Lögberg - 14.08.1930, Page 1

ÍÍQfUt ð.
PHONE: 80 311
Seven Lines
cumíoir-
' c«*
ited
For
Service
and Satisfaction
43. ARGANGUR
WINNIPEG, MAN., FIMTUDAGINN 14. AGÚST 1930
NÚMER 33
Kosin til Efrideildar
Frú Guðrún Lárusdóttir.
Eins og getið er um á öðrum
stað hér í blaðinu, gekk frú Guð-
rún Lárusdóttir sigrandi af hólmi
við landskosningar þær á íslandi,
er fram fóru á öndverðu sumri,
og tekur þarafleiðandi sæti í efri
málstofunni, er Alþinlgi íslendinga
kemur saman næst. Frú Guðrún
er dóttir hins þjóðkunna merkis-
manns, séra Lárusar Halldórsson-
ar frá Hofi í Vopnafirði og frú
Kirstínar, dóttur Péturs heitins
Guðjohnsens dómkirkju organ-
ista; er frú Guðrún hin mesta
hæfileikakona, rithöfundur góður
og hefir alla jafna látið mikið til
sín taka um alþjóðarmál. Hún er
gift Sigurbirni Ástvaldi Gísla-
syni, blaðamanni og 'guðfræðis-
kandídat.
Jóns Bjarnasonar skóli
Hið 19. starfsár Jóns Bjarna-
sonar skóla hefst, ef G. 1., með
skrásetning nemenda, 18. sept-
ember næestkomandi. Þeir, sem
hugsa til náms þar næsta vetur,
geta komið þangað 'hvenær sem er
að deginum, til að innritast, fá
lista yfir bækur, o. s. frv.
Allar upplýsingar viðvíkjandi
skólanum, veitir skólastjóri, séra
Rúnólfur Marteinsson. Heimili
hans er að 493 Lipton St., og er
talsími þar 33 923. Skólinn er að
652 Home St., og talsíminn þar
38 309.
Eins og hefir verið tilfellið tvö
síðastliðin ár, verður, einnig
vetur, frí kensla í 9. bekk. Þetta
atriði er sérstaklega athyglisvert.
Að vísu er kensla í þeim bekk
veitt all-víða út um sveitir, en þó
ekki allstaðar. Enn fremur er það
mjög áríðandi, að sérhver mið-
skólanemandi njóti kenslu í ein-
hverju útlendu tungumáli frá
byrjun. Enginn fær inngöngu í
háskóla (University) Manitoba-
fylkis, nema hann hafi lokið mið-
skólanámi í einhverri útlendri
tungu, og latína er skyldunáms-
grein fyrir þá, sem hafa í hyggju
laganám og eins ‘fyrir þá, sem
ætla sér að nema læknisfræði.
Sumir ljúka miðskólanámi, án
þess að hafa lagt nokkuð af þessu
fyrir sig, og lenda svo í stórum
vandræðum, er þeir ætla sér að
byrja á háskólanámi. Unglingum
út um sveitir vil eg benda á það,
að í Jóns Bjarnasonar skóla gefst
nemendum kostur á tungumála-
námi: íslenzku, latínu, frönsku
og þýzku.
Miðskóla unglingana í Winni-
peg tel eg sjálfsagða að koma á
Jóns Bjarnasonar skóla. Engum
foreldrum er það láandi, þó þeir
vilji hafa unglinga sína heima,
eins lengi og unt er, en í Winni-
peg geta nemendur verið heima
og líka notið Jóns íBjarnasonar
skóla, og notið þar íslenzku og
kristindóms, ásamt fullkomnu
rniðskólanámi.
Byrjið miðskólanámið með oss.
Um 500 Vestur-íslendingar hafa
heimsótt ættjörðina á þessu
sumri. Enginn minsti efti getur
verið á því, að margir þeirra
flytja með sér til baka lifandi á-
huga fyrir íslandi, íslenzkri tungu,
íslenzkum bókmentum, íslenzku-
námi, íslenzkri þjóðrækni. Ávöxt-
Ur af þeim anda hlýtur að vtra
Króði fyrir Jóns Bjarnasonar
skóla. Á þessu hausti, að minsta
kosti, lætur enginn íslendingur
sér í hug koma, að ganga fram
hjá 'honum, einu mentastofuninnij
í Ameríku, sem leggur rækt við
þetta, sem andaði svo milt og blítt
að heimfarendum í sumar. Við,
sem ekki áttum kost á því að fara,
og sem ekki höfum átt kost á því
að sjá föðurland vort marga ára-
tugi, eigum samt, sumir hverjir,
hlýjan blett í sálum vorum gagn-
vart því, sem íslenzkt er. Hvað
þá þeir, sem notið hafa hins líf-
gefandi anda íslands sjálfs.
