið
noklcra meira, en hinna annara hveititegunda.*
Þó er það ekki aðal atriðið, því á hinu veltur
engu minna, hve harðger tegundin er, og vel
brynjuð gegn drepi.
Ritfregn
Sigurjón Friðjónsson: Ljóðmæli, 299 bls.,
prentsmiðjan Gutenberg. Reykjavík. 1928.
Höfundur ljóða þessara, er einn hinna víð-
gáfuðu Sandsbræðra, er. mjög hafa komið við
sö'gu þjóðar vorrar síðasta aldarfjórðunginn,
eða freklega það. Hann er maður í bændastétt,
er neytt hefir síns brauðs í sveita síns andlitis,
að Litlu Laugum 1 Aðal-Reykjadal, einn þeirra
mörgu, sem þrátt fyrir ys og önn, hefir þó veitt
sér svigrúm til að skrýða íslenzk hugtún, Ijúf-
um og laðandi ljóðgróðri.
1 stuttum, en gagnorðum formála, er höf-
undurinn lætur fylgja ljóðmælum sínum úr
hlaði, kemst hann meðal annars svo að orði:
“Ljóðmæli þau, sem koma hér fyyir almenn-
ings sjónir, eru tiltölulega meira ómræns eðlis,
og er við því að búast, að þeim verði tekið held-
ur fálega af þeim mönnum, sem einkum hafa
lagst á hugi við myndræna IjóðagerðL
“En auðsætt er þó, að skáldhugur þjóðar-
innar er, nú sem stendur, mjög að hneigjast í
þessa átt. Valda því eflaust að sumu leyti er-
lend áhrif. En aðal-undirrótin ætla eg að sé
meira og minna Ósjálfrátt afturkast frá hínni
svonefndu raunsæisstefnu (“realisma”) 19.
aldar.
“Þeir þættir sálarlífsins, er sú stefna bar
fyrir borð, koma nú víða upp á yfirborðið í
seinni tíð og era slíkar ölduhreifingar ekki
nýjar í sögu mannsandans.”
ÍTest eru.kvæði Sigurjóns stutt. Hann teyg-
ir engan mærðarlopa, heldur lætur sér nægja,
að enda ljóð sitt þegar efnið er tæmt. Yrkis-
efnin eru mörg, hugsanin skýr, og forníið list-
rænt, sem þá er bezt getur. Kvæði Sigurjóns
Friðjónssonar, bera þess undahtekningarlaust
ljósan vott, að höfundur þeirra er sannur son-
ur íslenzks sveitalífs. Andar frá þeim hlýblævi
heilbrigðs hjarta til sveitasælunnar marg-
breyttu, í dölum Islands.
iSkulu hér nú tilfærð nokkur sýnishorn, þess-
ara blæfögru og hreinhugsuðu alþýðuljóða.
A blaðsíðu 95 hefst kvæði, er “Kvöldganga”
nefnist, yndisþýtt og ómrænt. Er þriðja er-
indið á þessa leið :
“Gekk ég á Lágafell, leit yfir heiðina;
ljósgeislaveiðina
óf inn í trega míns traf,
Leiftur af Másvatni leituðu að ómunum,
lofgjörðar hljómunum
dýrstu, sem drottinn mér gaf.
Norður a fellsbungu för mína laðaði,
fjallstinda baðaði
ljóminn af lækkandi sól.
Öræfin ljósrauð í landsuðri glóðu.
Lambafjöll stóðu
þögul í kvöldroða kjól.”
1 ljóði einu á bls. 50, ‘ ‘ Skrýðir morgunn ský og
tinda,” hljóðar síðasta stefið þannig:
“Jarðarbörn til einnar ættar
eðlisþætti sína rekja;
leita’ á sama sólskins haf.
Kend og hyggja þúsund þættar
af þúsund strengjum samhljóm vekja,
þeim til lofs, er lífið gaf.”
Gullfagurt kvæði, “ Aftansöngur”, birtist á
bls. 85. Ristir skóldið þar víða djúpt. Þannig
er næstsíðasta erindið:
“Yordagar ljósu! Vonarlendur fríðu!