Lofið unglingunum að komast í
kynni við það, sem gjörir ykkur
svo hlýtt um hjartarætur. Við
skulum leitast við að reynast
unglingunum ykkar vel í Jóns
Bjarnasonar skóla.
Yfirkennárinn okkar, Miss S.
Halldórsson, var ein af þeim, sem
voru svo hepnir, að sækja Alþing-
ishátíðina. í bréfi, sem hún skrif-
ar frá Þingvöllum, lætur hún í ljós
mikinn fögnuð yfir því, sem þar
fór fram, og yfir því öðru sem hún
hafði séð af íslandi. Eg veit að
hún kemur til baka til skólans með
eld áhugans fyrir hinu íslenzka.
Enn fremur má segja frá því, að
Miss Halldórsson, sem áður var
vel lærð og mikið æfð í frönsku,
hefir notað nokkurn hluta tímans
I í sumar, til þess að æfast enn
meira í frönsku. Hún hefir stund-
að nám við Parísar-háskóla.
Umsóknir um upptöku í skólann,
berast nú að úr ýmsum áttum, og
það jafnvel áður en skólinn hefir
nokkuð verið auglýstur. Sumar
þeirra koma frá ensku fólki, sem
eg áður hafði engin minstu kynni
af.
Eins og áður, verður leitast við
að útvega skólastúlkum tækifæri
til að vinna fyrir fæði og húsnæði.
Bezt er að vita um væntanlega
nemendur sem allra fyrst.
Rúnólfur Marteinsson.
Klemens Jónsson
fyrverandi ráðherra
andaðist 19. júlí að heimili sínu.—
Æfiatriða hans verður síðar get-
ið hér í blaðinu. — Vísir.
Brezkar flugvélar
Á Bretlandi eru 296 flugvélar,
sem eru eign einstakra manna, en
eigendurnir eru þó ekki nema
264, því sumir eiga tvær flugvél-
ar eða þrjár. Eru flugvélar þess-
ar af ýmsri gerð, flestar heldur
litlar, en sumar mjög vandaðar
og dýrar.
Landskjörið á íslandi
'Úrslit landskjörsins féllu á
þann veg, að C-listinn, það er að
segja listi sjálfstæðisflokksins,
kom að tveimur, þeim Pétri
Magnússyni hæstaréttarmálaflutn-
inlgsmanni og frú Guðrúnu Lárus-
dóttur. B-listinn, listi stjórnar-
flokksins, kom að einum, Jónasi
Jónssyni ráðherra. Pétur fékk
11,386 atkvæði, frú Guðrún 9,763,
en Jónas 7,554.
Samveldisþingið
Hinn 30. september verður þing
sett í London og taka þátt í því
fulltrúar frá öllum löndum brezka
ríkisins. Búist er við, að þeir,
sem mæti fyrir hönd Canada, verði
R. B. Bennett forsætisráðherra,
H. H. Stevens viðskiftaráðherra og
Hugh Guthrie dómsmálaráðherra.
Hitarnir verða mörgum
að bana
Hitarnir hafa orðið óvanalega
mörgu fólki að bana í Bandaríkj-
unum nú að undanförnu, enda
hafa þeir verið afar miklir og
langvinnir. Einnig hafa orðið ó-
vanalega margar druknanir, því í
hitunum leitar fólk mjbg að ám
og vötnum. í fyrstu vikunni af
þessum mánuði fórust þannig 118
manneskjur.
Reykir drotningin ?
Kvenfélagi (W.C.T.U.) í Rock-
ford, 111., höfðu borist þær fréttir,
að Bretadrotning reykti vindlinga,
eins og margt kvenfólk gerir nú
á dögum. Konunum þarna í Rock-
ford leizt illa á þetta, því þær eru
því vafalaust mótfallnar að kven-
fólk reyki og fanst drotningin
gefa ilt eftirdæmi með þessu.
Gerðu konurnar þarna í Rockford
sér hægt um hönd og sendu drotn-
ingunni símskeyti, og spurðu hana
hvort það væri satt, að hún
reykti, en tóku það fram, að þær
vonuðu fastlega, að svo væri ekki.