Vinátta, drenglund, fágun andarstáls,
ástúðardjúp, sem ert í brjósti þýðu,
atorkuþróttur kærleiks fórnarbáls,
—rísið í hilling, kallið mjúkt til moldar,
mjúkt og þó sterkt. 0g heyr þú lands
míns drótt!
Dagurinn líður, dofnar ljómi foldar,
dimmir á sæ. En morg^unn fylgir nótt.” /
Næsta ólík blæbrigði, koma fram í kvæðinu
“Útsynningur”, á bls. 126:
“Fjallið hvíta byrstir brá;
bvljir í hlíðum hvata.
Svartamyrkur sígur á.
Senn er engra’ að rata.
Eins og brimi barin steinn
Bæjar ymja þekjur.
“Hann, sem nú er úti einn,
óró mína vekur.
Hafir þú frétt um hagi manns,
heill þig styðji’ og leiði.
Gleðin mín og gleðin hans
gróa á sama meiði.”
Minna kvíða mættir þú,
munarhlýi svanninn.
Vorsins dísir, von og trú,
vefja faðmi’ um manninn.
Það er 6lfki ófyrirsynju, að Sigurjón Frið-
jónsson telur sig til hinna ómrœnu skálda, því
hann er með köflum slíkur strengleikameistari,
að vel má jafna við Guðmund heitinn Guð-
mundsson. — Á bls. 132 standa eftirfarandi
vísur, mjúkstrengjaðar og mildar, eins og
sjálfskapaðar til söngs:
“Líður um sveitina sunnanblær.
'Svellblettir glitfa í haga.
Réttar tvær stundir röðull skær
rennur um daga;
rennur um skammvinna daga.
Líður um sveitina sunnanblær,
sinunni mjúklega vaggar.
Saknaðarljóðið, sem lifnaði’ í gær,
les hann og þaggar;
les hann og hvíslandi þaggar.
Hvíslar að sinunni sunnanblær:
Sofnuð er rós á engi.
Ljóðið um sumar, sem lifnaði’ í gær,
líður um strengi;
Líður um hljóðláta strengi.
Hvíslar að sveitinni sunnan blær:
Senn fær þú hvíta trafið.
Ljóðið um sumar, sem lifnaði ’ í gær,
leitar á hafið.
Leitar á eilífðarhafið. ”
Alveg ljómandi fallegt kvæði, “Æfintýri”,
hefst á bls. 252. Er upphafsstef þess þannig:
“1 ljósdýrð rann vorsól um himinsins höf
og hlýjaði ástanna tíð.
Á geislabekk sátu þær Gleði og Von
við glitsaum og tónlistarsmíð.
En bak við þær Skuggi stóð álengdar einn
við ímvndan hnígandi dags
og sorgarþráð hljóðlátur, hugsandi óf
í hljómgrann hvers fagnaðarlagis. ”
Nokkrar þýðingar úr Norðurlandamálum, er
að finna í ljóðmælum Sigurjóns, flestar eftir
þó Joh. Jorgensen og E. A. Karlfeldt, prýði-
lega vandaðar, að því er frekast verður séð. —
Sú er ætlan vor, að þjóð vor muni skipa Sigur-
jóni Friðjónssyni, tryggan sess í hópi íslenzkra
alþýðuskálda, — hefir hann til þess unnið mörg-
um fremur. Ljóð hans era yfirleitt þannig
gerð, að fátt er þar smíðalýta, auk þess sem um
þau leikur andvari fölskvalausrar ættjarðar-
ástar, heilbrigðs vitsmunalífs, hreinlundar og
kjarks.
Viljum vér að endingu þakka höfundinum
þaiui góðvilja, að senda oss Ljóðbók sína til yf-
irlits.