Ekki hefir þess heyrst getið, að
drotningin hafi svarað þessari
fyrirspurn, og líklega meiri líkur
til, að hún geri það ekki, en lofi
konunum í Rockford að trúa því,
sem þeim þykir trúlegast.
H. A. Bergman, K. C.
kominn heim.
Hjálmar A. Bergman, K.C., for-
seti lögfræðingafélags Manitoba-
fylkis, kom heim fyrir síðustu helgi
frá því að flytja mál fyrir hæsta
rétti Breta í Lundúnum.
Amy Johnson fagnað
í London
Brezka flugmærin, Amy John-
son, sem fræg er orðin fyrir að
fljúga frá Bretlandi til Ástralíu,
er nú aftur komin til London og
er tekið þar eins og miklum sigur-
vegara. Hvar sem hún fer, þyrp-
ist fólkið saman til að sjá hana,
eins og þegar konungurinn og
drotningin eru á ferðinni.
sagt er þetta alt mjög skemtilegt
fyrir stúlkuna, en þó sérstaklega
það, að fyrir flugið hefir hún
fengið þúsund sterlingspund frá
stórblaðinu London Daily Mail.
Ofviðri og hagl veldur
miklu tjóni í ÍVlinnesota
Á sunnudalginn, 'hinn 3. þ. m.,
gekk ofsaveður yfir nokkurn hluta
Minnesota-ríkis, og fylgdi því
stórkostlegt haglél, sem vann af-
skaplegt tjón á ökrum manna,
byggingum og öðrum mannvirkj-
um. Manntjón varð þó ekkert og
engir meiddust til muna, en fjöldi
af skepnum fórst. Veðrið gekk
yfir nokkurn hluta af tveimur
sveitum, Lyon County og Lincolni
County. Er áætlað, að veðrið
hafi í þessum héruðum valdið
miljón dollara skaða, eða nálega
það. í Lincoln héraðinu búa marg-
ir íslendingar, suðvestur af bæn-
um Minneota, og urðu sumir
Sjálf-! Þeii-ra fyrir miklu tjóni. Kirkja
Lincoln safnaðar þar í bygðinni,
skemdist mikið. Allir gluggar á
annari hliðinni brotnir, og er
kirkjan þar að auki mikið skemd
legt er að fé þetta, sem í þá daga hef-
ir verið mjög álitleg upphæð, hafi
verið falið þarna af einhverjum, sem
einnig hefir viljað glingra við efni
sin annars heims.
Endanleg rannsókn á hinum ein-
stöku myntum verður síðar gerÖ.
—\’ísir. G.
Fornleifar á Grænlandi
Lækna þingið
The British Medical Association
heldur ársþing sitt í Winnipeg 26.,
27., 28. og 29. þ. m. Þetta mikla,
brezka læknafélag er 98 ára gam-
alt, og hefir 35,000 meðlimi á
Bretlandi og annars staðar í
brezka ríkinu. Þetta mikla lækna-
félalg hefir að eins tvisvar sinnum
áður haldið ársþing sitt annars
staðar en á Bretlandi, árið 1897 í
Montreal og árið 1906 í Toronto.
Þykir það mikill sómi fyrir Win-
nipegborg, að hafa verið valin til
að halda þetta mikla þing, sem
búist er við að verði afar fjöl-
ment. Mikill undirbúningur er
hafinn til að taka á móti lækn-
unum.
(Danskur mannfræðingur, pró-
l fessor F. C. C. Hansen, sem um
skeið hefir fengist við rannsókn-
ir á hauskúpum ocr öðrum bein-
um á Grænlandi (og skrifað
“Crania Groenlandica”) hefir ný-
lega skýrt frá rannsóknum á
beinafundi á hinu forna biskups-
| setri, Görðum. Þar fundust merk
i ar beinaleifaf í gröfum frá 12.
I öld og meðal þeirra neðri kjálki
I af manni og mestur hluti af haus-
MR. FRANK THOROLFSON.