Ingólfsmálið
Vestur-íslendingar eru komnir í stóra þakklætis-
skuld við hr. Jónas Pálsson fyrir það, sem hann hefir
á sig lagt til þess að kynna sér eins rækilega og hann
hefir-gert alla málavöxtu í sambandi við hið svo nefnda
Ingólfsmál og fyrir hvað greinilega og djarfmannlega
hann hefir um það ritað. Það hefir leitt yfir hann
persónulega ónot og illvilja og skammir úr vissri átt,
en það hefir leitt það af sér, að augu fjöldans hafa
opnast og viðhorf málsins hefir alveg breyzt. Hirð-
skáld heimfararnefndarinnar eru hætt að hafa þetta
mál að skopi, því nú er jafnvel þeim orðið ljóst, að
góðverk Þjóðræknisfélagsins í garð Ingólfs er það
eitt aS hafa svift hann sjóðnum, sem almenningur gaf
honum til styrktar. Yfirleitt eru menn nú búnir að átta
sig á því, að hér er um alvörumál svo mikið að ræða,
að meðferð þess beinlinis snertir þjóðarsóma okkar
Vestur-í4lendinga. Hjá því verður þvi ekki lengur
komist, að Þjóðræknisfélagið geri hreint fyrir sínum
dyrum. Almenningsálitið krefst þess, að á næsta árs-
þingi þess, sem kemur saman í næstu viku, segi það til
um, hvers vegna það tók afgang sjóðsins af nefnd
þeirri, sem almenningur kaus, og stakk honum i sinn
vasa; hvers vegna það hefir verið alveg aðgerðarlaust
í þessu máli í fjögur ár; og, hvort það ætlar að dauf-
heyrast við beiðni. þeirri um hjálp, er komið hefir frá
Ingólfi Ingólfssyni sjálfum og birt hefir vierið í Lög-
bergi, og í stað þess nota þessa peninga sjálfu sér til
gagns og gamans. .
Það er samt helzt að sjá, að leiðtogar Þjóðræknis-
félagsins hugsi sér að humma þetta mál alveg fram af
sér, því nú er búið að birta dagskrá næsta Þjóðrækn-
isfélagsþings, og þar hefir Ingólfsmálið ekki verið látið
komast að. Verði sú leið farin, geta meölimir Þjóð-
ræknisfélagsiris ekki kvartað, þó almenningsálitið kveði
upp ómildan dóm yfir félaginu og meðferð þess á
þessu máli.
Eg verð að játa, að öll meðferð Þjóðræknisfélags-
ins á þessu Ingólfsmáli er mínum skilningi ofvaxin.
Hvernig mál þetta—eöa réttara sagt sjpðurinn—komst
í þess hendur, hefir enn ekki verið fyllilega skýrt.
Hvernig það hugsar sér að réttlæta það, að'slá eign
sinni á sjóðinn, og framkomu sína yfirleitt, síðan það
“tók þetta mál að sér,” er mér hulin ráðgáta.
Það er fyrir löngu fcúið að sýna fram á það og
sanna, að félaginu sem félagi var aldrei falið þetta
mál. Út í þá sálma er því óþarfi að fara að þessu
sinni. En mér finst það eiga við, svona rétt fyrir árs-
þing félagsins, að rifja upp, með hvaða hætti málið
komst í hendur félagsins, og hvaða aídrif það hefir
fengið í þess höndum.
Eins og allir muna, kom málið upp í fyrstu á milli
þinga, og fyrir næsta ársþing félagsins var búið að lúka
við allar þær framkvæmdir, sem enn hafa átt sér stað
í þessu máli. Á næsta þingi (árið 1925J komst þetta
mál á einhvern hátt á dagskrá, en það virðist sdri jafn-
vel þá hafi verið eiríblínt á sjóðinn, því málið er sett
á dagskrá sem “Varnarsjóður Ingólfs Ingólfssonar.”
Eg vil að menn festi það í httga, að þetta er í fyrsta,
og síðasta og eéna sinn, sem Ingólfsmálið hefir komist
á dagskrá á nokkru ársþingi Þjóðræknisfélagsins alt
fTam á þennan dag.
Það má teljast afar einkennilegt—hafi það verið
skilningur nefndarinnar, sem kosin var á hinum al-
menna fundi, sem haldinn var 19. desember 1924, að
henni bæri ^ð skila af sér til Þjóðræknisfélagsins —•
að mál þetta kemur inn á ársþing félagsins 1925, án
þess að því fylgi nokkur skýrsla frá nefndinni, er
skýri frá því, hvenær og á hvern hátt mál þetta varð
að félagsmáli, hvað hafi þegar verið starfað í því, og
hvað nefndin leggi til að frekar verði gert. Arnljótur
B. Olson, einn meðlimur þeirrar nefndar, segir það
afdráttarlaust í grein sinni í Lögbergi 24. janúar 1929,
að á það hafi aldrei verið minst á neinum fundi nefnd-
arinnar, að hún skilaði af sér eða gæfi nokkra skýrslu
til Þjóðræknisfélagsins, og að það hafi því komið alveg
flatt upp á sig, þegar komið var með þetta mál inn á
þing. Engin slík skýrsla var lögð fram, og nefndin
hafði ekki einu sinni búið sig út með skýrslu yfir sam-
skotin í Ingólfssjóðinn og útgjöld nefndarinnar í sam-
bandi við það mál. Það var ekki fyr en á þriðja og
síðasta degi þingsins að slík skýrsla um samskotaféð
varð til. Hefir hr. Sigfús Halldórs, ritari félagsins,
bókað þetta í fundargerðabók félagsins (Tímarit VII,
bls. 138) á þessa leið:
“Að loknum (embættismabna) kosningum var Ing-
ólfsmálið tekið fyrir á ný. Kvað forseti stjórnar-
nefndina vilja gera þiriginu reikningsskil fyrir sam-
skotafénu, en til þess þyrfti hún að ganga af þing-
fundi fáeinar mínútur. Var samþ, að málið skyldi ekki
frekar rætt unz stjórnarnefndin hefði skilað af sér.
Tók séra Jónas A. Sigurðsson forsetastólinn, meðan
fráfarandi stjórnarnefnd gekk af fundi.”
Skýrsla sú, sem nefndin svo lagði fram, var ein-
göngu skýrsla um samskotin og útgjöld úr samskota-
sjóðnum. Það liggur því í augum uppi, að hugmyndin
um aö athenda Þjoðræknis'félaginu þetta mál varð ekki
til á hinum almenna fundi, sem haldinn var 19. desem-
ber 1924, né heldur á nokkrum fundi nefndarinnar fyr-
ir ársþingið 1925, en byggist á einhverri æðri opinber-
un á elleftu stundu. Vonandi fær almenningur að
vita, á sínum tíma, úr hvaða átt sú opinberun kom.
Á þinginu 1925 var varnarsjóðsmáli Ingólfs Ingólfs-
sonar vísað til þriggja manna nefndar, og voru í henni
Árni G. Eggertsson, lögmaður, Ivar Hjartarson og
Guðmundur Fjeldsted. Þessir menn lögðu sig aha
fram til þess að kynna sér gögn þau, sem lágu fyrir
hendi, og höfðu alhr einlægan áhuga á því að leiða
þetta mál til farsællegra lykta. Nefnd þessi lagði
fram skriflega skýrslu og komimeð ákveðnar tillögur.
Hr. Árni G. Eggertsson hélt enn fremur langa ræðu
til þess að skýra málið sem greinilegast og gera grein
fyrir tillögum nefndarinnar. öllum, sem þá ræðu
heyrðu, kemur saman um, að ræðumaðurinn hafi
gengið prýðilega vel frá máli sínu. En það virðist
nú ljóst að eitthvað hafi verið að gerast á bak við
tjöldin, því engin tillaga þessarar nefndar var tekin
til greina. í sl^ð nefndarálitsins var, eftir mikið þras,
gerð samþykt, (er gat þýtt miki6 eða lítið, eftir því
hvaða skilningur var í hana lagður), syohljóðandi:
‘T því trausti, að stjórnarnefnd félagsins reyni að
afla sér upplýsinga um, hvort ekki megi frekar létta
raunir Ingólfs Ingólfssonar, og í því trausti að hún
verji ekki fé úr sjóði þeim, er við nafn hans er tengd-
ur, í öðru skyni, til næsta þings, tekur þingið fyrir
næsta mál á dagskrá.” *
Þetta riægði til þess að stöðva allar framkvæmdir
en hafa þó alla góða í bili. Um það hefir verið séð,
að Ingólfsmálið hefir aldrei síðan verið sett á dagskrá
Þjóðræknisfélagsins.
Á þinginu 192Ó vikur séra Jónas !
A. Sigurðsson að Ingólfsmálinu í
ársskýrslu sinni á þessa leið:
“Viðvíkjandi Ingólfi Ingólfssyni,
nú i Prince Albert, Sask., hefi eg
haft nokkur bréfaskifti við menn.