Þessi ungi og efnilegi píanóleik-
ari-er sonur þeirra hr. Halldórs
söngstjóra Thorolfsonar og frú
w.r,,, qíqv. Friðriku konu hans, 728 Bev.er-
bæði utan og innan, því haglið og kupu’ S€m Vlltlst vera afar forn , . . „ ,
regnið komst inn í hana eftir að1 og af annari tegund en menn ley Street hér i borginm. Frank er
gluggarnir voru brotnir. All-! hafa aður hekt' Prófessor Han- af söngelsku fólki kominn og er
1 sen kallar þessa manntegund þag þv; sizt að undra, þótt honum
kippi í kyn. Við nýafstaðin próf
í píanóspili, er fram fóru undir
mentamáladeildar Mani-
voru
mar!gir íslenzkir bændur urðu fyr-
ir afar miklu tjóni á þessu svæði,
þar á meðal Guðjón ísfeld, sem
átti gripahús, sem var 36 íet á
annan veginn og 100 fet á hinn,
og sem eyðilagðist alveg. Fórust
þar einnig inni nokkrar skepnurJ
Homo gardarensis. Hann held-
ur, að hér sé um það að ræða, að
erfðaeiginleiki úr forneskju, sem
annars hafi verið hulinn, hafi umsíón
þarna komið í ljós í afskektri, tobafylkis, vann Frank við siötta
rorrænni bygð í Grænlandi, þar árs prófið fyrstu verðlaun og
Hjá mörgum eyðilagði veðrið upp-j sem yfirleitt hafi verið stórvaxið þlaut 90 stig. Þeir, sem heyrt hafa
sterkt fólk. Álítur hann
stórkostleíía
O
skeru o!g skemdi
bæði íveruhús og útibyggingar.
Af fréttum þeim, sem borist hafa,
lítur út fyrir, að veðrið hafi ekk-
ert tjón unnið í bæjunum, sem á
þessu svæði eru.
Nýjar byggingar í
Winnipeg
í vikulokin síðustu, námu by'gg-
ingaleyfi í Winnipeg, útgefin á
þessu ári, $4,725,000, að meðtöld-
um $300,000, sem tekin voru út þá
vikuna. Um þetta leyti í fyrra,
námu byggingaleyfin $8,614,950,
eða voru nærri því helmingi hærri
en þau eru nú. Á þessu ári hafa
yerið, eða er verið að byggja 337
íveruhús, sem kosta til samans
$1,548,550. Um þetta leyti í
fyrra voru þau 602 og kostuðu
$2,875,000.
Löffmenn fjölmennastir
Á sambandsþinginu, eins og það
er nú skipað, eftir kosningarnar,
eru lögfræðingarnir lang-fjöl-
mennastir allra stétta. Þeir eru
70 alls af 245 þjóðkjörnum þing-
mönnum. Það er eftirtektarvert,
að af þessum 70 lögfræðingum, eru
27 frá Quebec fylki einu. Næst
koma bændurnir, en þeir eru þó
ekki nema 44. Þá eru 29 læknar
og 19 kaupmenn og 13 verksmiðju-
eigendur, eða iðjuhöldan, 'eins
og þeir eru nú oftast kallaðir.
Þeir 70, sem þá eru eftir, eru
menn úr allskonar stöðum, blaða-
menn, bókaútgefendur, lyfsalar,
prófessorar, kennarar og ótal-
margt annað. Sjö af þingmönn-
unum teljast ekki til neinnar stöðu
en eru bara “gentlemen.”
Stjórnarskif.tin
Á fimtudaginn í vikunni sem
leið, hinn 7. þ. m., fóru stjórnar-
skiftin fram í Ottawa, sem sjálf-
sögð afleiðing af því, hver kosn-
ingaúrslitin urðu hinn 28. júlí, og|
sem áður hefir verið skýrt frá
hér í blaðinu. Hina nýju stjórn
skipa þeir, sem 'hér segir:
Hon. R. B. Bennett, forsætisráð-
herra, einnig utanríkis- og fjár-
málaráðherra.
Hon. Sir George H. Perley, án
sérstakrar stjórnardeildar.
Hon. Edgar M. Rhodes, fiski-
veiða ráðherra.
Hon. Gidion Robertson, senat-
or, verkamálaráðherra.
Hon. Hugh Guthrie, dómsmála-
ráðherra.
Hon. Henry H. Stevens, við-
skiftaráðherra.
Hon. R. J. Manion, járnbrauta-
ráðherra.
Hon. E. B. Ryckman, tekjumála-
ráðherra.
Hon. John A. Macdonald, án sér-
stakrar stjórnardeildar.
Hon. Arthur Sauve, póstmála-
ráðherra.
Hon. Murray Maclaren, eftir-
launa og heilbrigðismála ráðherra.