Spurði eg hlutaðeigandi fangavörð,
í Prince Albert um heilsu og hag
Ingólfs, hvort vart hefði orðið
brjálsemi í fari hans og hvort hann
þyrfti á nokkurn hátt aðstoðar.
Er svar .fangavarða nýkomið í
mínar hendur. Kveður hann hag
Ingólfs góðan og tekur fram, að
yfirlæknir fangahússins hafi aldrei
skýrt frá, að 'Ingólfur hafi sýrit
þess nokkur merki, að hann væri
andlega vanheill.”
Það tók heilt ár að fá þessar
mikilvægu upplýsingar, því séra
Jónas tekur það greinilega fram,
að “svar” þetta sé “nýkomið” í
sínar hendur 24. febrúar 1926.
Þessar upplýsingar telur séra Jónas
og Þjóðræknisfélagið fullnægjandi.
'Samt ber “svar” þetta það með sér,
að um enga læknisskoðun á Ingólfi,
til þess að ganga úr skugga um hans
andlega hefilbrigðisástand, hafði
verið beðið, og að engin slík læknis-
skoðun hafði átt sér stað. “Svar-
ið” segir ekki einu sinni, að fanga-
vörðurinn hafi lagt það á sig að
spyrja yfirlæknirinn um álit hans
um andlegt heilbrigðisástand Ing-
ólfs, því þar er aðeins sagt, að yfir-
læknirinn “hafi aldrei skýrt frá,
að Ingólfur hafi sýnt þess nokkur
merki, að hann væri andlega van-
heill.” Með þessu er ekki einu
sinni sagt, að yfirlæknirinn hafi
svo mikið sem séð Ingólf eða viti,
að nokkur slíkur maður sé til.
Mikið dásamlegt ársstarf er
þetta í þarfir fangans. Ekki er að
efast um einlægnina og áhugann og
dugnaðinn, þegar öðru eins er af-
kastað á ekki lengri tíma. Ekki
er heldur að furða sig á því, þó
menn, með önnur eins afreksverk
að Ibaki sér, fynni til þess sjálfir,
að þegar þeir fara að beita sér fyrir
í öðrum málum, þá sé þess engin
þörf að færa nokkur rök máli sínu
til stuðnings, en það eitt nægi, að
segja: “Sjáið nöfnin!”
Eg get samt ekki að því gert, að
mér er þessi skýring ónóg. Mér
finst þetta vera aðeins ömurlegt,
málamynda kák. Þeir, sem fylgd-
ust með Westgate morðmálinu hér
í Winnipeg síðastliðið haust, vita,
hvað langt “svar” þetta nær. Þar
sat maður í kviðdómi í fleiri daga,
og þeir, sem með honum störfuðu í
kviðdóminum, báru það fyrir rétti,
að þeir hefðu ekki orðið varir við
neitt athugavert við hann. Samt
sýndi læknisskoðun og vitnisburð-
ur lækna það, að maður þessi var
svo geggjaður að óhjákvæmilegt
varð að skipa nýja rannsókn í mál-
inu.
Hefði stjórnarnefrid Þjóðræknis-
félagsins undir forystu séra Jónasar
verið nokkur alvara með þetta mál,
þá hefði hún ekki verið að gutla
við það í heilt ár með bréfaskriftum
og látið dýrmætasta tímann liða
hjá, heldur hefði hún sent Dr.
Mathers til Prince Albert eins fljótt
og mögulegt var eftir ársþing Þjóð-
ræknisfélagsins til þess að skoða
Ingólf og gefa álit sitt um hans
andlega heilbrigðisástand.
Þessi skýring séra Jónasar er lát-
in nægja til þess að sýna það og
sanna, að nú sé verkinu lokið, því
• nú sé Þjóðræknisfélagið með þessu
ársstarfi sínu búið “að gera alt fyrir
þennan óhamingjumann, sem t
mannlegu valdi stæði, til þess að
hann mætti ná fullum rétti sínum.”