Hon. H. A. Stewart, ráðherra
opinberra verka.
Hon. C. H,. Cahan, ríkisritari.
Hon. D. M. Sutherland, her-
málaráðherra.
Hon. Alfred Duranleau, sigl-
ingaráðherra.
Hon. Thomas G. Murphy, innan-
ríkisráðh. og umsjónarmaður Ind-
íána málefna.
Hon. Maurice Dupre, lögfræðis
ráðunautur.
Hon. Wesley Gordon, innflutn-
inga ráðherra.
Hon. Robert Weir, búnaðarráð-
herra.
Um leið og Bennett forsætisráð-
herra tilkynti, hverjir ráðherr-
arnir væru, sem hann hefði valið,
lét hann þess getið, að sjálfur
gegndi hann fjármálaráðherra-1
embættinu fyrst um sinn, eða fram'
yfir aukaþingið, sem kallað yrði
saman eins fljótt og lög leyfðu.
Uppskeruhorfur
Uppskeruhrofur má segja að
séu sæmilegar í Manitoba, Sas-
katchewan og Alberta, en ekki
eins góðar eins og fyrir svo sem
tveimur til þremur vikum. Hit-
arnir hafa verið alt of miklir og
hveitið hefir víða móðnað óeðli-
lega fljótt og það dregið úr vexti
og gæðum hveitisins. Einnig
hefir ryð á hveitinu gert mikið
vart' við sig nú síðustu vikurnar,
einkum í Manitoba, en einnig
talsvert í austur og suðurhluta
Saskatchewan fylkis, en í Alberta
hefir ekkert á því borið. En þrátt
fyrir þetta, er þó búist við, að
uppskeran í Sléttufylkjunum verði
i meðallagi. Er nú uppskeru-
vinna alment byrjuð í Manitoba
og um það bil að byrja í hinum
fylkjunum Ijþa.
Merkilegur íornminja-
fundur í Gaulverjabœ
Skömmu fyrir Alþingishátíðina
var veriÖ að vinna að því, að stækka
kirkjugarðinn í Gaulverjabæ og
skyldi stækka hann til austurs. Þareð
kirkjugarðurinn er garnall, er hann
mun hærri en grundin fyrir utan, og
þurfti þvi að bera mold ofan i það
svæði, er stækka skyldi kirkjugarð-
inn um, svo að hann yrði allur jafn
hár. Var ofaniburðurinn tekinn úr
enda ávals túnrana, rétt þar sunnan
við.
Það var Ólafur Gestsson frá Dal-
bæ, sem var við vinnu þarna. Þegar
komið var um i meter niður úr gras-
rót, varð eitthvað fyrir skóflu hans,
er honum virtist mundi hafa verið
tréhylki. Hrundi það sundur óðara
en á því var snert, en innan i því
voru margir “skildingar.” Kvaddi
Ólafur nú til votta og tindi upp pen-
ingana og skýrði síðan hreppstjóra
og sýslumanni frá, en Gaulverjabæj-
arbóndinn, Dagur hreppstjóri Bryn-
júlfsson, Jónssonar frá Minna-Núpi,
lét þegar stöðva verkið og er þess
getið hér öðrum til eftirbreytni, er
lilít stendur á.
Skorað á verkamenn að , ,Vegna Alþingishátíðarinnar varð
i r. i .i ekki aðhatst að sinm, en að henm
krerjast hærri launa lokinni brá Matthias þjóðminjavörð-
“Lumber and Agricultural Work-j ur ÞórSarson við, fór á vettvang og
ers’ Industrial Union of Canada” ger8i rannsókn á staðnum. Þar sem
heitir einhver verkamanna félags- Peningarnir höfðu fundist, fanst
o!g sterkt fólk. Álítur hann því
líklegt, að manntegund þessa megi
finna steingerða einhvers staðar
annars staðar. Aðrar skýringar,
sem fram hafa verið settar á þessu
eru þær, að ef til vill geti einhver
afkomandi manns úr foijneskju
hafa lifað á Grænlandi þangað
til íslendingag o!g No/rðmenn
komu þangað, innan um Eskimóa,
sem séu leiar mjög fornrar
manntegundar. En Sir Arthur
Keith heldur íþó, að hæpið sé ac
Frank leika á píanó, eru einhu'ga
um það, að hann sé efni í hinn á-
gætasta listamann; hann er ekki
nema rúmra sextán ára að aldri
og á því vonandi langan og nyt-
saman listaferil fram undan.