Þetta er samt aðeins inngahgur, til
þess að búa menn undir það, sem
á ,eftir á að koma. Sjálft smiðs-
höggið er eftir, sem er, að ráðstafa
sjóðnum. Síðar í skýrslu sinni ber
forsetinn fram ákveðnar tillögur,
er hann telur sjálfsagt að “áreiðan-
lega myndu vekja nýtt líf og nýjan
áhuga meðal Islendinga austan hafs
og vestan." Ein af þessum tillög-
um, sem á að vekja nýtt líf og nýj -
an áhuga, ekki aðeins meðal íslend-
inga hérna megin hafsins, heldur
einnig heima á íslandi, er tillaga,
sem fer fram á það, að félagið
leggi undir sig afgang Ingólfssjóðs-
ins. Tillaga sú er á þessa leið:
“10. Að leggja nú þegar grund -
völl að veglegu félagsheimili í Win-
nipeg-borg, sem miðstöð fyrir ís-
lenzkt félagslif, — gesti, íþróttir,
lestrarsal, 'bókasafn og bóksölu ís-
lenzkra foóka og folaða. Tel eg af-
gangi þeitn, af Ingólfssjóði, sent nú
t er í vörzlum félagsstjórnar, til
einskis betur varið en að byrja með
honum sjóð fyrir slíka stofnun."
Til einskis betur varið! Prestslega
talað! Sjálfsagt hefir þessi tillaga
vakið nýtt líf og nýjan áhuga hjá
Ingólfi, sem með þessu var tilkynt,
að hér eftir mætti hann alveg eiga
sig, því, þó peningarnir hefðtt verið
gefnir honum til styrktar, þá væri
nú bfþð að uppgötva það, að þeim
væri betur varið'—til einskis ann-
ars betur varið—en að byggja
skemflihöll fyriir Þjóðræknisfélag-
ið.
Mál þetta var tekið fyrir af
þinginu, ekki sem Ingólfsmál, held-
ur sem félagsheimilismál. Því var
vísað til þriggja manna nefndar, og
voru í henni þeir séra Rögnvaldur
Pétursson, Árni Eggertsson (Tiinn
eldri) og Hjálmar Gíslason. í
fundargerðabók félagsins (Tíma-
rit VIII, fols. 109) er þannig sagt
frá skýrslu þessarar nefndar:
“Þá kom fram álit félagsheimilis-
nefndarinnar. Talaði Árni Egg-
ertsson fyrir álitinu og var því og
rœðu hcuis fagnað með lófaklappi■"
Og lófaklappið var, meðal annars,
yfir þessari tillögu:
“3. Samkvæmt bendingu forseta
leggur nefndin það til, að sá af-
gangur af varnarsjóði Ingólfs Ing-
ólfssonar, sem nú er í vörzlum fé-
lagsstjórnar, sé lagður til þessa fyr-
irtækis, sem byrjunarsjóður til þess-
arar húsbyggingar.” (Það er eftir-
tektarvert, að bæði í ársskýrslu séra
Jónasar og eins í nefndaráliti þessu,
er talað um Ingólfssjóðinn sem sjóð,
er sé “í vörzlum félagsstjórnar” en
ekki, sem .gjóð, er sé í vörzlum fé-
lagsins. Þetta orðalag er því auð-
sjáanlega viðhaft af ásettu ráði og
bendir greinilega til þess, að það
var jafnvel þá skilið, að félagið
sem félag hafði ekkert yfir sjóðn-
um að segjaj.
Þessi ráðstöfun Ingólfssjóðsins
var að lokum samþykt með 41 at-
kvæði gegn 10. Síðan var kosin
þriggja manna milliþinganefnd, tií
þess að starfa að félagsheimilis-
málum. Sú nefnd skýrði frá þvi
á næsta þingi (árið 1927) að “þótt
leyfi fengi hún hjá þinginu, að nota
leyfar Ingólfssjóðsins, þá veittist
henni það umboð of seint, ekki fyr
en í júlí-mánuði—til þess að henni
þætti ráðlegt að festa kaup í bæjar-
lóð.” Það er því ekki af neinni
meðaumkun með Ingólfi að pen-
ingarnir hafa ekki enn verið notaðir
til lóðakaupa. Það er búið að taka
þá af Ingólfi eins greinilega og
hugsast getur, og það fyrir þremur
árum.
Ábyrgðin fyrir þetta ógæfuspor
hvílir aðallega á fjórum mönnum.
Fyrst og fremst á séra Jónasi A.
Sigurðssyni, sem upptökin á að til-
lögunni, en svo næst á þingnefnd-
inni, þeim séra Rögnvaldi Péturs-
syni, Árna Eggertssyni (hinum
eldri) og Hjálmari Gíslasyni, sem
tóku þá ábyrgð á sig að mæla með
þessu við þingið, þrátt fyrir upp-
lýsingar þær, sem lágu fyrir hendi,
þar á meðal álit tveggja lögmanna,
um, að félagið hefði engan laga-
legan rétt til þess að ráðstafa þessu
samskotafé á þennan hátt. En fé-
lagið, sem heild ber lagalega ábyrgð
á þessum gjörðum sínum, og allir
meðlimir þess sem einstaklingar
bera einnig siðferðislega ábyrgð á
þessu, ef þeir láta við svo búið
standa og hreinsa ekki fyrir sínum
dyrum á næsta þingi.
I Heimskringlu 14. nóvember
1928 talar séra Ragnar E. Kvaran
um afgang þann af Ingólfssjóðnum,
sem félagið sló eign sinni á, sem fé,
er Þjóðræknisfélagið hafi “verið
styrkt með umfram nauðsyn.” Segj
um nú sem svo að það væri satt, að
fé þetta hefði verið gefiðl til styrkt-
ar Þjóðræknisfélaginu,—sem eg
neita afdráttarlaust—þá veit eg, að
séra Ragnari dettur ekki i hug að
neita því, a"ð sá styrkur var gefinn
í þeim eina tilgangi, að hann yrðí
notaður í sambandi við nauðsynlegt
starf í þarfir Ingólfs. Hver á þá
að segja til um það, hvenær því
starfi sé lokið og hvenær sé búið
‘að gera alt fyrir þennan óham-
ingjumann, sem i mannlegu valdi
stæði, til þess að hann mætti ná
fullum rétti sírium?” Ef það er
rétt, að það heyri eingöngu undir
Þjóðræknisfélagið að segja fyrir
um það, þá hefði Þjóðræknisfélag-
ið haft fullan rétt til þess að segja,
þegar eg kom að vestan frá því að
tala við Ingólf, að þýðingarlaust
væri að halda lengra, og þá hefðí
byggingarsjóðurinn orðið að mun
stærri. Það hefði þá, meira að
segja, haft fullkominn rétt til þess
að gera ekkert annað en það að
“hafa nokkur bréfaskifti við menn”
og spyrja “hlutaðeigandi fanga-
vörð,” “hvort vart hefði orðið”
sakleysi Ingólfs, og skýra svo frá
því hátíðlega á næsta ársþingi fé-
lagsins, að það væri “nýkomið” svar
á þá leið, að Ingólfur hefði verið
hengdur lögum samkvæmt 4. febrú-
ar 1925, eins og til stóð, og því hefði
nefndinni ekki enzt tími til þess að
hafa nokkrar framkvæmdir t málinu.
Eg er sannfærður um, að hvorugt
af þessu hefði almenningur gert
sér að góðu. Samt, ef skoðun séra
Ragnars er rétt, þá kom almenningi
þetta ekkert við, því, ef því er hald-
ið fram (sem hann virðist gera), að
fé þetta hafi verið gefið til Þjóð-
ræknisfélagsins skilyrðislaust, þá
átti það frá byrjun allan sjóðinn-,
og það var þvi af einskærum brjóst-
gæðum og mannúð að það notaði
nokkurt einasta cent í þarfir Ing-
ólfs, því það “mátti gera hvem
skrambann sem því sýndist við
þessa peninga,” eins og hr. Sigfús
Halldórs kemst að orði. Það er
engan skynsamlegan greinarmun
hægt að gera á sjóðnum sem heild
og því, sem vanalega er nefnt af-
gangur sjóðsins, í þessu tilliti.
Annaðhvort hefir Þjóðræknisfélag-
ið átt allan sjóðinn frá byrjun, eða
það hefir aldrei átt eitt einasta cent
í honurii. Nema þvi sé því haldið