Frank Thorolfsson er einn af
nemendum Ragnars H. Ragnar.
tík. Annars er mestur hluti 'oók-
mentanna kenslubækur. « Upp-
tala hér um nýja manntegund, eru einnig margar og mikið er
meðan ekki sé þekt nema eitt 'gefið út af ritum gegn kirkju og
dæmi og það ekki steingert | kristni, en af ritum þeim til með-
Hann heldur, að hér sé helzt umj mæla fæst svo að segja ekkert
sjúkle'gt afbrigði að ræða, ofvöxt1 gefið út. Þýðingar úr öðrum mál-
í einstaklingi og komi slíkt alloft' um eru tiltölulega mjög fáar.
fvrir og megi rekja orsakir þess
aftur
ar. —
til æfafornrar manntegund-
Lögr.
skapur, sem hefir stöðvar sínarj
aðallega í Winnipeg. Hefir félag!
ekkert fleira, en svo sem 2 metrum
norðar sáust i flaginu nokkrir stein-
ar, er virtust vera úr húsi, og voru
prenta dálítinn, j)eir ánlbta (]jápt 0g fág fanst. Með
þefcta nú látið
bækling, þar sem skorað er áj agstoð bændanna rannsakaði Matt-
verkamenn, sem ætla sér að vinna
við uppskeru í haust, að halda
fast við háar kröfur um kaup-
gjald, stuttan vinnutíma o!g góð-
an aðbúnað hjá bændunum. Það
sem hér er farið fram á við verka-
mehn, að fþeir krefjist af bænd-
um, er átta klukkustunda vinnu-
dagur, 50c kaup á kl.tímann og
þriðjungi hærra kaup fyrir “yf-
irtíma”, eða hvern klukkutíma,
sem þeir kunna að vinna fram
yfir þessa átta tíma á dag, eða
75 cents. Full borgun fyrir alla
tíma, sem verið er á akrinum,
hvort sem haldið er áfram vinnu
eða ekki. Þá eiga verkamenn
einnig að fá fæði hjá bændunum,
án þess að borga nokkuð fyrir
það af fyrnefndum vinnulaunum,
o!g eins þá daga, sem þeir geta
ekki unnið veðurs vegna. Enn
fremur er skorað á verkamennina
að krefjast þess, að fá sæmileg
svefnherbergi og rúm með fjaðra-
botnum, dínum og teppum o.s.frv.
Þetta munu vera töluvert hærri
laun, heldur en bændur eru nd
viljugir til að borga og vinnudag-
urinn styttri. \
hías bygginguna og reyndist. það
hafa verið litill kofi 2ýí meter á
hvern veg, með dyr að sunnan, við
vesturvegg. Innan við dyrnar við
vesturvegg og þó einkum við austur-
vegg fundust um alt gólfið miklar
leifar af viðarkohim, og í suðaustur-
hofni kofans eldstó með miklum
leifum af kolum og ösku og mikið
af járnsindri og gjalli. Hlýtur þetta
þvi að vera forn smiðja, vafalaust
úr heiðni eða fyrstu kristni.
Peningar þeir sem fundust eru úr
bleiku silfri, og eru þeir 361 talsins,
en af þeim eru 27 hálfir, af því að
þeir hafa verið kliptir sundur í
miðju, sem altitt var að gera *á mið-
öldum ('klippingarj. Eru þetta engil-
saxneskar myntir, flestar frá dögum
Alfráðs ríka föður Aðalsteins kon-
ungs, er Þórólfur og Egill Skalla-
grímssynir voru með um skéið, svo
og frá dögum ASalráðs. Styrkir
þessi fundur því ekki alllítið frásög-
urnar um hinar miklu samgongur
milli íslands og Englands á síðustu
tímum heiðninnar.
Af peningunum virtist mega
marka, að þeir hafi verið fólgriir
þarna síðast i heiðni eða í fyrstu
kristni. Sú var trú i heiðni, að menn
fengju annars heims að njóta þess
fjár, er menn fælu í jörðu. Senni-
Blöð og bækur í
Rússlandi
Rússnéskar bókmentir komust
á síðastliðinni öld í tölu öndve'gis-
bókmenta veraldarinnar og rúss-
neskir höfundar voru einna mest
Aðalbókaútgáfan er í -höndum
eins ríkisforlags, en smærri rík-
ísforlög eru einnig starfríækt í
einstökum ríkjuf. Aðal forlagið
gefur út bækur á 50 tungumálum
al c. 150 málum, sem töluð eru í
Sovietsambandinu. Sovietstjórnin
hefir sem sé tekið upp aðra stefnu
en keisarastjórnin hafði í þjóð-
ernismálum. Áður var lögð á-
herzla á það, að gera alla þjóð-
flokka ríkisins rússneska og bann-
að að nota önnur mál en rúss-
lesnir allra höfunda, og eru enn/ne^u nú leyfir stjórnin hverj-
fyrst og fremst Tolstoy og Dostoj- um þjóðflokki að nota sitt eigið
evskij (höfundur sögunnar Glæp- mái á bókum og blöðum og hefir
ur og refsin'g, sem nú birtist í Lög- þeta mikið orðið til þess að auka
réttu). Rússneskir mentamenn iestur, en rússneska er einnig
voru einnig miklir bóklesarar, svo mjkið notuð jafnframt um alt
að við var brugðið, en allur al- ríkið. gn útgáfustarfsemin á hin-
mennin!gur var mjög lítið bók- um máiunum eykst samt meira en
hneigður og lestrarkunnátta lítið, útgáfUrnar á rússnesku. Blaðaút-
útbreidd meðal hans. Keisara- gáfa eykst einnig mikið, og út-
stjórnin gerði bókaútgáfu og lestri br€iðsla blaðanna hefir aukist
ejnnig erfitt fyrir á ýmsa lund, g]«íðarlega. Aðalmálgagn komm-
einkum með ritskoðun (sem bol-( unistaflokksins kemur daglega út
sjevikar halda enn við að nokkru j 945 þúsund eintökum. Blöðin
flytja aðallega ýmiskonar fróð-
leik, en eru að því er stjórnmál
snertir, öll steypt í sama komm-
únistiska mótinu. Ritskoðun og
strangur flokksagi og fjárhagslegt
veldi ríkisforlaganna hamla bóka
og blaða útgáfu, enda ber lang-
mest á því, að ríkisforlögin eru
notuð í einhæfa þjónustu hins
ráðandi kommúnistflokks og láta
hans rit sitja fyrir. Jafnframt
notar ríkfsforlagið vald sitt til
þess að stemma stigu fyrir ritum
þeirra höfunda, sem stjórninni er
ekki um. Þannig hefir t. d. verið
leyti)i og refsingum.
Þegar bolsjevikar komust til
valda, töldu þeir það eitt helzta
verkefni sitt, að bæta mentun al-
mennings o!g ýmsir leiðtogar þeirra
lögðu í það mikið starf. Þeir
héldu fyrst, að þeir gætu ger-
breytt þjóðinni í þessum efnum á
10 árum, svo að allir yrðu læsir á
tíu ára afmæli byltingarinnar. En
þetta hefir brugðist og enn er
fjöldi fólks þar ólæs. iSamt hefir
lestrarkunnátta mikið aukist og
bókaútgáfa og blaða farið stór-
le'ga í vöxt, því þjóðin er sögð vel
Árið 1927 var bóka- heft útgáfa á ritum Trotsky s.
namgjorn.
útgáfan orðin 'helmingi meiri en
fyrir stríðið. í fyrra (1929) komu
út í Rússlandi 39 þúsund nýjar
bækur. f Þýzkalandi komu sama
ár út 27 þúsund nýjar bækur og
10 þúsund í Englandi, en tölurn-
ar eru ekki alveg sambærilegar,
vegna þess að í rússnesku tölunni
er talið margt af bæklingum og
sérprentunum, sem ekki er talið
til bóka í hinu framtalinu. En í
Rússlandi er áberandi mikill hluti
framleiðslunnarf jeinmitt flugrit
og bæklingar, aðallega um póli-
Útgáfuskipulagið er þannig
þröngt og ófrjálst að ýmsu leyti
og dregur úr fjðlbreytni og frjó-
semi bókmentastarfsins. Bækur og
blöð eru fyrst og fremst notuð í
þjónustu hins nýja þjóðskipulags,
sem mikill þorri bændanna er að
vísu andvígur. En viðleitni leið-
toganna og námgirni fólksins hef-
ir jafnfarmt á merkilegan hátt
lagt grundvöll að nýrri mentun-
arútbreiðslu, meiri og almennari
en áður þektist í Rússlandi. —
Lögr.